Читать книгу Dziady, część IV - Адам Мицкевич - Страница 1

Dzieci, wstawajmy od stoła!

Teraz, po powszednim chlebie,

Klęknijcie przy mnie dokoła,

Podziękujmy Ojcu w niebie.

Dzień dzisiejszy2 Kościół święci

Za tych spółchrześcijan dusze,

Którzy spomiędzy nas wzięci

Czyscowe cierpią katusze.

Za nich ofiarujmy Bogu.

Oto stosowna nauka.

„Onego czasu…”

Kto tam? kto tam stuka?

Jezus, Maryja!

Któż to jest na progu?

Ktoś ty taki?… po co?… na co?

Ach, trup, trup! upiór, ladaco!

W imię Ojca!… zgiń, przepadaj!

Ktoś ty, bracie? odpowiadaj.

Trup… trup!… tak jest, moje dziecię.

Trup… trup… ach! ach! nie bierz tata3!

Umarły!… o nie! tylko umarły dla świata!

Jestem pustelnik, czy mnie rozumiecie?

Skąd przychodzisz tak nierano4?

Kto jesteś? jakie twe miano5?

Kiedy się tobie przypatruję z bliska,

Zdaje się, że cię kiedyś widziałem w tej stronie.

Powiedz, mój bracie, jakiegoś ty rodu?

O tak! tak, byłem tutaj… o, dawno! za młodu!

Przed śmiercią!… będzie trzy lata!

Lecz co tobie do mego rodu i nazwiska?

Gdy dzwonią po umarłym, dziad stoi przy dzwonie,

Pytają ludzie, kto zeszedł ze świata?

„A na co ta ciekawość? zmów tylko pacierze”.

Otóż ja także umarły dla świata.

Na co tobie ciekawość, zmów tylko pacierze.

Nazwiska.

jeszcze rano… powiedzieć nie mogę;

Idę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju,

I dążę do tegoż kraju6.

Mój Księże, pokaż, jeśli wiesz, drogę!

Dróg śmierci pokazywać nie chciałbym nikomu.

My, księża, tylko błędne prostujemy ścieżki.

Inni błądzą, Ksiądz w małym, ale własnym domu,

Czy to na wielkim świecie pokój lub zamieszki,

Czy gdzie naród upada, czy kochanek ginie,

O nic nie dbasz usiadłszy z dziećmi przy kominie.

A ja się męczę w słotnej, ciemnej porze!

Słyszysz, jaki szturm na dworze?

Czy widzisz łyskanie gromu?

Błogosławione życie w małym, własnym domu!

Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,

I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy7.

W cichym, własnym domu!

Z pałaców sterczących dumnie8

Znijdź, piękna, do mojej chatki;

Znajdziesz u mnie świeże kwiatki,

Czułe serce znajdziesz u mnie.

Widzisz ptasząt zalecanki,

Słyszysz srebrny szmer strumyka;

Dla kochanka i kochanki

Dosyć domku pustelnika.

Kiedy tak chwalisz mój dom i kominek,

Patrz, oto ogień służąca nakłada,

Siądź i pogrzej się; tobie potrzebny spoczynek.

Pogrzej się! dobra, Księże, arcyprzednia rada!

Nie wiesz, jaki tu żar płonie,

Mimo deszczu, mimo chłodu,

Zawsze płonie!

Nieraz chwytam śniegu, lodu,

Na gorącym cisnę łonie;

I śnieg tonie, i lód tonie,

Z piersi moich para bucha,

Ogień płonie!

Stopiłby kruszce i głazy,

Gorszy niż ten tysiąc razy,

Milion razy!

I śnieg tonie, i lód tonie,

Z piersi moich para bucha,

Ogień płonie!

Ja swoje, a on swoje; – nie widzi, nie słucha.

Jednak do nitki przemoczony wszystek,

Zbladłeś, przeziąbłeś strasznie, drżysz jak listek.

Ktokolwiek jesteś, długą przejść musiałeś drogę.

Kto jestem?… jeszcze rano9… powiedzieć nie mogę.

Idę z daleka, nie wiem, z piekła czyli z raju,

A dążę do tegoż kraju.

Tymczasem małą dam tobie przestrogę.

Trzeba z nim, widzę, innego sposobu.

Pokaż… wszak dobrze wiesz do śmierci drogę?

Dobrze, gotówem10 na wszelkie usługi,

Lecz od twojego wieku aż do grobu

Gościniec jest arcydługi.

Ach, tak prędko przebiegłem gościniec tak długi!

Dlatego jesteś znużony i chory.

Posil się; wraz przyniosę jadło i napoje.

A potem pójdziem?

Zróbmy na drogę przybory.

Czy dobrze?

Dobrze.

Chodźcie, dzieci moje!

Oto mamy w domu gościa;

Nim ja powrócę, bawcie jegomościa.

Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?

Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,

Z różnych kawałków sukmany,

Na skroniach trawa i liście,

Wytarte płótno, przy pięknej kitajce11?

Jaka to na sznurku blacha?

Różne paciorki, wstążek okrajce?

Cha cha cha cha!

Dalibóg, waspan wyglądasz na stracha!

Cha cha cha cha!

O dziatki, wy się ze mnie śmiać nie powinniście!

Słuchajcie, znałem pewną kobietę za młodu,

Tak jak ja nieszczęśliwą, z takiego powodu!

Miała takąż sukienkę i na głowie liście.

Gdy weszła do wsi, cała wieś nawałem,

Urągając się z jej biedy,

Pędzi, śmieje się, wykrzyka,

Podrzyźnia, palcem wytyka:

Ja się raz tylko, raz tylko zaśmiałem!

Kto wie, jeśli nie za to?… słuszne sądy boże!

Lecz któż mógł przewidzieć wtedy,

Że ja podobną sukienkę włożę?

Ja byłem taki szczęśliwy!

Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,

I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy.

Księże, a lubisz ty smutne piosenki?

Nasłuchałem się ich w życiu dosyć, Bogu dzięki!

Lecz nie traćmy nadziei, po smutkach wesele12.

A odjechać od niej nudno13,

A przyjechać do niej trudno!14

Prosta piosenka, ale dobrą myśl zawiera!

No! potem o tym, teraz zajrzyjmy do misy.

Prosta pieśń! o! w romansach znajdziesz lepszych wiele!

Księże, a znasz ty żywot Heloisy15?

Znasz ogień i łzy Wertera16?

Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,

Chyba śmiercią bole się ukoją;

Jeślim płochym obraził zapałem;

Tę obrazę krwią okupię moją1718.

Co to ma znaczyć?… szalony! czy można?

Odbierzcie mu żelazo, rozdejmijcie19 pięście.

Jesteś ty chrześcijanin? taka myśl bezbożna!

Znasz ty Ewangeliją?

A znasz ty nieszczęście?

Ale dobrze! nie trzeba chwytać się przed porą,

Skazówka na dziewiątej i trzy świece20 gorą!

Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,

Chyba śmiercią bole się ukoją;

Jeślim płochym obraził zapałem,

Tę obrazę krwią okupię moją.

Za coś dla mnie tyle ulubiona?

Za com z twoim spotkał się wejrzeniem?

Jednąm wybrał z tylu dziewcząt grona,

I ta cudzym przykuta pierścieniem!

Ach, jeśli ty Getego znasz w oryginale,

Gdyby przy tym jej głosek i dźwięk fortepianu!

Ale cóż? ty o boskiej tylko myślisz chwale,

Oddany twego tylko powinnościom stanu.

Wszakże lubisz książki świeckie?…

Ach, te to, książki zbójeckie!

Młodości mojej niebo i tortury!

One zwichnęły osadę mych skrzydeł

I wyłamały do góry,

Że już nie mogłem na dół skręcić lotu.

Kochanek przez sen tylko widzianych mamideł;

Nie cierpiąc rzeczy ziemskich nudnego obrotu,

Gardzący istotami powszedniej natury,

Szukałem, ach! szukałem tej boskiej kochanki,

Której na podsłonecznym nie bywało świecie,

Którą tylko na falach wyobraźnej pianki

Wydęło tchnienie zapału,

A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.

Lecz gdy w czasach tych zimnych nie ma ideału,

Przez teraźniejszość w złote odleciałem wieki,

Bujałem po zmyślonym od poetów niebie,

Goniąc i błądząc, w błędach nieznużony goniec;

Wreszcie, na próżno zbiegłszy kraj daleki,

Spadam i już się rzucam w brudne uciech rzeki:

Nim rzucę się, raz jeszcze spojrzę koło siebie!

I znalazłem ją na koniec!

Znalazłem ją blisko siebie,

Znalazłem ją!… ażebym utracił na wieki!

Podzielam twoję boleść, nieszczęśliwy bracie!

Lecz może jest nadzieja? są różne sposoby…

Słuchaj, czy już od dawna doświadczasz choroby?

Choroby?

                  Czy już dawno płaczesz po twej stracie?

Jak dawno? dałem słowo, powiedzieć nie mogę;

Kto inny powie tobie. Mam ja towarzysza,

Zawżdy z nim razem odbywamy drogę!

Ach, tu tak ciepło, wygodna zacisza;

A na podwórzu wicher, gromy, burza sroga!

Mój towarzysz zapewne biedny drży u proga!

Gdy nas razem wyroki nielitośne pędzą,

Dobry Księże, i jego przyjmij na gospodę.

Nigdy nie zamykałem drzwi moich przed nędzą.

Ale stój, stój, mój bracie, ja sam go przywiodę.

Cha cha cha! tato, co się jemu dzieje?

Biega i gada ani to, ni owo.

Jakie dziwaczne ubiory!

Dzieci, będzie ten płakał, kto się z płaczu śmieje!

Nie śmiejcie się! to człowiek bardzo biedny, chory.

Chory? a on tak biega, wygląda tak zdrowo!

Zdrów na twarzy, lecz w sercu głębokie ma rany.

Chodź, bracie, chodź tu!…

                  On ma rozum pomieszany.

Chodź, bracie, nie lękaj się dobrego księżyny.

Tato! ach, patrzaj, co on w ręku niesie:

Jak zbójca z wielką gałęzią jedliny.

Pustelnik przyjaciela znajdzie chyba w lesie!

Może cię zdziwia jego postać?

                  Czyja?

Mojego przyjaciela.

                  Jako? tego kija?

Niezgrabny, jak mówiłem, wychowany w lesie.

Przywitaj się!

                  Co robisz? co robisz? ach, zbójca!

Pójdźże precz, rozbójniku, nie zabij nam ojca!

O, prawda, moje dziatki, jest to wielki zbójca!

Ale on tylko sam siebie rozbija!

Upamiętaj się, bracie; do czego ta jodła?

Jodła? a, Ksiądz uczony! o głowo ty, głowo!

Przypatrz się lepiej, poznaj gałąź cyprysową;

To pamiątki rozstania, mego losu godła.

Weź księgę, i odczytaj dzieje zeszłych wieków:

Dwie były poświęcone krzewiny u Greków.

Kto kochał, od swej lubej ukochany wzajem,

Błogie włosy mirtowym przyozdabiał majem.

Jej ręką ułamana gałąź cyprysowa

Zawsze mi przypomina ostatnie „bądź zdrowa!”

Przyjąłem ją, schowałem, dotąd wiernie służy!

Nieczuła, lepsza od tych niby czułych ludzi.

Jej płacz mój nie rozśmiesza i skarga nie nudzi;

Jedna mi pozostała, z przyjaciół tak wielu!

Wszystkie tajniki serca mojego posiada;

Jeśli chcesz o mnie wiedzieć, pytaj, przyjacielu,

Zostawię was sam na sam, niech resztę wygada.

Powiedz, jak dawno płaczę lubej straty.

Dawno to być musiało! przed dawnymi laty!

Pamiętam, kiedy cyprys przyjąłem z jej ręki

Był to listeczek taki, ot taki maleńki;

Zaniosłem, posadziłem na piasku, daleko…

I gorącą łez moich polewałem rzeką.

Patrz, jaka z liścia gałązka urosła,

Jaka gęsta i wyniosła!

Kiedy mię boleść ostatnia dotłoczy,

Nie chcąc na zagniewane poglądać niebiosa21,

Okryłem mój grobowiec cieniem tych warkoczy.

Ach, taki właśnie był kolor jej włosa

Jak te cyprysu gałązki! Chcesz? pokażę.

                  Nie mogę odpiąć tej zawiązki.

Zawiązka miękka… z warkocza dziewicy…

Lecz skorom tylko położył na łonie,

Opasała mię wkoło na kształt włosiennicy;

Pierś przejada… w ciało tonie!…

Tonie, tonie, i wkrótce przetnie mi oddechy!

Wiele cierpię! ach! bo też wielkie moje grzechy!

Uspokój się, uspokój! Przyjm słowo pociechy!

Ach, tak okropne bole, moje dziecię,

Za twe na ziemi jakieżkolwiek grzechy

Przyjmie w rachunku Bóg na tamtym świecie!

Grzechy? i proszę, jakież moje grzechy?

Czyliż niewinna miłość wiecznej godna męki?

Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki.

On dusze obie łańcuchem uroku

Powiązał na wieki z sobą!

Wprzód, nim je wyjął ze światłości stoku,

Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą,

Wprzódy je powiązał z sobą!

Teraz, kiedy złych ludzi odłącza nas ręka,

Rozciąga się ten łańcuch, ale się nie spęka!

Czucia nasze dzielącej uległe przeszkodzie,

Chociaż nigdy nie mogą napotkać się z bliska,

Przecież zawżdy po jednym biegają obwodzie,

Łańcuchem od jednego skreślone ogniska.

Jeżeli Pan Bóg złączył, ludzie nie rozłączą!

Może się troski wasze pomyślnie zakończą.

Chyba tam! gdy nad podłym wzbijemy się ciałem,

Złączy się znowu jedność, dusza z duszą zleje;

Bo tutaj wszelkie dla nas umarły nadzieje,

Tutaj ja się z mą lubą na wieki rozstałem!

Obraz tego rozstania dotąd w myśli stoi.

Pamiętam, śród jesieni… przy wieczornym chłodzie;

Jutro miałem wyjechać… błądzę po ogrodzie!

W rozmyślaniu, w modlitwach szukałem tej zbroi,

Którą bym odział serce, miękkie z przyrodzenia,

I wytrzymał ostatni pocisk jej spojrzenia!

Błądziłem po zaroślach, gdzie mnie oczy niosą.

Noc była najpiękniejsza!

Pamiętam dziś jeszcze:

Na kilka godzin pierwej wylały się deszcze,

Cała ziemia kroplistą połyskała rosą.

Doliny mgła odziewa jakby morze śniegu,

Z tej strony chmura gruba napędzała lawy22,

A z tamtej strony księżyc przezierał bladawy,

Gwiazdy toną w błękicie po nocnym obiegu.

Spojrzę… jak raz nade mną świeci gwiazdka wschodnia23;

O, znam ją odtąd dobrze, witamy się co dnia!

Spojrzę na dół… na szpaler… patrz, tam przy altanie,

Ujrzałem ją niespodzianie!

Suknią między ciemnymi bielejąca drzewy

Stała w miejscu, grobowej podobna kolumnie;

Potem biegła, jak lekkie zefiru powiewy,

Oczy zwrócone w ziemię… nie spojrzała ku mnie!

A lica jej bardzo blade.

Nachylam się, zajrzę z boku,

I dojrzałem łezkę w oku;

Jutro, rzekłem, jutro jadę!

„Bądź zdrów!” – odpowie z cicha: ledwie posłyszałem,

„Zapomnij!”… Ja zapomnę? o! rozkazać snadno24!

Rozkaż, luba, twym cieniom, niechaj wraz przepadną

I niech zapomną biegać za twym ciałem!…

Rozkazać snadno!

Zapomnij!!

Przestań płakać, przestań szlochać

Idźmy każdy w swoją drogę,

Ja cię wiecznie będę…

                  wspominać,

Ale twoją być nie mogę!

Wspominać tylko?… jutro, jutro jadę!

Chwytam za rączki i na piersi kładę.

Najpiękniejsza, jak aniołek raju,

Najpiękniejsza ze wszystkich dziewica,

Wzrok niebieski, jako słońce w maju,

Odstrzelone od modrych wód lica.

Pocałunek jej, ach, nektar boski!

Jako płomień chwyta się z płomieniem,

Jak dwóch lutni zlewają się głoski

Harmonijnym ożenione brzmieniem.

Serce z sercem zbiega, zlatuje się, ściska,

Lica, usta łączą się, drżą, palą,

Dusza wionie w duszę… niebo, ziemia pryska

Roztopioną dokoła nas falą2526!

Księże! o nie! ty tego nie czujesz obrazu!

Ty cukrowych ust lubej nie tknąłeś ni razu!

Niech ludzie świeccy bluźnią, szaleją młokosy,

Serce twe skamieniało na natury głosy.

O luba, zginąłem w niebie,

Kiedym raz pierwszy pocałował ciebie!

Pocałunek jej, ach, nektar boski!

Jako płomień chwyta się z płomieniem,

Jak dwóch lutni zlewają się głoski

Harmonijnym ożenione brzmieniem.

Czegóż boisz się sobie równego człowieka?

Przed nieszczęśliwym, ach, wszystko ucieka,

Jakby przed straszydłem z piekła!

Ach, tak! i ona przede mną uciekła!

„…Bądź zdrów!”… i w długiej ulicy

Niknie na kształt błyskawicy.

I czegóż ona przede mną uciekła?

Czylim ją śmiałym przeraził wejrzeniem?

Czyli słówkiem lub skinieniem? Muszę przypomnieć!

                  Tak się w głowie kręci!…