Читать книгу Zolaqlı pijamalı oğlan - Джон Бойн, John Boyne - Страница 1

Con Boyn

ZOLAQLI PİJAMALI OĞLAN

Ön söz

Ən qısa vaxtda yazılan möhtəşəm roman

Yazıçı Con Boyn (John Boyne) 1971-ci ildə İrlandiyada doğulub. Yaradıcılığına hekayələrlə başlayan yazıçı müxtəlif mükafatların, eləcə də ardıcıl iki dəfə İrlandiya Kitab Müka-fatının laureatıdır. 2006-cı ildə nəşr olunmuş “Zolaqlı pija-malı oğlan” (The Boy in the Striped Pyjamas) romanı həm müəllifin vətəni İrlandiyada, həm də dünyada müxtəlif nüfuzlu mükafatlara layiq görülüb və müəllifinə böyük şöh-rət qazandırıb.“Zolaqlı pijamalı oğlan” eyni zamanda dün-yada ən qısa müddətə yazılmış kitabların siyahısında ilk yerdədir.

“Nyu-York Tayms”ın bestsellerlərindən biri olan, dünya-da 5 milyon tirajdan artıq satılan “Zolaqlı pijamalı oğlan” romanı eyni gündə doğulan iki 9 yaşlı oğlanın – Bruno və Şmulun həyatından bəhs edir.

1943-cü ildə Faşist Almaniyasında baş verən hadisələr, Bruno adlı alman oğlanın dilindən nəql edilir. Əsərin sadə dili və axıcı təhkiyəsi, faciələrin və dəhşətlərin sadə şəkildə canlandırılması romanın uşaq ədəbiyyatına aid olduğunu deməyimizə əsas versə də, əsər İkinci Dünya Müharibəsi haqqında yazılan ən təsirli romanlardandır.

Yaşadıqları beşmərtəbəli evdən, geniş küçələri, kafe və böyük dükanları olan Berlindən Polşadakı əyalət şəhərinə köçərək əsir düşərgəsinə rəhbərlik edən faşist zabitinin oğlu tənhalıqdan əziyyət çəkir. Macəra romanlarını sevən və kaşif¹ olmağı qarşısına məqsəd qoyan Bruno, tikanlı məftil-lərlə əhatələnmiş düşərgənin ətrafında gəzərkən yəhudi oğ-lan Şmulu kəşf edir…

Düşərgəyə rəhbərlik edən faşist zabitinin oğlu Bruno ilə, yəhudi saatsazın əsir düşərgəsində yaşayan oğlu Şmulun taleyi düşərgə kənarındakı tikanlı məftillərin yanında kəsi-şir.

Və bu tanışlıq onları heç də xoş olmayan sonluğa doğru sürükləyir.

…Bu əyalət qəsəbəsində iki tip insan var: tikanlı məftil-lərin bir tərəfində azlıqda qalanlar – Bruno, ailəsi, alman əsgər və zabitləri, tikanlı məftillərin digər tərəfində çoxluq təşkil edənlər – Şmul, ailəsi və əsirlikdə olan başqa yəhudi-lər…

Yazıçının cəmi iki gün yarıma yazıb bitirdiyi bu romanda hadisələr bir-birini sürətlə əvəz etdikcə, həyəcan artır. Əsə-rin nəfəskəsən tempi, hadisələr zəncirinin qeyri-adi inkişafı, axıcı təhkiyə oxucunu arxasınca sürükləyir.

…Auşvitz(Osvensim) əsir düşərgəsində baş verənlər, Ho-lokost, yəhudilərə qarşı törədilən soyqırım əsərin əsas möv-zusu olsa da, müəllif bu faciəni çatdırmağın fərqli yoluna baş vurur. Müharibədən bəhs edən minlərlə romandan fərqli olaraq “Zolaqlı pijamalı oğlan” romanında faciə iki kiçik oğlanın taleyi fonunda daha da kədərli şəkil alır. Uşaqların heç biri müharibənin miqyasını, faciənin dəhşətini anlaya-caq yaşda deyillər. Bruno “böyüklər” kimi yəhudiləri düş-mən hesab etmir və əsir düşərgəsinin mahiyyətini dərk et-məkdən uzaqdır.

Əsərin sonlarına doğru böyüklərin də müharibədən və baş verənlərdən yorulduğu, bezdiyi hiss olunur. Yazıçı Bru-nonun ata-anasına, xüsusilə övladları ilə birgə düşərgədən uzağa – Berlinə qayıtmaq istəyən anaya mərhəmətli yanaşsa da, labüd final dəyişmir…

Brunonun otağının pəncərəsindən görünən zolaqlı pija-malı adamlar, yan-yana düzülmüş daxmalar, naməlum borularından qalxan dəhşətli tüstü əsərin sonunda həssas oxucunu ağlamağa məcbur edir…

Amerikalı rejissor Mark Herman 2008-ci ildə əsərin mo-tivləri əsasında romanın özü qədər təsirli və populyar film ərsəyə gətirib.

Cəlil CAVANŞİR

İçindəkilər

Ön söz

Ən qısa vaxtda yazılan möhtəşəm

roman (Cəlil Cavanşir)      3

I Bölüm

Bruno bir kəşf edir      9

II Bölüm

Yeni ev      17

III Bölüm

Ümidsiz hadisə      25

VI Bölüm

Pəncərədən görünənlər      32

V Bölüm

“Girmək hər zaman istisnasız qadağandır”      39

VI Bölüm

Layiq olduğundan çox pul alan xidmətçi      51

VII Bölüm

Anası etmədiyi şeyi necə boynuna götürdü      61

VIII Bölüm

Nənə niyə əsəbiləşib getdi      76

IX Bölüm

Bruno əvvəllər kəşf etməyi sevdiyini xatırlayır      83

X Bölüm

Nöqtə xal, xal damla, damla şəkil, şəkil uşaq oldu       89

XI Bölüm

Fyuri      99

XII Bölüm

Şmul, Brunonun sualına cavab axtarır      107

XIII Bölüm

Şərab şüşəsi      114

XIV Bölüm

Bruno son dərəcə məntiqli yalan danışır      127

XV Bölüm

Etməməsi lazım olan bir şey      135

XVI Bölüm

Saç kəsimi      147

XVII Bölüm

Ananın istədiyi olur      155

XVIII Bölüm

Son macəranı düşünmək      161

XIX Bölüm

Səhəri gün baş verənlər      167

XX Bölüm

Sonuncu bölüm      178

I BÖLÜM

BRUNO BİR KƏŞF EDİR

Bruno, günlərin bir günü axşamüstü məktəbdən evə qayıdanda, başınıhəmişə önə əyən, baxışlarını yerdən qal-dırmayan xidmətçiləri Mariyanı otağında, şkafındakıbütün əşyaları dörd böyük çemodana doldurarkən görüb çox təəc-cüblənmişdi. Hətta arxada gizlətdiyi, heç kəs üçün maraqlı olmayan xüsusi əşyalarını belə götürürdü.

– Nə edirsən? – Mümkün qədər nəzakətli olmağa çalışa-raq soruşdu.

Kiminsə əşyalarını qarışdırdığını görməkdən xoşbəxt ol-masa da anası ona, Mariyayla hörmətlə davranmağı və onunla atasının danışdığı tərzdə danışmamağın vacibliyini öyrətmişdi.

– Əllərini əşyalarıma vurma!

Mariya başını buladı və baxışları ilə arxasındakı pilləkən-lərə işarə etdi. Anası orada peyda olmuşdu. Hündürboy, qırmızı saçlı qadın idi, saçlarını başının arxasında tülün içinə yığmışdı. Söyləmək və ya inanmağa məcbur olmadığı bir şeyvarmış kimi, əsəbi şəkildə əllərini ovuşdururdu.

– Ana, –Bruno ona doğru irəliləyərək dedi, – Nə baş verir? Niyə Mariyaəşyalarımı qurdalayır?

– Onları yığır,– deyə ana açıqladı.

– Yığır? – deyə soruşarkən bir tərəfdən də son günlərdəki hadisələri yadına salmağa çalışırdı: Xüsusilə dəcəllik edib-etmədiyini və yasöyləməsi qadağan olunan sözləri yüksək səs tonu ilə deyib-demədiyini… Buna görə harasa göndər-mək istəyirdilər? Amma ağlına bir şey gəlmədi.Son günlər-də xüsusilə hər kəsə qarşı çox düzgün davranmışdı. Hər hansı bir problem yaratdığını xatırlamırdı. Niyə?– deyə soruşdu. Mən nə etmişəm ki?..

Ana öz yataq otağına getmişdi. Eşikağası Lars da onun əşyalarınıyığırdı. Qadın içini çəkib narahatlıqla əllərini qal-dırdı və təkrar pilləkənlərətərəf yönəldi. Bruno onu izlədi, cavab almadan yaxasını buraxmayacaqdı.

– Ana!– deyə israr etdi. – Nə baş verir? Köçürük?

– Mənimlə aşağıya gəl, – deyib, anası bir həftə əvvəl Fyurinin² yeməyəgəldiyi geniş yemək otağına doğru irəli-lədi:– Orada danışaq.

Bruno aşağıya qaçdı, anasından əvvəl yemək otağında olmaq üçün, onu qabaqladı. Heç bir şey söyləmədən bir anlıq anaya baxdı. “Bu səhər makiyajını düzgün edə bil-məyib”, deyə düşündü, çünki gözlərinin ətrafı hər zaman-kından dahaqırmızı idi. Eynilə başına bir iş açıb ağladığı zamanonun da gözlərinin ətrafı qırmızı olduğu kimi…

– Narahat olmağına ehtiyac yoxdur,Bruno, – Fyuri ilə yeməyə gələn,yola salma zamanı qapını bağlamaq üzrə olan atasına əl yelləyən gözəl,sarışın qadının oturduğu kürsüdəoturan ana: – Əslində möhtəşəm macəra olacaq. – dedi.

– Nə macərası? Evdən qovuluram?

– Xeyr, yalnız sən deyil, – Bir an gülümsəməyi düşünüb sonra imtina etdi. –Hamımız gedirik. Atan, mən, Qretel və sən. Dördümüz birlikdə.

Bruno düşündü və qaşqabağını tökdü. Qretelin harasa göndərilməsi vecinə deyildi, çünki o “ümidsiz hadisə” idi, ona yalnız problem yaradırdı. Yenə də hamısının birlikdəgetməliolmaları bir az haqsızlıq kimi gəlirdi ona.

– Yaxşı, hara? – deyə soruşdu. – Dəqiq hara gedirik? Niyəburada qala bilmirik?

– Atanın işi… – deyəana açıqladı. – Nə qədər əhəmiyyətli olduğunubilirsən, elə deyilmi?

– Bəli, əlbəttə! – Bruno başını yelləyərək cavab verdi. Çünki evlərinə çox qonaq gəlirdi; möhtəşəm uniformalı kişilər, murdar əllərindən uzaq dayanmalı olduğuyazı makinası ilə gələn qadınlar… Hamısı da atasına qarşı hər zaman çoxnəzakətli idilər. Atası haqqında aralarında danı-şarkən, onu diqqətlə izlədiklərini və Fyuriun onunla bağlı böyük şeylər düşündüyünüsöyləyirdilər.

– Bəzən biri çox əhəmiyyətli olduğunda, – deyə ana davam etdi, – ona xüsusi bir vəzifə verən adam, bu işlə bağlı başqa bir yerə getməyin lazım olduğunuda söyləyə bilər.

– Necə vəzifə? – deyə Bruno soruşdu.Çünki özünə qarşı dürüst olmalı olsa(adətən hər zaman dürüst olmağa çalı-şardı), atasının nə iş gördüyünü demək olar ki, dəqiq bil-mirdi. Yoldaşlarıyla bir gün məktəbdə atalarının işləri haq-qında danışmışdılar. Kari, atasının meyvəsatan olduğunu söyləmişdi. Bruno yoldaşının doğru söylədiyini bilirdi, çün-ki atası şəhər mərkəzində meyvə-tərəvəz dükanı işlədirdi.Denyil, atasının müəllim olduğunu söyləmişdi, bu da doğru idi, çünki uzaqdayanmalı olduğu böyük uşaqlara dərs deyir-di. Martin, atasının aşpaz olduğunu deyəndə, Bruno bunun da doğru olduğunu bilirdi, çünkiatası bəzən Martinı mək-təbdən götürməyə gələndə üstündə ağ iş köynəyivə önlük olardı.Lakin yoldaşları ondan, atasının nə iş gördüyünü soruşanda Brunobilmədiyini fərq etdi. Tək söyləyə bildiyi, atasının diqqətəlayiq biriolduğu və Fyuriun onun üçün böyük şeylər düşündüyü idi. Ah, eyni zamanda möhtəşəm uniforması da vardı.

– Çox əhəmiyyətli vəzifədir. – deyən ana bir anlıq tərəd-düd edərək daha sonra əlavə etdi: – Xüsusi özəlliyə sahib birini tələb edən, xüsusi bir vəzifədir. Bunu anlaya bilərsən, elə deyil?

– Hamımızın getməsi şərtdir?

– Əlbəttə şərtdir.Atanın yeni vəzifəsini icra etməyə tək getməsini vəorada təklikdən əziyyət çəkməsini istəməzsən, elə deyilmi?

– Düşünürəm ki, xeyr.

– Onunla birlikdə olmasaq, atan hamımız üçün çox darıxar.

– Ən çox kimin üçün darıxardı? Mənim üçün, yoxsa Qretel üçün?

– İkiniz üçün də bərabər dərəcədə darıxardı, – deyən anası hər zaman ayrı-seçkilik etməməklazım olduğuna ina-nardı.

Bruno anasının bu inancına hörmət edərdi, xüsusilə də ən çox onu sevdiyini bildiyi üçün.

– Yaxşı, bəs evimiz? – deyə soruşdu. – Biz yoxkən evi-mizlə kim maraqlanacaq?

Ana içini çəkib baxışlarını bir daha heç görə bilməyə-cəkmiş kimi otaqda gəzdirdi. Çox gözəl ev idi. Zirzəmini də nəzərə alsaq – bir də Brunonun,barmaq ucları üstə qalxaraq çərçivəsindən yapışıb Berlini başdan-ayağa görə bildiyi damdakı əyri şüşəli otağı əlavə etmək şərtiylə –beş mərtə-bəli idi.

Aşpaz bütün yeməkləri zirzəmidə hazırlayardı, o əsnada Mariya və Lars masadaoturub söhbət edər və qadağan olunmuş sözlərdən də istifadə edərək nəyinsə müzakirəsini aparardılar…

– Hələlik evin qapılarını bağlamaq məcburiyyətindəyik, – ana dedi. – Amma bir gün geri qayıdacağıq.

– Yaxşı, bəsaşpaz? – deyəBruno soruşdu. – Lars və Mariya? Onlar bu evdə yaşamayacaqlar?

– Onlar da bizimlə gəlirlər – deyə ana açıqladı. – Hələlik bu qədər sualyetər. Bəlkə də yuxarı çıxıb əşyalarının top-lanmasında Mariyaya köməketməlisən.

Bruno kürsüdən qalxdı, amma heç yana getmədi. Mövzu bağlanmadansoruşması lazım olan daha bir neçə sual vardı:

– Ora nə qədər uzaqdadır? Yəni, yeni iş. Bir mildən uzaqdır?

– Aman Tanrım! – deyib ana güldü. Amma qəribə gülüş idi bu; çünkixoşbəxt görünmürdü və sanki Bruno görməsin deyə,üzünü digər tərəfə çevirmişdi. – Bəli Bruno, – deyə əlavəetdi, –bir mildən uzaqdır. Əslində daha çox uzaqdır.

Brunonun gözləri bərəldi və ağzı “O” şəklində yumru bir forma aldı. Bir şeyə heyrətlənəndə həmişə olduğu kimi, qollarının uzandığını hiss etdi.

– Berlindən ayrılacağıq demək istəmədin, elə deyil? – deyə soruşdu,sözlər ağızından çıxarkən nəfəs almağa çalış-dı.

– Təəssüf ki, elədir. – başını kədərlə yelləyərək, – ata-nın işi bunu…

– Yaxşı bəs məktəb? – Brunoanasının sözünü kəsərək soruşdu. Bunu etməməsilazım olduğunu bilsə də,vəziyyətə görə bağışlanılacağını hiss edirdi. – BəsKari,Denyil və Martin? Birlikdə əylənmək, vaxt keçirmək istəyəndə harada olduğumu necə biləcəklər?

– Hələlik yoldaşlarına vidalaşmağınlazım olacaq. Amma əminəm, vaxtı gələndə onları yenidən görəcəksən. Və anadanışarkən bir daha sözünü kəsmə, lütfən!

Qəribə və xoşagəlməz vəziyyətlər olsa daBrunonun, öyrədilən nəzakət qaydalarını tapdalaması üçün səbəb yox idi.

– Onlarla vidalaşım? – Bruno anasına çaşqınlıqla baxdı.

"Onlarla vidalaşım?" Sanki ağzı, çeynədiyi biskvit qırıntı-larıyla doluymuş, sözləri hələ udmamış kimi püskürərək söylədi.

– Kari,Denyil və Martinlə vidalaşım? – deyə təkrar etdi. Səs tonu təhlükəlişəkildə qışqırmağa yaxınlaşırdı və evin içində bunu etmək icazəsi yox idi. – Amma onlar həyatım-dakı ən yaxşı üç yoldaşımdır!

– Ah, yeni yoldaşlar taparsan. –Brunonun ən yaxşı üç yoldaşını itirməsi sanki asanbir şeymiş kimi getməsi üçün əlini yellədi.

– Amma planlarımız vardı!–Bruno etiraz etdi.

– Planlar? –ana bir qaşını qaldıraraq soruşdu. – Necə planlar?

– Bu, ələ vermək olar, – Bruno cavab verdi.Planlarının məzmununu açıqlaya bilməzdi.

Dostları ilə ortalığı qarışdırmaq istədiklərini söyləyə bilməzdi. Bir neçə həftə içində yay tətili başlayacaqdı.Bax o zaman, yalnız plan qurmayacaq, onlarıreallaşdıra biləcək-dilər.

– Təəssüf edirəm Bruno, amma planlarınız gözləmək məcburiyyətindədir. Bizim bu mövzuda variantımız yox-dur. – ananın cavabı belə oldu.

– Axı, ana!..

– Bruno, yetər artıq! – ana inciksəslə qışqırdı və “yetər” sözündə ciddiolduğunu göstərmək üçün ayağa qalxdı. – Halbuki, burada hər şeyindəyişdiyindən elə keçən həftə özün şikayət edirdin.

– Artıq gecələri bütün işıqları söndürmək məcburiy-yətində olmağımızı sevmirəm, –deyə Bruno etiraf etdi.

– Bunu hər kəs etmək məcburiyyətindədir! – ana qətiy-yətlə söylədi. – Güvəndə olmağımızıtəmin edir. Kim bilir, bəlkə uzaqda daha az təhlükədə olarıq. İndi yuxarı çıxıbəşyalarını toplamaqda Mariyaya kömək etməyini istəyirəm. Bəzi insanlara görə hazırlaşmaq üçün istədiyimiz qədər bol zamanımız yoxdur.

Bruno başını yellədi, kədərli şəkildə uzaqlaşdı. “Bəzi in-sanlar” sözününözünün istifadə etməməsi lazım olan, bö-yüklərə aid və “ata” mənasını verən ifadə olduğunu bilirdi.

Yavaşca pilləkənlərdən yuxarıya çıxarkən bir əliylə mə-həccəri tutur, atasının yeni işinin olduğu yerdə yeni evdə buradakı kimi keflə sürüşmək mümkün olan məhəccərin olub-olmadığını düşünürdü. Bu evdəki məhəccər ən üst mərtəbədən başlayırdı.Və barmaq uclarında qalxıb çərçivə-dən bərk-bərk tutaraq Berlini başdan-ayağa görə bildiyi əyrişüşəli kiçik otağının çöl tərəfindən alt mərtəbəyə, nəhəng iki palıdqapının tam qarşısına qədər uzanırdı. Brunonun ən böyük əyləncəsi ən üst mərtəbədən məhəccərə çıxıbçığıra-çığıra aşağı qədər sürüşmək idi: Üst mərtəbədən birsonra-kına; ana və atanın otağının və əsla heç bir şərtdə, istisnasız girməməsi lazım olangeniş duşun olduğu mərtəbəyə… Və bir sonrakına, öz otağının, Qretelin otağının və lazım olduğu qədər istifadə etmədiyi kiçik duşun olduğu qata…

Nəhayət, ən alt mərtəbəyə çatanda məhəccərdən ayaqları üstündə düşməyi lazım idi, yoxsa beş mənfi bal alıb hər şeyə yenidən başlayırdın. Məhəccər evdəki ən yaxşı şey idi.Eyni zamanda baba və nənənin çox yaxınlığında yaşamaları çoxgözəl şey idi. O anda “görəsən, onlar da yeni işə gedirlərmi”, – deyə düşündü vəelə olduğunu fərz etdi. Çünki onları qoyub getməklərimümkünsüz idi.

Heç kəsin Qretelə çox ehtiyacı yox idi, çünki o ümidsiz hadisə idivə evəbaxmaq üçün qalması çox yaxşı olardı – halbuki baba və nənəsi üçünhiss etdikləri tamamilə fərqli idi.Bruno yavaşca pilləkənləri çıxıb otağına yönəldi, amma içəri girmədənaşağıya doğru baxdı. Anasını, yemək ota-ğının qarşısındakı, atanın “Girmək hər zaman istisnasız qa-dağandır”adlandırdığı iş otağına girərkən gördü. Anasının,yüksək səslə atasına nə isə dediyini eşitdi. Bundan sonra atası səsini bir qədər də yüksəltdi və mübahisəyə son qoydu. Sonra işotağının qapısı bağlandı və Bruno danışılanları daha eşidə bilmədi.

Otağına gedib əşyalarını yığmaq işini Mariyadan təhvil almağın yaxşı fikir olacağınıdüşündü. Yoxsa Mariya, əşya-larını şkafdan diqqətsiz, necə gəldi çıxara bilərdi, xüsusilədə arxa tərəfdə gizlətdiyi, yalnız ona aid olan və başqasını heç maraqlandırmayanşeyləri belə…

II BÖLÜM

YENİ EV

Yeni evlərini ilk görəndə Brunonun gözləri bərəldi. Ağzı yenə dairəvi “O”şəklini aldı və qolları yenə yanına düşdü. Hər şeyi ilə köhnə evlərinin taməksi idi və həqiqətən burada yaşayacaqlarına inana bilmirdi.Berlindəki ev səssiz küçədə idi və eyni sırada bir neçə sayda, onların evləri kimi böyük evlər vardı. Onlara baxmaq xoşuna gəlirdi; çünki tam olma-sada, haradasa öz evləri kimi idi. O evlərdə, əgər yoldaşları idisə, birlikdəoynadığı, əgər davalıdırlarsa, uzaq dayandığı başqa uşaqlar yaşayırdı.Yeni ev, bomboş sahənin ortasında tək-tənha idi. Ətrafdagörünən başqa ev yox idi. Bu da başqa ailələr, yoldaş və ya davalı, birlikdəoynayacaq başqa uşaqların olmayacağı mənasını verirdi.Berlindəki ev nə-həng idi. Orada doqquz ildən bəri yaşasalar da, hələta-mamilə kəşf edə bilmədiyi bir çox künc-bucaq vardı. İçini heç görmədiyi otaqlarbelə vardı. Atasının “Girmək hər zaman istisnasız qadağandır”adlandırdığı iş otağıkimi… Oraya haradasa heç girməmişdi. Halbuki, yeni evdə sadəcə üç mərtəbə vardı.

Üst mərtəbə, üç yataq otağı və sadəcə bir duşdan ibarət idi. Birinci mərtəbədə mətbəx, yemək otağı və atasının yeni iş otağı – köhnə qadağaların burda da keçərli olacağını düşü-nürdü – vardı və bir də xidmətçilərin yatdığı zirzəmi.

Berlindəki evin ətrafında, geniş evlərlə dolu küçələr var-dı. Şəhərmərkəzinə doğru gedən, gəzən və bir-biriləriylə danışmaq üçün dayananinsanlar görərdiniz. Bəzən də bir-birlərinə işlərinin çox olduğunu və dayana bilməyəcəklərini söyləyən qaçaraq insanlar. Parlaq dükanlar; kələm, kök, gül kələm və qarğadalı ilə təpələmə dolu meyvə vətərəvəz piştaxtaları vardı. Bəziləri göbələk, çuğundur və Brüssel kələmi,digərləri də yaşıl xiyar, təzə paxla, balqabaq və yaba-nı köklərlə dolu idi.Bruno bəzən bu piştaxtaların qarşısında dayanıb gözlərini yumaraq onların qoxularınıiçinə çəkməyi sevərdi. Qarışıq qoxuların və həyatın ətri başını gicəllən-dirərdi. Amma yeni evin ətrafında küçə yox idi. Ətrafda gəzən və ya qaçan insanlar yox idi, dükanlar və meyvə, tərə-vəz piştaxtaları da yox idi.Gözlərini yumanda ətrafındakı hər şey boş və soyuq gəldi ona, sanki dünyanınən kimsəsiz yerində idi. Heçliyin ortasında…

Berlində yolda masalar olardı. Bəzən Kari,Denyil və Martinlə məktəbdənevə gedərkən masalarda oturan, kö-püklü içkilər içib yüksək səslə gülənqadınlar və kişilər gö-rərdilər. “Bu masalarda oturan insanlar,yəqin çox gülmə-lidirlər”, – deyə düşünərdi həmişə, çünki nə dedikləri heç başa düşülməsə də, bəzilərihəmişə gülürdü. Amma yeni evin olduğu yerdə elə bir şey vardı ki, Bruno “burada kimsə əsla gülməz”, deyə düşündü. Orada gülməli bir şey, xoşbəxtolunacaq bir hal yox idi.

– Məncə bu, pis fikir idi, –gəldikdən bir neçə saat sonra,Mariya yuxarıda çamadanlarını boşaldarkən Bruno dedi. Mariya yeni evdəki yeganə xidmətçideyildi, ondan başqa üç xidmətçi də vardı. Çox sısqa idilər və bir-birləriylə pıçılda-şaraqdanışırdılar. Bir də yaşlı adam vardı. Hər gün yemək-ləri hazırlayıb onlaraxidmət etmək üçün burada olduğu deyilmişdi. Çox bədbəxt və bir az da hirsligörünürdü.

– Düşünmə lüksünə sahib deyilik, –evləndiklərində nənəvə babasının verdiyi 64 stəkanlıq dəstin olduğu qutunu açan anası daha sonra söylədi: – Bəziinsanlar bizim yerimizə bütün qərarları özləri verirlər.

Bruno, anasının bu sözlərlə nəyi nəzərdə tutduğunu anlamadı. Buna görə də heçsöyləmədiyini fərz etdi.

– Məncə, bu pis fikir idi, – deyə təkrarladı. Məncə, edilə-cək ən yaxşı iş bütün bunları unudub evə qayıtmaqdır. Bunu təcrübələrxanasına yaza bilərik, – deyə əlavə etdi. Bu sözü yeni öyrənmişdi və hər fürsətdəistifadə etməyə qərarlı idi.

Anası gülümsədi və stəkanları diqqətlə masanın üstünə qoydu.

– Bəyənə biləcəyin bir söz də var, – dedi. – Hər pis şeyin yaxşı tərəfini tapmalıyıq.

– Hmm, nə etdiyimizi bilmirəm, – Bruno dedi. – Məncə, atama fikrinidəyişdirdiyini, yorulduğumuz üçün bu gün burada qalıb yemək yeməyimizin vəyatmağımızın qorxusu olmadığını, amma sabah çay saatına qədər Berlindəolmaq istəyiriksə, erkəndən qalxıb getməyimizin lazım olduğunu söylə.

Anası içiniçəkdi.

– Bruno, niyə yuxarı çıxıb Mariyanın çamadanları bo-şaltmasına köməketmirsən?

– Amma çamadanları boşaltmanın mənası yoxdur, əgər sadəcə…

– Bruno, dediyimi et lütfən! – deyə anası onu danladı. Açıqca görünürdü ki, anasının onun sözünü kəsməsi prob-lem deyildi, amma onun bu cür davranması qəbuledilməz idi.

– Buradayıq, gəlmişik, bir müddət evimiz buradır və bunu qəbul edib əlimizdəngələnin ən yaxşısını etməliyik. Məni anlayırsanmı?

“Bir müddət”in mənasını başa düşmürdü və bunu ondan soruşdu.

– Burada nə qədərqalmağımız lazımdırsa, o qədər, Bruno! –anası dedi. –Və mövzu burada bağlanmışdır.

Brunonun mədəsindəağrı vardı və içində bir şeyinböyüdüyünü hiss edirdi. Bunun, böyük haqsızlıq və səhv olduğunu, birgün birinin buna görə cavab verəcəyini qışqıracaqdı. Bu haqsızlıq onugözyaşlarına boğacaqdı. Bu vəziyyətə necə gəlindiyini anlaya bilmirdi. Bir günəvvəl, son dərəcə yaxşı əhval-ruhiyyədə evdə oynayırdı, üç ən yaxın dostu vardı, məhəccərlərdən sürüşürdü, Berlini bu başdan, o başa görmək üçün barmaqlarının ucuna qalxırdı, halbuki, indi burada, bu soyuq, xoşagəlməz evdə, üç nəfər pıçıldaşan xidmətçi, bədbəxt və hirsli qarson və sanki bir daha əsla şənola bilməyəcəkmiş kimi görünən insanlar vardı.

– Bruno, indi yuxarı çıxıb çamadanlarını boşaltmanı istə-yirəm. Və bunudərhal etməyini istəyirəm! –anası, dostca olmayan soyuqbir səslə dedi.

Bruno onun ciddi olduğunu anladı, geriyədöndü və bir söz də demədən uzaqlaşdı. Gözlərində yaşların yığıldığını hiss edə bilirdi, ammaaxmasın deyə, qərarlı idi.Yuxarı çıxdı və yavaşca dönərək bir dairə çəkdi. Bir araşdırmaaparmağa kifayət edəcək kiçik qapı və ya dəlik tapmağı ümid edirdi, amma yox idi.Bu mərtəbədəsadəcə dörd qapı vardı; iki tərəfdə, qarşı-qarşıya iki qapı. Bir qapıöz otağına, digəri Qretelin otağına, biri ana və atasının otağına və biri dəduşa açılırdı.

– Bura evim deyil və əsla olmayacaq! – dedi. İki nəfəs arasındadeyinərək otağına girdiyində, geyimlərinin yatağın üzərinə dağılmış, oyuncaqvə kitab qutularının hələ açıl-mamış olduğunu gördü. Mariyanın, onunprioritetlərinin fərqində olmadığı aydın idi.

– Anam kömək etmək üçün göndərdi, –yavaşcadedi. Mariya başını tərpətdi,corablarının, alt paltarlarının və jilet-lərinin olduğu böyük torbaya işarə etdi.

– Onları boşaltsan buradakı siyirtmələrə yerləşdirə bilər-sən, – deyərək, otağınınqarşı tərəfində, tozlu güzgünün ya-nındakı çirkin şkafı göstərdi.

Bruno içini çəkərək torbanı açdı, ağzına qədər alt paltarla-rıyla dolu idivə yeganə istədiyi şey, torbanın içində qıvrılıb yatmaq, oyananda özünü yenə evdə görmək idi.

Uzun səssizlikdən sonra soruşdu:

– Bütün bunlar haqqında nə düşünürsən, Mariya?

Mariyanı sevirdi və onu ailədən biri olaraq görürdi, atası sadəcə xidmətçi olduğunu və layiq olduğundan çox pul aldığını söyləsə belə.

– Bütün nə? – deyə qadın soruşdu.

– Bu… – sanki dünyadakı ən açıq şeymiş kimi dedi. – Belə yerəgəlmək. Səncə, böyük səhv etmədik?

– Bunu söyləmək mənə düşməz,cənab Bruno, –Mariya dedi. – Anan sənəatanın vəzifəsini açıqladı və…

– Atamın vəzifəsi haqqındaeşitməkdən bezdim! –Bruno onun sözünü kəsərək dedi.Mənə qalsa, sadəcə eşitdiyimiz budur. Atanın vəzifəsi budur, atanın vəzifəsi budur…Əgər vəzifəsi, evimizdən köçüb həyat boyu ən yaxşı üç yolda-şımdan və sürüşkən məhəccərlərimdən uzaqlaşmağım mə-nasını verirsə, atam, vəzifəsi haqqında bir daha düşünmə-lidir, elə deyilmi?

Tam o anda dəhlizdə tıqqıltı eşidildi. Bruno baxdı, ana və atasınınotağının qapısının aralandığını gördü. Bir an tər-pənmədən donub qaldı. Anası hələ aşağıda idi, bu da ata-sının içəridə olduğu və Brunonun söylədiklərinieşitmiş ola biləcəyi mənasını verirdi. Nəfəs almağa çətinliklə cəsarət edərəkqapıya baxdı, atası gəlib onu ciddi söhbət üçün aşağı endirərmi, deyədüşündü.

Qapı bir az da açıldı və Bruno arxaya çəkilərkənotaqdan bir adamın çıxdığını gördü, ammaatası deyildi. Çox gənc biriydi və atası qədər uzun deyildi. Eyni tipuniforma geyin-mişdi, amma üstündə o qədər medal yox idi. Çox ciddigörünürdü vəpapağı gözlərinin üstünə enmişdi. Bruno, gic-gahlarında sapsarısaçları olduğunu görə bilirdi. Az qala təbii olmayan sarı rəng idi. Əlindəqutu aparırdı və pilləkən-lərə doğru gedirdi. Amma Brunonun oradadayanıb onu izlədiyini görüncə dayandı. Brunonu başdan aşağı süzdü. Sankidaha əvvəl heç uşaq görməmiş və uşaqlara necə davra-nacağını bilmirmişkimi baxırdı: Yesinmi, görməzlikdənmi gəlsin,yoxsa pilləkənlərdən aşağıya itələsin… Bunların ye-rinə Brunoya başıyla tələsik salam verib yolunadavam etdi.