Читать книгу Дзіцячы маніфест (зборнік) - Кiрыл Стаселька - Страница 1

Па звычцы хацеў узяць шпрыц правай рукой, але яна ўжо амаль не слухалася. Паспрабаваў зрабіць высілак і авалодаць ёю, але ўсё было дарэмна. Цяпер Андрэй перастаў адчуваць нават плячо, невядомая зараза прабіралася ўсё вышэй. Нарастала злосць, напружанне. Трывога пераходзіла ў паніку. Эмоцыі перапляталіся ў жудаснае павуцінне, якое не дазваляла думаць спакойна. Некалькі хвілін пастаяў, спрабуючы хоць трохі супакоіцца, але гэта ў яго не атрымалася. Таму, кінуўшы ўсялякія спробы, паклаў шпрыцы, адзін за адным, у левую кішэню (добра, што ў медыцынскіх халатах яны даволі шырокія) і выйшаў, не замыкаючы дзверы.

Была ноч. Святло з-за перасцярогі вырашылі не ўключаць. Таму давялося ісці навобмацак, абапіраючыся анямелай рукой аб сцены. Не чулася ні гуку. Хоць, хутчэй за ўсё, астатнія, гэтаксама як і ён, неўзабаве ціха разыдуцца па прызначаных пакоях. Што адчувалі цяпер яны? Магчыма, былі ў падобным стане, а магчыма, для некаторых з іх гэта было ўжо не ўпершыню. Андрэй падняўся па бакавой лесвіцы, прыступкі якой менш за ўсё рыпелі, на трэці паверх, і прайшоў да канца калідора. Прызначаны яму пакой знаходзіўся злева. З кожным крокам сэрца калацілася ўсё мацней. Ужо ля самых дзвярэй ягонае біццё адчувалася ва ўсім целе.

Ніхто ў пакоі не мог прачнуцца, бо кожнаму пацыенту клінікі далі моцнае снатворнае. Але ён як мага асцярожней адчыніў дзверы ды пракраўся ўсярэдзіну. З акна на чалавека, які спаў, падала цьмянае святло вулічнага ліхтара. Гэта быў адзін з тых маладых медыкаў, пра якіх распавядаў Франка. Усё ягонае тулава мела зялёны колер і свяцілася, як цыферблат гадзінніка з люмінесцэнтнай фарбай. Ён важыў кілаграмаў трыста. Жалезны ложак ледзь трымаўся пад вагой цела маладога чалавека. Для яго ён быў такі маленькі, што рукі і ногі звісалі ў розныя бакі, амаль кранаючыся падлогі. Пры такім асвятленні відовішча было асабліва вусцішным.

Заціснуўшы карабок з запалкамі ў зубах, шоргнуў левай рукой ды запаліў невялікую свечку, што стаяла побач на століку. Як ні дзіўна, але цяпер рукі (дакладней, рука) не дрыжалі, сэрца перастала шалёна калаціцца, адчуваўся поўны спакой. Добра гэта ці дрэнна, Андрэй не ведаў. Асцярожна дастаў шпрыц. Вырашыў усё зрабіць як мага хутчэй, ні аб чым не задумваючыся. Аднак з першага разу трапіць у вену не змог, не атрымалася гэта і ў наступны раз. Праблема была не столькі ў дрэнным асвятленні, колькі ў нязграбнасці левай рукі. Ён звыкся ўсё рабіць правай, але цяпер яна зусім не слухалася. Да таго ж, рука маладога хлопца была настолькі тоўстай, што знайсці ў яго вену было надзвычай складана, бадай, немагчыма.

Твар чалавека выказваў ці то смяротную стомленасць ад усяго, што прыйшлося тут вытрываць, ці, хутчэй, стан, блізкі да поўнай абыякавасці. У думках Андрэя прамільгнула, як таўстун раптам прачынаецца і, спрабуючы яшчэ змагацца за сваё жыццё, сколатай шпрыцам рукой хапае за горла свайго ката. Калі яшчэ трохі памарудзіць, то цярпенне магло падвесці, а нядаўна дасягнуты спакой – знікнуць. Варта было перадыхнуць, на хвілінку прысесці ды сабрацца. Але ў пакоі не было іншай мэблі, апрача маленькага століка і ложка, на якім спаў малады чалавек. Сканцэнтраваўшыся, Андрэй зноў увёў іголку. Гэтым разам паспяхова.

Ін’екцыя мусіла падзейнічаць праз дзесяць хвілін…

* * *

Цягнік прыбыў на станцыю Mińsk Mazowiecki. Прыпынак доўжыўся пятнаццаць хвілін. Таму Андрэй пакінуў торбы ды выйшаў пасмаліць, папярэдзіўшы суседзяў па купэ, што хутка вернецца. Разам з ім з вагона выйшла яшчэ некалькі пасажыраў, хто выкурыць цыгарэту-другую, а хто проста праветрыцца і расцерці цягліцы. Дамы, дрэвы і людзі яскрава выяўляліся на фоне астатняй прасторы. Дажджу пакуль не было, але густыя хмары ўжо зацягнулі неба так, што раніца нагадвала вечар. Яшчэ трохі – і мог хлынуць лівень. Стары будынак вакзала зачынілі на рамонт, таму многія чакалі свой цягнік з парасонамі напагатове.

Ужо менш як праз гадзіну цягнік прыбудзе ў Варшаву, а адтуль Андрэй пакіруе ў Познань, дзе яго абяцалі сустрэць і адвезці ў Мікушэва. Было дзіўнае пачуццё хвалявання, звязанае з нявызначанасцю. Ён жа нават не ведаў, чым там, у Мікушэва, будзе займацца і што гэта за незразумелая клініка. Калі б не Альгерд Францавіч – яго выкладчык і, як лічыў сам Андрэй, другі бацька – ён наўрад ці ўвязаўся б у гэтую авантуру. Але з іншага боку – адчуванне чагосьці новага, цікавага і нечаканага… Прадчуванне было настолькі вострым, нават дзіцячым, што вельмі хацелася хутчэй дабрацца да месца, як гэта бывае, калі нешта добрае мусіць адбыцца ў бліжэйшы час, ды не зусім уяўляеш, што менавіта.

Альгерд Францавіч, як бацька, настойліва пераконваў, што гэта выдатная магчымасць, якая выпадае адзінкам. Але ён не ўдакладніў, у чым заключаецца гэтая магчымасць, і тым больш па невядомай прычыне адмаўляўся тлумачыць, што гэта за месца. Навошта патрабавалася такая таямнічасць? Альгерд Францавіч заўсёды быў з ім сумленным, і гэткая загадкавасць здавалася нязвыклай. Была гэта псіхіятрычная клініка, шпіталь ці нешта іншае – ён толькі даваў расплывістыя адказы і ўсяляк ухіляўся ад канкрэтыкі, адзінае, прасіў Андрэя трымаць сваю паездку ў сакрэце. Магчыма, нічога канкрэтнага той не ведаў і сам, а мо хацеў зрабіць Андрэю прыемны сюрпрыз. У любым выпадку ён цалкам давяраў свайму настаўніку.

Пасля смерці маці Альгерд Францавіч стаў для яго другім бацькам. Напэўна, нават адзіным, бо свайго сапраўднага тату ён ніколі не бачыў. Маці пра яго не распавядала. Калі яна памерла, хлопцу было ўжо дваццаць чатыры гады, таму ў апекаванні ён асабліва не меў патрэбы, але і цалкам самастойным яго яшчэ нельга было лічыць. Альгерд Францавіч і раней ставіўся да хлопца па-асабліваму, а пасля гэтага стаў яшчэ больш уважлівым. Дапамог з пахаваннем, увесь час знаходзіў для Андрэя падпрацоўку, не кажучы ўжо, што ўсяляк прасоўваў і дапамагаў у акадэмічным асяроддзі. Таму і цяпер, атрымаўшы загадкавую прапанову стажыроўкі, ці то паўнавартаснай працы, Андрэй ні на імгненне не засумняваўся ў яго добрых намерах. А хваляванне, якое адчуваў цяпер, было хутчэй прыемным, чым страшным.

Да Варшавы дождж яшчэ не дабраўся, ці ўжо даўно мінуў гэты горад. На вуліцы было досыць цёпла і суха. Густыя плыні людзей хаатычна рухаліся ў розных напрамках. Хтосьці спяшаўся на працу, нехта вяртаўся з вучобы, а хтосьці проста сноўдаўся без мэты. Акрамя вакзала, Андрэй нічога не паспеў пабачыць. Але ён быў тут не ўпершыню. Апошні раз, калі падарожнічаў, прабыў тут цэлы тыдзень, ды з таго часу мінула гадоў пяць. Калі б не бракавала сродкаў, было б няблага затрымацца ў Варшаве яшчэ на некалькі дзён. Ды на гэта не хапала не толькі грошай, але і часу. Да адпраўлення заставалася дваццаць хвілін. Хуценька збегаў у бліжэйшую краму, каб набыць вады і чагонебудзь перакусіць у дарозе, а затым, выкурыўшы яшчэ адну цыгарэту, пакіраваў да свайго вагона.

У купэ, акрамя яго, знаходзілася толькі жанчына з малым. Таму было гады чатыры. Ён апынуўся на здзіўленне ціхім, спакойна сядзеў і разглядаў кніжку з малюнкамі. У Андрэя таксама была з сабой кніга, якую спадзяваўся пачытаць у дарозе, але, нягледзячы на сваю любоў да чытання, за ўвесь час падарожжа нават не дастаў. Не тое, каб яна была нецікавая, проста зусім не хацелася чытаць ды пра штосьці думаць. У дарозе з ім амаль заўсёды такое здараецца. Нярэдка ён чытае ў грамадскім транспарце, на хаду, шпацыруючы па горадзе, часам седзячы ў кавярні, але падчас доўгай дарогі Андрэй зусім не мог узяцца за чытво. Можна было сябе прымусіць, і ён рабіў такія спробы, але ў выніку прыйшоў да высновы, што кнігі можна чытаць (менавіта чытаць) толькі добраахвотна. Таму Дэ Куінсі са сваёй «Споведдзю ангельца, які ўжывае опіум» застаўся там, дзе і быў – у правай бакавой кішэні торбы.

Намагаўся заснуць, рабіў спробы дастаць Дэ Куінсі, але ў выніку, пакінуўшы рэчы, пайшоў у вагонрэстаран ды замовіў бутэльку піва з бутэрбродам. Вырашыў расслабіцца і рабіць тое, што хочацца, пакуль ёсць такая магчымасць, а не вымотваць сябе чытаннем, развагамі ды нейкімі планамі. Хто ведае, мо неўзабаве часу адпачыць зусім не будзе. За суседнім столікам па-нямецку размаўляла маладая пара. Андрэй не вельмі добра валодаў нямецкай, зразумеў толькі, што яны плануюць на два дні спыніцца ў Познані, а пасля вернуцца ў Берлін. Астатнія елі і пілі моўчкі, нават калі сядзелі па некалькі чалавек за столікам. Пасля піва вельмі захацелася закурыць, але ў мясцовых цягніках такая асалода забаранялася.

Таму ён, каб падыміць у фортку прыбіральні, у мэтах канспірацыі прайшоў некалькі вагонаў.

Затым вярнуўся і набыў яшчэ піва. За вокнамі было ўжо цёмна, толькі месцамі праступалі агеньчыкі навакольных дамоў. Паступова пасажыры вагонарэстарана пачалі разыходзіцца. Ён застаўся адзіным кліентам, але афіцыянты ўжо прыбіралі і збіраліся самі. Андрэй зразумеў, што хутка канцавая, таму, дапіўшы піва, вярнуўся ў сваё купэ. Маці з малым прайшла да дзвярэй вагона. Дынамік абвясціў, што цягнік прыбывае на канцавую станцыю «Poznań Główny». Хутка ён будзе ўжо там, у клініцы Мікушэва. Усё стане вядома, а загадкавая нявызначанасць знікне. Да таго ж, магчыма, па дарозе атрымаецца штосьці высветліць у намесніка галоўнага доктара, які павінен яго сустрэць.

Даведаўшыся, дзе знаходзіцца аўтобусны прыпынак, Андрэй затрымаўся каля бліжэйшай крамы. Хацелася перад чарговым ад’ездам яшчэ крыху папаліць, спакойна і без спешкі. Магчыма, трохі спозніцца, ды некалькі хвілін нічога не зменяць. Цыгарэта ішла досыць лёгка, як гэта бывае пасля алкаголю. Хлопец глыбока зацягваўся і выпускаў дым у розныя бакі, назіраючы за тым, як густая субстанцыя павольна растваралася ў цемры. Зацягнуўшыся апошні раз, ён рушыў да прызначанага месца. Не даходзячы да прыпынку, заўважыў, што побач стаяла некалькі машын, і толькі адна чырвонага колеру. Андрэй параўнаў запіс у сваім нататніку, але ён не супадаў з нумарам, які прадыктаваў яму Альгерд Францавіч.

Прайшло яшчэ хвілін пяць, ён азіраўся па баках, але іншага аўтамабіля чырвонага колеру так і не з’явілася. Не было яго і ў наступныя пятнаццаць хвілін. Андрэй папытаў у людзей. Высветлілася, што гэта не адзіны прыпынак, з якога адпраўляюцца аўтобусы на Мікушэва. Пайшоў на іншы, але і там нікога. Ён не ведаў, што рабіць далей. Некаторы час панічна бегаў паміж аўтобуснымі прыпынкамі, спрабуючы знайсці патрэбную машыну. Наўрад ці яна спазнялася на сорак хвілін, хутчэй за ўсё яны проста размінуліся. Вырашыў трохі пачакаць, а затым на аўтобусе самастойна дабрацца да Мікушэва. Папярэдні аўтобус адправіўся чвэрць гадзіны таму, бліжэйшы, і апошні на сёння, будзе толькі праз гадзіну.

Спрабуючы трохі развеяць напружанне, Андрэй выправіўся ў кароткі шпацыр. Далёка ад вакзалу не адыходзіў, каб не згубіцца і не прапусціць свой аўтобус, ды і з торбамі спакойна не пагуляеш. Ізноў узнікла лёгкае хваляванне. Невядомасць дапаўнялася тым, што ўсё пайшло не так, як планавалася. Андрэй спадзяваўся, што ў рэшце рэшт усё складзецца добра – ён прыедзе і без усялякіх праблем возьмецца за працу. Дабрацца да Мікушэва – гэта палова справы, трэба яшчэ знайсці будынак, у якім месцілася клініка. Толькі як гэта зрабіць ноччу, асабліва калі няма ў каго запытаць.

На прыпынак вярнуўся за дваццаць хвілін да адпраўлення, але маленькі аўтобус з надпісам «Mikusheva» ужо стаяў напагатове. Андрэй са сваімі торбамі ўціснуўся ў дзверы ды спытаў пра канчатковы пункт прызначэння. Добрай ідэяй было ўдакладніць пра палац у пасажыраў, сярод якіх маглі знаходзіцца мясцовыя жыхары. Надышоў час адпраўлення, а іншых пасажыраў, акрамя яго, так і не з’явілася. Тады Андрэй паспрабаваў даведацца хоць нешта ў кіроўцы.

– Прабачце, вы часам не ведаеце, ці ёсць у Мікушэва палац ці нешта падобнае?

– А вы што, на экскурсію вырашылі схадзіць, або да нерухомасці прыглядаецеся? – усміхнуўся кіроўца.

– Не, гэта я так, проста спытаў.

– Ага, ёсць нешта такое.

– А ці далёка ён знаходзіцца ад прыпынку?

– Метраў трыста прама, і вы ўбачыце браму.

– Я магу заснуць. Пабудзіце, калі ласка, як прыедзем.

– Вядома. Не хвалюйцеся, назад бясплатна я вас не павязу.

– Дзякуй.

«Ну, ужо хоць штосьці», – падумаў Андрэй. Разам з пробліскам аптымізму прыйшла і моцная стомленасць. Таму ён паклаў галаву на торбу ды амаль адразу ж заснуў.

* * *

У яго даўно ўжо развілася звычка спаць па шэсць гадзін. Клаўся каля адзінаццаці вечара і прачынаўся а пятай раніцы. Хацелася паспець як мага больш.

Да таго ж у пяць раніцы, калі большасць людзей яшчэ спіць, жыццё ўспрымаецца зусім па-іншаму. Падсілкаваўшыся бутэрбродам і гарбатай, Жыль сядаў у сваё любімае крэсла і пачынаў чытаць што-небудзь з нядаўна прыдбанага. Яго дзённая норма была каля двухсот старонак. За месяц паспяваў прачытаць чатырнаццаць-сямнаццаць кніг, а гэта прыкладна сто дзевяноста за год. Бліжэй да дзявятай гадзіны ён збіраўся ды ішоў на Сэн-Жэрмэн у Кафэ дэ Флор. Спачатку сядзеў за столікам на вуліцы, піў моцную каву ды назіраў за людзьмі, што праходзілі побач. Затым перабіраўся ўсярэдзіну, каб узяцца за справу. Для яго гэта было накшталт працоўнага месца, дзе ён напісаў свае папярэднія тры раманы.

Для многіх кафэ, дзе шумна і шмат людзей, здаецца непрыдатным месцам для працы такога кшталту. Але не для Жыля. Ён не мог доўга заставацца ў сваёй кватэры. Не таму, што даўно жыў адзін і пакутаваў ад адзіноты, але таму, што адразу пачынаў разбэшчвацца ды не мог сканцэнтравацца на галоўным. Увесь вольны, а таксама працоўны час ён спрабаваў праводзіць у цэнтры горада, гуляючы па парку ці седзячы ў кафэ, дзе заўсёды адчуваўся дынамічны рытм, які асабліва неабходны, калі ты сам сабе начальнік ды самастойна вызначаеш, калі і колькі табе варта працаваць.

Аднак апошнім часам гэта не дапамагала. Прайшло крыху менш за месяц, а ён не напісаў і чвэрці ад задуманага. Падоўгу сядзеў над адной старонкай, выціскаючы па сказе для сваёй новай кнігі. Жыль ведаў, што праблема не ў рамане: задума была добрая. Проста яго раздзіралі сумненні, ці варта ўвогуле пісаць. Што ад гэтага зменіцца? Напіша ён яшчэ адзін раман ці дзесяць, але дзеля чаго? Магчыма, атрымае добры ганарар. І што? Магчыма, кніга зацікавіць многіх чытачоў, стане вельмі папулярнай. І што? Што далей? Жыля хвалявала, што пройдзе, напрыклад, гадоў дзесяць – і напісаў ён цяпер раман ці не – ужо не будзе мець аніякага значэння. Нават спадзявацца стаць найвялікшым пісьменнікам не мае сэнсу, не таму, што гэта нязбытная мара, але таму, што такіх сотні і тысячы: Дантэ, Дзюма, Дыкенс, Дастаеўскі і многія, многія іншыя. Чым горш быць такім самым, адным з сотняў і тысяч, напрыклад, інжынерам або доктарам?

Так праходзілі ўсе ўчора, сёння і заўтра. Раніцай яму не давалі працаваць меланхалічныя думкі і ўвесь дзень праходзіў марна, а ўвечары зноў узнікала жаданне паспець як мага болей, выкарыстоўваць кожную хвіліну. Ён планаваў наступнае сваё заўтра, але сёння зноў станавілася такім самым, як учора. Зрэдку ён наведваў галерэі і музеі, сустракаўся выпіць з некаторымі прыяцелямі. Але гэта, хоць і здаралася не вельмі часта, было як і ў мінулыя разы. Можа здацца дзіўным, але Жылю больш падабалася выпіваць аднаму. Толькі ў такіх выпадках ён клаўся позна ўночы, а падымаўся бліжэй да дванаццаці дня. Часам ён купляў бутэльку віна, бывала, больш, і, паралельна чытаючы ці слухаючы музыку, даходзіў да прыемнага стану, калі ўзнікала мноства ідэй і планаў. У адной руцэ ў яго была бутэлька, у другой цыгарэта, іх ён па чарзе падносіў да рота.

Падчас аднаго з такіх вечароў ён раптам усвядоміў, што існуе мноства месцаў, дзе ён ніколі не быў і шмат цікавых рэчаў, якіх ён ніколі не рабіў. У яго здарылася нешта накшталт азарэння. Ён не будзе ставіць перад сабой нейкіх маштабных, але па сутнасці бессэнсоўных, мэтаў: стаць вялікім пісьменнікам, разбагацець, дасягнуць улады, несці свету добрае або жудаснае. Усё гэта поўнае глупства. Ён хоча стаць звычайным геданістам, які атрымлівае задавальненне ад новых адчуванняў, новага досведу (ад новых ліній сюжэту ўласнага жыцця). Гэта так элементарна, але Жыль не задумваўся пра гэта раней. У яго з’явіўся стымул, жаданне. Ён будзе пісаць, але цяпер дзеля магчымасці ажыццяўляць задуманае гэтай ноччу.

Нягледзячы на выпітае, прачнуўся ён а пятай раніцы. Як заўсёды, паснедаў бутэрбродам і гарбатай. Затым сеў за чытанне ў сваё любімае крэсла. Бліжэй да дзевяці Жыль адправіўся на Сэн-Жэрмэн у Кафэ дэ Флор. Але не сеў за столік на вуліцы, каб папесціць сябе ды паназіраць за мінакамі, як гэта бывала раней, а адразу пачаў пісаць, выпіваючы каву кубак за кубкам. Словы на паперы з’яўляліся хутчэй і хутчэй. Яго рука рухалася рытмічна і хутка, як механізм станка. Героі, сюжэт, дыялогі рамана імгненна кампанаваліся ў яго галаве і адразу ж з’яўляліся на паперы. Ён нават не адрываў погляд ад стала, а ручку ад ліста паперы, каб замовіць яшчэ кавы, наўпрост паказваў на апусцелы кубачак пры з’яўленні афіцыянта. Калі Жыль вырашыў спыніцца ды трохі адпачыць, да яго падышоў адзін з работнікаў кафэ і сказаў, што ўжо зачыняюцца. На гадзінніку было дванаццаць ночы, рахунак паказваў пятнаццаць выпітых кубкаў кавы, а на стале ляжала сорак новых старонак рамана.

Крыху прагуляўшыся, Жыль вярнуўся дамоў. Ён быў моцна ўзбуджаны. Прыліў энергіі і радасці змяшаліся ў эйфарычны кактэйль. Жыль здолеў бы працаваць усю ноч і напісаць яшчэ столькі ж. Яму зноў хацелася ствараць. Пісаць кнігу або новую карціну – зараз для яго гэта было неістотным. Проста меўся вялізны запас фізічных і творчых сіл. Але ён разумеў, што такі стан можа апынуцца зманлівым. Нельга было цяпер высільваць сябе да апошняга, патрабаваўся запас сілы на наступныя дні, каб хутчэй дапісаць раман і аднесці яго ў выдавецтва.

* * *

― Мы на месцы, падымайцеся.

– Ужо прыехалі?

– Так. Не мог вас абудзіць. Пачаў падумваць, што памерлі, – пажартаваў кіроўца.

– Прабачце, вельмі стаміўся, даўно ў дарозе. Так значыць, сто метраў прама?

– Трыста. Там будзе агароджа, за якой парк, ідзіце ўздоўж. Там усё зарасло, таму глядзіце ўважліва, каб уваход не прапусціць.

– Ага, дзякуй вам вялікі. Да пабачэння.

– Да пабачэння. Будзьце асцярожныя.

– Дзякуй.

Дзверы адчыніліся, і адтуль хлынула халаднаватае паветра. Пасля сну было асабліва зябка, па скуры пабеглі дрыжыкі. Вуліца практычна не асвятлялася, толькі далёка зялёным колерам свяціў ліхтар, што трохі здзіўляла (чаму менавіта зялёны?). Аўтобус развярнуўся ды з’ехаў у зваротным кірунку, а Андрэй пайшоў прама. Было ціха, нават сабакі не брахалі. Узнікалі сумневы, што тут наогул хтосьці жыве.

Агароджа парку цягнулася досыць далёка. Уваход знайшоў не адразу, давялося хадзіць туды-сюды некалькі разоў, а гэта давалася цяжка з яго багажом. У рэшце рэшт, ён знайшоў дзверы, якія былі трохі ўбаку ад высокай, закрытай з унутранага боку брамы. Прайшоўшы некалькі метраў па сцежцы, Андрэй убачыў удалечыні за дрэвамі абрысы велізарнага дома. Сцяжынка злілася з дарогай, якая ішла ад галоўных варот. Справа ад гэтай дарогі знаходзілася возера, велічыню якога было складана вызначыць уночы.

Перад Андрэем паўстала загадкавая, амаль містычная карціна. Падыходзячы бліжэй, змог разгледзець, што вялізны дом і ёсць тая самая клініка. Будынак амаль не асвятляўся. Дзесьці за ім знаходзіўся ліхтар, чыё цьмянае святло падала з-за вугла. На прыступках, па баках ад дзвярэй, стаялі шкляныя ёмістасці з запаленымі свечкамі. На шырокім ганку быў столік, за якім задуменна сядзеў чалавек, чый твар ён пакуль не мог разгледзець. Па меры набліжэння, рысы выяўляліся выразней і Андрэй заўважыў, што незнаёмы глядзіць яму проста ў вочы. Ці то ад пільнай увагі, ці ад хвалявання, хлопец ледзьве не паваліўся, аб нешта спатыкнуўшыся. Каб згладзіць няёмкасць, Андрэй адразу пачаў гаварыць, не паспеўшы падняцца на ганак.

– Добры вечар! Маё імя…

– Андрэй? Так, я ведаю. Мы чакалі вас сёння на вакзале, – адказаў малады мужчына ў прыгожым чорным касцюме.

– Мы з вамі, напэўна, выпадкова размінуліся. Выбачайце, што прымусіў вас ездзіць дарма…

– Нічога, у любым выпадку мне трэба было ў Познань па справах. Добра, што змаглі самастойна да нас дабрацца. Як даехалі, напэўна, вельмі стаміліся?

– Дзякуй. Не, не вельмі, толькі спаць крыху хочацца.

– Есці таксама? – ён паказаў на талерку з вялікім кавалкам мяса і бульбай. – Разумею, што ў вас нямала пытанняў і, магчыма, некаторыя рэчы вас могуць здзіўляць. Таму зробім так: паешце, затым правяду ў ваш пакой. Адпачнеце, а заўтра сустрэнецеся з доктарам Штомпкам, і ён вам усё растлумачыць ды распавядзе пра тое, чым вы тут будзеце займацца. Згодны?

– Так, добра, вялікі дзякуй.

– Прашу прабачэння, што не прадставіўся. Я намеснік дырэктара клінікі, Базалья Франка.

– Прыемна пазнаёміцца. Калі шчыра, нават сумняваўся, ці варта сюды ехаць, бо мне нічога канкрэтна не патлумачылі.

– Разумею вас, але ёсць некаторыя прычыны, па якіх пэўная інфармацыя пра гэту клініку не можа распаўсюджвацца. Заўтра вы зразумееце, з чым гэта звязана.

Больш яны ні пра што не гаварылі. Андрэй так стаміўся, што ўжо не было сіл намагацца пра штосьці даведацца. А малады доктар, як ні дзіўна, нават не рабіў спробаў штосьці даведацца пра яго. Не пытаўся, колькі яму гадоў, адкуль ён і дзе вучыўся, нават не спрабаваў згладзіць цішыню лёгкай балбатнёй. Яны сядзелі моўчкі. Андрэй спяшаючыся даядаў прапанаванае мяса, якое наўрад ці загадзя прызначалася яму, а малады доктар спакойна дыміў люлькай, чакаючы пачаткоўца.

Андрэй крадком спрабаваў разгледзець твар свайго будучага калегі. У яго была прыемная, што выклікала давер, знешнасць, але ён быў не з тых, хто будзе цябе панібрацкі весела пляскаць па плячы. У яго рухах, манеры гаварыць і трымаць сябе выразна выяўлялася арыстакратычнасць, адчуваўся моцны характар, незалежнасць. Хацелася яму падпарадкоўвацца. Ва ўсякім выпадку, цяжка было ўявіць, што ён мог камусьці падпарадкоўвацца сам. На выгляд, доктар меў гадоў трыццаць. Кароткія чорныя валасы, высокі магутны лоб, грэцкі, з невялікай гарбінкай, нос, акуратныя вусікі.

Такая знешняя эстэтыка ў такой неэстэтычнай установе навяла Андрэя на думку: «Навошта так добра выглядаць, калі гэтага ніхто не ўбачыць, не адзначыць». Ён ніколі не задумваўся над гэтым раней.

Матывы зразумелыя, калі ты знаходзішся ў грамадстве, дзе кожны дзень сустракаеш мноства людзей: хочацца камусьці спадабацца, зрабіць уражанне, звярнуць на сябе ўвагу жанчыны. Але навошта выглядаць не проста дагледжана, але стылёва ў такіх закрытых установах як армія, бальніца, турма. Магчыма, гэта самалюбаванне, але малады доктар не быў падобны да нарцыса. Магчыма, у такіх месцах, дзе заўсёды ходзіш ва ўніформе, жаданне прыгожа выглядаць абвастраецца, але ён не заўважаў такога вострага жадання ні за сабой, ні за іншымі раней.

Як толькі Андрэй скончыў есці, яны прайшлі ў будынак. Для палаца, а гэта быў некалі палац, інтэр’ер вельмі просты, а для клінікі незвычайны. Тут не мелася пазалоты, крыштальных жырандоляў і іншых атрыбутаў мінулага багацця, але атмасфера велічы прысутнічала ў кожнай дэталі, кожнай дробязі. Спалучэнне такой атмасферы і штодзённасці клінікі, сутыкненне ўзнёслага і паталагічнага ўтварала дзіўны дысананс. Падняўшыся на другі паверх, малады доктар правёў яго да канца калідора, адчыніў дзверы і аддаў ключ ад пакоя. Развітваючыся, Андрэй увайшоў ды запаліў святло. Абстаноўка сціплая: столік, крэсла, шафа, камод і ложак. Нягледзячы на гэта, тут было вельмі ўтульна. Яму хацелася пракруціць у галаве мінулы дзень і ўявіць падзеі заўтрашняга. Але варта было пакласці галаву на падушку, як вочы самавольна заплюшчыліся.

* * *

Владэк – адзін з мясцовых жыхароў, які час ад часу падпрацоўваў у клініцы кіроўцам – пакуль яшчэ не прыйшоў. Таму, разабраўшыся са справамі, Базалья выйшаў на ганак, каб распаліць люльку і трохі пагрэцца на сонцы. Але хвілін праз дзесяць Штомпка перапыніў ягоную тытунёвую феерыю і запрасіў да сябе ў кабінет.

– Ты не забыўся, што сёння трэба будзе сустрэць папаўненне?

– Не забыўся, вось якраз чакаў Владэка.

– Зразумела. Калі ён прыедзе, будзе ўжо досыць позна. Таму лепш увесці яго ў курс справы заўтра. Абрывачная інфармацыя толькі адпудзіць, так што пратрымайся да наступнага дня. Трымайся, як на допыце, – засмяяўся Штомпка.

– Гэта я і сам разумею.

– Выдатна! Заўтра падрабязна ўсё яму растлумачу і папрашу Тадэвуша яго тут павадзіць. Яны з Тадзікам аднаго ўзросту, таму хутка адаптуецца. І папрашу цябе, калі ласка, першы час паназірай за ім, але не вельмі назойліва.

– Згода.

– Выдатна! Вунь, дарэчы, і Владэк ідзе. Базалья спусціўся з ганку і пайшоў насустрач.

– Добры дзень, Владэк!

– Добры дзень! Выбачайце, што спазніўся.

– Нічога, мы яшчэ не спазняемся. Машына гатовая, можам выязджаць?

– Так, машыну за брамай пакінуў. Вы яе не пазнаеце. Пафарбаваў, адрамантаваў, цяпер яна як новенькая.

Яны прайшлі па сцежцы за брамку і селі ў аўтамабіль. Яго на самай справе было не пазнаць. Было відаць, што Владэк вельмі гэтым ганарыцца. Калі б побач стаяла яшчэ некалькі машын, ён пэўна папрасіў бы адгадаць, якая з іх яго. Машына была старая і нязручная, таму Базалья толькі ў крайніх выпадках прасіў куды-небудзь падвезці. Але цяпер у салоне нешта змянілася і было досыць камфортна. Базалья нават паспеў задрамаць, і амаль гадзіна дарогі праляцела, як дзесяць хвілін. Калі прыехалі на вакзал, на вуліцы ўжо цямнела. Ён папрасіў Владэка прыпаркавацца побач з аўтобусным прыпынкам на Мікушэва.

Малады спецыяліст мусіў знайсці іх па нумары машыны. Цягнік з Варшавы ўжо дваццаць хвілін як прыбыў, а госця ўсё яшчэ не было. Базалья гатовы быў і сам пайсці шукаць згубу, ды не ведаў, як той выглядае. Ён адлучыўся, каб патэлефанаваць, пакінуўшы Владэка і пра ўсё таго папярэдзіўшы. Вярнуўся, але малады чалавек так і не з’явіўся. Владэк не мог доўга затрымлівацца, ды і чакалі яны досыць доўга, таму вырашылі пабыць тут яшчэ хвілін дваццаць і вяртацца ў Мікушэва. Магчыма, той нешта пераблытаў. Базалья спадзяваўся, што ў такім выпадку ён здагадаецца сам даехаць на аўтобусе. Яму не хацелася зноў выслухоўваць ад Штомпкі лекцыі на тэму «Што можна было б зрабіць». Да таго ж, калі яны прыедуць назад, ён ужо будзе спаць.

У іх невялікай клініцы гэта быў ужо чацвёрты доктар за апошнія паўтара гады. Базалья не раз спрабаваў пераканаць Штомпку ў тым, што лепш нікога больш не прыцягваць. Нават калі на тое мелася крайняя патрэба, варта было запрашаць не маладых, а вопытных, і самае галоўнае, правераных спецыялістаў. Апошнія няўдалыя выпадкі мусілі стаць для яго найлепшым аргументам, але Штомпку немагчыма было пераканаць. Па характары Базалья на дзіва стрыманы чалавек, але такое стаўленне прыводзіла яго ў шаленства. Даходзіла да таго, што ён некалькі разоў зрываўся на павышаныя тоны, калі чарговая спроба пераканаць дырэктара заходзіла ў тупік.

Штомпка старанна адбіраў пачаткоўцаў, не паведамляючы пра тое варшаўскаму кіраўніцтву (у яго былі на гэта паўнамоцтвы). Акрамя прафесійных характарыстык, ён таксама вывучаў іх сямейнае становішча. Апошнім быў Тадэвуш; як і Андрэй, ён не меў сям’і. Штомпка пераконваў, што з такімі спецыялістамі, няхай і без вялікага досведу, у выпадку якіхнебудзь праблем значна прасцей, чым з дарослымі сямейнікамі. Сам Базалья лічыў, што менавіта адсутнасць досведу стала прычынай нядаўніх здарэнняў. З гэтым неабходна было штосьці рабіць. Бо небяспецы падвяргалася не толькі свежае папаўненне, узнікала пагроза існаванню самой клінікі. Базалья быў гатовы яшчэ трываць, але калі так будзе і далей, ён пойдзе на крайнія меры.

У клініцы было ціха, усе ўжо спалі. Владэк адправіўся дадому, а ён прыгатаваў сабе паесці і сеў за столік на ганку. У яго была дзіўная звычка курыць да і пасля прыёма ежы. Базалья даставаў люльку, калі ўдалечыні заўважыў чыйсьці сілуэт. Спачатку падумаў, што здалося, але фігура працягвала рухацца ў ягоным кірунку. Тады ён выказаў здагадку – і адразу ж у думках папракнуў сябе за някемлівасць, – што гэта Андрэй. Малады чалавек ужо падымаўся і ледзь не паваліўся, спатыкнуўшыся аб прыступку. Ён адразу ж пачаў нешта балбатаць. Моцнае хваляванне чулася ў ягоным голасе, але сам Базалья гаварыў і трымаўся на здзіўленне спакойна, як быццам бы яго не заспелі знянацку.

– Добры вечар! Маё імя…

– Андрэй? Так, я ведаю. Мы чакалі вас сёння на вакзале.

– Мы з вамі, напэўна, выпадкова размінуліся. Выбачайце, што прымусіў вас ездзіць дарма…

– Нічога, у любым выпадку мне трэба было ў Познань па справах. Добра, што змаглі самастойна да нас дабрацца. Як даехалі, напэўна, вельмі стаміліся?

– Дзякуй. Не, не вельмі, толькі спаць крыху хочацца.

– Есці таксама? – ён паказаў на талерку з вялікім кавалкам мяса і бульбай. – Разумею, што ў вас нямала пытанняў і, магчыма, некаторыя рэчы вас могуць здзіўляць. Таму зробім так: паешце, затым правяду ў ваш пакой. Адпачнеце, а заўтра сустрэнецеся з доктарам Штомпкам і ён вам усё растлумачыць ды распавядзе пра тое, чым вы тут будзеце займацца. Згодны?

– Так, добра, вялікі дзякуй.

– Прашу прабачэння, што не прадставіўся. Я намеснік дырэктара клінікі, Базалья Франка.

– Прыемна пазнаёміцца. Калі шчыра, нават сумняваўся, ці варта сюды ехаць, бо мне нічога канкрэтна не патлумачылі.

– Разумею вас, але ёсць некаторыя прычыны, па якіх пэўная інфармацыя пра гэту клініку не можа распаўсюджвацца. Заўтра вы зразумееце, з чым гэта звязана.

Госць накінуўся на ежу, быццам ужо месяц нічога не еў. Час ад часу ён паглядаў на Базалья, аднак ніводнага пытання не задаў. Такая тактоўнасць спадабалася Базалья. Магчыма, хаця б для выгляду, варта было яшчэ штосьці спытаць, праявіць увагу да новага чалавека, але ўсё, што трэба было ведаць, ён прачытаў з біяграфіі маладога чалавека, дасланай на разгляд Штомпку. Большае яго не цікавіла. Не хацелася найграна ўсміхацца, абменьвацца пустымі фразамі, размаўляць, каб пазбегнуць няёмкага маўчання. Усё гэта было цяжка для Базалья. Ён моўчкі курыў і чакаў, калі можна будзе праводзіць суседа па століку і прыгатаваць сабе новую порцыю.

Не паспеў той пакласці відэлец і нож, як Базалья прапанаваў правесці яго да пакоя. Малады чалавек плёўся за ім, разглядаючы з раскрытым ротам інтэр’ер клінікі. Ён так круціў галавой у розныя бакі, задзіраў уверх, апускаў вочы да самага долу, што некалькі разоў удараўся аб дзвярныя вушакі. Падняўшыся на другі паверх, Базалья правёў яго да канца калідора, адчыніў дзверы і аддаў ключ прама ў рукі. Сціплы пакой, у параўнанні са строем парадных памяшканняў клінікі, мусіць, трохі засмуціў хлопца. Андрэй зайшоў у сваю новую спальню, а Базалья спусціўся ўніз, каб зноў прыгатаваць сабе паесці і папаліць перад сном.

* * *

Некалькі разоў Андрэй парываўся падняцца, але ў ложку было цёпла і ўтульна. Да таго ж, на вуліцы яшчэ цёмна, а ў галаве ўсё мільгалі сны. Калі пачуўся нейкі гук і ён усё ж расплюшчыў вочы, то зразумеў, што ў дзверы грукаюць, і досыць працяглы час. Ён крыкнуў: «Я зараз, секунду» – і як мага хутчэй саскочыў з ложка, нацягнуўшы на сябе штаны. Пракруціў ключ ды ўбачыў, што за дзвярыма стаіць Базалья Франка. Цяпер ён быў толькі ў кашулі і шэрых штанах, але выглядаў гэтак жа выдатна, як і ўчора.

– Добры дзень, Андрэй!

– Добрай раніцы.

– Не хацеў вас будзіць, разумею, што ўчора вельмі стаміліся, але ўжо дванаццаць. Можа, хочаце паснедаць, а затым я завяду вас да доктара Штомпка. Якраз праз паўтары гадзіны ён мусіць вызваліцца.

Было вельмі няёмка перад Франка. Мінулай ночы ён праявіў нязграбнасць і ледзь не паваліўся, а раніцай маглі падумаць, што ён лайдак, які досыць шмат спіць. Таму Андрэй вырашыў, што варта паводзіць сябе больш сабрана, каб пра яго не склалася негатыўнае ўражанне.

– Прабачце, проста я забыўся ўчора завесці будзільнік. Таму наадварот, вялікі дзякуй, што разбудзілі. Праз некалькі хвілін буду гатовы.

– Цудоўна! Тады мыйцеся, апранайцеся не спяшаючыся, я вярнуся праз хвілін дваццаць і пакажу, дзе знаходзіцца кухня.

– Добра. Дзякуй. Хутка буду гатовы.

Франка, як і абяцаў, вярнуўся роўна праз дваццаць хвілін. Ён правёў Андрэя на кухню, якая размяшчалася ў левым крыле першага паверху.

– Звычайна мы ямо ўсе разам, я маю на ўвазе персанал, у восем раніцы і ў дзевяць вечара ў суседнім пакоі. Там наша сталоўка. У астатні час у нас самаабслугоўванне. Можаце прыходзіць і браць усё, што пажадаеце: гарбата, кава, сок, ежы таксама хапае. Доктар Штомпка трохі затрымліваецца, таму, калі скончыце, можаце прагуляцца, паглядзець наваколле. Упэўнены, што ўчора азнаёміцца з мясцовасцю вы не паспелі, а тут вельмі прыгожа і да таго ж спакойна. Андрэй, давайце пакуль што дамовімся так: праз паўтары гадзіны сустрэнемся на ганку, а там ужо будзем дзейнічаць далей. Добра?

– Так, вядома. Дзякуй!

Доктар Франка пайшоў, а ён адразу ж узяўся за ежу. Хацелася як мага больш часу пакінуць для прагулкі, Андрэй толькі пашкадаваў, што не падумаў спытаць пра ровар. Хоць, магчыма, пешаходная экскурсія будзе нашмат цікавейшай. Ён нават вырашыў не глядзець у акно, каб радасць ад прадчування стала яшчэ мацнейшай.

У гэтую пару сонца пакуль яшчэ не прыпякала, але было дастаткова цёпла, як учора высветлілася, нават ноччу. Толькі цяпер, калі выйшаў на вуліцу, ён змог пры святле дня разгледзець памеры возера. Яно знаходзілася метраў за дзесяць ад палаца, было невялікае і вельмі маляўнічае. Уздоўж берага раслі дубы, да аднаго з якіх была прывязана лодачка. З іншага – самага магутнага і, магчыма, самага старога – звісалі вяроўкі самаробных арэляў. Каб цалкам ахапіць палац поглядам, агледзець яго здалёк і з розных кропак, Андрэй вырашыў абысці возера. Пасядзець жа на гэтых арэлях, якія звісалі амаль над самай вадой, ён так і не адважыўся, адклаўшы сваё па-дзіцячы пякучае жаданне на потым.

Канструкцыя палаца была асіметрычная: з правага боку ад галоўнага ўваходу размяшчалася вуглаватая, звужаная дагары вежа з прамым, без нахілу, дахам, а яшчэ правей ад яе месцілася прыбудова. Амаль па цэнтры знаходзіліся прыступкі на ганак галоўнага ўваходу. Левае крыло мела больш сіметрычныя формы. Колер самога палаца вызначыць аказалася няпроста: у некаторых месцах сцены шэрыя, у іншых мелі ружовае адценне, а дзесьці фарба і зусім адслойвалася кавалачкамі, але ад гэтага палац не станавіўся менш сімпатычным, наадварот, як бы выстаўляў напаказ розныя пласты сваёй гісторыі, ды здаваўся яшчэ больш старажытным і загадкавым. Можна было добра разгледзець, што палац мае два паверхі, але Андрэй успомніў пра лесвіцу, якая не заканчвалася другім паверхам і вяла вышэй. Звонку палац здаваўся меншым, але гэта, пэўна, падманлівае ўражанне. Ён паспрабаваў знайсці вокны трэцяга паверху, але нідзе, акрамя як на вежы, іх не бачылася.

Пасля таго, як даследаваў наваколле палаца, у тым ліку яго парк, Андрэй адправіўся ў кароткую імправізаваную экскурсію па Мікушэва, але не знайшоў больш нічога асаблівага. Тут былі такія ж домікі, крамы, пабудовы, што і ў іншых невялікіх гарадах ды вёсках. З лёгкім жалем ён пераканаўся, што самай цікавай пабудовай, і адзінай, якая захавала гісторыю гэтых месцаў, быў палац, дзе размяшчалася клініка. Менавіта туды ён і паспяшаўся, каб гэтым разам не выявіць сябе чалавекам, які ігнаруе пунктуальнасць. Франка, як і варта было чакаць, ужо сядзеў за столікам на ганку ды павольна, атрымліваючы асалоду ад працэсу, курыў сваю люльку.

– Як шпацыр?

– Выдатна, дзякуй. Але прызнаюся, мне здаецца, што палац – адзінае цікавае месца ў Мікушэва.

– Насамрэч так і ёсць, бо Мікушэва зусім маленькае і нічым не адрознае ад іншых мястэчак.

Франка зацягнуўся, і тытунь у люльцы загарэўся чырвоным колерам.

– Дарэчы, доктар Штомпка вызваліўся, і мы ўжо можам ісці ў яго кабінет.

– Так, вядома.

Ён вытрас рэшткі тытуню і попелу з люлькі, а затым паклаў яе ў спецыяльны футляр. Толькі цяпер Андрэй звярнуў увагу на тое, што ў Базалья Франка ўсё мае сваё месца. Кожны прадмет знаходзіўся ў рамках даўно заведзенага рацыянальнага парадку. Доктар падняўся, паказваючы жэстам, што можна ісці, ды накіраваўся да бліжэйшых дзвярэй з правага боку ад уваходу. Андрэй ішоў за ім і адчуваў, як зноў пачынае ўзмацняцца толькі нядаўна аціхлае хваляванне.

* * *

Ужо каля году ён жыў у асобнай кватэры, якую набыў незадоўга да свайго пераезду. Такія «ўцёкі» з уласнага дому, а таксама ад усіх, з кім меў зносіны, былі выкліканыя тым, што Жыль больш не мог працяглы час знаходзіцца ў асяродку іншых людзей, весці нязмушаныя размовы, рабіць кампліменты. Шмат у чым, як яму здавалася, гэтаму спрыялі яго жонка і сябры. Чым больш знаходзіўся дома, чым часцей даводзілася сустракацца са старымі прыяцелямі, тым больш невыносным было жаданне куды-небудзь знікнуць. Усю гэту балбатню ён лічыў пустым марнаваннем часу і сіл. Падобныя вячоркі, аднолькавыя размовы, нясмешныя жарты, абмежаваныя людзі са сваімі клопатамі.

Адносіны з Мішэль, маці ягоных дзяцей, у апошнія гады знаходзіліся не на вышыні. Аднак раней, калі ў яго яшчэ меліся амбіцыі і энергія, а ўвага Мішэль у асноўным канцэнтравалася на дзецях, частыя паездкі, сустрэчы, праца дазвалялі менш знаходзіцца дома і давалі магчымасць адпачыць. Калі ж дзеці выраслі, пачалі вучыцца, працаваць, а ў рэшце рэшт раз’ехаліся, жонка пачала патрабаваць больш увагі ад Жыля. Але ён намагаўся ад усіх адгарадзіць свой закрыты маленькі свет, які пачаў ужо фармавацца, які ён так асцярожна, так доўга выбудоўваў, і ў якім ні для каго, акрамя яго самога, не было месца.

Мішэль і блізкія сябры з раздражненнем пазіралі на гэты маленькі свет, як на праяву ягонага нарцысізму, выкліканага галавакружэннем ад поспеху, а затым як на сапраўднае вар’яцтва. Сам Жыль успрымаў усялякія знешнія спробы разбурыць ягоны маленькі свет як варожыя атакі не проста на тое, што ім створана і толькі яму належыць, але як атакі на яго самога. Атакавалі яго блізкія або зусім чужыя людзі – значэння не мела, Жыль кожнаму даваў жорсткі адпор ды прыкладаў намаганні, каб яшчэ больш умацаваць абарону вакол сваёй прасторы.

У дзень перад сыходам ён мімаходзь папярэдзіў Мішэль, што пераязджае, не паведаміўшы ёй адрас новай кватэры. Яна ж успрыняла гэта як звычайную пагрозу, бо з сабой Жыль узяў толькі невялікі чамадан, дзе знаходзіліся некалькі кніг ды сшыткаў. Гэта былі ягоныя нататнікі, адны – цалкам спісаныя, іншыя – напалову запоўненыя, па якіх можна было прасачыць дынаміку ягонага свядомага жыцця па гадах. Звычка да пісьмовай сістэматызацыі ўзнікла ў яго яшчэ ў школе. Ён заўсёды пачынаў з таго, што на ўнутраным баку вокладкі адзначаў бягучы год і ўласныя ініцыялы. Для накідаў таго ці іншага рамана выкарыстоўваў асобныя сшыткі, у некаторых пісаў усё без разбору. Там былі планы на бліжэйшыя дні, малюнкі, адрасы і тэлефоны, новыя ідэі і проста цікавыя думкі.

Ён любіў пагартаць свае старыя нататнікі, параўнаць, наколькі змяніўся за апошнія год-два, альбо пяць гадоў, як змяніліся яго інтарэсы і планы. Часам настальгія прыводзіла ў меланхалічны стан, а часам зусім наадварот – дазваляла знайсці цікавыя запісы, якія натхнялі на арыгінальныя ідэі. У любым выпадку, Жыль успрымаў гэтыя вяртанні ў мінулае як вельмі прадуктыўныя працэдуры рэфлексіі, якім планаваў надаваць асаблівую ўвагу пасля пераезду, калі ўвесь свой час зможа аддаваць выключна працы ды самаразвіццю. Пачынаючы ўжо з першых дзён у яго склаўся графік, з якога Жыль стараўся не выбівацца.