Читать книгу Əcaib canlı - Коллектив авторов, Ю. Д. Земенков, Koostaja: Ajakiri New Scientist - Страница 1

FANTASTİK HEKAYƏLƏR

ƏCAİB

CANLI

cib kitabları silsiləsi – 8

1

2

Alfred Van Voqt

Əcaib canlı

Tərcümə edən: O. Heydər

3

Nəhəng ulduz uçağı şəhərlərin birinin üstündə dörddə bir mil hündürlükdə asılıb durdu.

Aşağıda hər şeydə kosmik dağıntı izləri vardı. Energetik qondolosferdə yavaş-yavaş enən İneş binaların vaxtın təsirindən dağılmağa başladığını gördü.

– Heç bir müharibə nişanəsi yoxdur. Heç bir… – cansız mexaniki səs hey təkrarlayırdı.

İneş dalğanı dəyişdi.

Səthə çatanda o, qondolasının sahəsini söndürdü və divarlarla əhatələnmiş ot basmış sahədə olduğunu gördü. Axarlı cizgili binalann qarşısında hündür otların arasında bir neçə skelet var idi. Bu, iki əli, iki ayağı olan hündür varlıqların skeleti idi; onların başlan nazik onurğa sütunu-nun ucunda yerləşirdi. Bütün sümüklər aşkar yetkin canlılara məxsus idi və ilk nəzərdən yaxşı qalmışdı, amma İneş əyilib onlardan birinə toxunan kimi bütün əzalar toza döndü. Düzlənəndə

o, Yoalın yaxınlıqda yerə endiyini gördü. İneş ta-rixçinin öz energetik sferasından çıxmasını gözlə-yib soruşdu:

– Necə bilirsiniz, bizim diriltmə metodu-muzdan istifadə etməyin mənası varmı?

Yol narahat görünürdü.

4

– Mən ulduz uçağında bura enənlərin hamı-sından soruşmuşam, – o dilləndi. – Burada nəsə

başqa cürdür. Bu planetdə canlılar qalmayıb, hətta həşərat da yoxdur. İstənilən məskunlaşdırma-nı başlamazdan əwəl biz burada nə baş verdiyini aydınlaşdırmalıyıq.

İneş susdu. Həzin külək əsib yaxınlıqdakı ağacların zirvəsindəki yarpaqlan xışıldatdı. İneş

ağaclara baxdı. Yoal başını yellədi.

– Bəli, bitkilər zərər çəkməyib, amma onlar, bir qayda olaraq, fəal həyat formalarından fərqli reaksiya verir.

Onların fikir mübadiləsini kəsdilər. Yoalın qəbuledicisindən səs gəldi:

– Təxminən şəhərin mərkəzində muzey aş-karlanıb. Onun damında qırmızı mayak var.

– Mən də sizinlə gedirəm, – İneş dedi. – Orada, ola bilsin ki, heyvanların və şüurlu varlıqlann skeletləri təkamülün müxtəlif mərhələlərində

saxlanılmış olsun. Hə, siz mənə cavab vermədi-niz axı, bu varlıqlan dirildəcəksiniz, yoxsa yox?

– Mən məsələni şuranın müzakirəsinə çı-xardacağam, – Yoal yavaş-yavaş dedi, – amma mənə elə gəlir ki, cavabın necə olacağı məlumdur. Biz bu fəlakətin sirrini bilməliyik. – O, qıs-qaclarının biri ilə müəmmalı yarımdairə cızıb, 5

sanki özü üçün əlavə etdi: – Əlbəttə, ehtiyatlı olmaq, təkamülün erkən mərhələlərindən başlamaq lazımdır. Uşaq skeletlərinin olmaması göstərir ki, bu varlıqlar, görünür, fərdi ölümsüzlüyə

çatıbmışlar.

Şura eksponatlara baxmağa yığıldı. İneş bilirdi ki, bu, quru rəsmiyyətdir.

Qərar qəbul olunub – dirildəcəklər. Hər şey bir yana, onlarda maraq oyanmışdı. Kainat nəha-yətsizdir. Kosmosda uçuşlar uzunmüddətli və

darıxdırıcıdır, buna görə də naməlum planetlərə

düşəndə onlar öz gözləri ilə görüb öyrənə bilə-cəkləri yeni həyat formaları ilə görüşləri həyəcanla gözləyirdilər.

Muzey bütün muzeylər kimi idi. Hündür, tağlı tavanlar, geniş zallar. Plastmasdan qəribə

heyvanlann fiqurları, çoxlu əşya – qısa müddətdə

hamısını nəzərdən keçirib dərk etmək üçün onlar həddindən artıq çox idi. Naməlum irqin təkamülü ardıcıl maddi abidələr qrupları ilə təmsil olunmuşdu. İneş hamı ilə birgə zalları gəzdi. Onlar, nəhayət, skeletlər və mumiyalara çatanda o, rahat nəfəs aldı. O, güc ekranı arxasında dayandı və mütəxəssis bioloqların mumiyanı daş sarko-faqdan necə çıxartmalarına baxdı. Mumiyanın bədəni parça zolaqlan ilə bir neçə qat sarınmış-6

dı, lakin bioloqlar çürümüş parçanı açmadılar.

Onlar belə hallarda həmişə olduğu kimi, parçanı aralayıb maqqaşla kəllə qutusunun bir parçasını götürdülər. Diriltmək üçün skeletin bütün hissələri yarayırdı, amma ən yaxşı nəticə, ən kamil re-konstruksiya kəllənin bəzi hissələrindən alınırdı.

Baş bioloq Xamar nə üçün məhz bu mumiyanı seçdiklərini izah etdi:

– Onların bədənin saxlanılması üçün istifadə

etdikləri kimyəvi maddələr kimyanın, hələ ki ib-tidai vəziyyətdə olmasını göstərir. Sarkofaqın üstündəki oymalar isə maşın tanımayan primitiv sivilizasiyadan xəbər verir. Bu mərhələdə əsəb sisteminin potensial imkanları, çətin ki, yaxşı inkişaf etmiş olsun. Bizim dil mütəxəssislərimiz muzeyin bütün bölmələrində qoyulmuş danışan maşınlardakı yazıları təhlil ediblər, dillərin sayı xeyli çox olsa da, – burada həmin bu canlının sağ

olduğu dövrün danışıq dilinin də yazısı var – onlar bütün anlayışları çətinlik çəkmədən aydınlaşdıra bildilər. İndi universal tərcüməçi elə nizam-lanıb ki, bizim istənilən sualımızı dirildilən varlığın dilinə çevirsin. Eyni sözü, əlbəttə, əks tərcümə haqqında da demək olar. Yaxşı, bağışlayın, görürəm ki, birinci bədən artıq hazırdır.

7

İneş qalan şura üzvləri ilə birgə bioloqların işləməsini diqqətlə izləyirdi: onlar sıxaclarla dirildicinin qapağını bərkitdilər və plastik bərpa prosesi başlandı. O, daxilən tam gərginləşdiyini hiss etdi. İndi nə baş verəcəyini bilirdi. Dəqiq bilirdi. Bir neçə dəqiqə keçəcək, bu planetin qədim sakini dirildicidən çıxıb onlarla üzbəüz dayanacaq. Elmi diriltmə metodu olduqca sadə və tam nəticəlidir. Həyat sonsuz kiçik kəmiyyətlər zülmətindən, hər şeyin başlandığı və bitdiyi həddən, həyat və qeyri-həyatın həddində vibrasiya edən materiyanın asanlıqla köhnə vəziyyətdən yenisinə, üzvidən qeyri-üzviyə və əksinə, elekt-ronların diri və ya ölü olmadıqlarını, atomların canlı və ya cansız olmadıqlarını bilmədikləri alatoran sahədən başlanğıc alır. Amma atomlar mo-lekullarda birləşən mərhələdə həyatın yaranması üçün, əgər bu həyata yaranmaq qismətdirsə, bir addım, son dərəcə kiçik bir addım bəs edir.

Bir addım və ondan sonra zülmət və ya həyat.

Daş və ya canlı hüceyrə. Qızıl zərrəsi və ya ot yarpağı. Dəniz qumu və ya nəhayətsiz balıqlar səltənətini başdan-başa dolduran qumların özü qədər saysız-hesabsız balaca canlılar. Onlar arasında fərq materiyanın formalaşdığı alatoran sahədə yaranır. Hər bir canlı hüceyrə özünəməxsus 8

formanı orada kəsb edir. Dəniz xərçənginin pən-cəsini qoparsan, onun yerində eynən onun kimi yenisi çıxacaq. Soxulcanlar uzanır və iki sistemə

bölünür, özü də özü kimi acgöz və bu bölünmə-dən qəti zədələnməmiş iki canlıya. Hər bir hüceyrə bütöv varlığa çevrilə bilir. Hər bir hüceyrə

bu bütövü, tam təsvirini sonadək vermək hədsiz güc tələb edən ən incə və mürəkkəb təfərrüatla-rına qədər "xatırlayır".

Qəribə budur ki, yaddaşı üzvi hesab etmək olmaz! Adicə mum val səsi yadda saxlayır. Maqnit lent yüz illər əvvəl ölmüş səsləri canlandırır.

Yaddaş – molekullarının quruluşunu dəyişərək materiya üzərində qalmış filoloji izlərdir və əgər onlar oyadılarsa, molekullar həmin obrazları eynən həmin ritmdə təkrar istehsal edəcək. Kvad-rilyonlarla oyadılmış obraz-formalar mumiyanın kəllə sümüyündən dirildənə yönləndi. Yaddaş, həmişəki kimi, öz işini gördü. Dirilənin kirpikləri titrədi və o, gözlərini açdı.

– Deməli, bu, doğrudur, – o dedi və maşın onun sözlərini dərhal gznyalıların dilinə çevirdi.

– Deməli, ölüm – yalnız başqa bir dünyaya keçid-dir. Bəs mənim əshabələrim hanı?

Amma son sözləri o, çaşqın və yalvarıcı səslə

dedi. Dirildilmiş oturdu, sonra o, dirilən kimi qa-9

pağı avtomatik açılmış aparatdan çıxdı. Gznyalıları görəndə əsdi, lakin bu, bir an çəkdi. Dirildilmiş məğrur idi, onun özünəməxsus daxili qüruru var idi və indi bu, lazım oldu. O, könülsüz diz çökdü, baş əydi, amma bu zaman onda şübhələr baş qaldırdı.

– Siz Aisir allahlarısınız? – o soruşdu və

ayağa qalxdı. – Bunlar nə eybəcərdirlər! Mən naməlum iblislərə sitayiş etmirəm.

– Onu öldürün! – kapitan Qorsid dindi.

İkiayaqlı canlı dartındı və bir anda şüaatanın alovunda əridi. İkinci dirildilən dəhşətdən əsə-əsə yerindən qalxdı.

– İlahi, mən bir də bu lənətə gəlmiş içkidən içmərəm! İşə bax, o qədər içmişəm ki, gözümə

qırmızı fillər görünür…

– Dirilmiş, hansı "içki"dən danışırsan? – Yo-al soruşdu:

– Ağ, qırmızı, yaşıl zəhər, dəli inəyin südü, məxləs, o yeməkxanada verilən zəhrimar…

Kapitan Qorsid sual dolu nəzərlərlə Yoala baxdı.

– Davam etdirməyə ehtiyac varmı? Yoal bir qədər susub cavab verdi:

– Səbir edin, bu, maraqlıdır.

Sonra yenə də üzünü dirildilmişə çevirdi: 10

– Sənə desək ki, başqa ulduzdan gəlmişik, nə deyərdin?

İnsan diqqətlə ona baxdı. O, aşkar maraq içində idi, amma qorxu üstün gəldi.

– Bura baxın, – o dedi, – mən iş üçün gedir-dim. Deyək ki, bir-iki qədəh artıq içmişəm, am-ma günah məndə deyil, satılan zir-zibildədir.

And olsun, mən o biri maşını görmədim və əgər bu, sükan arxasında içənləri cəzalandırmaq üçün yeni üsuldursa, mən təslim. And içirəm ki, ölə-nəcən bir də bircə damla da içmərəm, bircə məni buraxın.

– O, maşın sürür, lakin onun haqqında tamamilə düşünmür, – Yoal dedi. – Biz muzeydə

elə bir "maşın" görmədik. Bunlar maşını muzeyə

qoymayıblar.

İneş gördü ki, hamı kiminsə daha bir sual verməsini gözləyir. Hiss etdi ki, özü dillənməsə, sükut uzana bilər. İneş dedi:

– Deyin, "maşın"ı təsvir eləsin. O, necə işləyir?

– Bax bu, başqa məsələ! – dirildilmiş sevindi. – Nə istədiyinizi soruşun, mən də bütün sual-larınıza cavab verim. Hər şeyi iki görüncəyə qədər belə içsəm, yenə də maşını sürə bilərəm. O

11

necə işləyir? Çox sadə. Starteri qoşursan, ayağın-la qaz verirsən…

– Qaz, – texnik-leytenant Viid işə qarışdı. –

Daxiliyanma mühərriki. Aydındır.

Kapitan Qorsid şüaatanın keşikçisinə işarə

verdi. Üçüncü dirildilən durub oturdu və bir qədər diqqətlə onları süzdü.

– Ulduzlardan gəlmisiniz? – nəhayət, o, soruşdu. – Müəyyən sisteminiz var, yoxsa bura tə-sadüfən gəlib çıxmısınız?

Burada toplaşmış gznyalı müşavirlər otur-duqlan kreslolarda narahatlıqla qurcuxdular.

İneşin nəzərləri Yoalın nəzərləri ilə toqquşdu. Tarixçi heyrət içində idi; bu, meteoroloqu narahat etdi. O düşündü: "İkiayaqlı yeni şəraitə hədsiz sürətlə uyğunlaşma xüsusiyyətinə və çox kəskin gerçəklik hissinə malikdir. Heç bir gznyalı reaksiyasının sürətinə görə ona çata bilməz".

– Fikir sürəti heç də həmişə üstünlüyün gös-təricisi deyil, – baş bioloq Xamar dilləndi. – Ləng, amma hərtərəfli təfəkkür qabiliyyətinə malik varlıqlar düşünənlər arasındə fəxri yer tuturlar.

"Məsələ düşünmənin sürətində deyil, – İneş

istər-istəməz düşündü, – fikrin düzlüyü və də-qiqliyindədir". O, özünü dirildilmişin yerinə qoydu. Bax o da ətrafındakıların uzaq ulduzlardan 12

gəlmiş canlılar olduğunu belə tez başa düşə bi-lərdimi? Çətin ki. Dirildilmiş ayağa qalxan kimi bütün bu fikirlər dərhal onun beynindən çıxdı.

İneş və digər müşavirlər ona diqqətlə göz qoyurdular. İnsan pəncərəyə yaxınlaşıb çölə boylandı.

Ora qısa bir nəzər salandan sonra onlara tərəf döndü.

– Hər yer belədir?

Yenə də onun hər şeyi nə qədər tez başa düşməsi gznyalıları heyrətləndirdi. Nəhayət, Yoal cavab vermək qərarına gəldi:

– Bəli. Viranəlik. Ölüm. Xarabalıqlar. Siz burada nə baş verdiyini bilirsiniz?

İnsan yaxınlaşdı və arxasında gznyalıların oturduğu güc ekranının önündə dayandı.

– Mən muzeyi nəzərdən keçirə bilərəm?

Hansı dövrdə olduğumu müəyyənləşdirməli-yəm. Mən diri olanda bizim bəzi dağıtma vasitə-lərimiz var idi. Onlardan hansından istifadə

olunması ötən vaxtdan asılıdır.

Müşavirlər kapitan Qorsidə baxdılar. O, əvvəl tutuldu, sonra şüaatan keşikçiyə dedi:

– Onu gözdən qoyma!

Sonra insanın gözlərinin içinə baxdı.

– Sizin niyyətiniz bizə aydındır. Siz imkan-dan istifadə edib öz təhlükəsizliyinizi təmin et-13

mək fikrindəsiniz. Sizi xəbərdar edirəm: bir dənə

də artıq hərəkətə yol verməyin, onda hər şey sizin üçün yaxşı olar.

İnsanın bu yalana inanıb-inanmaması məlum deyildi. O nə bircə baxışı, nə də bir hərəkəti ilə şüaatanın bir qədər əvvəl onun iki sələfini yandırdığı yerdə döşəmənin əriməsini gördüyü-nü hiss etdirmədi. O, maraqla ən yaxın qapıya yaxınlaşdı, ona göz qoyan ikinci keşikçiyə diqqətlə baxdı və irəli addımladı. Onun ardınca keşikçi gedir, onun arxasınca güc ekranı hərəkət edir və nəhayət, müşavirlər irəliləyirdilər. İneş

qapıdan üçüncü keçdi. Bu zalda heyvan model-ləri qoyulmuşdu. Növbəti zal, İneşin özlüyündə

qeyd etdiyi kimi, "sivil" dövrü təmsil edirdi. Burada eyni bir dövrün çoxlu aparatı qoyulmuşdu.

Onların hamısı xeyli yüksək inkişaf səviyyəsin-dən xəbər verirdi. Gznyalılar birinci dəfə buradan keçəndə İneş "Atom enerjisi" deyə düşündü… Bunu başqaları da başa düşdülər. Kapitan Qorsid İneşin arxa tərəfindən insana müraciət et-di:

– Heç nəyə əl vurma. Bircə səhv addım atan kimi keşikçi səni yandıracaq.

Dirildilmiş sakitcə zalın ortasında dayandı.

Daxilindəki narahat maraq hissinə baxmayaraq, 14

İneş onun soyuqqanlılığına valeh idi. O, taleyinin necə olacagını bilməmiş deyildi, amma bununla belə, onların qarşısında nə haqdasa dərin fikrə

gedərək dayanmışdı. Nəhayət, o dilləndi:

– Buradan o yana getməyə ehtiyac yoxdur.

Bəlkə, siz mən doğulan vaxtdan bu maşının ixtira olunduğu vaxta qədər keçən müddəti müəyyənləşdirə biləsiniz. Üstündəki yazıdan çıxış etsək, bu aparat partlayan atomları sayır. Onların sayı son həddə çatanda müəyyən enerji ayrılır.

Dövrlər elə hesablanıb ki, zəncirvari reaksiyanın qarşısını almaq mümkün olsun. Mənim dövrüm-də atom reaksiyasının ləngidilməsi üçün minlərcə müxtəlif kobud qurğu var idi, amma belə bir aparat yaratmaq üçün atom erasının başlanğıcın-dan iki min il vaxt lazım olmuşdu. Siz nisbi hesablama apara bilərsinizmi?

Müşavirlər sual dolu nəzərlərlə Viidə baxdılar. Mühəndis çaşqınlıq içində idi. Nəhayət, o dilləndi:

– Doqquz min il əvvəl atom partlayışlarının qarşısının alınmasının çoxlu üsulunu bilirdik.

Amma – yavaşca əlavə etdi, – bunun üçün atomlan sayan cihaz haqda heç nə eşitməmişəm.

– Amma onlar bütün bunlara baxmayaraq, məhv oldular, – astronom Şiiri yavaşca dedi.

15

Araya sükut çökdü. Onu kapitan Qorsid pozdu.

– Onu öldürün! – O, yaxınlıqdakı keşikçiyə

əmr etdi.

Həmin andaca alov bürümüş keşikçi yerə sərildi. Özü də keşikçi yox, keşikçilər! Hamısı eyni bir zamanda mavi alovla məhv edilmişdi. Alov güc ekranını yaladı, geri çəkildi, daha kəskin irəli atıldı və get-gedə daha da güclənərək yenə də

geri çəkildi. İneş alov pərdəsi arxasında insanın ən uzaq qapıya tərəf çəkildiyini gördü. Atomları sayan aparat mavi ildırımlara bürünərək gərgin-likdən işıq saçırdı.

– Bütün çıxışları bağlayın! – kapitan Qorsid mikrofona qışqırdı. – Şüaatanlı keşikçilər qoyun!

Döyüş raketlərini yaxına gətirin, vəhşini ağır si-lahlardan vurun!

Kimsə dilləndi:

– Fikir nəzarəti. Nəsə fikri məsafədən idarə

etmək sistemidir. Niyə biz buna baş qoşduq!

Onlar geri çəkildilər. Mavi alov tavana qədər qalxır, güc ekranından keçməyə səy edirdi. İneş

sonuncu dəfə aparata baxdı. Yəqin ki, o, hələ də

atomlan saymaqda davam edirdi, çünki onun ətrafında mavi cəhənnəm burulğanları tüğyan edirdi.