Худоёрхоннинг сўнгги кунлари
Реклама. ООО «ЛитРес», ИНН: 7719571260.
Оглавление
Группа авторов. Худоёрхоннинг сўнгги кунлари
Шафқатсиз тоғлар изтироби
Отрывок из книги
Алишер, “Шафқатсиз тоғлар” китобингизни сиҳатгоҳда ўқиб чиқдим. Тинимсиз изланаётганингиз, тарихий манбаларни синчиклаб ўрганганингиз “Худоёрхоннинг сўнгги кунлари”да яққол кўзга ташланади. Мавзунинг масъулиятини ҳис этиб, Қўқон хонлиги тарихига доир илмий тадқиқотлар, хотиралар, Аҳмад Заки Валидий, В. Наливкин, Н. Остроумов, Ибрат домла, тошкентлик қози Сатторхон Абдулғаффоров, Мулла Олим Махдум, Мирзаолим Мушриф ва бошқаларнинг китобларидан ўринли фойдаланибсиз. Бу манбаларда Худоёрхоннинг отаси Шералихон 1842 йили мен туғилиб ўсган Сафед Булон қишлоғидаги йиғинда оқ кигизга ўтқазилиб, Қўқон мамлакатининг хони деб эълон қилингани, оқ туя сўйилиб, элга тарқатилгани, шу табаррук жойдан Косонсой, Тўрақўрғон ва Чуст орқали Қўқонга юриш бошлангани айтилади. Мен учун янгилик бўлгани – ҳамқишлоғим, тарихчи олим Эркин Ҳайитбоевдан эшитганларимга қўшимча – рус олими В. Наливкиннинг ХIХ аср охирида рафиқаси билан икки йил Сафед Булондан сал тепароқда – дунёга машҳур Сариқ челак кўлига бораверишда жойлашган Нанай қишлоғида яшагани, маҳаллий аҳолининг турмуши, урф-одатларини ўргангани бўлди. Яна шуни билдимки, Шералихон Қўқон тахтига ўтиргач, унинг саводи чиқмаган, демакки, ёзув-чизувдан бехабар ўғиллари Худоёр ва Сўфибекка нанайлик машҳур мактабдор домла мулла Тошбой деган киши сабоқ берган экан.
Абдулла Қодирий ўтган асрнинг 20-йилларида Қўқонга келиб, Худоёрхоннинг ўша пайтда ҳаёт бўлган хотинларидан бири Розиябегим билан учрашгани илмда бор гап. Ҳабибулла Қодирийнинг отаси ҳақидаги хотираларида хонлар давридаги Қўқоннинг йирик уламоларидан бири, мўътабар диний арбоб Миён Фазл Ваҳҳобнинг фожиали севгиси тилга олинади. Бу табаррук зот Худоёрхонга пир мақомида бўлган экан. Аммо…
.....
Ҳужра тўридаги қалин тўшалган бўз кўрпача устида хаёлга чўмган Худоёрхон маъюс бир аҳволда ёнбошлаб ётарди. Ичкарига кириб келган Нурмуҳаммад билан Юсуф афандини кўриб, улар истиқболига ўрнидан қўзғалди.
– Безовта бўлмасинлар, тақсир! – Юсуф афанди хон пойига тиз чўкиб қуллуқ қилди…
.....