Реклама. ООО «ЛитРес», ИНН: 7719571260.
ЛОЙУТ
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
ОЛЛОЙ КУЛУБА УОННА КЭДЭЭК ОЙУУН
I
II
III
IV
V
БИЛИНИИ
I
II
III
IV
V
VI
ДЬУОНА
I
II
III
ЛЭЭКЭР
КҮҮСТЭЭХ НЬУКААС
КЫАХТААХ КИҺИ ЭТЭ
КУТТАС УОННА ЫТ
Халыма кыраайыгар былыр улахан күүстээх, атаҕынан олус быһый киһи оччотооҕу кэмҥэ уһун үйэлээхтик олорон ааспыта үһү. Кинини билэр, көрбүт дьон бэйэлэрин үтүө өйдөбүллэрин оҕолоругар, сиэннэригэр кэпсээбиттэрэ кэнники норуот номоҕо, сэһэнэ буолан сылдьар. Улахан күүстээх, кыайар-хотор, сытыы өйдөөх киһини «били Лойут курдук киһи» диэччилэр. Аҥаардас кини үчүгэй эрэ өттүнэн кэпсээҥҥэ сылдьара. Мин эбэм эмээхсин 1928 сыллаахха, өлүөн аҕай иннинэ, 82 саастааҕар кэпсээбитэ:
«Лойут Уйбаан диэн бухатыыр киһи баара, 84 сааһыгар, мин 8 саастаахпар өлбүтүн билэбин. Мин оҕонньорум эһэтин кытта төрөөбүт кыыһы, сөбүлээбэт киһитигэр күүстэринэн кэргэн биэртэрин, кини эрдэ кэлэн, урут түһэн, күрэтэн илдьэн ойох ылбыта үһү». Ону эмээхсин элбэхтэ кэпсиирэ, мин оччолорго сэҥээрбэт этим. Ити кэпсээнтэн ааҕан таһаардахха, Лойут 1770 сыллаахха төрөөбүт, онтон 84 сааһыгар – 1854 сыллаахха өлбүт буолуон сөп. Билигин, сааһыран баран өйдөөтөххө, Лойут Уйбаан диэн дьикти киһи төрөөн олорон ааспыт. Ону норуот сэһэнинэн суруйан дьон билиитигэр тиэрдэр баҕа санаа үөскээтэ. Ол иһин урукку эһэлэрин-эбэлэрин кэпсээннэрин истибит уонна ону кэпсээн оҥостор ытык кырдьаҕастары кытта сэһэргэһэн, кинилэргэ истиҥ махталбын этэн туран, Лойут туһунан үһүйээн сэһэммин саҕалыыбын.
.....
Уол онно олус үөрэн, кыыһы иэдэһиттэн сыллаан-уураан ылбыта. Уонна күһүн хаар халыҥыы илигинэ кэлэн илдьиэх буолбута. Кыыс күрээн барсыахтаах этэ. Ол оччотооҕу кэмҥэ дьулаан суол буолуохтааҕа. Ону олох бэйэтэ оннукка кыһайбыта… Мачыана ийэлээх аҕата кинини 40-ча саастаах Ымыыһыыр диэн кэргэнэ өлбүт, үс оҕолоох огдообо киһиэхэ, баайыгар ымсыыран, кэргэн биэрэргэ сүбэлэспит этилэр.
Мачыана Ымыыһыыры абааһы көрөрө. Ол иһин киниэхэ кэргэн тахсан ойох буолан олоруом кэриэтэ өлбүтүм ордук диэн санаталыы сылдьар кэмэ этэ. Ону баара, итинник ыарахан санааҕа ыллара сырыттаҕына, Лойут тиийэн кэлэн ыйыппыта. Маннык үчүгэй уол баара буолуо диэн кини түһээн да көрбөтөҕө. Лойут оннук Мачыана сүрэҕин долгуппута. Дьиэҕэ чэйдии олордоҕуна, «үчүгэй да уол эбит, ханнык дьоллоох кыыс киниэхэ кэргэн тахсара буолла?» диэн иһигэр ымсыыра санаабыта. Ону баара, этиэх түгэнэ, билигин бэйэтэ киниэхэ кэргэн тахсарга кэпсэтэн үөртэҕэ үһү. Ымыыһыыры баайа эрэ сураҕырдар. Кини баайа-дуола Мачыанаҕа олох наадата суох, онуоха эрэ ымсыырбат. Ол кэриэтэ туга да суох Уйбаан уолу кытта олорон төһө да кыһалҕаны көрүстүн! Дьон туох да диэтиннэр. Таҥара даҕаны тапталы сыаналаа ини…
.....