Оглавление
Группа авторов. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат
КИМ ДА УМНУЛЛУБАТ, ТУОХ ДА УМНУЛЛУБАТ (Аан тыл)
I. ААСПЫТ КЭМ СИТЭ СЫРДАТЫЛЛЫБАТАХ КЫРДЬЫГА
КӨМҮСКЭ УУЛААХ КЫАЙЫЫ ЫАР ТОЛУГА
ДЕМОГРАФИЧЕСКИЕ ПОТЕРИ ЯКУТИИ В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ: ИСТОРИОГРАФИЯ, ИСТОЧНИКИ, ПОДСЧЕТЫ
ГОРОДА И СЕЛА ЯКУТИИ В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ: ФАКТОРЫ, ПОВЛИЯВШИЕ НА СОСТОЯНИЕ ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ
ИЭДЭЭН ТӨРДӨ ТУОХХА ЭТЭЙ?
БИИР ТАБЛИЦА ТААБЫРЫННАРА (Икки улахан хоргуйуу туһунан өссө биирдэ)
ТРАГЕДИЯ И ГЕРОИЗМ (Народы Якутии в годы войны)
ТРАГИЧЕСКИЕ СТРАНИЦЫИСТОРИИ СЕЛЬСКОГО НАСЕЛЕНИЯ
ТРУДНЫЙ ПУТЬ К ПОБЕДЕ
СЭРИИ СЫЛЛАРЫГАР ҮЛЭ ФРОНУГАР ХОМУЙУУ
«ХОЛКУОСТААХТАР АҺЫЫР ӨТТҮНЭН ЭҺИННИЛЭР»
ВКЛАД И.Е. ВИНОКУРОВА В СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ РЕСПУБЛИКИ В 40-х И 50-х ГОДАХ
ИОН СТЕПАНЕНКО УОННА КИНИ БИРИЭМЭТЭ
СПРАВКА 64-ЛЕТНЕЙ ДАВНОСТИ НАШЛАСЬ!
БАСТАТАН ТУРАН ОҔОЛОРУ БЫЫҺЫЫЛЛАРА
КЫРДЬЫГЫ КИСТИИР САТАММАТ
АМЫРЫЫН АЛДЬАРХАЙ ХАТЫЛАММАТЫН ТУҺУГАР
ЫРААС МУУСКА УУРАН БИЭРИИ
ХОРГУЙУУ ТУҺУНАН СУРУЙУУНАН ЭРЭ МУҤУРДАММАККА…
КЫРДЬЫГЫ ЫРААС МУУСКА
СЭРИИ СЫЛЛАРА: МЭҤЭ СИРИГЭР ХОРГУЙУУ
О СМЕРТНОСТИ В ГОДЫ ВОЙНЫ В УСТЬ-АЛДАНСКОМ РАЙОНЕ
ӨЛБӨККӨ ТЫЫННААХ ЭРГИЛЛИБИТЭ, ДЬОНУН-СЭРГЭТИН ДА ӨРҮҺҮЙБҮТЭ (Фронтовик, холкуос бэрэссэдээтэлэ Гаврил Романович Филиппов умнуллубат үтүөтэ)
ӨЛҮҮТТЭН ӨРҮҺҮЙБҮТЭ
НОМОХХО КИИРБИТ ХОЛКУОС САЛАЙААЧЧЫТА
II. КҮҮҺҮНЭН КҮҺЭЙЭН КӨҺӨРҮЛЛҮҮ ЫАР СОДУЛА
ФРОНТ УОННА ТЫЫЛ БИИР ТЫЫННААХТАРА (Фронт сакааһынан тыылга балык бултааһына)
ВКЛАД И.Е. ВИНОКУРОВА В ВОЗВРАЩЕНИЕ ПЕРЕСЕЛЕНЦЕВ-ЧУРАПЧИНЦЕВ НА РОДИНУ
АНЫ ҮЙЭЛЭРГЭ ЭҤЭЭРДЭСПЭТИН
«ҮСТЭ ӨЛӨН ТИЛЛИБИТТЭР»
КӨҤҮЛ КӨМҮЛЛҮБЭТЭҔЭ
МАХТАЛБЫТЫН ДЬОН-НОРУОТ БИЛЛИН!
ЭЛБЭХ КИҺИНИ ӨЛҮҮТТЭН БЫЫҺААБЫТА
КЭБЭЭЙИГЭ КӨҺҮҮ
«БУДЕТ ДЛЯ ГРЯДУЩИХ ПОКОЛЕНИЙ ПРЕДОСТЕРЕЖЕНИЕМ ОТ СМЕРТЕЛЬНОЙ ОПАСНОСТИ»
III. СЭРИИ СУТ-КУРААН ЫАР СЫЛЛАРЫН КЭРЭҺИТТЭРЭ
«МИН ЭҺИГИНЭН КИЭН ТУТТАБЫН…»
ҮТҮӨ БЫҺЫЫ СЫАНАБЫЛА
СҮГҮРҮЙЭР ИЭСТЭЭХПИТ
НОЛУОК, СОЙУОМ ЭЛБЭҔЭ
АЙЫЛҔАБЫТ ТЫЫННААХ ХААЛЛАРБЫТА
ОЛ ДЬУЛААН ДЬЫЛЛАРГА
САНААТАХПЫНА ХАРАҔЫМ УУТУНАН СУУНАБЫН
СЭРИИ САҔАНААҔЫ ОҔО
БААРЫ БААРЫНАН, КЫРДЬЫГЫНАН
МЭТЭЭЛБИТ ТУҺАЛААТАР
КЫАЙЫЫНЫ УҺАНСЫБЫТТАР
«АЙЫЫ КИҺИТЭ АҺЫНЫГАС, КҮН КИҺИТЭ КӨМҮСКЭС» ДИЭН МЭЭНЭ ЭТИЛЛИБЭТ
ҮТҮӨ ААТТАРА ТИЛИННИН!
IV. КЭМ-КЭРДИИ ТУОҺУЛАРА – АРХЫЫП ДОКУМУОННАРА
ПИСЬМО30
ПИСЬМО
ПИСЬМО
ВЫСТУПЛЕНИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ СНК ЯАССР И.Е. ВИНОКУРОВА НА VIII ПЛЕНУМЕ ЯКУТСКОГО ОК ВКП(б) ПО ОБСУЖДЕНИЮ ПОСТАНОВЛЕНИЯ ЦК ВКП(б) ОТ 13 АПРЕЛЯ 1943 Г. «ОБ ОШИБКАХ В РУКОВОДСТВЕ СЕЛЬСКИМ ХОЗЯЙСТВОМ ЯКУТСКОГО ОК ВКП(б) И ОБ ОБЩЕМ СОСТОЯНИИ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА ЯАССР»
ДОКЛАДНАЯ ЗАПИСКА ВЕТВРАЧА А.П. ИВАНОВА И ЗООТЕХНИКА Т.П. РОМАНОВОЙ О РЕЗУЛЬТАТАХ ПРОВЕРКИ СОСТОЯНИЯ ОБЩЕСТВЕННОГО СКОТА В 8 КОЛХОЗАХ УГУЛЯТСКОГО УЧАСТКА ВИЛЮЙСКОГО РАЙОНА
ПИСЬМО ПРЕДСЕДАТЕЛЯ ПРАВЛЕНИЯ КОЛХОЗА ИМ. Ф. ЭНГЕЛЬСА31 Н. СЕМЕНОВА РУКОВОДИТЕЛЯМ ВИЛЮЙСКОГО РАЙОНА ОБ ИСТОЩЕНИИ ЗАПАСОВ ПРОДОВОЛЬСТВИЯ В КОЛХОЗЕ
СООБЩЕНИЕ НАЧАЛЬНИКА НЮРБИНСКОГО РАЙОТДЕЛА НКВД ТУРЬЕВА СЕКРЕТАРЮ НЮРБИНСКОГО РК ВКП(Б) ХАРИТОНОВУ ОБ УВЕЛИЧЕНИИ СМЕРТНОСТИ В НАСЛЕГАХ НЮРБИНСКОГО РАЙОНА
ЗАЯВЛЕНИЕ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ КОЛХОЗА «КОММУНИЗМ КЫСАТА» Е.Л. АММОСОВА НАЧАЛЬНИКУ ПОЛИТОТДЕЛА ЧУРАПЧИНСКОЙ МТС ГУЛЯЕВУ О ПОМОЩИ В УСТРОЙСТВЕ В ДЕТСКИЙ ДОМ ПЯТИ СИРОТ
ЗАЯВЛЕНИЕ ЖИТЕЛЯ УГУЛЯТСКОГО НАСЛЕГА А.В. ВАСИЛЬЕВА ПРЕДСЕДАТЕЛЮ УГУЛЯТСКОГО СЕЛЬСОВЕТА С.Е. АЛЕКСЕЕВОЙ О НАЗНАЧЕНИИ ПОСОБИЯ ПО НЕТРУДОСПОСОБНОСТИ В СВЯЗИ С ПРИЗЫВОМ СЫНА В РЯДЫ КРАСНОЙ АРМИИ
ДОКЛАДНАЯ ЗАПИСКА ЗАМЕСТИТЕЛЯ НАРКОМА ПРОСВЕЩЕНИЯ ЯАССР КОМАРЕНКОЗАМЕСТИТЕЛЮ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ СНК ЯАССР И.Е. ВИНОКУРОВУ О СОСТОЯНИИ ДЕТСКИХ ДОМОВ В РЕСПУБЛИКЕ
ИЗ ДОКЛАДНОЙ ЗАПИСКИ ЗАМЕСТИТЕЛЯ НАРКОМА ПРОСВЕЩЕНИЯ ЯАССР КОМАРЕНКОВ СНК ЯАССР ОБ ОБСЛЕДОВАНИИ ДОШКОЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ
ИЗ ПРОТОКОЛА ЗАСЕДАНИЯ ТАТТИНСКОГО РАЙИСПОЛКОМА О СОСТОЯНИИ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ В РАЙОНЕ
РЕШЕНИЕ МЕГИНО-КАНГАЛАССКОГО РАЙИСПОЛКОМА О ВОЗБУЖДЕНИИ ХОДАТАЙСТВА ПЕРЕД СНК ЯАССР ОБ ОТСРОЧКЕ НЕДОИМОК НЕКОТОРЫХ КОЛХОЗОВ ПО ПЛАТЕЖАМ 1942 г
СЫҺЫАРЫЫЛАР
ИЛИН ЭҤЭЭРГЭ ЭҺИИЛГИТТЭН КУРААН САТЫЫЛЫЫР ЧИНЧИЛЭЭХ
ЯКУТЯНЕ – ГОЛОДАЮЩИМ ПОВОЛЖЬЯ
ААСПЫТ УСТУОРУЙА СЭРЭТИИТИН УМНУМУОҔУҤ
Отрывок из книги
Киһи аймахтан 50 мөлүйүөнтэн тахса олоҕу илдьэ барбыт иэдээннээх II аан дойду сэриитин төлө тарпыт фашистыы Германияны кыайыыга урукку ССРС бары норуоттара кыттыбыттара. 90-с сыллааҕы Госкомстат дааннайынан, Сэбиэскэй Сойуус 196,7 мөл ахсааннаах нэһилиэнньэтиттэн 26,6 мөл, ол иһиттэн сэрии хонуутугар – 8 668 400 киһи тыынын толук уурбута. Кэлиҥҥи бириэмэҕэ өссө да элбэх сыыппараны аҕалаллар. Оттон аан дойду 61 судаарыстыбатын сэриигэ киллэрбит, улуу державалары барыларын кытары сэриилэспит Гитлер баһылыктаах ньиэмэс аармыйатын өлбүтүнэн сүтүгэ уопсайа (1939 сыл балаҕан ыйыттан 1945 ыам ыйын саҥатыгар диэри) 3 950 тыһыынча. Ол иһиттэн 2,6 мөл саллаат биһиги дойдубутун кытары сэриигэ өлбүтэ. Көстөрүн курдук, адьырҕа нацист сэрииһиттэрин арҕаһын тоһутуу сүрүн ыарын сэбиэскэй норуот сүкпүтэ.
Ыраах тыылга баар Саха сирэ кыайыы туһугар ыартан ыар сүтүгү, хоромньуну көрсүбүтэ. Устуоруйа билимин дуоктара Ю.Д. Петров дааннайынан, фроҥҥа ыҥырыллыбыт 62 243 киһиттэн 1941, 1942 сыллардааҕы бастакы хомуурга туһааннааҕынан 16964; 21 449 киһи ыҥырыллыбыт. Ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ тас өртүттэн 2 тыһ. тахса саха кыргыс хонуутугар барбыт. Үлэ фронугар 3042 киһи кыттыбыт. 1945 сыл бэс ыйыттан 1947 кулун тутарыгар диэри 12 тыһ. төннүбүт. Оттон 1941 сылга диэри бааһыран сэрии хонуутуттан төннүбүт 3754 саллаат баара. Ол аата сэрииттэн төннүбүттэр уопсай ахсааннара 15754 киһи буоллаҕына, 40 тыһ. тахса киһи өлбүт, сураҕа суох сүппүт диэн учуонай ааҕар. Ол эрээри кэлиҥҥи чопчулааһынынан, өрөспүүбүлүкэттэн ыҥырыллыбыт нуучча, атын омук дьоно төһөлөрө эрэ киин куораттарга, уобаластарга хаалбыт. Кини 1939 сыл тохсунньутугар диэри тыа сиригэр 300 тахса тыһ. ахсааннаах нэһилиэнньэттэн 89,5 тыһ. фроҥҥа баран, тыылга сутаан, хоргуйан, ыалдьан өлбүтүттэн, 45 тыһыынчата бэттэх тыына быстыбыт диир. Ити сыыппараттан сылын аайы кырдьан, ыалдьан өлөөччү киһи ахсаанын көҕүрэттэххэ, сутаан, ыалдьан өлбүттэр ахсааннара тахсар.
.....
7. Исчислено по: Архив Территориального органа ФСГС по РС(Я). Ф.70. Оп.1. Д.34. Л.230–236, 260 – 263; Территориальный орган ФСГС по РС(Я). Отдел населения. Документы «К годовой разработке механического движения населения за 1942 г. Пояснение.», «Сведения о механическом движении населения по райцентрам и горпоселениям Якутии за два года (1941, 1942 гг.)», «Сведения о механическом движении населения по райцентрам и горпоселениям Якутии за два года (1943, 1944 гг.)»; ФНА РС(Я). Ф.3. Оп.71. Д.107. Л.17; Аргунов И.А. Указ. соч. С.273, 299; Петров Д.Д. Указ. соч. С.299, 310, 311; * – Рассчитано по данным численности населения сельской местности (см. таблицу 1); ** – Размеры миграционного движения рассчитаны по данным численности и естественного движения сельского населения (показатели включают в себя и административные преобразования населенных пунктов); *** – Размеры истинного миграционного движения вычислены с учетом образования рабочих поселков (ранее именовавшихся сельскими), а потому являются наиболее точными.
8. Население России в XX веке: Исторические очерки. В 3-х т. / Т.2. 1940–1959. М., 2001. С.82; * – Данные РСФСР по несопоставимой территории, в зависимости от конфигурации линии фронта.
.....
