Читать книгу ОДАМИЙЛИК СЎҚМОҚЛАРИДА - НЕЪМАТУЛЛО ТУРСУНОВ - Страница 1
ОглавлениеН Е Ъ М А Т У Л Л О Н А Р З У Л Л О Ў Ғ Л И
М И Р З О Т У Р С У Н & М И Р З О И С М А Т Н А Б И Р А С И
Ҳ А К И М Б Е К М И Р З О Э В А Р А C И
(фото из личного архива)
О Д А М И Й Л И К
О Д А М И Й Л И К
Қалбимизда бўлсин поклик, иймонлик,
Бўлмасин унда қуполлик, кўролмаслик.
Қалбимиз бўлсин соф ва чиройлик,
Юракларда бўлсин тоза виждонлик,
Эзгу сўзлик, эзгу фикр, эзгу амаллик,
Доимий мехр, адолат ва одамийлик.
Унда бўлсин иффат ва туғри сўзлик,
Диёнат, оқибат ҳам биродарлик.
Саҳоват, эътибор ва меҳрибонлик.
Тарк этмасин бизни ҳаё ва орлик,
Яшнасин қалбларда доим ёруғлик,
Муқаддас оддийлик ила камтарлик.
Элга вафодорлик ҳам садоқатлик.
Ажоиб бу дунёни чиройин сақлаб,
Ҳаёт мазмунини гўзал қилайлик.
(фото из личного архива)
1940 йил Минск. Авиация билим юрти.
Турсунов Нарзулла Мирзо Турсун уғли.
С П И Т А М А Н
С Ў Ғ Д И Ё Н А Л И К
В А
А Л Е К С А Н Д Р
М А К Е Д О Н И Я Л И К
Ҳ А Қ И Д А
П О Э М А
(фото из свободного ресурса)
(фото из свободного ресурса)
Александр Македониядан чиққан кўнидан,
Унинг хар куни деярли жанг билан ўтган.
Босган излари инсонлар қонидан тўлган,
Шу тариқа дунёни босиб олмоқчи бўлган.
Доррони енгиш учун бир ой вақт кетган.
(фото из свободного ресурса)
Аслида Доррони4, сотқин икки қайниси,
Икки биқинига келиб ханжар санчишган,
Кегин Александрга уни тақдим этишган.
Ўз жонларини асрамоқда ҳоин бўлишган,
Аммо ярадор Дорро кўзи олдида,
Сотқинлар бошларидан жудо бўлишган.
Кегин Македонлар шарқ томон юрган,
Окс3 дарёси, ўларни йўлини тўсган.
Бир йил қолиб унинг чап қирғоғида,
Яшаб қадимий гўзал Балх5 шахрида,
Окс Александрия деб аташган уни.
Купайтириб жангчи сонини,
Ўргатиб уларга жанг сирларини.
Ёғочлардан қушимча кемалар ясаб,
Терилардан катта мешлар таёрлаб,
Уларни қамишлар билан тўлдириб,
Дарёдан ўтишган анча қийналиб.
Муқадас Окс хам қаршилик қилган.
Отлари, аскарлари чўкканди кўплаб.
Оксдан ўтиб шимол томон юришган.
(фото из свободного ресурса)
Ҳозирги Санггардак – Яккабоғ тоғ дарасидан,
Наутакиянинг пойтахтига ўтиб келишган.
Наутакдан кучли зарба олишган,
Оғир жанглар бўлиб дарё бўйида,
Қонлар ариқ бўлиб оққан дарёга.
Икки хафта бу жанглар чўзилган,
Кифтиоб атрофида тепаликлардан,
Оқ ва Қашқа дарё қирғоқларидан,
Шимолда ариқ ва Ризвон тепадан
(фото из свободного ресурса)
Баланд, йигирма метрли қаъласи бўлган.
Жанубда ариқ дарёга келиб қушилган.
Уларнинг чуқурлиги беш қулоч бўлса,
Қирғоғда олти қулочли қалъа пахсадан.
Беш минг йилар Наутакни ҳимоя қилган.
Икки дарё орасида шахар қаддин ростлаган.
Кифтиобга кириш учун бир ой жанг бўлган.
(фото из свободного ресурса)
Наутакни жасур халқи ва жангчиларига,
Кегин Кифтиобни қурғони ҳимоя бўлган,
Неча минг йилдан буён бўлиб паноҳгох,
Ёвдан ун беш мингли халқни асраган.
Тинч даврда у бўлган мактаб, ўйнгох,
Ибодатхона, сақлаб ўнда қуролларини.
Қамалда йиллик халқнинг озиқасини.
(фото из свободного ресурса)
Ун сакиз метр девор ташқарисидан,
Олти метр бўлган ички томондан.
Икки қаватли бинолар девор ичидан,
Айланасига пахсадан барпо қилиган.
Рангли нақшлардан безак берилган.
Тўрт четида тўртта чуқур қудуқдан,
Қамалда сув билан халқ таъминланган.
Бир ой қўрғонда ҳам улар жанг қилган,
Кегин чекинишган – Фалангдарага.
Дарадан Панжакентга ўтаётганда,
Жанг билан тоғқа чекинаётганда,
(фото из свободного ресурса)
Асирга олишганида энг гўзал қизни,
Афсонавий чиройга эга Ракшонакни,
(фото из свободного ресурса)
Гаровга қўйилганда ҳаёти сардор қизини,
Оксиард Александрга таслим бўлганди,
Қонли уруш поёнига шунда етганди.
Александр севиб қолиб ўз асирасини,
Ракшонакни бўйнига қўйиб ўлимни,
Мажбур қилганди тўрмуш қуришни.
(фото из свободного ресурса)
Деди, – “Дунёни ўзимга асир қилдиму,
Бу гўзалга юрагим банда бўлдику.”
Сардорига куёв бўлиб у Наутакни,
Минг йиллар олдин яшаб ўтганни,
Эслаб афсонавий подшоҳ исмини,
Искандар Зулқрнайн, деб, атаб уни,
Тарихга киритдилар унинг номини.
Македонлар кўрди бу буюк халқни,
Юксак маданияти ва илимлигини,
Ҳалқларини юз фойз саводлигини.
Одамийлик, имонлик, виждонлигини,
Уч ёшдан Авестони ёдлай бошлаган,
Ўн етти ёшида уни ёдлаб тугатган,
Ундаги математика, адабиётни,
География, тарих ва тиббиётни,
Хуқуқ, ершунослик, фалакиётни,
Бутун халқ ёддан билганлигини.
Ёддан билмаса муққадас “АВЕСТОНИ”
Турмуш қуришга рухсат бўлмастлигини.
(фото из свободного ресурса)
Сино ҳам тиб қонун ассосларини,
Авестодан олган илк мабаларини.
Александр олтину – кўмиш ўрнига,
Кўндириб қирқта йигит – қизларни,
(фото из свободного ресурса)
Македонияга юборган ёшларни.
Онаси, Олимпия, кўриб уларни,
Қаерда яратган тангри бўларни?
Чиройга тенгсиз йигит – қизларни, -
Дея, волидаси ҳайрон бўлганди.
Шох наслига, қўшиб уларни,
Чиройли авлод ният қилганди.
(фото из свободного ресурса)
Бўйи биру саксон беш, йигитларини,
Биру саксондан эди бўйи қизларини.
Дунёда улар чиройига йўқ эди тенги,
(фото из свободного ресурса)
Билимга-илимга улар бой эди.
“АВЕСТО”7 динига мансуб ҳалқлари,
Одамлари юз фоиз зиёли эди.
Тоза, пок, виждон-имонли эди,
Инсонлар бу юртда бари тенг эди,
Бой камбағал деган сўз ҳам йўқ эди,
Қулдорлик уларга бегона эди.
Наутака шундайн буюк юрт эди.
(Иккала Македонияда кўриб қолсангиз,
Чиройли-қоматли, доно инсонни,
Билингиз, у Наутакли ўзбекнинг насли).
Европа халқлари саводсиз эди,
Маданияти хам, анча паст эди.
Уч юз йигирма туққизинчи йил,
Милотдан олдин, кутиб баҳорни,
Александр таёрлаб ўн минг жангчини,
Босиб олмоқ бўлди у Марокандни,
Пойтахтини бетакрор Суғдиёнани.
(фото из свободного ресурса)
Шу мақсатда Панжакент8 тоғидан ошди.
Ургутдан ўтиб Афрасиёб томон у юрди.
Спитаман1 Марокандни ҳимоя қилиб,
Зулқарнайга қарши қўшин тўплади,
Зарафшон бўйда ёвни тўхтатиб,
Македонларга у зарбани берди.
Тариҳда ёзганлар, Александирни,
Ваҳшатли одатларидан бирлари.
Жангда бўлмаса у хохлаганлари,
Қурқитиш учўн аскарларини,
Бошини оларкан дўстдан бирини.
Тариҳда бўларни ёзиб қўйганлар,
Аҳмоқлигига унинг урғу берганлар.
(фото из свободного ресурса)
Бирорта ёв Афросиёбга яқин келмади.
Ўн кун чўзилган бу жангу-жадалга,
Македонлар учради мағлубиятга.
Кўп талофат кўриб Афросиёбда,
Зарафшон дарёси қирғоқларида,
Қон билан қориштириб еру-тупроғни,
Қолдириб ўлгандарни ва ярадорларни,
Наутак тоғида кўриб пистирмаларни,
Кулобга қараб бошқарди македонларни.
Қайта тиклаб бир йилда жангчиларини,
Кулобдан чиқди, олмоқда у Марокандни,
Яна олиб Спитамандан кучли зарбани,
Қолдириб ҳалоқ бўлган лашкарларини,
Қонига буланиб ётган ярадорларни,
Наутакка шошилиб тоғ ошиб қайтди.
(фото из свободного ресурса)
Босиб олган давлатларидан,
Асир олган жангчиларидан,
Ёш йигитлар ва кексалардан,
Таёрлатиб жангчи улардан,
Қушинлар у тузди қайтадан.
Бир йил ўтиб яна тоғлардан ошди,
Марокандни олишни яна ахд қилиб,
Қирқ минг аскарни жанга бошлади.
Милотдан олдин уч юз йгирма еттинчи йили,
Куз фаслининг эди айни чилласи.
Умрида биринчи бор мағлубиятни,
Спитамандан олганини унутаолмасди.
Кечалари ухлай олмай юриб чиқарди,
Ҳилма ҳил режаларни тузўб қуярди.
(фото из свободного ресурса)
Кўзи олдида сиймоси доим турарди,
Сўғдларнинг генерали Спитаманни.
Мароканд учун жанг бир ой чўзилди.
Еғма жангчилари Зулқарнайинни,
Минглаб жангда курбон бўлишди,
Сомондан ясаб ката шарларни,
Отларга боғлаб, ёқиб уларни,
Жанг майдонига хайдашар эди.
Македонлар четда, кутиб туришди.
Спитаман жангчилари камайшини,
Сўнг уларга бошларин эгишларини.
Жанга тайёр туриши македонларни,
Ухшаб кетарди кутиши Искандарни ,
Ўлаксаҳўр каби, ўлжани йқилишини .
(фото из свободного ресурса)
Спитаман жангчилари сийраклашганди,
Ярадор, толиққан, кучсизлашганди.
Қанчалари оловдан куйшган эди.
Шунда Зулқарнайн жанга киритди,
Захирада турган македонларни.
Жанга интилган жангчиларини,
Отлари ер тепиб талпинганларни,
Кўзи қизариб қон сираганларни.
Инсон улдирмоққа тайёрларини.
Дўнёни дузаҳ қилмоқ истаганларни.
(фото из свободного ресурса)
Гўё ярадор арслонга ташланди,
Македонликларни бўри тўдаси.
Сўнги жангчигача жанг қилишганди,
Мароканднга содиқ арслонлари.
Спитаманга ташланди улар қирқтаси,
Тишигача қуролланган македонлари
Кевлардан9 кийшган зирх совутларни,
Искандарнинг энг сара жангарилари.
Арслондек олишарди Спитаман,
Қирқта македонлик бўрилар билан.
Ўттизи уларнинг, ўлди қулидан,
Йиқитаолмади уни ҳеч ким отидан,
Оти тепар ёвни олди орқадан.
(фото из свободного ресурса)
Спитаман зарба берар иккала ёндан.
Атрофида айланиб ўнлаб отлиқлар,
Арқон қилиб занжир солдилар,
Тулпорни оёғларин ўраб олдилар,
(фото из свободного ресурса)
Тортиб бир ёнга, йиқитиб олдилар.
Оёққа туриб қолди, шунда Спитаман,
Яқин келаолмайн хеч бир македон,
Айланар атрофида занжирлар билан,
Тириклайн ушламоқ нияти билан…
Қирлар, адирлар, қонга буланган,
Қонга буланган минглаб жасадлар,
Қанчасини ётибди қорни ёрилган,
Юзлаб қўли узилиб қонсираб ўлган.
Қанчасини бўйнига найза санчилган,
Беҳисоб ўлганлар, камон ўқидан.
(фото из свободного ресурса)
Канча ярадорлар оғир совут, зирҳдан,
Ўзини кўтараолмай, туролмай қолган,
Отлар туёғи остида улар эзилган.
Қанча отлар ётибди найза суқилган,
Жасадлар устида юзлаб йиқилган.
Атрофда қонли – ёқимсиз ҳидлар.
Қуёш жанг майдонига оловин пуркар,
Борлиқни атрофда у ҳам кўйдирар.
Жангоҳдан эшитилар оҳу-фарёдлар.
Буни кўрган тириклар ва ярадорлар,
Девонадек бўлиб қолганлар.
(фото из свободного ресурса)
Александирдан нафратланар,
Осмону-фалак, еру-заминлар.
Шом бўлди, осмон қондек қизарди,
Гуё қуёш хам, уфқ хам қонга буланди.
Зулқарнайндан дод, – дея қуёш ботарди.
Жанг майдонидаги оху фарёддан,
Инсон асаблари портлаб кетарди.
Македон подшосидан нафратланар,
Барча инсонлар, ҳамда худолар.
Буни яхши билар Искандар,
Ўзи ҳам ўзидан у нафратланар.
Бу дахшадни гўё тушда кўргандай,
Кўзлари косасидан уни чиққудай.
Келтирган кулфатига ўзи чидолмай,
Турарди кўз ёшини у яшираолмай.
(фото из свободного ресурса)
Уни Европада буюк саркарда дерлар,
Осиё тарихида уни иблис боласи,
Қонхўр, шохли Искандар дерлар.
Келтирди халқларга қанча кулфатлар.
Бўнга чидамас ўзлигин йўқотмаганлар,
Кечирмас уни минглаб ўлганлар,
Минглаб отасиз қолган етимлар,
Фарёд чекиб қолган бевалар,
Урушда ногирон бўлган аскарлар
Бир умр юртига вафо қилганлар,
Виждон ва имонни сақлаб юрганлар.
Хоинлардан улароқ, аза тутганлар.
Халқини, маданиятини эзозлаганлар…
Арслондек жанг қилди Спитаман,
Македонлик сара бўрилар билан.
Шомга яқин йиқилди арслон,
Унлаб македонлар аранг боғлашди,
Танаси, қўл – оёғлари яраланган,
Бошидан оёғигача қонга буланган,
Мароканд арслони Спитаманни.
(фото из свободного ресурса)
Бирорта марокандлик таслим бўлмади,
Зулқарнайнга ҳеч бири бошин эгмади,
Спитаманга яқинлашиб у отдан тушди,
Ўзоқ вақт бошини эгиб унинг олдига,
Арслон терисидан зирх кийган одамга,
Қараолмай турди анча сардор кўзига.
(фото из свободного ресурса)
Спитаман бўйи бир калла баланд,
Гавдаси ҳам ундан уч карра катта,
Унта македон қилиб занжирбанд,
Оёқларини кенг қўйишиб улар,
Спитаманни аранг ушлаб туришар,
Ушловчиларни тез алмаштиришар.
Зулқарнайн бошини асло эгмаган,
Бу қадар зарбани олдин кўрмаган,
Қанча подшолар унинг олдига,
Халқини сотиб, таслим бўлишган.
Қанча халқлар, нодон подшоларидан,
Македонни ўзларига афзал кўришган.
Олти йил ичида қанча жанг қилди,
Бу қадар зарбани кўрмаган эди.
Там берди у буюк Спитаманга,
Арслон терисидан совут кийганга.
“Сени ҳудоинг қўллаб турибди,
Биламан, менга хизмат қилмайсан,
Дўст бўл десам, қабул қилмайсан,
Ёнимга ҳам, хатто турмайсан.
Мен ҳозир ўлдирсам сени,
Ҳудоинг жазолар, ўлдириб мени.
Тириклайн қўйб юборсам,
Ҳудоинг ҳам, кечирар мени,
Ҳалқинг ҳам, истарди шуни,” –
Деди Александир эгиб бошини.
“Ярадорларимни халқимга бериб,
Сўз бер! Уларга асло тегмайсан,
Кейин бошим оққан томон кетаман”,
– Деди, Спитаман айтиб сўнги сўзини.
Дафн қилди ўлган лашкарларини,
Ярадорларини топшириб халқига.
(фото из свободного ресурса)
Неча кунлар қаради оғирларига,
Узр сўраб улардан, бошин эгдида,
Миниб ўзининг содиқ отига,
Йўлга чиқди қараб шимолга,
Ота юртига, Жиззах томонга.
Анча юрди қиру-адирлаб,
Қишлоқларни ўтди у четлаб,
Кейин юрди дарё ёқалаб,
Зарафшоннинг қирғоғи бўйлаб.
Тоғ чуқисига яқин келганда,
Қор учқунлаб турарди унда,
Декабр ойининг ўрталарида,
Икки юз йигирма еттинчи йилда.
Отидан тушди, ечиб эгарни,
Арслон терисидан совутини,
Боғлади ёпиб от кўкрагини.
Тоғ тепасига қийналиб чиқиб,
Харсанг тош устига ўтириб,
Дуёни яратган якка худодан,
Узр сўради Ахура Маздан2
Узр сўради она-ҳаводан,
Узр сўради ота-заминдан.
Хаёт ўшлагувчи – Қуёшдан.
Унга қараб уч марта ибодат қилди.
Халқимни ўлдирдим, – дея дод солди.
Тик турди, қўлларини кукка кўтариб,
“Отинглар энди! – деди бақириб, -
Мен ўгирилсам қочарсиз зимдан,
Қуёш чиққанидан тушдинг изимдан.”
Шунда ўттиз камондан ўттиз уқ чиқди,
Санчилди келиб унинг ортидан.
Хар уқдан сизиб чиқар эди қон,
Спитаманни тарк этар эди жон.
Ватанда ҳоинлар борликларидан,
Соткинлар отган камон укидан,
Бир буюк Инсон, тангри яратган,
Халқи учун буюк саркарда бўлган,
Она тупроғига сўнги қони тўкилди.
Жони чиқунича тик турди, кегин йиқилди,
Туғилган юртида унинг жони узилди…
Cпитаманниг абадий кўзи юмилди…
(фото из свободного ресурса)
Қирқ уч ёшга у кирган бўларди.
Яқин келаолмай, анча кутишди,
Барлос элатидан ўттиз кўчманчи,
Кегин бориб унинг бошин олишди,
Худо паноҳидаги, буюк ИНСОНни…
Ўттизта барлос эртаси куни,
Зуқарнайни оёғи остига ташлашди бошни.
“Э фалак! Не қилай энди буларни,
Қилганларни, мен қилмаган ишни”?
–Дея Зулқарнай дод – фарёд солди.
Ўттиз барлосни у меҳмон қилди,
Едириб – ичириб, зиёфат берди.
Барлосларни ўзларига чуқур қоздириб,
Уларнинг бошларин танидан олдириб,
Шу чуқурга териб чиқтирди.
(фото из свободного ресурса)
Энг юқорига, олтиндан ҳумга,
Спитаманнинг солиб бошини,
Ўз қўли билан, кўмди бу ҳумни.
Шунда Александр афсусла деди,
– “Мен томонга жангсиз утганларини,
Жирканардим, кўплигин кўриб уларни,
Юзлаб олдим бошини мен хоинларни.
Жангда ярадор бўлиб тушганларини,
Ҳурматини қилдим мен жангчиларни.
Қуйиб бердим ўзлариига ихтиёрини,
Менга хизмат қилиш – қилмаслигини.
Лекин кўрмагандим, сакардасини,
Ҳудоси қуллаган, ўз бандасини,
Бошини олган ярамасларни…
(фото из свободного ресурса)
Аслида отам- қирол Филипни,
Тош-бурон қилиб ўлдирганларни,
Қувиб келган эдим македонларни.
(фото из свободного ресурса)
Улар Помирга қочиб, тарқаб кетишди,
Мен аламимни бошқадан олдим.
Буюк маданиятли, улуғ инсонларни,
Ҳаётига мен зомин бўлдим!” -
Дея, – бақирганча ерга йиқилди.
У жанг қилиш касалига юлиққан эди…
Кўринди асаби толиб, ақли заифлашгани.
Ўқитувчиси Арастуни берган угитларини,
(фото из свободного ресурса)
Афсуски, анча бўлганди у унутгани.
Хоразм шохидан олинган ҳадяга,
Кўплаб туя, отлар, олтин эвазига,
Юришни тўҳтатди у Хоразимга.
Етти минг йил бешиги булган,
Бормади АВЕСТОНИ яратган юртга.
(фото из свободного ресурса)
Шунда шарқ томонга у қараб юрди,
Ҳиндистонни босиб олмоқчи бўлди,
(фото из свободного ресурса)
Чегарада авлиё ҳинду, йўлда учради,
Оппоқ қордек, узун сочу-соққолда,
Учта ок чизиғи кенг пешонасида,
Кўриниб турарди нур, унинг юзида.
Александр келиб ҳинду олдига,
“Неча ёшга кирдинг”? -деб сўраганда,
“Қанча ҳоҳласам яшайман шунча”,
– Деди авлиё қария, ўз жавобида.
Мен юздан ошаман, -
Дея, кулди Зулқарнай.
“Йуқ, сен яқинда ўласан”, -
Деди хинду, жиддий оҳангда.
Нега бундай дединг сан? -
Дея, Александр сўради ундан.
(фото из свободного ресурса)
“Ўзга юрт ерига сен оёқ қўйдинг,
Бегуноғ инсонларни қонини тўкдинг,
Мажрух, майибларни элга қолдириб,
Бу юртда иблис ишини қилдинг,
Ғарбдан беномусу бехаёликни,
Жирканч иллат баччавозликни,
Эркак билан эркак яшашини,
Қулдорлик ва чуричиликни,
Инсонларни қурбон қилишни,
Бойлик кетидан қувушликни,
Греклар ва араб иллатларини,
Покиза давлатларга келтирдинг.
Худоларни қахрин келтирдинг.
Мароканнда ўлимдан қолдинг,
Қуёш ўғли, Спитаманнинг,
Ўлимига сабабчи бўлдинг.
Худолар, сени огоҳлантирган,
Яна жанг қилсанг аниқ ўласан.
Бир саволимга жавоб бергин сан,
Не фарқли ёввои ҳайвон инсондан?
Искандар жавоб қилганди бирдан,-
“Ҳайвондан юқори инсон ақлдан.”
Авлиё деди унга,-“Билмас экансан,
Ёввои ҳайвонлар ўстун сенлардан.
Сардорни қуйшмас ақли заифдан,
Хайвонот юқорида македонлардан”,-
Деб, шу он ғоиб бўлганди кўздан.
(фото из свободного ресурса)
Ҳиндистон чегарасида, кучли жанг бўлди,
Оғир найзадан Александр жарохат олди.
Ўнг сон эти хамда суяги кўп парчаланди.
Македонияга қайтишга у мажбур бўлди.
Атрофдагиларни кўпи сотқинлик қилди.
Қушин ҳам шунда пароканд бўлди.
Бошлиқлари уни, бойлик талашди,
Аскарларини ишончи унга йўқолди.
Уч юз йгирма тўртинчи йилда,
Милотдан олдин, кузнинг сўнгида,
Месопатамияга етиб у оғирлашди,
Сонидаги жарохат йиринглаб кетди,
Бутун танаси унинг захарланганди.
Уч юз йгирма учинчи йилнинг бошида,
Узоқ ётиб тушакда, қийналиб ўлди…
(фото из свободного ресурса)
Дунёдаги энг гўзал аёл уша замонда,
Александр маъшуқи Гефестионниг,
Берган буйруғини, бажариб унинг
Ўлдирилди Ракшонак ва ўғли унинг.
Дейдиларки, Спитаманнинг оти,
Эгасини танасин тошларга кўмди,
Келиб эгасини боши қабрида,
То ўлгунча шу атрофда юрди.
Икки минг икки юз йиллардан буён,
Қабр атрофида ўсар тиканлар,
Ўртада гуллар бир тўп лолалар.
Афросиёб тепалигида кўриб қолсангиз,
Атрофида тикан, ўртада бир тўп лолани,
У ерда Спитаман қабри, билингиз,
Илтимос шу ерни тавоб қилингиз,
Тиканни босиб, лолани силаб қўйнгиз.
Жиззаҳ давонида ва Афросиёбда,
Ватанга садоқатнинг бир тимсолида,
Спитаманга атаб хайкал қўйнгиз.
Минглаб инсонлар йўлдан ўтганда,
Спитаманга таьзим бажо қилсинлар.
Чет элликлар ўтганда, кўриб хайкални,
Александирдан кучли шу дир десинлар.
Босқинчини буюк саркарда деб атаганлар,
Келтирган кулфатларин ҳисоб қилсинлар,
Инсониятга душманлигин унутмасинлар.
Хақиқий саркардалигини ва буюклигини,
Дўнё тариҳида Спитаманни ёзиб қўярлар.
Босқинчиларни эса бўюк деб атамасинлар,
Ҳурланган халқ ғурурига ҳам тегмасинлар.
(фото из свободного ресурса)
Ватан ва халқ учун қурбон бўлганлар,
Абадий ҳотирада, буни билсинлар,
Ўтса ҳам яна неча минг йиллар,
Тарихда қолурлар бундай инсонлар.
Миллатимиз қаҳрамони, дея одамлар,
Замонларда Спитаманни эслаб яшарлар!
Бўнга бефарқдир қонида асли ҳоинлар,
Ҳаётда кўп бўлган бундай инсонлар,
Халқига ва Ватанига садоқатсизлар.
(фото из свободного ресурса)
Халқ манфаати, бахти учун қурбон бўлганлар,
Охиратлари обод, Шоҳистаю – Жаннатдадурлар.
Одамийликда доимо, улар намунадирлар.
Тириклар қалбида, ёрқин хотирадирлар,
Хаёт тожисида абадий Кўҳинурдирлар.
Спитаман1 – Родился Спитаман в районе нынешнего Жиззака в аристократической семье, был очень умным, грамотным во всём и культурным как все зороастрийцы. Греки назвали его Спитаменом, жил (370 г. до н. э.—327 г. до н. э.) – согдийский военачальник, генерал стоявший во главе против Александра Македонского в 329—327 годах до н. э. и дважды побеждал его. Погиб от стрел предателей.
Ахура-Мазда2 – Авестийское имя божества, которого пророк Зороастра – основатель зороастризма -провозгласил единым богом. В Авесте Ахура-Мазда – безначальный творец, пребывающий в бесконечном свете, создатель всех вещей и податель всего благого, всеведущий устроитель и властитель мира и высший объект почитания зороастрийцев, называющих себя по-авестийски mazdayasna, то есть почитателями Мазды. Ахура-Мазда является отцом Аши, то есть закона, по которому развивается мир, покровителем праведного человека и главой всех сил добра, борющихся с «ложью» – злом и разрушением, происходящими в мире против его воли. В конечном преображении бытия им вместе со всеми благими существами будет совершено окончательное очищение мира. Ахура-Мазда, бог благотворения и благодеяния, бог закононности, правдивости, честности и чистоты мира.
Амударья3 (также называется исторически известным своим латинским названием Окс) является одной из основных рек в Центральной Азии и Афганистане. Возвышаясь в горах Памира, к северу от Гиндукуша, Амударья образована слиянием рек Вахш и Пяндж в заповеднике Тигровая Балка на границе между Афганистаном и Таджикистаном и течет оттуда на северо-запад в южные остатки к Аральскому морю. В верхнем течении река является частью северной границы Афганистана с Таджикистаном, Узбекистаном и в основном Туркменистаном. В древней истории река считалась границей Большого Ирана с Тураном, что примерно соответствовало современной Средней Азии.
Дорро4 (Да́рий III), (др.-перс. Дараявауш, что означает
«Добронравный») – персидский царь из династии Ахеменидов, правивший в 336—330 годах до н. э.
Балх5 (Вазираба́д) – город в одноимённой провинции Афганистана. Расположен в 20 км к северо-западу от столицы провинции, города Мазари-Шариф.
Ризвон тепа6 – остатки крепостной стены на сервере города Китаб.
Фалангдара,-от персидского тигрово ущелье, ныне в этом
ущелье кишлак Паландара.
Авесто7 – священная книга зороастрийцев, в ней были основы знаний по медицине, алгебре, математике, литературе, музыке, астрономии, географии и других наук. С 3-х до 17-ти лет должны были наизусть выучить все зороастрийцы. Обучение было обязательным.
Перевал Панджакент8 – жители Наутака и Согдианы общались через этот перевал. А в средние века стал частью Великой шёлковой пути. В настоящее время это пешая дарога Китаб-Паландара, – Аспи духтар, -далее дарога в Панжакент, и Ургут.
Кевларовая кольчуга9 – готовилась из кожи кроликов,
кипятилось в соленой воде. Из нескольких слоев кроличьей кожи готовились непронзаемые стрелами и кинжалами, легкие кольчуги.
Рост Александра Македонского был 165 см.
Рост Спетамана 196 см.
Мароканд столица Согдианы древнее название Самарканда.
Оксиард –совет одинадцати старейшин правил Наутакией одиним из старейшин Оксиаард, отец Ракшанака был военным стратегом.
***
Бир инсонни ўлдирганни қотил дейдилар,
Хар давлатда хар хил жазолайдилар.
Хеч кимга зиён қилмаган давлатни босиб,
Минглаб тинч халқни шунда ўлдириб,
Улар тамаддуни, маданиятини сўндириб,
Еру – заминни қондан бездириб,
Юрган одамни, буюк саркарда дерлар.
Унга бошларинни эгиб сажда қилурлар.
Қани мантиқ, ғурур, виждон, ақл одамлар,
Адолат ва хақиқатни доим излагувчилар.
***
Доно инсоннинг сўзин англадим ҳўлоса қилиб,
Расво рахбар ўзидан кегин баттарини қолдириб,
Халқ чалғиб,”– Олдингиси яхши эди”-десин деб.
Кетар элига нисбатан айёрлик, душманлик қилиб.
ЭХРОМЛАР
(фото из свободного ресурса)
Гизага қарайман минг нафрат билан,
Эҳромлар миллион араб қонидан рўё,
Нон-патир қилинган араб қонидан,
Қолганидан эҳромлар қурилган гўё.
Юз йил умр кўриш ўрнига,
Аранг қирққа улар етишган.
Ҳаётда завқ олиб яшаш ўрнига,
Хеч қачон, хеч кимга керак бўлмаган,
На бино, уша замонда фойдали бўлган,
На ўқиш даргохи халқа зиё келтирган,
Тангри эмас, аслида иблис яратган,
Фръаунга, бойлигига бир қабр бўлган,
Етти ёшдан халқи эхром қуришган.
(фото из свободного ресурса)
Кечаю кундуз ишлаб сахрода,
Қумли буронда, исиқ совуқда,
Қорни тўймай еган овқатга,
Мехнат қилишган дармонсизликда.
Ўпкалари тўлган қумли ҳаводан,
Оғир тошларни кўчиришганда,
Суяк ва бўғинлари роса эзилган,
Ногирон бўлишган ўттиз ёшларда.
Бардош бераолмай касалликларга,
Ўлиб кетишган кирмасдан қирққа.
(фото из свободного ресурса)
Сахродаги эхромларни кўрганда,
Томоша қилиб хайратланганда,
Миллионлаб қийналиб ўлган,
Миср халқини бир эслангизлар.
Иблислар яратган фиръаунларни,
Халқни қирганини унутмангизлар.
***
Биринчи ахмоқликни тарқатган фиръаунлар,
Бутўн умр очкўзликда бойлик йғиб утканлар,
Ўзларига қушиб ҳам бойликларин кўмганлар.
Дея,– Бу пастликни минг йилларда кўрсинлар.
ИНСОНИЙЛИК
Учта бир ҳил ҳовли турар кўча бошида.
Эллигинчи йиллар эди ўтган асрда,
Ташқаридан кўриниши улар бир хилда,
Уй биноси, деворлари, бир баландликда.
Икки юз эллик йил бўлган қурилганига,
Учаласи ҳам ичкари ташқари ҳовлига эга,
Биринчиси тегишли нонвойлар авлодларига,
Кифтиобнинг мирзоси яшаган иккинчисига.
Фарқи шунда эди ҳовлига кирганингизда,
Мирзоникида ичкарида безак берилган,
Ўймакор устун – болорлар нақш қилинган,
Хар ҳил рангда ялтиратиб бўёқ қилинган.
Ичкари, ташқари ҳовлида ғишт ётқизилган.
Дарвоза ичкариси, эшик – ромлар ўймакорланган,
Четда чиройли қудуқ бор, ғиштдан терилган.
Учинчисида косиблар, камтарона умр кечирган.
Кўрдим шунда одамийликни, оқибатли мусулмонликни,
Доимий ҳурмат – иззат, ўзаро мехр бўлган инсонийликни.
Аммо бўздилар бетамизлар тариҳий бу иншоатларни,
Ҳатто етти минг йил турган қадимий обида, Қурғонни.
Гуё йўқ қилдилар минг йиллаб асралган тарихимизни,
Мехр окибатни, виждонни, маданиятни, одамийликни,
КИФТИОБ
Китоб менинг кичик Ватаним,
Бағрингда мен ўсиб улғайдим,
Илм олдим, дунёни сенда танидим,
Боболар билан кўп сухбат қилдим.
Беҳисоб ривоятлар мен эшитгандим,
Одамийликни ҳам сенда ўргандим.
Оқ қорани фарқин англадим.
Азиз кичик Ватаним маним.
Энг қадимий шахарлардан сан,
Беш минг ёшга кирган ўзингсан,
Табиат сени икки елкангдан,
Икки дарёни оқизиб қўйган.
Сен томондан тик қоя қилиб,
Қирғоқлари сени ҳимоя қилган.
Ёвларни шунда тўхтатиб,
Беш минг йил қалқонинг бўлган.
Форсларга сени таслим қилмаган,
Александрга ҳам қаршилик қилган.
Арабларнинг йўлини қирққан,
Муғулларга жанга отланган,
Русларга ҳам бошин эгмаган,
Азиз кичик Ватаним маним.
Болаликда кўчаларни яёв кезгандим,
Қалъа қолдиқларин мен излагандим,
Қўрғонинга доим чиқиб турардим.
Ҳар кўчадан чиққан бўлоқларингдан,
Туйб туйб сувлар ичардим.
Ҳарорати хар ҳил эди уларда,
Ширинглиги ҳам хар ҳил, эсимда.
Ёшлигимдан тарихинга қизиққан эдим,
Беш минг йил ичида қандоқ бўлгансан.
Излардим утмишингни бор манбалардан,
Сени буюк ўғлонинг бўлган Муқанна,
Хазрати Неъматуллоҳ ва Султон ота,
Хазрати Бешир, Али Қушчи ўсган бу юртда. Китобликка ҳос камтарлик ва поклик билан,
Яшамоқда олимларинг хар бир шахарда.
Нокастликни кўрсангиз Китобликлардан,
Кўрасиз атрофдан келган келгиндилардан.
Нопоклик чиқмас асли Китобликлардан.
Ватаним, бағрингда мен ўсганимдан,
Доимо хар жойда мағрурлидирман.
***
ЯШАГИН ЯХШИСИ БУЛИБ.
Яшагин одамлар ичида доимо яхшиси бўлиб,
Кунинг битганида тобутингни кўтарсин йиғлаб.
Кўрганман, қанча майитларни улар ижирғаниб,
Тобутни кўтарган ва узатган бир қадам юриб.
Тангри кечирсин сени, – деган қабрга қўйиб.
***
Тобутингни кутарар ўғлинг, ғамли, кўзин ёшламай,
Набиранг кўтарар, йиғлаб, видоликка асло чидолмай.
Шунинг учун, боболар набираларга кўп мехр бергай,
Дея, – Набиралар олдида мехрдан қарз бўлиб кетмай.
***
БОЛАЛАРИМГА.
Доно билан болам тортишманг,
Тапгрининг ўзи уни доно яратган.
Олим билан ҳам сиз баҳслашманг,
Бу йўлда унинг мехнати синган.
Амалдор билан тортишган одам,
Нокаст тусиғига кўплаб учраган.
Тортишмангиз муттаҳам билан,
Бошқалар орқали зиён етказган.
Тортишманг, узоқ бўлинг ахмоқдан,
Ахмоқ –дебо қўяр пастроқ ўзидан,
Шаллақи билан тортишманг асло,
Улар олдида скут сақлар доимо доно.
Паст инсон билан сиз тортишсангиз,
Шу он ундан пастга тўшиб қоларсиз.
Одобсиздан масофада доим бўлсангиз,
Нокастни ўзингизга тенг кўрмасангиз,
Одоб ила мулоқотни қилиб юрсангиз,
Обруйда ва ҳурматда мудом бўлгайсиз.
***
Доимо уз соғлиғингизни асраб юрсангиз,
Меҳнат, ўйқу, овқат меъёрини билсангиз,
Асабингизни хар жойда асраб юрсангиз,
Ҳам жисмоний тарбияда доим бўлсангиз
Юздан ўтиб ҳам ақл ҳўшда юраолгайсиз.
***
Тўхтатиб бўлмаскан вақтни, ҳаётни,
Узайтириш қулимизда фақат умрни.
Тоза тўтиб қалбни ва муносабатни,
Ҳам соғлом ушлаб тўрмуш тарзини.
***
Муҳаббат муқаддас, бир марта келар,
Қайта бермас тангри уни хар кимга,
У сиз ҳам инсонлар яшаб утарлар,
Кексайганда фақат қадрин сезарлар.
***
Вафодорликни ёрга, дўстга, халққа, Ватанга,
Бергандир тангри пархи баланд тоза инсонга.
Ҳиёнат, ризолат, юлғичлик ва пораҳурликни,
Қолдирган иблислар билан нархи пастларга.
***
Вафодорлик ва садоқат қимматли совға,
Бераолмаслар арзонлар бўларни бизга.
Ҳаётда ёрни ва дўстларни танлаётганда,
Арзонлардан ўзоқ бўлиш керакдир сизга.
***
Мансаб текканида куринар мақсадинг не да,
Бой бўлганингда билинар ким сан аслингда,
Кимллигинг сени кўринар жаҳлинг чиққанда,
Масликда сўзинг курсатар не дир қалбингда.
***
Йилида бир қорнини тўйдириб ночор одамни,
Ерга урадиган бор саҳоват деб аталган ишни,
Сен иш билан таъминлагин хар бир инсонни,
Камсинмасдан, боқсин хар ким уз оиласини.
***
Қайси давлатда бой бўлсалар амалдорчалар,
Халқи ночорликда камбағал доим бўлгайлар.
Инсонларни рисқи ҳисобида бойб кетганлар,
Роҳатда яшаганини дунёда кўрганмисизлар?
***
Узгадан болангни кам бўлишини хохламайсану,
Нега ўз халқинга ҳам шўни раво кўрмайсан?
Элдан давлатдан юлиб болангни бой қиласану,
Охиратини не бўлишини ўйлаб курмайсан.
***
Донолик билан бошқарилса хар қайси давлат,
Камбағаллик ва ночорлик йўқолар албат.
Нодонликни хукмдорлигида қолса мамлакат,
Бойлик ва иззат талаблик ўстундир фақат.
***
Айбдорликни сингдирмоқ бўлган инсонни,
Билгин сенга у дўст асло бўлмаслигини.
Дўстингми ҳамкасбингми ё аёлинг сени,
Қилмоқчи дир ўстингдан ҳукумдорликни.
***
Канфуций ёзганди ўз китобида,-
Қуйлар армиясини шер бошқарганда,
Қуй бошқарган шерлардан кура,
Ҳаётлари бўлган доим юксакда,
Жангларда улар қилган ғалаба.
***
Канфуцийни англа маъно сўзида,-
Сўкунат либосдир оқил одамга,
Ниқобидир ахмоқ инсон юзида.
Билгин уларнинг фарқи нимада.
***
Жуфтинг яхши бўлса бу баҳтинг сени,
Ахмок бўлса танлаганда ҳатоинг сени.
Кўриб фарзандингда енгилтакликни,
Авлодинг олдида сезарсан ҳатоингни.
***
Берган сўзинг буйнингда қарзингдир сени,
Бажармасанг оғзингдан чиққан сўзингни,
Гўноҳкордирсан олдида сен инсонларни,
Тангри ҳам ёпади шунда барча йўлингни.
***
Ёлғонни оёғи йўқ соҳта қаноти бордир,
Бир зўмда осмонга учиб тарқаб кетадур,
Соҳта қанот узоқ учмай ёниб тугайдир,
Ёлғон эса ерга тушиб чил чил бўладур.
***
Ота она меҳнатда йғиб бойликлар,
Роҳатда яшаб ўйнаб утган болалар.
Набиралар порахур гадо бўлгайлар.
***
Тўғри инсонни кам учратамиз ҳаётимизда,
Тўғри усган дарахт ҳам кам бизни дунёда.
***
Давр келса бир чивиннинг бошига,
Семург қуш ҳам таъзим қилар қошига.
Мажбур чидаб бу тақдирнинг тошига,
Маймун йиғлар бу ҳаётнинг ҳолига.
***
Қонхур чивин келса бир мамлакат бошига,
Ўлаксахўр парвонадир чивиннинг атрофига.
Адолат, виждон, ақл, ор номус йўқлигига,
Тангри хам ожиздир жонзотлар мушкулига.
***
Бири келди, ҳаёт чиройига гўзаллик қўшди,
Бири келди, кўп нарсаларни яратиб кетди,
Бири қаллоб бўлди, инсонга зиёни тегди,
Бири томошабин бўлди-ю оламдан ўтди,
Нега келганини дунёга тушунмай кетди.
***
Сочимга оқ тушганини билмай қолибман,
Юзимдаги ажинларни курмай қолибман,
Ҳаётимни утганини сезмай қолибман,
Ёнимдаги ғанимни дўст деб билибман.
***
Мен бой эмасман деб коинмагин сен,
Ўксинма деб, – Мансабга эга эмасмен.
Гар ҳалол пуқма еб, тоза бўлсанг сен,
Икки дунё аро улардин юқорида сен.
***
Бир кун оллоҳга ибодат қилиб,
Олти кун гуноҳда яшаб утасан,
Иблисларни шунда кулдириб,
Бил Тангрининг ғазабида сан.
***
Менга яратмадингиз,-дема ота онанга,
Улар борини бергадир фарзандларига.
Жонини ҳам тайёр улар сенга беришга,
Бил сен улардан абадий қарздорликда.
***
Сурамаслар у дунёда сени бойлигинг,
Ахамиятсиз ҳамда бўлган мансабинг,
Эътиборда ҳаётингда сен тозалигинг,
Ҳамда саналар қилган эзгу ишларинг.
***
Табассум ҳал қилади муаммоларни,
Сукут сақлаш олади унинг олдини.
Одат қил доим юмшоқ сўзликнгни,
Гапирганда унутма сен доноликни.
***
Тақдирни билмайсан не битган сенга,
Тангри бир нарсани сендан олганда,
Бошқа берганини қўлингдан қўйма,
Фақат ўзинга ишон оғир кўнингда.
***
Душманига доим яхшилик қилди,
Ғанимларига ҳам мехр курсатди,
Бегонадан ҳам ёрдамини у аямади,
Одий одамийликни бажариб юрди.
***
Бирига йўл берди, у ўзини юқори тўтди,
Юмшоқ гапирди, бошин эгди деб билди.
Инсонийликни билганлар уни тушунди,
У эса бажариб юрди доим одамийликни.
***
Ҳурмат қилди, бошқача бири тушунди,
Садоқатли бўлди, бири қадрин билмади,
Касбини бажарди, Бурчи,– дегани бўлди,
У бажариб юрарди оддий одамийликни.
***
Поклигига қараб шогирд танладим,
Одам ажратадилар, – деган таъна эшитдим.
Кўзи тўқ, қалби пок, зиёли бўлсин дегандим,
Одий одамийликни мен талаб қилгандим.
***
Шогирдларга фарзандимдек мехр кўрсатдим,
Ҳаётлари чиройли, мазмунли бўлсин дегандим. Нурмуҳаммад, Саттор, Хуршид, Бўронга, иним,
Одамийлик билан ҳар ишни бажаринг дердим.
***
Ҳар бир буюк одам ортида,
Турар доим икки фаришта.
Бири волидаю – муҳтарамаси,
Бири эса оқила умр йўдоши.
***
Ҳар бир хонадонда бўлсин тиб қонунлари,
Буюк Ибн Синодан қолган олтин хазина,
Ўн ёшдан ўқишсин хар уй фарзандлари,
Бир олам билим дир, тўрт томли жилтда.
Амал қилиб юз қирқга кирингиз шунда.
***
Меъйорида харакатда доим бўлганлар,
Тўқсон ёшдан ошиб ўтганларлар.
Кам ҳаракатда доим юрганлар,
Саксонга аранг яқин келганлар.
***
Тангри деркан, – сенга барака бергум,
Қариндош – уруғингни доим сийласанг.
Мен сенга қарамай тескари бўлгум,
Сабаб қидириб улардан юзинг ўгирсанг.
***
Турт овлон кўп йиллар қалин дўст эди,
Бир лагандан ҳар кун ош ейишарди,
Лаганни ғанимлари ўғирлашганди,
Дўстлик тарк этди шу он дўстларни.
***
Аҳмоқ билан ақлни таққослаганда,
Аҳмоқ бўш, акл ухшар тўлиқ челакка,
Бўш челакни чертсанг шовқини оламни бузар,
Тўлиқ челак маъноли, сокин товуш чиқазар.
***
Ҳаётни қачон тоза қиламиз?
Ким бўлса ҳам, нопок бўлганда,
Сен нопок деб айта олсангиз,
Давраларга қўшмай қўйсангиз,
Масжидга ҳам йўлатмасангиз.
***
Ишга олар, пора олиб баъзи муттаҳам,
Билади, замин яратди таъмагирликка,
Ўзининг қорни тўқ бўлганида ҳам,
Тонмайди юлишдан ночор одамдан.
***
Ҳинд қизлари керак бўлса совчи қўяди,
Европада севиб қолса, ўзи изхор қилади,
Ўзбек қизи гўзал, иффатли, унда не айб,
Палаҳмон тоши деб, уни юборсанг отиб.
***
Дангаса ишни эртага қолдирай дейди,
Доно эртангини бугун бажарай дейди,
Дангаса кексайганда афсус қилади,
Доно умр қисқа, улгурай дейди.
***
Оқ подшони ўлдирганни қоралайдилар,
Халқ ҳолини яхшила деб намойиш қилган,
Юзлаб инсонларни қийнаб, осиб ўлдирган,
Оқ подшони оқлаб, нечўн мақтамайдилар?
***
Яхши одам уйини сотмоқчи бўлди,
Бўлмасин деб, ямон, қўшниларига,
Бир доно, камтарин, тоза инсонга,
Сотди ҳовлисини, анча арзонга.
***
Хажга тенгдир, муҳтож булганда қўшнинг,
Сонига қараб тансиқ таом узатиб турсанг.
Кийим – кечакдан мободо қийналиб юрса,
Тузук кийимлардан сен тақдим этсанг.
***
Тош ёғса, менга ҳам, қўшнимга ҳам ёғмасин,
Қўшнимга ёғса, бири келиб урар бошимга.
Олтин ёғса, менга ёғмаса, қўшнимга ёғсин,
Бир-иккитаси келиб, тушар қулимга.
Деган мақол бордир қрим халқида.
***
Асл-тоза инсон, хақиқий мусулмон бўлгин,
Иморатни қўшнингникидан баланд қурмагин,
Ичкарини керак бўлса, сен олтиндан қилгин,
Дарвозанг қўшнингникидан зиёд бўлмасин.
Томингдан ҳатто ёмғир суви, унга томмасин.
Одамийликни баланд тут, соянг тушмасин.
***
Жарроҳман, дардларин айтиб келар инсонлар,
Ҳар хил касалликдан шунда даво топарлар.
Халқим ичида бордир айрим иллатлар,
Истардим ўзлари улардан фориғ бўлсалар.
***
Йигитнинг кимлигин ва ким булишини,
Кимлар билан дўст бўлгандан билинг.
Келажаги ва болалари, ким бўлишини,
Танлаган ёридан, уни наслидан кўринг.
***
Пора олиб, иш ўрин сотган муттаҳам,
Жиноятку, – десам, гувоҳ йўк, – дейди
Қандоқ бош кўтариб юрибсан, – десам,
Ҳамма ҳозир шундоқку, – дейди.
***
Пул кетидан қувган қайси инсонни,
Четдан бир кузатиб эътибор беринг,
Миясида пул дарди бундай одамни,
Кўрмайсиз унда, билим, олимийликни,
Виждон, иймон, бурч ва одамийликни.
***
Келинни сепига қараб муомала қилган,
Молпараст қайнонадан тангри асрасин.
Ва шунда хотинини маъқуллаб турган,
Еталама эркакдан ҳам, оллоҳ асрасин.
***
Нолиб гапирар қайнона ўз келинини,
Қайтар дунё дейдилар аслида буни,
Эслаб кўр, келин бўлган даврингни,
Рози қилганмисан сен қайнонангни.
***
Ҳар бир яхши хонадонда яшар фаришта,
Қўриқлар бу уйдагиларни бало – қазодан,
Аёлни қарғиши, ёмон сўзлардан,
Кириб келаётган ҳаром луқмадан,
Фаришталар учиб кетишар экан.
***
Нолимагин тақдирдан, ёнингдагидан,
Нолигин эй инсон, фақат ўзингдан,
Дунё қарашинг, феъл – атворингдан,
Сендаги бор бўлган иллатларингдан.
***
Эркак бўлиб сен жанга кирмасанг,
Халқ равнақи йўлида туриб бермасанг,
Адолатни, ҳакикатни қўллай олмасанг,
Ярашар румол боғлаб, лозими кийсанг.
***
Ё раб, инсон пастлиги шунча бўларму?
Отасин ёмонлайди аёл ўз боласига,
Оқ падарни яратар нокасд аёллар,
Наслидир аслида бундай иллатлар.
***
Қизиқ бу дунё, кам кўрган инсонни кўриб,
Ҳаёт ўтиб кетганини қолармиз сезиб.
Ундаги ажину – оқ сочига эътибор бериб,
Кексайибмиз, деймиз, унда аксимиз кўриб.
***
Динлар, миллатлар, қариндошлар,
Дўстлар ва яқин инсон – биродарлар,
Орасига бўлма заҳар солгувчи.
Илон ҳам қилмас бундай пастликни.
***
Пул, олтин, шайтон каби йўлдан уради,
Ақлни олиб инсонийликдан йироқ қилади.
Пулни севиб, қули бўлиб, кетидан қувсанг,
Ким бўлсанг ҳам етаклаб, жарга отади.
***
Тангри юборди инсонга қанча синовни,
Муҳтожлик, бойлик, илм, хасталикни,
Мансабни, имконни ва иложсизликни,
Айтгинчи, шу синовлардан ўта олдингми?
***
Тангри яратди дунёга онгли одамни,
Берди унга имконни ва фаросатни,
Қўйди инсон деганга ўз талабини,
Истисносиз бажаришни одамийликни.
***
Миллиард кетказиб қурғонни қурдинг,
Бировнинг хақини шунда ишлатдинг,
Балки бир мискинни қийдинг рисқини,
Кўрасан қурғонингни кул бўлганини.
***
Ҳар ким ҳар хил умр кечирар,
Ҳар хил ишлаб, пулни топишар,
Аммо йўқотмасин тозалигини,
Бажариб юрсин одамийликни.
***
“Доно хотин оиласида жаннат яратур,
Ва эрини у вазир қиладур.
Аҳмоқ хотин атрофини дузах қиладур,
Ва эри унинг разил буладур.” -
Деган мақол туркларда бордур.
***
Ресторандан чиқди бир туда аёл,
Кайфи бор барининг, бу нима аҳвол?
Қани иффат, номус, ҳае, эй аёл?
Бу юришинг етти наслинга завол!
***
Ҳар жойда ноўрин гапни гапирса,
Болаларини қарғаб, ғазабин сочса,
Эрига тик боқиб, қўпол сўзласа,
Аёл демангиз, у шайтондир асли.
***
Эркак сифат бўлиб, кўчада юрса,
Эридан ўзини у юқори тутса,
Аёл иффатидан у йироқ бўлса,
Аёл демангиз, у шайтон асли.
***
Миллат ғурурини у менсимаса,
Андиша ва ҳаё, недир билмаса,
Ғурурли отани, эрни бошини эгса,
Аёл демангиз, у шайтондир асли.
***
Оилада бола ё келин, бирор хатони қилса,
Аҳмоқ аёл шу баҳона жанжал қилади,
Ақллиги юмшоқ қилиб танбеҳ беради,
Доноси, маслаҳат билан, йўл кўрсатади.
***
Очиқ – сочиқ кийниб юрса,
Баданига ёпиштириб у кийим кийса,
Ўзбек деган номни у ерга урса,
Аёл деманг уни, у шайтондир асли.
***
Паст наслдан асло ўйланма,
Ва тўғри йўлга соламан дема,
Ҳар кунингни заҳар қилади,
Беш кунингни, уч кун қилади.
***
Бас қил яхши куриниш учун сайрашларингни,
Чиройли сўз ила тикан ўстига гул қўйишингни,
Ошкор қил керагида, маънавий қашшоқлигини,
Сен ҳам урин яратишга келажакни тозалигини.
***
Эри бўла туриб ўзгага нигоҳ ташласа,
Ор-номусни, иффатни у ерга урса,
Бевафоликдан ўлим афзал, буни билмаса,
Аёл деманг уни, у шайтондир асли.
***
Нопок аёл жанжалчи бўлар,
Эрни юзига чапчувчи бўлар,
Ҳаё пардасини асло унутиб,
Насл пастлигин тўрар кўрсатиб.
***
Болалар келажаги, улар камоли,
Оиладаги мехр оқибат, аёл қўлида
Оиланинг шаъни, баҳту иқболи,
Оиланинг обруйи ҳам аёл қўлида.
***
Доно аёлларга кўпроқ туғинглар дейман,
Кўпайсин дунёда яхши одамлар.
Баъзи хотинларга буни айтмайман,
Бугун ҳаддан ошиқ нопок одамлар.
***
Хақиқий севги, вафо ва садоқатни,
Баланд парвозли лочинга берган.
Беъмани, енгилтак, ўткинчи ишқни,
Тайинсиз читтакка ато этилган.
***
Инсон устидан кулган инсондан қўрқгин,
Баҳил, ғийбатчи, шилқимдан қўрқгин,
Биров сирини ошкор қилгандан қўрқгин.
Дўст деганинг, нопок бўлгандан қўрқгин.
***
Инсон яшаб ўтган умри, недир баҳоси?
Нима олди ундан халқи, ҳамда Ватани?
Ҳаётда аслида аҳмияти катта буларни,
Ассосийси қандоқ фарзанд у яратгани.
***
Бўлмаса халқ олдида тозалигинг, одамийлигинг,
Бўлса ҳам сенда мансабинг ва кўп унвонларинг,
Халққа нисбатан бўлмаса мехринг ва оқибатинг,
Бўлмас ҳаётда, халқ ичра сенинг иззат обрўинг.
***
Эй адвокат. Бегуноҳни оқлаш учун олдинг пулини.
Терговчини кўрдинг иш уюштирганни,
Қозини ҳам билдинг сотилганини,
Кўрсатдинг шунда сен ўз савиянгни,
Бегуноҳни оклолмай, уялганигни.
***
Бегуноҳни бўйнига қўйиб, қилинса қамоқ,
Кўчада юрса жиноятчи, эркин ва қувноқ,
Демак, қозиси бу ерда саводсиз, ахмоқ,
Ё нияти адолатни, халқни, ақчага сотмоқ.
***
Порахўрга бегонадир қонун қоидалар,
Пул уларни ҳар ишда доим бошқарар,
Адолат ва хақиқатдан йирокдир улар,
Одамийликни ҳам сотиб бўлганлар.
***
Эшакка мансаб тегса мабодо,
Еғилар атрофида мансаб парастлар,
Дея, – Биз сизга яқин қариндошлармиз,
Буюринг, не десангиз ҳозир қилармиз.
Салла билан каллани ҳам олиб келамиз.
***
Ўтган дўстларимни ғанимин куриб,
Дўстларим одамийлигини эслайман,
Улар яшаяпти, ўша, паст бўлиб,
Ўтаман ёнидан мен ижирғаниб.
***
Дўстим яхши инсон бўлиб ўтди оламдан,
Жанозага еғилди беш мингта одам,
Эй дўстим ғаними, сен ҳам кетарсан,
Бу дунёни вақтинча мехмонидирсан.
***
Неча дўстларим ўтди оламдан,
Чиқмай ҳаётида одамийликдан,
Бу дунёда қолган ғанимларидан,
Улар донолигин қумсаб юраман.
***
Яхшилик қилгин инсонни билиб,
Бу ишингни у эслаб юради.
Сени ҳақкингга дуолар қилиб,
Хар кунинга туриб беради.
***
Ҳаётда бойликдан, мансабдан даззат топмадим,
Улардаги тубанлик ва макрдан ҳатто жиркандим.
Роҳатландим донолар билан қилган сухбатдан.
Тунларимни жаннат қилган пок муҳаббатдан,
Ва халқим учун қилинган тоза меҳнатдан.
***
Сирдош деб, дўстингга сирингни айтсанг,
У яна бир сирдош дўстига айтиб қўяди,
Илтимос, хотининг билмасин десанг,
Тунда аёлига айтиб, сухбат қилади.
Билгин, сиринг дунёга ошкор бўлади.
***
Дўстим пенсияга чиқиб ишлаб юрарди,
Дедим, -Ўнта ёш врачдан фойдангиз купроқ,
Деди, -Хар ой мендан уч юз минг бошлиқ олади.
Дедим, -Тунги капалакдан номуси эканку пастроқ.
***
Кўрдик терговчи иш уюштирганни,
Қози ҳам бу ишни қуллаганини,
Бегуноҳ инсонга ҳукм чиқазиб,
Исботладилар ўзларни нопоклигини.
***
Соҳта тадбиркор кўпайиб кетди,
Улар қора доғ миллат кўркига,
Ўз фойдасига улар, зарари етди,
Қилмас экан вафо улар халқига.
***
Меҳнаткаш, яратувчи, тоза, илмли,
Авлодлар кўпайсин, қўллайлик моддий,
Порахўрлар, нопоклар, юлғичлар насли,
Туғилишни чекланг, камайсин асли.
***
Доно билан доим юмшоқ гаплашинг,
Тоза инсон сўзлаганда, ҳурматин қилинг,
Ким бўлса ҳам гарчи у нопок бўлса,
Мулоқотни унга доим лойиғин тутинг.
***
Доно рахбар ҳар ишни қилар кенгашиб,
Нодон рахбар бошқага сўз ҳам бермайди,
Чунки кенгашда донони сўзин тинглашиб,
Нодонни сўзларида маъно қолмайди.
***
Етимлар тангрининг паноҳидадир,
Қалбини оғритган жазо оладур.
Ким етимни рисқини қирқса,
Бир умр оллоҳнинг ғазабидадур.
***
Ҳарфни танитиб, ўқишни ўргатган ўқитувчидир,
Фанлар асосини, илимни ўргатганни муалим дерлар,
Илмий даражаси бўлса, мурожаатда домла дерлар,
Йўналишда тарбия берувчини мураббий дерлар,
Илоҳиётдан сабоқ бергувчини мулла дейдилар,
Амалиётни ўргатганни устоз дейдилар.
Бу мурожаатларни, илтимос адаштирманглар.
***
Алфавит ўзгарди, савод пасайди,
Ц ва Ч ҳарфлари йўқолиб қолди,
Чучук тил бўлиб энди сирк деймиз,
Асли номи цехни энди сех деймиз.
Булар учун кимни бугун мақтаймиз
***
Паст наслдан асло ўйланма,
Болаларингни сенга қарши қўяди,
Ўз уруғини тўрга ўтказиб,
Қариндошларингдан минг айб топиб,
Эшигингдан юборар доим қайтариб.
***
Паст наслдан уйланма асло,
Топганларинг ҳайф бўлади,
Меҳнат қилиб яратганларинг,
Қадринг каби сувга оқади.
***
Ёнингда ҳамкасбинг бахил, паст бўлса,
Ҳар ишингдан куйиниб, тўсиқлик қилса,
Асли халқ ичида ўзи беобрў бўлса,
Ачинасан бечоранинг бундай наслига.
***
Эй тангрим, яратдинг Одам атони,
Ундан яратдинг одамий зотни,
Баъзилар қўшилиб шайтоналарга,
Тарқатди дунёга шайтончаларни.
***
Шайтон ҳам хажга борармиш,
Одам қиёфасида, оломон ичра,
Арофат тоғига тош хам отармиш,
Қайтиб нопок ишлар қилармиш.
***
Пора олса, ёлғон гапирса, хиёнат қилса,
Одамлар орасига ҳам низолар солса,
Ўз халқига, Давлатига вафо қилмаса,
Айтингчи, бу аслида шайтон эмасми?
***
Бойга малак, мансабдорга югурдоқ бўлса,
Дўстига хиёнат, халқига юлғичлик қилса,
Ночорларни, оддий халқни у менсимаса,
Айтингчи, бу муттахам шайтон эмасми?
***
Ҳомила вақтида бола она қорнида,
Фаришталар билан суҳбат қиларкан.
Улар яхши инсон бўлишни ўргатар экан,
Аммо онанинг ақли, сўзи, ўзин тутиши,
Боланинг ким булишини ҳал қилар экан.
***
Ўрмонда йиғди Шер барча ҳайвонни,
Ва судралувчи, осмонга учувчиларни.
Деди, – Билинг, одам зотдан юқоридасиз,
Ўз турдошларингизни ўлдирмагайсиз.
***
Мансаб параст дўст ўз мансабига,
Бойбачча дўст булур ўз ахчасига.
Аммо дўст бўлмас улар халқига,
Садоқати ҳам бўлмас ўз Ватанига.
***
Паст наслдан келин қилсангиз,
Қолар ўғилсиз сизнинг бағрингиз,
Ака-ука, қариндошдан йироқ қилади,
Беш кунлик хаётингиз ғамли кечади.
***
Чин дўстингиз ота-онангиз,
Кегин ака-ука, опа синглингиз,
Яна сизга дўст оддий халқингиз,
Шулардан яхшилигни аямангиз.
***
Ўтирманг ҳаром луқмали дастурхонларга,
Шерик бўлманг уларнинг таомларига,
Ҳаром бойлик тўплаган бу кимсаларга,
Шериги бўлиб қолманг гуноҳларига.
***
Кўчада тош отар енгилтак бола,
Сув сепиб, гап ташлар ўтган – қайтганга,
Аттанг, аҳмок экан, -деди бир хола,
Айб унда эмас, -деди, – туққан онада.
***
Амалпарастдан узок тур,
Бир куни булғаб кетар.
Пулпарастдан йироқ юр,
Бир куни сотиб кетар.
***
Падаркушдан келин қилма у ланатланган,
Етти авлодинг бадбахт бўлади,
Падаркушдан куёв килма у қораланган,
Бу иллат аслида насл суради.
***
Массиқиш фаолиятни оҳири белгиси,
Қолади босар – тусарин билмай.
Массиқиб қолган инсон қайсики,
Куни тугаганини қолади сезмай.
***
Ҳайкалга тегма, ҳайкални бузма.
Ўзбек халқига бахиллик қилма,
Бу халқим тариҳи, сен унга тегма,
Асл инсонларга қўйлган улар,
Фожеали бўлган уни бузганлар.
***
Ярашмас, бир сўмлик инсонлик қилиб,
Юз сўмлик ўзига қадр сўраса,
Ярашмас, инсонларга ғазабли бўлиб,
Одамлардан ўзига мехрни кўтса.
***
Дуоси яхшиларни, она-отангни,
Кўкартиради сени умр боғингни.
Эзгулик меваси бўлиб умрингни,
Кўркам ва обод қилар ҳаётингни
***
Дунёни берасан ўғилларинга,
Топганим, -дейсан, -шуларникида,
Қадр, ҳурмат, иззат, мехр аслида,
Сенга нисбатан, кўпроқ қизингда.
***
Тангри назаридадир қилган ишларинг,
Халқ ҳам билар аслида сени кимлигинг,
Уринма беркитишга нопок ишларинг,
Унутма, оллоҳ сиртмоғи узунлигининг.
***
Нодон Ўзбекистонда аҳоли кўп дейди,
Минбардан туриб важ келтиради,
Қариб шу майдонда Японияда,
Юз ўттиз миллион одам яшайди.
Аҳоли кўп деб, гапиришмайди.
***
Билмоқчи бўлсанг дўстинг дўстлигин,
Қарз сўра, бир юмуш илтимос қилгин,
Шунда сенга нисбатан билгин кимлигин,
Арзиса, керак бўлса, жонингни бергин.
***
Асраб юрмасанг танинг соғлигин,
Кексайганда кўрасан кўп асоратин.
Кўп ейиш, ё кам ейиш бўлса одатинг,
Олтмишдан кегин билдирар ўз оқибатин.
***
Базилар юрар тақиб инсон ниқобин,
Диққат билан кузатиб турсанг,
Ниқобин ечади, очади юзин,
Шунда биласан унинг асли кимлигин.
***
Дейдилар, -бузуқи қариса беҳалпа бўлмиш,
Ўғри, муттаҳам, порахўр, -мулла бўлармиш,
Аслида бўларни барига йўл қуйиб берган,
Халқнинг ори – ғурури паймол бўлармиш.
***
Дўст демагин, юзинга кукка кўтариб,
Ортингдан сени ғийбатинг қилса,
Сени боринга кўз олайтириб,
Доим сендан бир фойдани кутса.
***
Дўстингни дўстлигин билиш истасанг,
Бошқа дўстларига дўстлигин билгин.
Кўнглининг уларга аслини билсанг,
Шундоқ сенга хам қилар дўстлигин.
***
Она доно бўлса,
Боласи ҳушфел булур,
Она нодон бўлса,
Авлоди бадфел булур.
***
Баъзи одамларнинг тили заҳарли,
Илонникидан ун карра кучли,
Улар заҳарлаб инсон қалбини,
Қилар юзта илон қилмаган ишни.
***
Дейдилар, -босиб тур битни оёғ остига,
Устига қўйсанг шу он чиқар бошинга,
Баъзи нусҳаларни ҳурматин қилсанг,
Дарҳол тутар ўзини сендан баландда.
***
Ёмон кўришади беш сўмлик молни,
Халқни алдаб ўн сўм сотганни.
Ёмон кўришади ниқобин тоқиб инсонни,
Иблис ишини қилиб юрганни.
***
Заҳар солмоқ эмиш касби илонниг…
Яхшиям яратиб тангри инсоннинг,
Бермади заҳарли унга тишларни.
Заҳарларди шунда бутун оламни.
***
Бир муттахам устоз ўрнини олиш ниятида,
Етмиш минг берди Ғайрат деганга,
Мен кўрдим инсонинг шунда пастлгин.
Устоз деди, – Тангридан баттарин кўргин.
***
Чўрига мансаб текса мабодо,
Ўзидан юқоридагини оёғин ўпиб,
Қўл остидагиларни доимо,
Оёк учи билан турар кўрсатиб.
***
Баъзилар билиб қилар пастлигин,
Яхшиларни тўкмоқ бўлар обруйин,
Қайдан билсин аҳмоқ ўз нодонлигин,
Пастликни тўлови кўп қимматлигин.
***
Инсоннинг пастлиги, порахўрлиги,
Аслида унинг наслида бўлғай,
Авлоди ким бўлса ҳам, бу такрорлангай.
Бу иллатдан уларни қабр тўхтатгай.
***
Али бобо, қирқ қароқчи, -қадимий эртак,
Ибн Хасан кунда ҳоким, тунда қароқчи.
Хеч қачон эскирмайдиган экан бу эртак,
Баъзи ҳоким тундан қўрқиб, кунда порачи.
***
Сохта мақтовларни душман қилади,
Дўст эса камчиликни тўлиқ очади,
Уларни топиб шунда бартараф қилса,
Ҳаёт чиройли, келажак ҳам тоза бўлади.
***
Бизнес дея, -виждон, имонни сотманг,
Мехр – оқибат, инсонни сотманг,
Пароканда қилманг қадриятларни,
Четлаб ҳам ўтманг қонун – қоидани.
***
Олийгоҳга пўл олиб бахо қўйилса,
Кимни тарбиялаяпти ўқитувчилар?
Ўзига ўхшаган порахурними?
Ёки ўз халқига душманларними.
***
Насафдан Кешга ўтказмоқ бўлдим ишимни,
