Panorama literatury francuskiej

Отрывок из книги

Literatura francuska należy do najbogatszych, najstarszych i najciekawszych literatur europejskich. Od ponad tysiąca lat wyraża tęsknoty, nadzieje, aspiracje oraz opisuje problemy i obawy społeczeństw francuskojęzycznych. W średniowieczu teksty francuskie powstawały po obu stronach kanału La Manche – od czasów podboju Anglii przez Wilhelma Zdobywcę aż do toczącej się w XIV i XV wieku wojny stuletniej francuski był językiem oficjalnym na dworze angielskim. Dopiero długoletnie działania wojenne doprowadziły do rozdzielenia obu kultur.

Wojna zawsze jest czynnikiem modyfikującym: nie tylko literaturę piękną, ale też całe piśmiennictwo. Konflikty zbrojne zaburzają rytm funkcjonowania społeczeństwa, często w sposób bardzo dramatyczny, długofalowy i nieodwracalny. Potem następuje okres budowania nowej rzeczywistości – na gruzach starej. Ma to wymiar nie tylko fizyczny, namacalny, ale też duchowy oraz intelektualny. Niekiedy jest to proces łagodnych przeobrażeń, kiedy indziej rewolucyjnych i traumatycznych rekonstrukcji. Zawsze jednak następują zmiany sposobu myślenia, których konsekwencją są nowe formy ekspresji czy prądy literackie.

.....

Cel polityków, jakim było porozumienie polityczne ponad podziałami wyznaniowymi, streszczające się w haśle Union et concorde, przyświecał również w czasach wojen religijnych wielu humanistom, twórcom i filozofom związanym z dworem królewskim. Paradoksalnie – ponieważ nie ustrzegło to Francji przed wieloma późniejszymi dramatami i przeciągającym się konfliktem – w tym duchu wychowywany był Karol IX, z pełną aprobatą Katarzyny Medycejskiej. Widoczne jest to choćby na przykładzie takich rozpraw jak Des différents et troubles advenant entre les hommes par la diversité des opinions en la Religion [O kłótniach i niepokojach wywoływanych wśród ludzi różnicami poglądów w sprawach religijnych] (1562) Louisa Le Roy, Miroir du prince chrétien, posé sur les deux colonnes royales de Piété et de Justice [Zwierciadło chrześcijańskiego księcia, stojące na królewskich kolumnach pobożności i sprawiedliwości] (1566) Jeana Heluisa de Thillarda czy Harangue au Roy, a la Royne et aux Hommes françois [Przemowa do króla, królowej oraz francuskiego ludu] (1565), tekstu napisanego przez Gabriela Bounyna przy okazji objazdu królestwa przez młodego Karola IX (Grand tour de France, rozpoczęty w 1564 roku). Dzieło jest wyrazem neoplatońskiego irenicznego ideału duchowej jedności i harmonii, realizowanego dzięki sprawiedliwości i mądrości władcy-filozofa. Owa pia philosophia, która ma swoje źródła w renesansowej myśli akademii neoplatońskiej we Florencji, miała zapewnić Francji powrót do złotego wieku dobrobytu i pokoju. Étienne Jodelle w 1563 roku głosił pochwałę Katarzyny Medycejskiej, architektki pokoju i zgody. Od roku 1570 (a więc po ogłoszeniu kolejnego edyktu pokojowego w Saint-Germain) działała we Francji akademia poezji i muzyki, do której należeli związani z Plejadą Ronsard, Dorat, Tyard, Belleau, Jodelle, a także Desportes, wyrażając w swojej twórczości ten sam ideał społecznej harmonii. Również z roku 1570 pochodzi dzieło Exhortation aux François pour vivre en concorde et jouir du bien de la Paix [Zachęta kierowana do Francuzów, by żyli w zgodzie i cieszyli się pokojem] autorstwa „francuskiego Platona”, przywołanego już Louisa Le Roy.

Wpływ stoicyzmu jest widoczny w literaturze protestanckiej lat 80. i 90.22, w której główną rolę odgrywa często Henryk IV, ucieleśniający rozumną, mądrą i ugodową politykę. Wymienić tu można takie dzieła jak Declaration du Roy de Navarre sur les calomnies publiées contre luy [Oświadczenie króla Nawarry w sprawie oszczerstw wygłoszonych przeciwko niemu] (1585), La Constance et Consolation ès calamitez publiques [O stałości i pocieszeniu pośród nieszczęść publicznych] (1594–1595), Manuel d’Épictète [Podręcznik Epikteta] Guillaume’a Du Vaira (1591) czy Panegyric au tres chrestien Henri IIII [Panegiryk na cześć arcychrześcijańskiego króla Henryka IV] (1590). W tym ostatnim dziele mamy do czynienia z sekularyzacją wizji mesjańskiej i wyobrażeniem złotego wieku, który następuje po znanym z koncepcji stoików „zaognieniu świata” i który otwiera nowy cykl kosmiczny.

.....