Wyjść tłumaczowi naprzeciw

Отрывок из книги

„Szekspir nie pisał po polsku”, „Tłumacz też autor” czy „Świecimy przekładem” – to tylko kilka z haseł, poprzez które Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury w ostatnich latach stara się zwrócić uwagę gości targów książki czy spotkań autorskich na obecność, profesję i zadania tłumaczy literatury. Nie tylko dla czytelników tłumacz jest wciąż jeszcze zbyt mało widoczny; samym adeptom tego zawodu (zarówno przyszłym tłumaczom pisemnym, jak i ustnym) wpajano przez dziesięciolecia, że powinni być jak najmniej widzialni, bo dzięki temu pozostają neutralni. Utarło się przekonanie, także w samym przekładoznawstwie, że tłumacz może być tylko „źle widzialny”, tzn. widzialny przez swoje błędy1.

Tymczasem od ponad dwóch dekad obserwujemy tendencję zgoła przeciwną. Początkowa „niewidzialność” tłumaczy, poza najwybitniejszymi, miała w sobie coś ze „śmierci autora”, którą w latach 70. proklamował Roland Barthes, jednak nieco później zaczęto z nowym impetem uprawiać socjologię przekładu i zajmować się całym polem translatorskim, a nie tylko tekstem wyjściowym i docelowym, nie tylko ekwiwalencją oryginału i przekładu (bądź przekładów), które bardzo długo stały w centrum badań stosunkowo młodej dyscypliny naukowej, jaką było przekładoznawstwo. Należy pamiętać, że do końca lat 60. XX w. dyscyplinę tę postrzegano jako część językoznawstwa kontrastywnego, dopiero od lat 70. zaobserwować można proces jej usamodzielniania się2 i – w następnym kroku – stopniowej inter­dyscyplinaryzacji.

.....

Z obszarem Holandii związany jest też artykuł Kamili Śniegockiej, bo to właśnie w Amsterdamie, w 1937 r., ukazuje się w wydawnictwie Allert de Lange niemiecki przekład powieści Józefa Wittlina Sól ziemi (1935). Na podstawie niepublikowanej korespondencji między Józefem Wittlinem (1896–1976) a Walterem Landauerem (1902–1944), redaktorem i prokurentem działu niemieckiego w Allert de Lange, badaczka przedstawia genezę przekładu, a także związki między poszczególnymi osobami zaangażowanymi w ten projekt. Mimo że o tłumaczenie powieści formalnie poproszono Izydora Bermana (1898–1942), to jednak pracowali nad nim jeszcze pisarze Joseph Roth (1894–1939) i Hermann Kesten (1900–1996), niejako za plecami Bermana decydując o ostatecznym wyglądzie tekstu. „Wielkim niewidzialnym” przechowywanej w Amsterdamie korespondencji wydawniczej Allert de Lange okazuje się właśnie tłumacz Izydor Berman – autor jedynego do tej pory, siedmio­krotnie wznawianego, przekładu Soli ziemi na język niemiecki.

Andreas Lawaty zajmuje się w swoim artykule analizą „równoległych biografii” oraz „trudnej przyjaźni” między tłumaczem Karlem Dedeciusem a pisarzem i krytykiem Horstem Bienkiem (1930–1990). Obaj byli emigrantami „ze Wschodu”, obaj trafili po różnych doświadczeniach życiowych do Niemiec Zachodnich i zaangażowali się w popularyzację literatur wschodnioeuropejskich w niemieckim obszarze językowym. Lawaty sięga do korespondencji Dedeciusa i Bienka zgromadzonej w dwóch archiwach, w Słubicach i Hanowerze, oraz do posiadanych przez siebie kopii niektórych autogramów, przez pewien czas był bowiem zastępcą Dedeciusa jako dyrektora Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt, a więc i bezpośrednim obserwatorem tej „trudnej przyjaźni”. Lawaty pisze, opierając się na archiwaliach, o stosunku obu protagonistów do literatur słowiańskich, a także do niemieckiej tożsamości, kwestii „utraconej ojczyzny” i wypędzonych, o emigrantach oraz politycznych, społecznych i kulturalnych warunkach życia w „starej” Republice Federalnej Niemiec do roku 1990.

.....