Читать книгу Grażyna - Адам Мицкевич - Страница 2

Coraz to ciemniej, wiatr północny chłodzi,

Na dole tuman1, a miesiąc2 wysoko

Pośród krążącej czarnych chmur powodzi

We mgle niecałe pokazował3 oko;

I świat był na kształt gmachu sklepionego,

A niebo na kształt sklepu4 ruchomego,

Księżyc jak okno, którędy dzień schodzi.

     Zamek na barkach nowogródzkiej góry5

Od miesięcznego brał pozłotę blasku,

Po wałach z darni i po sinym piasku

Olbrzymim słupem łamał się cień bury,

Spadając w fosę, gdzie wśród wiecznych cieśni

Dyszała woda spod zielonych pleśni.

Miasto już spało, w zamku ognie zgasły,

Tylko po wałach i po basztach straże

Powtarzanymi płoszą senność hasły6;

Wtem się coś z dala na polu ukaże,

Jakowiś ludzie biegą7 tu po błoniach,

A gałąź cieniu8 za każdym się czerni,

A biegą prędko, muszą być na koniach;

A świecą mocno, muszą być pancerni9.

Zarżały konie, zagrzmiała podkowa:

Trzej to rycerze jadą wzdłuż parowa10,

Zjechali, stają, a pierwszy z rycerzy

Krzyknie, i w trąbkę mosiężną uderzy.

Uderzył potem raz drugi i trzeci,

Strażnik mu z baszty rogiem odpowiada;

Brzękły wrzeciądze11, pochodnia zaświeci

I most zwodzony z łoskotem opada.

Na tętent koni zbiegli się strażnicy,

Chcąc bliżej poznać i męże12, i stroje.

Pierwszy mąż jechał w zupełnej zbroicy,

Jaką zwykł Niemiec przywdziewać na boje;

I krzyż miał czarny na białej kapicy13,

I krzyż na piersiach u złotej petlicy14,

Trąbkę na plecach, kopiją15 u toku16,

Różaniec w pasie i szablę u boku.

Poznali męża Litwini z tych znaków;

Więc cicho jeden do drugiego szepce:

«To jakiś urwisz 17od psiarni18 Krzyżaków19;

Tuczny, bo pruską krew codziennie chłepce.

O, gdyby nie był nikt tu więcej z warty,

Zaraz by w bagnie skąpał się ten plucha2021,

Aż pod most pięścią zgiąłbym łeb zadarty!…»

Tak oni mówią; on niby nie słucha,

Lecz musiał słyszeć, bo się bardzo zdumiał,

A chociaż Niemiec, głos ludzki rozumiał22.

«Książę jest w zamku?» – «Jest; lecz o tej porze

Bardzoście wasze poselstwo spóźnili;

Dziś nie możecie stawić się we dworze,

Chyba na jutro». – «Jutro? Ani chwili!

Zaraz, natychmiast, choć w spóźnioną porę,

Litaworowi o posłach donieście;

Niebezpieczeństwo na mą głowę biorę,

A wy dla znaku pierścień tylko weźcie,

Nie trzeba więcej: skoro ujrzy godło,

Pozna, kto jestem i co nas przywiodło».

Cichość dokoła, zamek we śnie leży:

Co za dziw? Północ, jesienią noc długa…

Za cóż23 dotychczas w Litawora wieży

Lampa jak gwiazdka między kratą mruga?

Wszak dziś powrócił, jeździł w kraj daleki:

Snu potrzebują troskliwe powieki.

On przecie nie śpi. Posłano na zwiady:

Nie śpi. Lecz żaden z pałacowej straży,

Ani z dworzanów, ani z panów rady,

Do progu jego zbliżyć się nie waży.

Daremnie poseł i grozi, i prosi:

Groźba i prośba na nic się nie przyda;

Kazano wreszcie obudzić Rymwida.

On wolę pańską nosi i odnosi,

On głową w radzie, prawą ręką w boju,

Jego nazywa książę drugim sobą:

W obozie, w zamku, jemu każdą dobą

Wstęp do pańskiego otwarty pokoju.

W pokoju ciemno, i tylko od stoła

Kaganiec światłem konającem24 płonął.

Litawor chodził po gmachu25 dokoła,

A potem stanął i w myślach utonął.

Słucha, co Rymwid o Niemcach powiada;

Ale mu na to nic nie odpowiada;

To się rumieni, to wzdycha, to blednie,

Wydając twarzą troski niepowszednie.

Poszedł ku lampie, żeby ją poprawił26;

Wrzkomo27 poprawia, a do głębi ciśnie:

Wcisnął nareszcie i całkiem zadławił…

Nie wiem, przypadkiem czyli też umyślnie.

Snadź28, że poskromić nie mógł wnętrznej29 wrzawy,

I w pogodniejsze wystroić się lice30;

A jednak nie chciał, by sługa z postawy

Zgadnął pańskiego serca tajemnice.

Znowu komnatę obchodzi dokoła;

Lecz kiedy okna kratowane mijał,

Widna przy blasku miesięcznego koła,

Co się przez szyby i kraty przebijał,

Widna posępność zmarszczonego czoła,

Przycięte usta, oczu błyskawica

I surowego zagorzałość lica.

Potem w róg gmachu zwraca się z pośpiechem,

Każe podwoje zamknąć Rymwidowi.

Siadł i z kłamliwą spokojnością31 mówi,

Szyderskim32 mowę zaprawując33 śmiechem:

«Wszak mi sam z Wilna przywiozłeś, Rymwidzie,

Że Witołd, pan nasz możny i łaskawy34,

Miał mię podwyższyć książęciem35 na Lidzie

I spadłe dla mnie po żonie dzierżawy,

Jak swoję własność lub zdobycze cudze,

Litaworowi podarował słudze?…»

«To prawda, książę…» «My więc po te dary,

Jako przystało, wystąpimy godnie.

Każ wynieść na dwór książęce sztandary,

Zapalić w zamku ognie i pochodnie:

Gdzie są trębacze? Niechaj o północy

Zjadą na miasto i stanąwszy w rynku,

Na cztery wiatry trąbią z całej mocy,

A póty będą trąbić bez spoczynku,

Póki się wszystko rycerstwo rozbudzi.

Niech każdy piersi zbroją ubezpiecza,

Nasadzi groty i pociągnie miecza36.

Zgotować37 żywność dla koni i ludzi:

Każdemu z mężów zgotuje niewiasta,

Ile zjeść można od ranka do zmroku.

Czyj koń na paszy, sprowadzić do miasta,

Nakarmić i wziąć na drogę obroku38.

A skoro słońce z szczorsowskiej granicy

Pierwszym promieniem grób Mendoga draśnie39,

Wszyscy staniecie na Lidzkiej ulicy.

Czekać mię rzeźwo, zbrojno i zapaśnie40».

Tak mówi książę. Wprawdzie jego mowa

Zaleca zwykłe do drogi przybory:

Lecz za co41 nagle i niezwykłej pory?

Dlaczego postać była tak surowa?

A kiedy mówił, choć gwałtowne słowa

Biegą, że jedno drugiego nie ścignie:

Zda się, jakoby wyszła ich połowa,

A reszta w piersiach przytłumiona stygnie.

Ta postać coś mi niedobrego wróży,

I głos ten myśli spokojnej nie służy.

Umilkł Litawor; zdało się, że czeka,

Aż Rymwid z wziętym odejdzie rozkazem.

I Rymwid milczy, a odejście zwleka:

Bo to, co słyszał i co widział razem,

Kiedy stosuje i waży w rozumie,

Z lekkich słów ciężką rzecz odgadnąć umie.

Ale cóż pocznie? Zna, że książę młody

Namowom cudzym mało daje ucha,

I, nie lubiący42 w długie brnąć wywody,

Zamiary knuje w swojej głębi ducha;

A skoro uknuł, nie dba na przeszkody

I hamowany tym srożej wybucha.

Lecz Rymwid, jako wierna panu rada

I zacny rycerz w litewskim narodzie,

Zapewne hańbie niemałej podpada,

Gdzie by powszechnej nie zabieżał43 szkodzie.

Milczeć czy radzić? Na dwoje myśl dzieli;

Waha się, w końcu na drugie ośmieli.

«Panie, gdziekolwiek chęci twoje godzą,

Nigdyć na ludziach i koniach nie zbędzie:

Wskaż tylko drogę, my za twoją wodzą,

Nie patrząc kędy44, gotowi iść wszędzie;

I Rymwid pewnie nie przyjdzie ostatni.

Ale, o panie, na różnym miej względzie

Pospólstwo ślepe, twoich rąk narzędzie,

I mężów, którzy na coś więcej zdatni.

Bo i twój ojciec, choć lubił sam z siebie

Wyciągać skrycie przyszłych dzieł osnowy:

Jednak nim gminne miecze ku potrzebie45,

Wprzódy ku radzie mądre wzywał głowy;

Kędym ja nieraz z wolnym zdaniem siadał,

A com umyślił, śmiało wypowiadał.

Więc i dziś, wybacz, jeśli w szczerym głosie

Zeznam, co serce ustom przekazało.

Długo ja żyłem, i na siwym włosie

Dźwigam i czasów, i czynów niemało;

Przedsię46 dziś widzę, oby nie ze szkodą!

Rzecz dla nas starych niezwykłą i młodą.

Jeżeli prawda, że na Lidzkie państwo

Ciągniesz do twojej należące właści47,

Ten pochód skory coś na kształt napaści

Zrazi i nowe, i dawne poddaństwo;

Ci, jak zwycięzcy, czekają zdobyczy,

Tamci kajdanów, jak lud niewolniczy.

Zaraz po kraju wieść ziarna rozsypie,

Ucho je gminne chwyta i przesadza;

Skąd w końcu gorzki owoc się wyradza,

Co truje zgodę i co sławę szczypie48.

Okrzykną zaraz, żeś chciwy łupieży,

Wdarł się na państwo, któreć49 nie należy.

Inaczej cale50 po dawnym zwyczaju

Litewskie niegdyś stąpały książęta,

Niosąc stolicę do własnego kraju;

Tych książąt dobrze wiek mój zapamięta.

I jeśli zechcesz iść po starym trybie:

Spuszczaj się na mnie, w niczym nie uchybię.

Naprzód rycerstwo obeślemy wszędy:

I tych, co w mieście zostali się bliscy,

I co na wiejskie powrócili grzędy,

Mają na zamek zgromadzić się wszyscy;

Więc krewne pany, więc starsze urzędy,

Ku bezpieczeństwu a większej ozdobie,

Z sowitym51 pocztem niech staną przy tobie.

Co nim dokonasz, ja mogę tymczasem

Wyruszyć jutro, lub pojutrze z rana,

Ze służbą, z świętą osobą kapłana,

Tudzież z potrzebnym do uczty zapasem:

Aby się wszystko złatwiło na przodzie,

A na źwierzynie nie brakło i miodzie52.

Nie tylko bowiem sam naród prostaczy,

Lecz i starszyzna za łakocią53 goni;

A widząc zrazu54 pańskiej hojność dłoni,

Dobrze stąd sobie na przyszłość tłumaczy.

Tak zawżdy było w Litwie i na Żmudzi:

Jeśli nie wierzysz, pytaj starych ludzi».

Skończył, podchodzi ku oknom i doda:

«Wietrzno, niepewna na jutro pogoda.

Jakiegoś widzę rumaka przy wieży,

A tuż i rycerz oparty na łęku55,

Drudzy dwaj chodzą, konie wodząc w ręku

Posły niemieckie – poznałem z odzieży.

Czy ich zawołać? Czyli56 niech na dole

Przez usta sługi odbiorą twą wolę?».

To mówiąc, okno przymknięte zaszczepił57,

Niby niechcący, i patrzył i gadał:

Ale umyślnie pytanie uczepił,

By coś o posłach niemieckich wybadał.

Na to mu prędko Litawor odpowie:

«Jeżeli kiedy wychodzę po radę

Do cudzych, własnej nie ufając głowie,

Zawżdy twe zdanie na początku kładę:

Boś zewsząd godzien mojej czci i wiary,

Jak w polu młody, tak na radzie stary.

Więc choć nie lubię, by dzieł przyszłych końce58,

Lada czyjemu widne były oku…

Zamiar wylęgły w myślenia pomroku

Źle jest przed czasem wykazać na słońce.

Niechaj rzecz cała, dokonania bliska,

Jak piorun wprzódy zabija, niż błyska…

Przetoż ja krótko pytanie odbywam:

Kiedy? Dziś, jutro. Gdzie? Na Żmudź, do Rusi».

«To być nie może!» – «Będzie i być musi!…

Lecz dzisiaj tobie głąb serca rozkrywam.

Dlategom kazał do konia i zbroi,

Dlatego nagle i orężnie godzę:

Bo wiem Witołda, że z wojskami stoi59,

Gotowy wstręty czynić60 mi po drodze;

A może na to chciał do Lidy zwabić,

By zwabionego pojmać albo zabić.

Ale ja z mistrzem pruskiego Zakonu61

Tajemne zaraz związałem przymierze,

Aby mi swoje dał w pomoc rycerze;

Za co w nagrodę ustąpię część plonu62.

Jeśli, jak słyszę, przybyli posłowie,

Znać, żem na jego niezwiedziony słowie.

Wprzód więc nim zajdą siedmiorakie gwiazdy63,

Ruszymy przydać ku litewskiej sile

Niemców pancernej trzy tysiące jazdy

I pieszych knechtów we dwójnasób tyle64…

Będąc u mistrza, sam sobie wybrałem,

Jakie ma przysłać rumaki i chłopy,

Od wszystkich naszych ogromniejsze ciałem65,

Żelazem kute od głowy do stopy;

Wiesz, jako dzielnie brzeszczotami66 sieką

I dzidą srożsi od naszych daleko.

Knecht zasię każdy ma żelazną żmiję

Którą ołowiem i sadzą utuczy,

Potem, ku wrogom nawracając szyję,

Podrażni iskrą: wnet paszcza zahuczy

Ogniem i gromem, zrani lub zabije

Kogo jej strzelca trafny wzrok poruczy67.

Od takiej broni niegdyś obalony

Pradziad Gedymin na szańcach Wielony.

Wszystko gotowo68. Tajemnymi drogi69,

Jutro, gdy Witołd w zaufaniu zbytniem

Na Lidzie słabe zostawił załogi,

Wpadniem, podpalim, zabierzem i wytniem».

Rymwid, niezwykłą rażony nowiną,

Stał pewien dziwu, nieprzytomny sobie;

Przegląda70 burzę, myśli o sposobie;

Skłócone myśli jedne w drugich giną.

Ale rzecz nagła, próżno zwlekać zdanie,

Z gniewem i żalem zawoła: «O panie!

Bogdajbym nigdy nie dożył tej pory:

Brat przeciw bratu ma podnosić dłonie!

Wczora wyszczerbił na Niemcach topory71,

Dziś ma je ostrzyć ku Niemców obronie?

Zła jest niezgoda, ale gorszą zgodą

Chcesz nas pojednać: raczej ogień z wodą!

Zdarza się wprawdzie, że sąsiad sąsiada,

Z którym nieprzyjaźń toczył od lat wielu,

Uściska wreszcie, gniewne serce składa,

Jeden drugiego zowiąc: przyjacielu;

Że bardziej jeszcze niźli złe sąsiady,

Gniewne na siebie Litwiny i Lachy

Często u wspólnej pijają biesiady,

Snu używają pod jednymi dachy

I miecze łączą ku wspólnej potrzebie;

A jeszcze bardziej nad litewskie męże

I nad Polaki zawziętsi na siebie

Od wieku wieków są ludzie i węże:

A przecież, jeśli do domowych progów72

Wąż zaproszony gościem od człowieka,

Jeśli dla chwały nieśmiertelnych bogów

Litwin mu chleba nie skąpi i mleka,

Wtenczas gad swojski pełznie w jego ręce,

Społem wieczerza, z jednych kubków pija

I nieraz senne piersi niemowlęce

Mosiężnym wiankiem bez szkody obwija.

Lecz krzyżackiego gadu nie ugłaszcze

Nikt ni gościną, ni prośbą, ni dary!…

Małoż Prusaki i Mazowsza cary73,

Ziem, ludzi, złota wepchnęli mu w paszcze?

On, wiecznie głodny, choć pożarł tak wiele,

Na resztę naszę74 rozdziera gardziele.

Spólna moc tylko zdoła nas ocalić!

Darmo hordami ciągniemy co roku

Burzyć ich twierdze i mieściny palić:

Przebrzydły Zakon, podobny do smoku,

Jeden łeb utniesz, drugi rośnie skoro,

I ten ucięty rośnie w dziesięcioro —

Wszystkie utnijmy!… Na próżno się trudzi,

Kto naszych szczerze chce godzić z Krzyżaki:

Bo czy to z kniaziów, czyli z prostych ludzi,

Na Litwie całej nie znajdzie się taki,

Co by ich nie znał chytrości i dumy,

Nie stronił od nich jak od krymskiej dżumy;

Co by nie wolał stokroć, od ich broni

Raczej śmierć w polu, niźli pomoc zyskać,

Raczej żelazo rozpalone w dłoni

Niźli krzyżacką prawicę uściskać!

Lecz Witołd grozi?… Czyż bez obcych mieczy

Już nie zdołamy rozeprzeć się75 w polu?

Albo czy do tych kresów zaszły rzeczy,

Iż domowego naszych zwad kąkolu

Nie zdoła wyrwać dłoń bratniej przyjaźni,

Oręż dla cudzej zachowując kaźni?…

Skądże masz pewność, że słuszna twa skarga,

Że Witołd znowu stawiąc się76 upornie77

Zdrady napina i umowy targa?

Posłuchaj… szlij78 mnie do niego powtórnie…,

Wznowim umowę…» «Dość tego, Rymwidzie.

Znane mi dobrze Witołda umowy79:

Wczora mu taki wiatr zawiał do głowy,

Dzisiaj nań znowu co innego przyjdzie.

Wczora ufałem książęcemu słowu,

Że sobie Lidę w dziedzictwo zabiorę;

Dziś Witołd uknuł coś różnego znowu:

Na gwałt swobodną wyśledziwszy porę,

Gdy się do domów rozjechali moi,

A on u Wilna obozami stoi,

Dziś oznajmuje80, jakoby Lidzianie

Za swego pana słuchać mię nie chcieli;

Więc Witołd Lidę dla siebie wydzieli,

Mnie zaś w nagrodę inny kraj dostanie —

Pewnie Ruś gołą lub bagna Warega81!

Bo tam wskazana jest siedziba nasza,

Tam Witołd braci i krewnych wypłasza,

A świętą Litwę sam jeden zalega!

Patrz, jak uradził! A wie, na co radzić:

Bo w jedno bije, chociaż różną drogą;

Chciałby się jeden nad wszystkich posadzić

I sobie równych cisnąć pod swą nogą.

Przebóg! Czyż nie dość, że Witołda buta82

Na koniu wiecznie trzyma całą Litwę?

Pierś nasza wiecznie do zbroi przykuta,

Szyszaki już nam przyrosły do czoła;

Z łupów po łupy i z bitwy na bitwę,

Świat jako wielki zbiegliśmy dokoła:

To na Krzyżactwo, to znowu przez Tatry

Na Polski pięknie zbudowanej sioła,

Stamtąd po stepach żeglujące z wiatry83

Goniąc błędnego84 obozy Mogoła.

A cośmy skarbu z zamków wyłamali

I co żywego szablica nie dotnie,

Głód nie dogryzie, ogień nie dopali:

Jemu znosimy, spędzamy ochotnie85.

Na trudach naszych w potęgę urasta;

Od Fińskich zatok po Chazarów morze86

Wszystkie pod siebie zagarnął już miasta;

Sam w jakiem87 mieście! w jakim siedzi dworze!

Widziałem pysznych Krzyżaków warownie,

Na które Prusak nie spojrzy bez strachu:

A przecież mniejsze od Witołda gmachu,

Co jest na Wilnie lub trockiem jeziorze88!

Widziałem piękną dolinę przy Kownie89,

Kędy rusałek dłoń wiosną i latem

Ściele murawę, kraśnym dzierzga kwiatem;

Jest to dolina najpiękniejsza w świecie…

Lecz któż by wierzył? U syna Kiejstuta,

W pałacu świeższa murawa i kwiecie:

Takim podłoga kobiercem osnuta,

Takie po ścianach rozwisłe bisiory90,

Z liściem ze srebra i kwieciem ze złota:

Nad dzieło bogiń, nad smug różnowzory

Cudniejsza branek lechickich robota…

W kratach u niego szklanne okienice,

Przywoźne91 kędyś92 aż od ziemi końca,

Błyszczą jak polskich rycerzy zbroice,

Albo jak Niemen, przed oczyma słońca

Spod śniegu zimne gdy odsłoni lice.

A ja – com zyskał za rany i znoje?

Com zyskał, że od maleńkiego wieku

Z pieluchów zaraz przewiniony w zbroje,

Książę jak Tatar żył o końskim mleku?…

Cały dzień konno, w wieczór końska grzywa

Poduszką moją, przy niej noc wystoję,

A rankiem znowu trąba na koń wzywa…

Że wtenczas, kiedy moi rówiennicy93,

Jeżdżąc na kijach, szablami z łuczywa

Bezpiecznie sobie grali po ulicy,

By siwą matkę lub dziecinną siostrę

Zabawić wojny kłamanej obrazem:

Wtenczas z Tatary jam gonił na ostre94

Lub wręcz z Polaki95 ścinał się96 żelazem!

Przecież me państwa, od Erdwiłła czasu,

I piędzią szerzej ziemi nie zaległy97!…

Patrz na te mury z dębowego lasu98

I na ten pałac mój z czerwonej cegły;

Pójdź przez komnaty pradziadów siedliska:

Gdzie szklanne kuple99? Gdzie kruszcowe łupy?

Miasto100 blach złotych, mokry kamień błyska;

Miasto kobierców śniade mchu skorupy!

Cóżem chciał wynieść z ognia i kurzawy?

Państwa czy skarby? Nie; nic – kromia101 sławy!

Ale i sławą wszystkim ponad głowę

Witołd podleciał: Witołd wszystkich gasi!

Jego, jakoby drugiego Mindowę,

Na ucztach wielbią wajdeloci nasi102;

Jego na strunach i na wieszczym rymie

Do potomnego wysyłają blasku:

Nasze śród gminu kto wypatrzy imię?

Kto podjąć raczy z niepamięci piasku?…

Przecież nie zajrzym103. Niech walczy, niech gromi,

Niechaj się w imię i skarby bogaci:

Tylko – niech zęba chciwego poskromi,

Od swych ojczyców104, od ziemie105 swej braci!

Czyż dawno w środku pokoju i zgody

Gwałtem litewska wstrząśniona stolica?

Czyż dawno Witołd kniaziów wielkich grody

Naszedł i z tronu zmiótł Olgierdowica106

I sam owładał107? A tak lubi władać,

By jego poseł, jak Krywejty goniec108,

Książąt podwyższał albo zmuszał spadać!…

O! czas, że temu położymy koniec;

Czas, że po sobie jeździć nie dozwolim!…

Póki młodego w piersiach żywię ducha,

Póki żelazo ręki zdrowej słucha,

Dopóki koń mój ze skrzydłem sokolim,

Com z łupów krymskich jednego wziął sobie,

Jakiemu równy dany tobie drugi,

A jeszcze dziesięć rże przy moim żłobie,

Którymi wierne poobdzielam sługi…

Dopóki koń mój… póki szabla moja…»

Tu mu gniew słowa i tchnienie zatłoczył.

Umilkł, lecz chrzęstem ozwała się zbroja;

Znać, że się wzdrygnął i z miejsca wyskoczył.

Jakiż to płomień nad głową mu błysnął?

Jak oderwana gwiazda przez niebiosa

Spada, z długiego żary trzęsąc włosa:

Tak on brzeszczotem109 koło stropu cisnął

I siekł w podłogę; od tęgiego razu

Rzęsiste iskry sypnęły się z głazu.

Znowu ich głuche obeszło110 milczenie,

Znowu rzekł książę: «Dosyć próżnej mowy.

Oto noc prawie dochodzi połowy,

Wkrótce usłyszym drugich kurów pienie:

Wiesz, com rozkazał; bądźcie w pogotowiu,

Ja legnę, może duch troskliwy spocznie

I ciało trochę pokrzepię na zdrowiu,

Bom trzy dni nie spał. Teraz jeszcze mrocznie;

Lecz dziś zapełnia księżyc rogi nowiu,

Świt będzie widny: ruszymy niezwłocznie,

Synom Kiejstuta w Lidzie zostawimy,

Godne dziedzictwo – popioły i dymy!».

To powiedziawszy, usiadł i w dłoń klasnął.

Skoczyli słudzy, kazał zwlekać szaty

I legł, nie na to może, aby zasnął111,

Lecz aby Rymwid miał się precz112 z komnaty.

I on, gdy widzi, iżby nic nie sprawił,

Ani co mówił, ani dłużej bawił,

Poszedł, a jako znał powinność sługi,

Wytrąbił ukaz113, rycerstwo zgromadził,

Potem do zamku wrócił się raz drugi.

Po cóż? Czy żeby znowu z panem radził?

Nie. W inną stronę wiódł on kroki swoje:

Na lewe skrzydło zamkowej budowy,

Gdzie ku stolicy spadał most zwodowy,

Szedł krużgankami przed księżnej podwoje114.

Była naonczas książęciu zamężną

Córa na Lidzie możnego dziedzica,

Z cór nadniemeńskich pierwsza krasawica,

Zwana Grażyną115, czyli piękną księżną,

A chociaż wiekiem od młodej jutrzenki

Pod lat niewieścich schodziła południe,

Oboje: dziewki i matrony wdzięki

Na jednym licu zespoliła cudnie.

Powagą zdziwi, a świeżością znęca:

Zda się, że lato oglądasz przy wiośnie;

Że kwiat młodego nie stracił rumieńca,

A razem owoc wnet pełni dorośnie.

Nie tylko licem nikt jej nie mógł sprostać:

Ona się jedna w dworze całym szczyci,

Że bohaterską Litawora postać

Wzrostem wysmukłej dorówna kibici.

Książęca para, kiedy ją okoli

Służebne grono, jak w poziomym116 lesie

Sąsiednia para dorodnych topoli,

Nad wszystkich głowę wystrzeloną niesie.

Twarzą podobna i równa z postawy,

Sercem też całym wydawała męża117.

Igłę, wrzeciono, niewieście zabawy

Gardząc118, twardego imała oręża;

Często, myśliwa, na żmudzkim rumaku119

W szorstkim ze skóry niedźwiedziej kirysie120

Spiąwszy na czole białe szpony rysie,

Pośród strzelczego hasała orszaku;

Z pociechą121 męża nieraz w tym ubiorze

Wracając z pola oczy myli gminne,

Nieraz od służby zwiedzionej na dworze,

Odbiera hołdy książęciu powinne.

Tak zjednoczona zabawą i trudem.

Osłoda smutku, wspólniczka wesela,

Nie tylko łoże i serce podziela,

Lecz myśli jego i władzę nad ludem.

Wojny i sądy, i tajne układy,

Częstokroć od jej zależały rady,

Acz122 innym rzecz ta nie była świadoma:

Bo księżna, wyższa nad żon prostych rzędy,

Które zbyt rade, że panują doma123,

Chciałyby z tym się popisywać wszędy124,

Owszem, cudzemu pilnie kryła oku,

Z jaką potęgą w sercu męża władnie125;

Nawet baczniejsi i bliżsi jej boku

Nieprędko mogli zbadać i niesnadnie126.

Mimo to Rymwid mądry odgadywał,

Gdzie mu jedyne pozostało wsparcie:

Szedł więc i księżnej wynurzył otwarcie