Читать книгу Verbeel jou dis somer - Abraham H. de Vries - Страница 5

12 Junie

Die begin van die beloofde verhaal stuur ek nou vir jou. Hoe verder, dit weet ek nog nie. Oor die geskiedenis rondom die storie sal ek jou in briewe inlig.

Hoewel die opgekleide mure van die plaashuis op Vadersgawe vier geslagte lank al staande bly teen die strafste winde en die hardste stortreëns het die lang waenhuis vlak langs die ouhuis verval tot byna ’n ruïne. Wind en weer het lappe pleister van die dik mure laat loskom, later het dit afgereën of afgewaai, die strooi en die klippe in die kleilae was toe onbeskut teen die seisoene en die rysmiere. Die geute het teen die mure af in bruin strepe gelek, later het die roesgate groter en groter geword, tot die sink van die houtstroke af losgekom en skeef begin hang het. Selfs die waenhuisdeur se sinkplate het begin roes en skeef gesak, die dwars sluityster het nie meer oor die kromming van die slothaak gepas nie. As die wind snags hard waai, het die deure krakend en piepend oop- en toegegaan, asof onsigbare kuiergaste uit vervloë tyd in die lig van die volmaan hul perdekar daar instoot. In die wind was die perde se ongedurigheid en die geknars van die wiele op gruis verweg hoorbaar. In die gebou, bo van die ronde balke af – dun populierstamme waarop die riete en die kleilaag van die brandsolder eens gerus het – tot in die diep lae rommel op die vloer, was daar net stof en spinnerakke waar vroeër gevlegte swepe en blink tuie teen die mure gehang het. Agter die plafonriete was die maanlig van binne af sigbaar deur die gate in die blink plate van die sinkdak.

Soms het ek my gelê en verbeel ek hoor die geluide van die jaarlikse basaar of van ’n begrafnis, die stemme van boere langs die rivier wat daar bymekaargekom het om waterverdelings uit te pluis, of die reëls van die rivier te bevestig teenoor ’n nuwe intrekker.

Soms het ek my verbeel ek hoor vrouestemme in die klein woonstelletjie aan die rivier se kant (slaapkamer, eetkamer, sitkamer en kombuis) wat een van die eerste eienaars jare gelede, toe hy getroud is, daar laat verbou het vir sy suster. Die wind het snags stemme nageboots, stemme en gelag. Maar meestal kon ’n mens die stilte hoor in die waenhuis se beskermende ruimtes tussen die ouhuis en die plaasgewoel.

En soms het iewers vandaan – van doer ver onder uit die populierbos of deur krake in die stukkende houtdeure – ’n knaende gekerm gekom, soos van ’n viool, soos van ’n lang klag. Dan het die voëls in hul neste aan die doringtakke geswaai, geswaai en geswyg.

Verder is daar voorlopig nog niks.

Uit julle koerant- en televisieberigte ken jy al die verhale van wetteloosheid en geweld hier te lande, van politieke leiers se minagting van die onafhanklike regspleging, die inmekaarstort van infrastrukture. Selfs die makabere bly ons nie meer gespaar nie. Al die koerante berig vanoggend oor die eensame man in Gauteng wat na ’n hartaanval en omdat die deure en vensters van sy huis almal uit vrees vir rowers dig toe was, deur sy eie huisdiere opgevreet is.

Wanhoop is ’n verlate en troostelose geluid waarna niemand kan bekostig om lank te luister nie. Hoe groot ís die uittog al van diegene wat nie meer glo dat die verval net tydelik is nie? Ek sien selfs Van Dale se voorbeeld van hoe die woord “verval” by julle gebruik word, klink soos ’n waarskuwing: “zo zagen die mannen dan het verval van de Republiek wel, maar hielden het voor een voorbijgaande inzinking. (Geyl)”

19 Junie

Wat ek eers gedink het tamheid was, ’n soort tam terneergedruktheid oor die daaglikse aftakeling wat niemand kan miskyk nie (tot van medemenslikheid en mededoë, ja – en nie net in ander nie, nee, ook in myself): mense sterf in onbeskryflike wreedheid, daar is geen respek vir dienste en strukture en ook nie meer vir lewe nie, alles verbrokkel, en dit hou áán en áán – daardie tamheid het in die laaste tyd sy ware gesig gewys en ek het daar geen raad mee nie. Ek was nie vir iemand of oor iets kwaad nie, elke sug het eggo’s van ánder, vroeër, se gille, elke sterk emosie ’n horde redes en konsekwensies, niemand van ons is al vry van die roemlose verlede van magsmisbruik en diefstal en moorde wat ter wille van ons “veiligheid” gepleeg is nie. Maar as ek alleen in die bakkie was op pad iewers heen, kon ek myself nie meer bedrieg nie. Die gevaar van mag en eiebelang wat geen goed of kwaad, reg of verkeerd, ja, selfs wettig of onwettig erken nie, is nie meer mis te kyk nie.

Ek ken my jammer hart én my hulpeloosheid by die aanskoue van lyding. Ek ken die suur smaak van later omdat ek die brutaliteit van mag en misbruik nooit verstaan het nie. Uit iewers diep in my, uit die buurt van daardie eerste week medelye en verdwaasde onbegrip, het in die laaste tyd ’n redelose drif gekom.

Het dit begin by die ruïne langs Vadersgawe se ouhuis? Nee, die ruïne het voor my oë gegroei. Of daardie middag met Colas (my prokureursvriend, jy het hom al ontmoet) se onskuldige vraag: “Hoekom doen jy nie iets aan daardie gebou nie? Voor die plek op julle inmekaarval?” Omdat dit my gedwing het om die verbrokkeling raak te sien? Aan die aanbod, ’n week later, van die Oosterse maatskappy uit Windhoek, op soek na ’n plaas met ou opstalle waar hulle ’n godmagweetwat, uiteraard vir rykes, kon vestig, het ek my nie gesteur nie. “Dis ’n helske bedrag, dis kontant en jy kan kies hoeveel daarvan in euro’s moet wees,” het Colas gesê. Ek het nie eens vir die huismense daarvan vertel nie.

Dat Ouboeta, Karlien en ons klein Danie oor ’n maand België toe emigreer, het ons geweet van die begin van hul planne af. Dit gebeur nie meer net in ander gesinne nie.

Ons word seker maar almal in ons knus beddens wakker van die geritsel van verdorde roosblare.

28 Junie

Die datum, 1798, wat in reliëf op Vadersgawe se gewel staan, is nooit sonder skaduwees nie, want die son trek van oos na wes oor die nok van die gewel. Die eerste eienaar was ’n Du Toit: Gerhardus Johannes du Toit. Aan hom is die eerste wetlike bewys van besit gegee. Sy kleinseun het die ouhuis laat bou. Maar wie het dit voor 1798 besit? Khoi-stamme wat hier deurgetrek het, nomade op soek na water en weiding vir mens en dier. Toe kom die seilskepe van oor die see met die mense met sulke snaakse broeke en witterige velle. Voor hulle gekom het, was besit iets tydeliks, ’n nag se oorstaan met die diere, ’n week, miskien ’n somer of so lank as wat die gawes van die winterveld gehou het. Met hulle koms het die weiveld eiendom geword, daar is gesaai en geoes, winste en verliese gemaak, die vrug van die seisoene het beskikbaar geraak vir geslagte lank.

En swendelary met mag in die naam van God en roeping en beskawing het daarvoor gesorg dat daar ook geslagte lank diegene was wat geploeg en gesaai het sonder om ooit te mog besit.

Is dit my opvoeding wat my lewe lank in my oor fluister: besit beteken geleen? Geleen met ’n Opdrag en ’n Waarskuwing. Rooikappie, vat vir Ouma die mandjie met die koek en wyn, maar pasop vir die Gevaar langs die pad, die wolf wat jou kan laat vergeet wat jou opdrag is en waarheen jy op pad was.

Waarheen lei Vadersgawe? Wat was die opdrag? Dié grond is nooit met wette of bevele van iemand afgevat nie. Dit sou besluite vergemaklik het. Maar Vadersgawe is aangelê waar eers net spoelgrond langs ’n rivier was en karoobossies tot aan die limiete. Volgens oorlewering en te oordeel aan die breë kleimure is die ouhuis gebou óm die twee kamers en kombuis van ’n hartbeeshuisie wat die eerste Du Toit vir sy vrou gebou het. In die familiekerkhof en net daarbuite, geskei deur ’n ringmuur, lê die eerste geslagte wat hierdie plaas gemaak het: die Du Toits, later die De Genestets en die De Witts; buite die muur: die Windvogels en die Blouws.

Dit is dié plaas wat ek geërf het in die Klein-Karoo. Maar ek, wat die erfenis moes bewaar ná broer Josua se dood, is ook die eerste begunstigde wat kon oorweeg om van Vadersgawe ontslae te raak. Daar is nêrens naby die opstal en die werf ’n berg of ’n diep ravyn nie; die Klein Swartberg met sy skeure en kranse is immer ’n veraf, beskermende aanwesigheid op die grens van die hele gebied. Vanwaar dan die gevoel van onvastigheid, van ’n onstuitbare, bodemlose val, van ’n suigwind uit ’n afgrond?

Cry, the beloved country.

11 Julie

Ek het na aanleiding van ’n advertensie vir ’n Lister-kragopwekker in die Landbouweekblad gister een gaan koop by ’n boer in Hanover se distrik in die Groot-Karoo. Kragonderbrekings kom nou hier te dikwels voor – swak beplanning deur die vórige bewind – ons moet self voorsiening maak.

Op pad terug het dit laat geword, ek het nog sake op Beaufort en oornag nou hier. Vanmiddag het ek in die apteek ’n skoolskryfboek gekoop, dis waarin ek hier in my hotelkamer opteken wat ek vir jou wil vertel. Ek het nog maar min – en ek het al baie gereis – ’n groter vreemdeling gevoel as hierdie afgelope dag of twee, drie. Op baie dorpe in die Groot-Karoo was daar nog altyd ’n fyn balans tussen verval wat omheen op die loer lê met son, stof, hitte, droogte – en daarteenoor opbou, herstel, skoonmaak wat met troffel, sement, graaf en verfkwas sterk moet staan teen die elemente. Karoo beteken droogte. Ek het onderweg Hanover toe en terug deur hoofstrate gery met een, miskien twee geboue waar die dakke en ruite almal heel is. Strate met gehawende woonhuise, winkels en kantore tussen opgestapelde afval, krake in die mure, ’n stoep waarvan stutpale gebreek het en flarde sinkplate wat skuins hang oor stukke broekieskant. Moenie die water drink nie, waarsku kennisgewings by krane. Daar word vertel van ’n dorp waar met die laaste reën die drinkwater vol drolle deur die begraafplaas gespoel het. Die hardste kors van fatsoen is teen hierdie skimmel van ontbinding nie bestand nie. Dié wat het, spandeer hier nie meer nie; dié wat nie het nie, teer op dit wat oorbly. As die swaar vragmotors wat soms deur die dorpe ry verby is, is wind en stof al wat iewers heen beweeg.

Karoomense is die koue gewoond, maar daar is so min van hulle op straat: daar is dié wat uit ’n motor of ’n bakkie klim, iets gaan koop by ’n winkel of ’n slaghuis, daar staan ’n paar drinkers op die sypaadjie voor die kroeg rond, die prokureur wat in sy motor klim nadat hy met ’n boer langs sy bakkie gestaan en praat het, ’n paar kinders wat verveeld rondsit omdat dit skoolvakansie is. Daar is min mense oor. Waarheen is hulle almal? Wit en bruin? Dis nie net van plase af wat mense wegtrek nie.

Ek ken die Karoo anders: ’n mens ry met die verlate paaie deur die wye, troostelose landskap van klippe en hitte en hoë wolke, en die dorpe was skielike, onverwagte plekke van wéér by mekaar uitkom, van dagsê, gegroet, hoe gaan dit? langs warm, kokende motors by die welkome kleure van vulstasies. Somers, hier en daar tussen die lustelose bome langs die warm stofstrate ’n verkoelde kantoorgebou, hotelrestaurant of apteek; winters, reisigers met wolkrae wat handewringend soek na iets om te eet, iewers om ’n woord te wissel met iemand. Welkom, reisiger, neem iets van ons met jou saam, al kan jy net onthóú nog oplaai. Kom weer.

Nou staan die geboue en die huise met toe vensters langs te breë, vuil strate; by die vulstasies roep die vragmotorbestuurders na die pompjoggies, tuine en parke lê vaal tussen platgetrapte heiningdrade en halfoop hekke. Systrate lei na verlate stasiegeboue toe, en treinspore waaroor die gras groei. Alle gevoel van tuis wees het verhuis na ’n yl paar nuwe rusplekke langs die lang paaie, na sementtafels en banke en oorvol vuiliskonkas toe, rusplekke, nuwe stilhouplekke miskien selfs onder ’n peperboom. (Maar wees versigtig, nie alle reisigers kan vertrou word nie, verlede maand is ’n ou man een nag hier vermoor.)

12 Julie vroegoggend by ’n sementkoffietafel langs die N1

Moedverloor se vlakte – ek moet maar erken dis waar ek gisteraand en vannag was. Met die wegdommel was ek sonder waarskuwing by ’n vendusie op ’n werf wat baie lyk soos Vadersgawe s’n agter die ouhuis. Die afslaer se koperghong het aan ’n koord voor hom gehang, in sy ander hand het hy die slagstok met die fluweelkop teruggetrek. Wat was die bod? Wie was die bieër? Ek het gevoel soos iemand wat val en nêrens aan kon vashou nie. Toe, skielik, het ek duidelik die woorde gehoor asof iemand dit hard fluister: “Verbeel jou iets – en verdomp nou verder!” Ek was wakker en ek het gelê en wag dat iets moes gebeur. Hoe kon ek Pa se stem nie herken het nie, sy magtelose manier van klaarspeel met iets waarvan hy genoeg gehad het en waaraan hy niks kon doen nie. Die soort sêgoed waarvoor die familie hom onthou. Niks het gebeur nie. Die ghong was stil.

Iemand het later aan die deur geklop, die fles koffie ingebring wat ek bestel het vir die pad. Voor dit nou verder staan en koud word hier in die helder oggendlug: o ja, ek weet daar is ander paaie, ander dorpe, daar is ’n ander Karoo moontlik, ons het dit nie versin, gedroom onder die verlammende gevoel van skuld nie. Wat het so gou dáárvan geword? Is dit dan tóg wêreldsgang (ook sy woord): dat dié wat eens ook magteloos en driftig en onverdraagsaam was nou die verval toelaat? (ontken? gebruik?)

Toe ek netnou in die stil hoofstraat afry – die hele dorp het nog vol hoeke en stilte in die Karooveld se yskoue skaduwees gelê – het ek duidelik gewéét: iewers in my is daar iets wat weier om saam met hierdie land in sy moer te gaan.

25 Julie

Met die Lister het ek die agtermiddag laat teruggekom. Die volgende oggend, nadat ek die masjien ingemessel, vasgebout en ’n slag aan die brand getrek het, het ek dorp toe gery en sement gaan bestel, en riviersand, twee vragte sand en kalk en sout. By die slaghuis in die hoofstraat het ek gevra hulle moet vir my ’n paar kilogram vet bymekaargooi om die buitemure se kalk teen die reën te beskerm. Nadat ek daar weg is, het Koos Slagter vir Henna gebel en gevra waarvoor ek soveel vet benodig. Sy ken die resep, sy’t geraai dis vir die waenhuis. Van toe af gee die hele familie raad.

Maar eintlik wou ek vir jou vertel van ’n opbeurende brief wat ek ontvang het van ene Stefaans Cloete. Ek het hom nog net by veevendusies ontmoet, hy is by elke kraal waar daar ’n veiling is, meestal seker net uit belangstelling, want ek het hom nog nie gehoor bie nie.

Stefaans vertel van ’n merkwaardige huis aan die vlaktekant van hulle dorp wat hy vir hom en sy vrou gekoop het, ’n groot Karoohuis met drie luggate bokant die brandsolder, binneluike voor die vensters en ’n groot, swaar houtvoordeur. Verwaarloos, byna al uitmekaar aan die val.

Hy was van beroep ’n geskiedenisonderwyser; regstellende aksie het hom ’n pakket laat aanvaar. Toe het hy en sy vrou deur die hele land gery, oral uitgevra en oorgeslaap en uiteindelik eendag besluit dié Karoodorp het baie moontlikhede, dis waar hulle graag sou wou woon. Almal op die dorp het gedink die twee is bietjie oorywerig toe hy en Martha ’n kunsgalerytjie (wat ook boeke verkoop) in die hoofstraat oopmaak. Stefaans het iets van die toerismemark geweet, sy broer het by die toerismeskool van een van die vroeëre technikons klas gegee. Hul galery was in die gerestoureerde plaashuis van die eiendom waarop die dorp jare gelede ontstaan het. Die rekenaar waarop hy vir my sit en skryf het, het sy vrou toe al van die galery se inkomste gekoop.

Maar oor dié Karoohuis teen die koppie. Dit was tóé al goedkoop van al die verwaarlosing. Iewers vandaan het hulle die geld gekry vir die deposito. Om nou polities dwars te praat (skryf hy, want hy ken nie my oortuigings nie): jare gelede was dit glo dié huis op die dorp, gebou deur ’n ryk en gesiene sakeman met Vriende en Invloed.

Wie op die dorp skoolhoof geword het, wie die predikant was, wie magistraat en stasiemeester sou word, aan wie dié of daardie tender toegeken is, wie uitgenooi is om dié of daardie belangrike toespraak te maak, is dáár besluit. Nou en dan het daar ’n minister se motor onder die peperbome gestaan. Nadat daar opstande in die destydse lokasie uitgebreek het oor die gebrek aan lopende water en riolering, was dít die plek waar die polisie koffie gekry het as hulle laat in die nag moeg in die dorp terugkom. Party mense beweer hul opdragte oor wat om die volgende dag te doen “as die mense nog nie na rede wou luister nie”, het ook daarvandaan gekom.

Die eienaar is later oorlede, sy vrou kon na ’n ruk die alleenheid nie meer verdra nie – die “vriende” het nie meer so dikwels kom kuier nie, hulle het net een maal ’n kaartjie van deelname met “ons almal se groot verlies” laat stuur – sy het weggetrek en die plek in die hande van die dorpsprokureur gelaat om te verkoop.

Daar het die agteruitgang begin. Die prokureur was nie ’n gesonde mens nie, hy het die laaste jare van sy lewe net soggens gewerk; die aanvanklike opdragte vir wat die huis moes word, het hulle na sy oorlye tussen sy dokumente gekry. Die tyd vir die soort dorpsmuseum wat die gesin in gedagte sou gehad het, was verby. Vir byna ’n jaar was daar niemand in die plek om die verval teë te hou nie. Behalwe glo ’n “spook”. Nou ja. Die eerste nuwe bewoners was dan ook nuwe intrekkers op die dorp, maar dis hulle wat sommer sonder om te betaal een nag padgegee het. Die volgende twee gesinne is ook gou, kort na mekaar, weer daar weg. Daarna was daar nou en dan swerwers wat een nag selfs probeer vuurmaak het op die vloer in die groot woonkamer.

By die motor – het hy al vertel? ’n ’37-Chevvie wat in die vervalle ou waenhuis gestaan het – het niemand ooit uitgekom nie, die deur se groot ou slot was in een stuk verroes.

Ná die laaste mense weg was, het die eerste dassies toe ingetrek. Dis hoekom hy so jammer is ek het deurgery deur sy dorp sonder om vas te trap. Hy bedoel nou maar oor ek dié wêreld mos seker goed ken. Hulle was – om dit maar so te sê – die eerste mense wat toe weer by die dassies oorgeneem het.

Maar daardie huis, daardie garage, daardie motor was (verskoon sy taal, vra hy) tóé onder lae en lae en lae van tien, elf jaar se dassiedrolle en dassiepis. Die gang was vol, die sitkamer, die eetkamer, kombuis, al die slaapkamers, ’n spens langs die kombuis (mure met mooi houtpanele borshoogte gelambriseer), tot die stoep voor die huis ook, hoewel net die helfte daarvan eintlik behoue gebly het, die res was al weggereën. As hy saans by sy huis terugkom, het hy eers buite in die tuin net in sy onderbroek gaan staan en hom met Lifebuoy gewas nadat Martha hom help afspuit het, dan nóg moes hy laventelgoed aanspuit voor hy by die etenstafel kon gaan aansit.

“Ek het die voorste slaapkamer links van die voordeur die eerste skoon gehad. Toe ’n stuk van die gang. Op aanbeveling van ’n vrou wat by Martha in die galery werk, het ek haar buurman en sy broer gehuur om te help. Toe het ons begin vloere afskuur en weer blink maak, later stadig die een vertrek na die ander uitgeverf. En hulle het vir my die stories van die hele dorp en sy distrik vertel, so lank terug as wat hulle kon onthou. Tot van die spook ook, al was dit net maar kort en stuk-stuk. ‘Daardie soort witmense, Meneer, wag, laat ’n mens maar liewerster stilbly. Dis oor en dis verby, maar waar wil so ’n ou mens ook rus kry?’

“Een nag het ek uit die bloute begin droom ek was in ’n donker, stink grot vol vlermuise. Jakkalse het die ganse tyd buite gehuil en diere het deur die dorpe gedwaal. Die reuk van die dassies was ondraaglik. Tog was ek bewus van elke beweging wat ek maak, my hele lyf, elke spier het gepyn. Iewers was daar ’n gerug van ’n groot oorstroming en water en ek moes sandsakke pak teen mure wat aan die inmekaarstort was. ’n Hele paar nagte het die droom teruggekom. Ek het my helpers om verskoning gevra dat ek so kortgebaker was bedags.

“Wanneer die drome begin verander het, weet ek nie. Maar die eerstes van die nuwes was almal van reën, reën hier in die Karoo, oral, in die veld, tussen koppies waar ek dwaal, een nag het ek selfs met die teerpad langs gestap in die reën. Soms het ek iewers gesweef oor baie lusernlande en oor stukke weiveld. Oral was daar ’n stowwerige reuk tussen die skerp geure van nat grond en bossies: boegoe, heuningbos. As ek wakker geword het in die nag, het ek stil bly lê, asof ek veilig was in ’n ark, en weer aan die slaap geraak. Saans as Martha my in die tuin afspuit, kon ek die verbleikblomme in die heining weer ruik. Dit was asof ek na ’n lang tog oor ’n leë, verswelgde land iewers aangekom het, iewers op ’n plek aangekom het wat soos ek is. In my is. Ek probeer dit alles nog uitpluis.

“Ps. As u iewers die sitplekke van ’n ’37-Chevvie raakloop, laat my weet. Die Duco was dassiebestand, maar nie die sitplekke voor en agter nie.”

Het ek Colas ooit ’n definitiewe antwoord op die aanbod van die Oosterlinge gegee?

26 Julie

In die ouhuis is daar genoeg meubels wat ons deur die jare gekoop het by vendusies van omringende plase. Ons moet vir die mat op die nuwe voorkamer se vloer ’n dik onderlaag koop vir die winters, sê my vrou. Ouma Malie Bruwer se kombuiskas kom in die spens.

Iewers in die voorkamer kom ook die ovaal raam wat Makkie met haar en Dawid se seun saamgestuur het. Die seun is ’n onderwyser by Boys’ High in die Paarl. Makkie het ook al gehoor die waenhuis word reggemaak. Dawid was sy lewe lank so geheg aan die foto, van sy sterfbed af kon hy nog daarna kyk. Die laaste vakansie wat ons almal saam op Vadersgawe was. Hoe kon ons weet? Vader en Moedie, ek en Broer en Sus. Makkie en Dawid ook. Moeder het daarop aangedring, want vir haar was Makkie nie net haar huishulp nie, sy en Dawid was deel van die familie. Die Vadersgawe van my jeug. Miskien is daar darem ’n plekkie vir hulle ook? het Makkie gevra. Ek het versoek dat een van die seuns hulle ma die laaste dag van volgende maand moes uitbring plaas toe, dat sy dit self, met haar eie hande, kan kom ophang. Dis afgespreek en ek het gedink: die datum het Petyn jou wragtag ook reggekry om uit sy graf uit te reël! (Maak tog net klaar, klong! – die skoolmeester sal nie vir jou wag nie! Ek gaan nie weer met die plaas se bakkie jaag nie. Ja, Dawid, ek kom, Dawid . . .)

17 Augustus

Ons het die waenhuisdeur uitgebreek en die boonste driehoek opgekleide muur met ’n wilger-dwarspaal teen instorting versterk. En elke dag wonder ons, gaan die kleimuur hou? Die vensters en die deure is groot. Eers met die inbreek van dié aan die dam se kant sien ons hoe groot die klippe is wat daardie jare se bouers in die klei ingepak het.

Wéér met klippe, reken die bou-opsigter toe ek hom vra hoe ons die stukke muur wat al verkrummel het, gaan opbou. Hierdie klei en klippe en strooihalms is ’n sterker storie as wat die hol stukke rofkas mens laat dink, Meester, sê hy. Die oumense was maar bôkkers, nes ons, maar party was slim bôkkers.

Hy is een van daardie mengsels van baie bravade en ’n baie klein hartjie wat ’n mens soms hier onder die boerebevolking kry. Ek hoor Vadersgawe se manne wat om die beurt die lusernsaad dors en help bou, noem hom Oupie! – iets tussen Oubaas en Oompie. Hulle het hom in die sak, maar as hy naby is, is hulle so sedig soos brode.

Met hom is verhale dinge wat regtig gebeur. Hy was al alles: matroos, garage-eienaar, boer, visser, slagter, bouer. Op see was hy en ’n doofstom Herero uit Namibië baie groot maats. Dan lê hulle saans op die boot in die donker en hulle gesels, die Herero het hom met een hand aan die keel beet, sodat hy met sy vingers kan “hoor” wat Oupie sê; Oupie weer is die enigste op die water wat die dowe se binnensmondse pratery agter uit sy keel uit kan verstaan. Maar oor die stemme iedere nag tot wie weet hoe laat uit die donker uit kom, dink die ander vissers toe die twee is besig met ’n soort geestesoproepery. “Ons is byna versuip van dié gepratery in die donker,” sê Oupie. “Vriendskap was daardie jare lelik gevaarlik!”

Partymaal, onverwags, asof dit iewers in hom oorkook, vra hy vir my: “Waarnatoe reken Meester is ons op pad?” Dan sê ek, nee, dit weet ek nie, en ek maak maar ’n grap: ek wíl eintlik ook nie weet nie. Vadersgawe is nog in die familie, sê ek (op die dorp het ek weer onthou van die aanbod en ek het toe met Colas in sy kantoor die ding gaan uitpraat), en die Weerburo voorspel reën.

Soms as ek ons so bekyk (buite wit hulle nou ook al die mure af, die vet is uitgekook in die ongebluste kalk, dit hou nattigheid en verkrummeling uit die klei), dan dink ek: ons ken almal hierdie land soos ons onsself ken, ons weet hoe voel verbrokkeling, ons weet wat wind en weer aan wonings doen, ons leef almal saam met die verskrikkings waarvan die koerante by julle skryf, die weeïge reuk van bloed, ons ken die stilte van rysmiere wat stadig sterk mure laat verkrummel, ons weet van die leegte wat groei op plase wat onbewerk lê en vergaan. Snags kom uit die duister na ons toe aangedryf: Petra, Efese, Sibaris, Babilon, dan mompel ons name wat ons beter ken: Marico, Laeveld, Namakwaland, Boland, Klein-Karoo.

Waar anders kan ons blind loop dag en nag? Waar anders as op hierdie werwe?

Ons bou saam ’n huis. Moenie vra hoekom ons dit doen en vir hoe lank en vir wie nie. Dis winter, die dae is koud en kort tussen stukke nag. Ons bou saam aan ’n paar vertrekke met breë mure en groot vensters. Jare gelede het Vadersgawe so begin. Daar kom tye waarin bou al is wat oorbly.