Читать книгу Эронӣ миллатҳо. Муҳоҷирати ҳинду-аврупоӣ - Андрей Тихомиров - Страница 2

Забонҳои ҳинду-аврупоӣ – яке аз калонтарин оилаҳои забон дар ҷаҳон, ки гурӯҳҳои зеринро дар бар мегирад: Хито-Лувӣ ё Анатолия; Ҳинду-ориёӣ ё ҳиндӣ; Эронӣ Арманӣ Фригия; Юнонӣ Тракӣ; Албания; Иллириан; Венетикӣ Итолиё Роман Селтик Олмон балтӣ; Славянӣ Токарӣ; Тақрибан дар ҳамаи қитъаҳои аҳолинишини Замин муаррифӣ шуда, шумораи баромадкунандагон беш аз 2,5 миллиардро ташкил медиҳад. Мувофиқи ақидаи забоншиносони муосир, он як қисми макро-оилаи забонҳои ностратикӣ, забони ҳинду аврупоӣ мебошад, мувофиқи фарзияи олими Дания Ҳ. Педерсен, ки аз ҷониби В. М. Иллич-Свитич ва С. А. Старостин, як қисми ностратикӣ (аз лотинии noster – мо) забонҳои макро-оилаи забонҳо мебошад, ки дар байни онҳо ӯ ба забонҳои Картелянӣ (Гурҷистон, Мингрелян, Чан, Сван), ки мисли ӯ аблаут доранд (садоҳои ҷойгузинро дар ҳамон морфема доранд). Забоншиноси даниягӣ X. Педерсен дар як вақт дар бораи пайванди генетикии забонҳои якчанд оилаҳои калонтарин, ки бо ҳам робита надоштанд, фарзия гузошт. Тадқиқотҳои илмӣ омезиши омезиши омезиши забонҳои ҳинду-аврупоӣ, семитӣ, хамитӣ, уралӣ, олтой ва баъзе забонҳоро нишон доданд. Ин макрофилм дар палеолити болоӣ дар қаламрави Осиёи Ҷанубу Ғарбӣ ва минтақаҳои атрофи он ба вуҷуд омадааст. Ҳангоми хуруҷи охирин пиряхҳои Wurm ва гармшавии иқлим дар мезолит, қабилаҳои ностратикӣ дар саросари қаламрави Осиё ва Аврупо маскан гирифтанд; онҳо канорагирӣ карданд ва қисматҳои қабилаҳои қаблан зиндагӣшударо аз худ карданд. Дар ин раванди таърихӣ қабилаҳои ностратӣ як қатор минтақаҳои дурдастро ташкил карданд, ки дар онҳо ташкили оилаҳои махсуси забон оғоз ёфт. Бузургтарин онҳо, ҷомеаи забонҳои ҳинду-аврупоӣ дар қаламрави Урали ҷанубӣ ва баъдан дар «Дашти бузург» – аз Олтой то баҳри Сиёҳ ба ташаккул ёфтанд.

Минтақаҳои ҳинду-аврупоии Кентум (кабуд) ва Сатем (сурх). Минтақаи тахминии аввалини моҳвора бо сурх бо дурахшон нишон дода шудааст. Шӯъбаи Kentum-satem isogloss дар оилаи забони ҳинду аврупоӣ номида мешавад, ки ба таҳаввулёбии се қатори ҳуруфҳои дорсалӣ, ки барои забони пра-ҳиндуаврупоӣ (PIE), * k-W (labio-velar), * k (velar) ва * k; (палата). Истилоҳот аз калимаҳое иборатанд, ки рақамии «сад» -ро дар забонҳои намояндагии ҳар як гурӯҳ ташкил медиҳанд (centum Latin ва Avestan satem).

Тадқиқотҳои археологӣ нишон медиҳанд, ки ватани аврупоиёни ҳинду аврупоӣ минтақаи Урали ҷанубӣ мебошанд, ки дар онҳо як гурӯҳи ягонаи забон ташкил ёфтаанд. Забонҳои ҳинду аврупоӣ дар замонҳои қадим ташаккул ёфтаанд ва аз забони ягонаи ҳинду-аврупоӣ, ки гӯяндагони онҳо тақрибан 5—6 ҳазор сол пеш зиндагӣ мекарданд. Соли 1903, Кешав Гангадҳар Тилак (1856 – 1920 гр.) Китоби «Хонаи Арктика дар Ведас» -ро навишт. Дар он, вай таъкид кард, ки Ведаҳо танҳо дар Арктика буда метавонанд ва варварҳои ориёӣ (ҳинду-аврупоӣ) онҳоро пас аз оғози охирин давраи яхбандӣ ба ҷануб оварданд. Дар ҳудуди Урали Ҷанубӣ эътиқодҳои қадимӣ ташаккул ёфтаанд, ки асоси динҳои минбаъда гаштанд: Ведизм ва Маздаизм, ки дар навбати худ аз эътиқоди ибтидоӣ пайдо шуданд. Қарзҳо аз ҳамдигар ва аз эътиқоди қаблӣ, бо назардошти шароити мушаххаси мавҷудияти инсон, намояндагӣ ва ғояҳои гуногун эҷод мешаванд, аз қабили: Ведизм – Брахманизм – Ҳиндуизм, дар асри VI пеш аз милод. Буддизм ва дайнизм ҳамчун як муқовимат ба брахманизм, ки системаи кастаро муқаддас мекунанд, дар Ҳиндустон ба вуҷуд омадааст. Зардуштӣ – митраизм дар Эрон (калимаи «Эрон» ба калимаи «Ариан» бармегардад ва дар навбати худ ба калимаи «Ариас» – «рам, ария», дар лотинӣ «арус», «ҳайвони тотемии қадимии сокинони Урали Ҷанубӣ» Иудаизм – Насроният – Ислом дар Осиёи Хурд, Синтоизм дар Ҷопон, Даосизм ва Конфуцийизм дар Хитой.

Гармии тадриҷӣ боиси об шудани пиряхҳо гардид, ки ба шимол омадаанд ва замин ба ҳаёт бедор шуд, навдаҳои ҷавон пайдо шуданд – растаниҳо, онҳоро аз ҷониби ҳайвонҳо, ки ҳамроҳ бо обшавии пиряхҳо муҳоҷират мекарданд, мехӯрданд. Шикорчиёни ибтидоӣ, ки ҳайвоноти муҳоҷиратиро шикор мекарданд ҳайвонҳоро пайравӣ мекарданд. Қаторкӯҳи Урал маркази пиряхи Урал буд ва ях аз кӯҳҳо аз қаторкӯҳҳо дар даштҳои вулқонҳо гарм шуда, баҳрҳо ва кӯлҳо ташкил карданд, пиряхҳои кӯҳҳои Урал ба уқёнуси яхбандӣ дар Уқёнуси Арктӣ оварданд. Пиряхҳои қадимӣ дар шимоли Кӯҳҳои Урал: дар Уралҳои қутбӣ ва Субполярӣ ба таври равшантар ифода ёфтаанд. Дар холоцен (15—10 ҳазор сол пеш, давраи пас аз он) бо сабаби гармшавии назарраси иқлим, андозаи пиряхи плейстоцени қадимӣ (чоряки поёнӣ) якбора кам шуд. Дар айни замон, аксар пиряхҳои Урал нопадид мешаванд. Сардиҳои нав дар Урал дар давраи ба ном Атлантика (нимаи ҳазорсолаи пеш аз милод – 3—4 асри пеш аз милод) ба пайдоиши пиряхҳои нав, ки пеш аз замони муосир буданд, оварда расониданд.

Европаҳои қадимии ҳинду аврупоӣ деҳаҳои махсуси пӯшида бунёд мекунанд. Аврупои ҳинду-аврупоӣ маъданҳои маъдани ботлоқ ва оҳан гудозишро аз онҳо омӯхтанд. Оҳан барои онҳо металли арзон ва арзон буд. Оҳанҳои оҳан назар ба мис ва биринҷӣ васеътаранд ва бинобар ин ҳеҷ монополия дар ин металл ба вуҷуд наомадааст: маъданҳои он ба миқдори зиёд зери таъсири микроорганизмҳо дар ботлоқҳо ва дигар обанборҳои мавҷуда ба вуҷуд омадаанд. Масоҳати кӯчдиҳии ориёҳо танҳо бо фаровонии кӯлҳо ва ботлоқзорҳо тавсиф мешуд. Оҳан ба осонӣ истихроҷ карда мешуд, аммо коркарди он ва коркарди он малакаҳои муайянро талаб мекард, ки ба рушди васеи оҳангарӣ ва дигар ҳунарҳо такони тоза бахшид. Воситаҳои оҳанин биринҷии мулоимро иваз карданд ва ниҳоят сангро иваз карданд. Тавассути истифодаи доғҳои оҳанӣ, шудгор, қитъаҳо ва табарҳое, ки барои пешбурди хоҷагии сӯзонанда заруранд, кишоварзии ориёӣ ба шиддат рушд кард. Ҳисоббаробаркунӣ дар ҳама ҷо ба вуқӯъ пайваст, ки байни онҳо муддати тӯлонӣ мубодилаи тиҷорӣ ба роҳ монда шуд.

Маънои умумии ин ҷо эҳтимолан дар зерин буд. Арияҳои қадим ин заминҳои ботлоқро барои ба даст овардани маъдан истифода бурданд, вақте ки он маъданро гум кард, деҳаҳо сӯхта шуданд ва чоҳҳо пур карда шуданд. Аз ин рӯ, деҳаҳо тақрибан 100—200 сол вуҷуд доштанд. Хӯроки асосии ин пинҳон доштани сирри технологияҳо (ноу-хау) оид ба истеҳсоли маҳсулоти гуногуни металлӣ бо истифодаи усулҳои металлургӣ буд, то ки қабилаҳои дигар дар бораи он огоҳ набошанд ва рақобатро тарк кунанд.

Тибқи як гипотеза, ориёиёни қадим аз даштҳои ҷануби Урал ба воситаи ҷануби Украина, нимҷазираи Балкан то Микени ва сипас ба Эрон ва Ҳиндустон ҳаракатҳои бузург карданд. Ин мумкин аст, ки онҳо он касоне буданд, ки ба Mycenae ва Осиёи Хурд фарҳанги асппарварӣ оварданд, ки қаблан маълум набуданд, санъати тайёр кардан ва истифодаи аробаҳои ҷангӣ. Қадимтарин ароба дар ҷаҳон аз фарҳанги Аркайм пайдо шудааст (то соли 2026 пеш аз милод).

Аробаҳо ва тасвири аспҳо аз Аркайм (1, барқарорсозӣ), Персеполис (2 Эрон), Миср (3), Сумер (4):

(1)

(2)

(3)

(4)

Тақрибан 4 ҳазор сол пеш қабилаҳои ҳинду-аврупоӣ ё баъд ориёӣ ватани худро дар ҷануби муосири Русия тарк карданд. Баъзе аз онҳо ба ҷануб ба заминҳое, ки акнун дар ҳудуди Эрон воқеъ аст ва баъдан ба Ҳиндустон кӯчиданд. Дигарон ба Анадолу (қаламрави Туркияи муосир) кӯчиданд.

Аз ҳазорсолаи III пеш аз милод д. то асри VII пеш аз милод д. муҳоҷирати калони халқҳо аз Шарқи Наздик ба Осиёи Марказӣ, Ҳиндустон дар мавҷҳо сурат мегирад. Дар Урали Ҷанубӣ (минтақаҳои Челябинск ва Оренбург, Башқұртистон, Қазоқистони Шимолӣ) як фарҳанги маъруфи бостоншиносӣ мавҷуд аст, ки даҳҳо ёдгориҳои ба ҳам монандро дорад, ки ба номи маъруфтарин шаҳрак – фарҳанги Аркайм (дар Аркаи вилояти Челябинск, дар айни замон 26 шаҳр ва деҳот мавҷуданд) Челябинск, вилоятҳои Оренбург, Башкортостан ва шимоли Қазоқистон). «Кишварҳои шаҳрҳо» дар вилояти Челябинск, вилояти Оренбург, Башкортостан Федератсияи Русия ва Қазоқистони шимолӣ ҷойгир шудаанд. Маҳалҳои аҳолинишин бо масофаи диаметри 350 км паҳн шудаанд. Истилоҳи «Кишвар» ин макони ҷойгиршавии шаҳрҳоро беҳтарин тавсиф мекунад. Илова бар он, ки ҳамаи шаҳрҳои ёфтшуда дар як вақт дар як вақт зич ва бо услуби якхелаи меъморӣ сохта шудаанд ва бо истифодаи ҳамон як роҳи муҳандисӣ, маводҳои шабеҳ ва дигар хосиятҳои ҳамбастагӣ низ намоёнанд. Шаҳрҳои фарҳанги Синташта дар байни мардумони як этнос зиндагӣ мекарданд (ба кавказҳо тааллуқ доштанд) ва чунин фаъолиятҳои хоҷагидорӣ доштанд. Синну соли ёдгорӣ аз ҳама ҷавонтарини онҳо 3700 аст.

Аркайм аз чархи азиме иборат аст, ки диаметри 180 метр бо ду давраҳои деворҳои пурқувват: беруна ва дохилӣ мебошад. Девори берунии ғафсии панҷ метр, ки аз хок сохта шудааст ва галереяи дохилӣ дорад, махсусан таъсирбахш аст. Аз берун дар атрофи девор як чоҳи калон пайдо шуд. Онаи дарунӣ бо фарши рӯйпӯш фаро гирифта шудааст, ки эҳтимолан канализатсияи тӯфон аст. Аз деворҳо то майдони марказӣ хонаҳо буданд. Ин хонаҳо хеле калон буданд: дарозии то 20 метр ва бараш бештар аз 6 метр, ба гуфтаи мутахассисон, метавонад то 50 нафар барои истиқоматгоҳ ҷойгир шаванд. Дар ҳар як хона оташдонҳо, чоҳҳо, чоҳҳо барои ғизо, ҳуҷраҳо барои оилаҳои алоҳида мавҷуд буданд. Бо фарши қабати тунуки оҳак фаро гирифта шуда буд. Дар маҷмӯъ, дар ин шаҳрак то дуюним ҳазор нафар зиндагӣ мекарданд. Сокинон чорвои калони шохдор, алалхусус аспҳо доштанд – борик, лоғар, тез, аробаҳои ҷангӣ, ин «танкҳои» қадимаи биёбони Евразия. Дар истеҳсоли маҳсулоти биринҷӣ дараҷаи баланди комилият ба даст оварда шудааст. Боварӣ доранд, ки онҳо аз ин ҷо ба ҷойҳои хеле дур паҳн мешаванд. Аксар донишмандон чунин меҳисобанд, ки онҳо ориёиҳои қадимӣ, ҳиндуҳо, яъне мардумони гурӯҳи забонҳои эронӣ мебошанд.

Кушодани ёдгориҳои ин навъи баҳс боиси он шуд, ки ин сохторҳо чӣ гунаанд. Баъзе муҳаққиқон чунин меҳисобанд, ки ин корвонсарой аст – қалъае, ки дар он корвонҳо бо маъдани мис аз кони бойи Таш-Казган паноҳ бурда буданд. Далелҳо нишон медиҳанд, ки онҳо дар ду занҷир ҷойгир шудаанд, ки аз шимол ба ҷануб дар масофаи тақрибан 50 км аз ҳамдигар, яъне як рӯз мегузаранд. Дигарон мегӯянд, ки ин марказҳои мазҳабӣ мебошанд, ки дар он садҳо нафар доимо зиндагӣ мекарданд: коҳинон, косибон ва посбонон, дигарон бошанд, барои идҳои мазҳабӣ аз як деҳа омадаанд. Дигарон бошанд, онҳоро маъбади динии ориёиёни қадим меноманд, ки ба эпиканҳои қадимии Ҳиндустон «Авеста» монанданд. Дар қабатҳои қадимтарини авеста – авестаҳо ва инчунин сурудҳои Ригведа (Веда) – заминҳои Урали Ҷанубӣ воқеан зикр карда шудаанд.

Аз Урал то Днепр, мерос аз 3 фарҳанги бостонӣ: чоҳи қадимӣ, катакомб ва срубная ба вуҷуд омадааст. Номи фарҳанг ба тарҳҳои гӯронидашуда хос буд, ки барои ҳар яки онҳо хос буданд (чоҳ замин, чоҳи катакомбӣ бо чоҳи паҳлӯ ва чоҳи заминӣ бо хонаи чӯбин). Фарҳанги Ямная фарҳанги бостоншиносии охири асри мис – асри биринҷии ибтидоӣ (3600—2300 пеш аз милод) аст. Он қаламравро аз Уралҳои Ҷанубӣ дар шарқ то Днестр дар ғарб, аз Кисқавказ дар ҷануб то Волгаи миёна дар шимол ишғол кард. Баъзе аз забонҳои ҳинду-аврупоӣ дар Аврупо дар натиҷаи муҳоҷирати оммавии забонзани proto-забон аз қаламрави аврупоии Русияи муосир ба вуҷуд омадаанд. Хусусан, дар натиҷаи чунин муҳоҷират, эҳтимолан забонҳои Балтика-Славянӣ, Олмонӣ ва Румӣ ба вуҷуд омадаанд. Коршиносон бо таҳлили геномҳои 94 нафаре, ки 3—8 ҳазор сол пеш дар Аврупо зиндагӣ мекарданд, ба чунин хулоса омадаанд. Генетика дарёфт кардааст, ки аз 4,5 ҳазор сол пеш сар карда тақрибан 75 фоизи одамони Аврупои Марказӣ аз даштҳои Русия авлоди худро доштанд. Ин намояндагони фарҳанги сафолини қолинӣ аҷдодони одамони фарҳанги дигар буданд – чоҳ, ки дар қаламрави байни Днепр ва Волга зиндагӣ мекард. Ин метавонад тасдиқи гипотезаро дар бораи он, ки фарҳанги сафоликаи қолин ё дар зери чоҳ ба вуҷуд омадааст ва ё намояндагони он ба яке аз қаблӣ сахт таъсир карда буданд. Олимон инчунин қайд мекунанд, ки одамони фарҳанги чоҳ метавонанд ба Аврупо технологияи аз ҳама мувофиқро барои он замон паҳн кунанд, алахусус, ҳаракат бо чарх. Ин, алалхусус, аз он шаҳодат медиҳад, ки мошинҳои чархдор ва аспҳои хонагӣ дар Аврупо тақрибан 5—6 ҳазор сол пеш пайдо шудаанд. Ҳадди аққал нисфи мардони аврупоӣ авлоди фиръавнҳои Миср ва бахусус хешовандони Тутанҳамун мебошанд. Биологҳо таҳқиқоти ҷолиби таҳлили ДНК-и хромосомаи Y – хромосомаи ҷинси мардро анҷом доданд.

Мутахассисон ҳаплогропҳои ба ном номаълумро омӯхтанд – маҷмӯи пайдоиши баъзе ДНК, аз ҷумла ҳам генҳо ва ҳам фазои байнибонкӣ, ки қариб ҳамеша дар хромосомаҳо бо ҳам меоянд. Пайвастани ғайриоддии пораҳои алоҳидаи ДНК ба ҳамдигар бо он шарҳ дода мешавад, ки ҳангоми интиқоли маводи генетикӣ аз падару модар ба насл, он қисман вайрон мешавад ва дар натиҷа блокҳои тамоми ДНК-и модар ва падар ба хромосомаҳои кӯдакон омехта мешаванд. Бо таҳлили ин гаплопҳо ва муқоиса кардани онҳо бо одамони гуногун, олимон тавонистанд пайдоиши «соҳиби» худро муайян кунанд. Хаплогрупҳо, ки дар хромосомаҳои ҷинсии мард ҷойгиранд, ҷолибанд, зеро он «яктарафа» ба мерос гирифта мешавад – танҳо аз падар ба писар ва инчунин ДНК-и митохондрӣ (ДНК дар органеллҳои махсус мавҷуданд ва танҳо аз модар ба духтар мегузаранд). Мутаносибан, агар ду нафар дар як хромосомаи ҷинсии якхела ҳаплогруппҳо дошта бошанд, ин маънои онро дорад, ки онҳо хешованданд. Бо гузашти вақт, мутацияҳои гуногун метавонанд дар ДНК гиранд, ки ба фаъолияти генҳо таъсир намерасонанд ё таъсир намерасонанд (аз сабаби безарарии онҳо онҳо ба мерос гирифта мешаванд ва тавассути интихоб аз аҳолӣ хориҷ карда намешаванд) ва бо баҳодиҳии шумораи чунин мутатсияҳо, муҳаққиқон муайян мекунанд, ки ин ё он гаплопус чӣ қадар тӯл кашидааст.. Мутобиқи ин маълумотҳо, мутахассисон метавонанд бифаҳманд, ки аҷдодони аҳолии мухталифи инсон аз куҷо ва чӣ гуна самти муҳоҷират ба вуҷуд омадаанд. Илме, ки чунин чизҳоро меомӯзад, геногеография номида мешавад. Муаллифони як пажӯҳиши нав аз маркази таҳқиқоти генеалогияи iGENEA дар Швейтсария танҳо таҳлили хаплотҳои гурӯҳи ДНК-ро аз боқимондаи фиръавн Тутанҳамун (таваллуд Тутанхатхон), ки тақрибан аз соли 1333 то 1323 пеш аз милод ҳукмронӣ кардаанд, гузаронидаанд (гарчанде ки дар асл ин фиръавн кишварро роҳбарӣ накардааст, зеро дар лаҳзаи ворид шудан ба тахт ӯ даҳсола буд). Ӯ дар синни 19-солагӣ даргузашт. Нефертити модар ё модари ӯ буд ва шавҳари ӯ Акенатен (Аменхотеп IV) падари ӯст, он ҳангоми оташфишонии вулқони Санторин (Тир) тақрибан 1380 пеш аз милод ва як қатор заминҷунбӣ, ки аз китоби библиявии «Хуруҷ» маълум аст, Пас аз ин, фиръавн номи худро ба «Акенатен» «Ба писанди Атон» – диски офтобӣ иваз кард. Олимон тавонистанд қисман пайдарпаии Тутанхамун Y-хромосомаро барқарор кунанд ва алахусус муайян кунанд, ки кадом гаплопҳо дар он мавҷуданд. Яке аз онҳо R1b1a2 шуд – ва агар барои аксарияти хонандагон ин маҷмӯи ҳарфҳо ва рақамҳо чизе намегӯянд, пас ин ба мутахассисон хуб маълум аст. Зиёда аз нисфи мардон дар Аврупои Ғарбӣ ин гаплопро дар хромосомаҳои Y мегиранд ва дар баъзе кишварҳо ҳиссаи хешовандони фиръавн наздик ба 70% аст (масалан, дар Фаронса ин гаплабҳо дар 60% мардон ва дар Испания – 70%). Тахминан, R1b1a2 тақрибан 9,5 ҳазор сол пеш дар аҳолии одамоне, ки дар соҳили Баҳри Сиёҳ зиндагӣ мекарданд, ташаккул ёфтааст. Тақрибан 9 ҳазор сол пеш, интиқолдиҳандагони ин глобулпора оҳиста-оҳиста ба шимолу ғарб ҳаракат мекарданд – маҳз онҳо маҳз кишоварзонро ба Аврупо оварданд. Гузашта аз ин, дар байни мисриёни муосир, ҳиссаи интиқолдиҳандагони глотропи R1b1a2 камтар аз як фоиз аст. Муаллифони як пажӯҳиши нав якчанд фарзияҳоеро баррасӣ мекунанд, ки шарҳ медиҳанд, ки чӣ гуна дар Миср R1b1a2 камёфт метавонад ба хромосомаҳои Тутанҳамун ворид шавад. Як вариант пешниҳод менамояд, ки гаплотопҳо дар ДНК -и хитҳо – мардуми ҳинду-аврупоӣ, ки дар асри биринҷӣ дар Осиёи Хурд зиндагӣ мекарданд, «сайр кардаанд». Тақрибан 4400 пеш аз милод, баъзе хитҳо, ки дар он хромосомаҳои Y R1b1a2 мавҷуд буданд, ба Аврупо рафтанд ва дар давраи аз 2500 то 2300 пеш аз милод, хиттиҳо қисман ба Миср муҳоҷират карданд. Генеалогияи Тутанҳамунро танҳо дар муддати кӯтоҳ метавон пайгирӣ кард, аз ин рӯ мумкин аст, ки фиръавни ҷавон решаҳои хитӣ, яъне ҳинду-аврупоӣ дошта бошад.

Дар ҳазорсолаи якуми пеш аз милод д. ва дар асрҳои аввали даврони мо, қабилаҳои эронӣ аз сарматҳо ва скифҳо дар доманаи Дашти Бузург ҷойгир буданд. Ба гуфтаи олимон, инҳо наслҳои фарҳангҳои Андроново ва Срубная буданд. Даштҳои Урали Ҷанубӣ, ки сарҳади тақсимоти ин фарҳангҳо убур мекарданд, робитаҳои мутақобилаи байни онҳо як минтақаи равандҳои фаъоли этникӣ буданд, ки дар натиҷа ҷаҳони Сарматӣ ба вуҷуд омадааст. Истилоҳоти «сарматҳо» ва «савроматҳо» қаблан коллективӣ буда, маънои гуруҳи васеи қабилаҳои марбутаи нуҷумҳои аввалро доранд. Дар тавсифи муаллифони қадим мо номи баъзе ин қабилаҳоро меёбем: Aors, Alans, Roxolans, Сиракс, Язаматс, Яксаматс ва дигарон. Шояд ёдгориҳои ягонаи истироҳати ҳазорсолаи Сарматиён кӯҳҳои сершуморанд, ки баъзан 5—7 метр баландӣ доранд. Кӯҳҳои Савромат ва Сарматӣ бештар дар гурӯҳҳо дар ҷойҳои баланд, теппаҳо, сиркҳо ҷойгиранд, ки аз он ҷо манзараи васеъи даштҳои азим кушода мешавад.

Эйрянем-Ваэджа («фазои ориёӣ») – хонаи аҷдодии афсонавии эрониёни қадимӣ, ориёӣ; ба гуфтаи Видевдат (Вендидад, китоби якуми Авеста, маҷмӯаи китобҳои муқаддаси дини қадимаи эронӣ, як навъ идомаи Ведаҳои эронӣ), он аз рӯйхати 16 «беҳтарин» «маҳалҳо ва минтақаҳо», ки аз ҷониби Аҳура Мазда барои инсоният сохта шудааст, оғоз меёбад (Мавод аз Википедия, энсиклопедияи ройгон) Ин кишвар ҳамчун ҳамвори беохир тасвир мешавад, ки дарёи зебои Даити (Ваҳви-Датия) ҷорист. Ҳангоми офатҳои табиӣ аз ҷониби Ахура Мазда, ки ба кишвар фиристода шудааст, «мори сурх» ва зимистони даҳмоҳа номгузорӣ шудааст. Шароити вазнини иқлимии «кишвари беҳтарин» баҳсро дар байни олимон ба вуҷуд меорад – масалан, Ҳелмут Гумбах ин фарқиятро бо талафи хате, ки дар матни Паҳлавии Авеста мавҷуд аст, шарҳ медиҳад: «ва он гоҳ: ҳафт моҳи тобистон ва панҷ моҳи зимистон», ки ба пурраи меъёрҳои иқлимӣ ва ҷуғрофии Ҷануб мувофиқат мекунад Урал. Бисёр вақт дар ҷойгоҳҳои дигари Авесто ҳамчун ватани бостонии Заратуштра ва ҳамчун маркази ҷаҳон ёдрас мешавад. Аммо дар бораи олами ҳайвонот, дар Урали ҷанубӣ хазандагон – барфҳои хазандагон ҳоло ҳам ҳастанд.

Муаллифони қадимаи пеш аз милод Уралро – Ликос меномиданд, ки ба маънои юнонӣ «гург» аст, Птолемей – асри II. АД – Даикс, Земарха – 568 – Дайх, Ибни Фадлан – 921—922. – Ҷайҳ, ал-Идриси – 1154 – Руза, солгарди русҳо – 1229 – Яик, Виллем Рубрук – 1253 – Ягак, Н. ва М. Поло – 1265 – Ягат, Ибни Баттута – 1333 Улус, Харитаи Muscovy S. Herberstein 1549 – Yaik, K.H. Ҷалайрӣ – 1592 – Яик, «Китоб барои расмҳои калон» – 1627 – Яик, сарчашмаҳои русӣ – XVII—XVIII – дарёи Заполная, Фармони Екатерина II дар бораи иваз кардани дарё – 1775 – Урал. Номи Яик ва Дайкс, Дайх, Ягак ва ғайраҳо, ки ба он мувофиқанд, тақрибан 2 ҳазор сол боз пайдо шудаанд. Ба осонӣ пайхас кардан мумкин аст, ки номи дарёи Даитя хеле монанд аст ба боло! Шояд номи дарё аз эронӣ-славянӣ сарчашма гирифта, маънои «додан» -ро дошта бошад. Ариас (ориёӣ) – номи халқҳоест, ки ба аврупоиҳои ҳинду-аврупоӣ (пеш аз ҳама ҳиндуҳо-эронӣ) мансубанд. Нажоди ориёӣ – истилоҳе, ки дар мафҳумҳои нажодӣ барои истинод ба навъи «баландтар» -и нажодӣ – ориёиёни зард, поягузорони тамаддунҳои бузург истифода мешаванд. Этноними ориёӣ, ки ҳазорсолаҳо пеш аз он маънои «шудгори замин» -ро дошт ва баъдан ба номи мардуми ҳукмрон дар Ҳиндустони қадим табдил ёфт. Ин мумкин аст, ки байни калимаи «ориёӣ» ва калимаи умумие, ки дар решаи он барои ҳама славянҳои Балтика вуҷуд дорад, маънои ин мафҳуми ибтидоиро дорад. Калимаи лотинии aries маънои ram, aries. Наздик ба он ва ҳамтои юнонӣ. Дар асоси мифологияи гимнҳои Ведик, ки онро ориёҳо ташкил медиҳанд, метавон хулоса кард, ки «ватани аслии қабилаи аҷдодии онҳо як кишвари мӯътадиле буд, ки ба иқлими марказии Русия шабоҳат дошт, кишваре ба тропикӣ ва сардиҳои заминҳои наздик ба қутб …». Ориёҳо бо қабилаҳои славянии Прото-Балтика ҷамоати наздике доштанд ё ҳатто ташкил мекарданд. Яке аз тасдиқи асосии илмии ин омезиши равшани санскрит аз ориёҳои ведикҳо бо славянҳо, бахусус забонҳои славянии шарқӣ мебошад – аз ҷиҳати бунёди асосии лексикӣ, сохтори грамматикӣ, нақши устоҳо ва ғайра.

Соли 1993 дар Олтой пайдо шуд, ки мумияи «Маликаи Укок», тавре ки олимон муайян кардаанд, ба кавказҳо тааллуқ дорад. Гумон меравад, ки ин яке аз муҳимтарин кашфиётҳои бостоншиносии охири асри ХХ аст. Мувофиқи эътиқоди аҳолии бумии Олтой, вай муҳофизи замин ном дошт – даромадгоҳ ба салтанати зеризаминӣ. Дар мавриди миллатгароии «Маликаи Укок», баҳсҳо ҳоло ҳам идома доранд. Таҳлили ДНК нишон дод, ки духтар ба нажоди Кавказ тааллуқ дорад. Антропологҳо инчунин мегӯянд, ки «Маликаи Укок» «хусусиятҳои Қафқози Ҷанубӣ дорад ва либосҳояш ҳинду-аврупоӣ мебошанд, на аслан туркӣ.» Тибқи маълумоти таҳқиқоти байнисоҳавӣ, «малика» дар синни 25-солагӣ вафот кард, вай ба табақаи миёнаи ҷомеаи Пазырик тааллуқ дошт ва тақрибан 2,5 ҳазор сол пеш зиндагӣ мекард. Ин далели муҳоҷирати мардуми ҳинду аврупо на танҳо ба ғарб (Аврупо) ва ҷануб (Ҳиндустон), балки ба шарқ мебошад. Маълум аст, ки як гурӯҳи калони қабилаҳои кавказӣ «ди» дар асри 5 дар ғарби Чин зиндагӣ мекарданд ва баъдан бо хитоиҳо омезиш ёфтаанд. Дар Сибири Ҷанубӣ дар ҳазорсолаи 1 пеш аз милод. ва ҳазорсолаи I пеш аз милод мардуми кавказии динлинҳо ғарқ шуда, пас бо қирғизҳо омезиш ёфтанд, инҳо Енисейи Қирғиз мебошанд.

Зарфҳо (мутаносибан): Аркайм, Аврупо, фарҳанги чоҳ.

Дар Авеста худои Ахура Мазда (рӯҳонии бениҳоят донишманд) ба подшоҳи машҳури ориёии қадимӣ (ҳинду аврупоӣ) Йим маслиҳат медиҳад, ки як девори азим – Варо созад ва дар он ҷо, барои ин девор «тухми ҳамаи писарон ва духтарон, ки дар рӯи замин бузургтаринанд ва насли ҳама наслҳо» гузошта шудааст чорпоён ва тухми ҳамаи растаниҳо. Ва ҳама чизро ҷуфт анҷом диҳед, дар ҳоле ки мардум дар Вар … " Вараҷаи афсонавӣ аз 3 давра иборат буд, ки дар ҳамдигар якдигарро иҳота мекарданд. Аз 9 гузариш, аз мобайн – 6, аз дарун – 3 гузаронид. Ва дар ин минтақа аз шамолҳои бад муҳофизат шуда, Яма 18 кӯча сохта, дар болои он тиреза сохт, ки он ба монанди дуди дуд аст. Меҳрубони тақаллуб дар пантеони бутпарастии славянӣ худои оҳангар Сварог буд (санскрит. «Сварга» – осмон). Тасвири Сварог ба Ҳефестус ва Прометейи Юнон наздик аст. Офтоб – Ҳа-Худо – дар мифологияи славянӣ писари Сварог ҳисобида мешуд. Дар тақвими халқии масеҳӣ, Сварог ба муқаддасони Козма ва Демян табдил ёфт – сарпарастони оҳангарон ва издивоҷ. Ҳузури худоён – сарпарастони қалбакӣ аз қадимтарин пайдоиши он шаҳодат медиҳад. Бо калимаи «Сварог», калимаи «Свастика» (Иқтибос) ба маънои фитрӣ шабеҳ аст – салиб бо қиссаҳои кунҷҳои рост хамида шудааст, яке аз қадимтарин нақшҳои ороишӣ дар байни халқҳои Ҳиндустон, Чин, Ҷопон, ки аломати свастика низ аҳамияти динӣ дошт. Бо калимаҳои славянии «пухтан», «кафшер кардан» муқоиса кунед. Дар дашти Урал-Олтой, ёдоварӣ аллакай дар байни қабилаҳои скифии минтақаи Баҳри Сиёҳ (7—4 асри пеш аз милод) ва инчунин дар байни сарматҳо ва славянҳои дар асрҳои 4—6 пешрафта ба назар мерасад. зери номи мӯрчаҳо. Дар асрҳои 10—11. маҳсулоти оҳан ва пӯлоди дар Русия паҳншуда буданд ва истифодаи гуногун доштанд. Металлургҳои қадим одатан дар дасташон гудохта шудани оҳан аз маъдани ботлоқ, ба ном «пухтупаз» -и оҳан ва истеҳсоли маҳсулоти гуногуни оҳанӣ, инчунин филм кардани мис, сурб, нуқра ва тилло, хусусан заргарӣ буданд. Оташе истифода шуд, ки дар он лӯлаҳои маъдани ботлоқ аз боло ва поён бо ангишт пӯшонида мешуданд, ки оташ гирифта ба ҳарорати дилхоҳ гарм карда мешуд. Оҳани гудохта ба қаъри оташдон ҷорӣ шуд ва як миқдори часпак (критҳо) ташкил кард. Оҳангар онро бо тахтача гирифта, сипас онро ба тахта зада, шӯрҳоро аз рӯи рӯи замин паст намуда, кунҷи металлро коҳиш медиҳад. Рушди оҳан ба суръати намоёни рушд оварда расонид. Ғайр аз он, конҳои сурб ва мис ва хӯлаи биринҷии онҳо дар муҳити зисти аврупоиёни қадимаи Ҳиндустон амалан вуҷуд надоштанд, онҳо аз дигар қаламравҳо ворид карда мешуданд. Оҳанҳои оҳан назар ба мис ва сурб васеътар буданд, маъдани оҳан ба миқдори зиёд зери таъсири микроорганизмҳо дар ботлоқҳо ва обанборҳои пайдоиши об ташаккул ёфтааст. Ва масоҳати паҳншавии аврупоиёни қадимаи ҳинду-аврупо аниқ бо фаровонии кӯлҳо ва ботлоқзорҳо тавсиф мешуд. Баръакси мис ва сурб, дар замонҳои қадим дар ҳама ҷоҳо аз маъдани оҳании қаҳваранг, кӯл, ботлоқ ва дигар маъданҳо оҳан истихроҷ мешуд. Шарти васеътари истифодаи металлургияи оҳан истифодаи раванди хом-панир буд, ки дар он камшавии оҳан аз маъдан дар ҳарорати дараҷаи 900 дараҷа ба даст оварда шуд, дар ҳоле ки оҳан танҳо дар ҳарорати 1530 дараҷа гудохта шуд, то бо усули оҳани хом оҳан истеҳсол карда мешуд, маъдан ба оташ афканда шуд ва пас аз оташ кушода шуд ва баъд дар чоҳҳо ё манбаҳои хурди гил, ки дар он ангишт гузошта шуда, ҳаво бо бодҳо мевазид, оҳан барқарор карда шуд. Овозаи дар поёни оташдон бударо муқоиса кунед (бо Кришна аз санскрит, даргирифта – «торик, сиёҳ», яке аз худоёни арзанда дар ҳиндуҳо). – пораи оҳании кунҷид, чароғ ва вазнашон заҳролудшуда, ки пас аз он ба пора-пора гарм карда шавад. Оҳанги фарёд аз нармии худ фарқ мекард, аммо дар замонҳои қадим усули ба даст овардани металлҳои сахт тавассути маҳсулоти оҳанӣ ё сементкунии онҳо, яъне кальций дар ангишти устухон бо мақсади карбонизатсия пайдо шуда буд. Оташ барои истеҳсоли оҳан дар раванди истеҳсоли панир чоҳи наонқадар замин буд, ки аз он ҳаво аз бодҳо тавассути қубурҳои гилӣ ғизо мегирифт, ки онро мо ҳангоми таҷдиди қадимаи Арқайм, Квинтана, Гололинг ва дигар деҳаҳо мушоҳида мекунем.

Дар натиҷа, ин нақшаҳои сохтмонӣ муқаддас дониста шуданд ва онҳо дар вариантҳои мухталифи криптографӣ дубора ривоҷ дода шуданд, аз ҷумла дар шакли свастика, домни ибтидоӣ ба сохторҳои силиндрӣ аз сангҳо ё гил сохта шуда, ба боло тангтар мешуд, аз ин рӯ намуди свастика, салиб бо ақрабо дар кунҷҳои рост хамида мешуд. Аз поён каналҳо ҷойгир карда шуданд, ки дар он ҷо қубурҳои сопло гил ҷойгир карда шуда, мӯйҳои чармӣ ба онҳо пайваст карда шуданд ва бо ёрии онҳо ҳаво ба оташдон андохта шуд. Ин тарҳҳо ба намудҳои гуногуни салибҳо шабоҳат доштанд, ки баъдтар дар ҳиндуҳо, буддизм, насронӣ дифоъ карда шуданд. Салиб дар мадҳияҳои то замони Масеҳ эҳтиром карда мешуд. Тасвирҳои ӯ ҳангоми ҳафриёти археологӣ дар гӯшаҳои гуногуни олам, аз ҷумла дар Амрикои Ҷанубӣ ва Зеландияи Нав кашф карда шуданд. Муайян карда шуд, ки вай ба ҳайси нишони ибодати халқҳои дигар ҳамчун рамзи оташ хизмат мекард, ки дар ибтидо онҳо аз тахтачаҳои ду чӯбдаст, рамзи офтоб ва ҳаёти ҷовидонӣ истихроҷ шуда буданд. Аллакай дар замонҳои қадим, барои коҳиш додани нуқтаи обшавии металлургҳо, онҳо ба истифодаи фторитҳо (фтор, фторитҳо бо рангҳои гуногун омадаанд: рангест, зард, сабз, камранг рангин) ва метавонистанд пӯлодро дар ҳарорати аз 1100 – 1200 дараҷа, ба ҷои 1530—1700 дараҷа, гиранд. ки ба мо имконият доданд, ки ҳангоми коркарди пӯлод сӯзишвории кам (сӯзишворӣ ё ангишт) -ро ба даст орем ва аз маҳсулоти хеле оҳанин истифода барем.

Ҷ. Ҷ. Фрейзер, Филиали тиллоӣ, (Фрейзер Ҷ. Г., тиллои Бут, Лондон, 1923), Москва, Нашри адабиёти сиёсӣ, 1986, саҳ. 158: «Маъбади асосии литвониён худои раъду барқ ва Перкунас ё Перкунс буд, ки ба Зевс ва Юпитер шабоҳат дошт. Дарахтони пӯст ба вай бахшида мешуданд ва вақте миссионерони масеҳӣ онҳоро буриданд, сокинон ошкоро норозигии худро баён карданд. Ба шарафи Перкунас, чароғҳои ҷовидон сӯхтанд, бо ҳезумҳои дарахтони баъзе Нанги, агар чунин сӯхтор хомӯш мешуд, дубора пораҳои дарахти муқаддасро фурӯзон мекарданд. Чандауси, ва занон -. lindens ин mozh¬no хулоса, ки Чандауси дида шудаанд, мард будан, ва li¬pah -. занон» Дар робита бо тасдиқи патриархат дар байни халқҳои ҳинду аврупоӣ, пӯст ба дарахти «муқаддас», ва линден дарахти «бад» шуд. «Линден» ба забони русӣ қалбакӣ, қалбакӣ номида мешавад. (ҳамон ҷо, с. 580). Вақте ки оташ хомӯш карда шуд, бо ёрии ду тахтачаҳои ба шакли шохасарбуда, прототипи салиби оянда: «Дар Уэлс, чароғҳои Белтан, маъмулан, дар аввали моҳи май сӯзонда шуданд; аммо санаи ин маросим аз 30 апрел то 3 май идома ёфт. шохаҳои чӯбро, ки аз тавсифи зерин бармеояд: «Оташ ба ин монанд фурӯзон шуд. Нӯҳ нафар ҷайбҳои худро ба дарун партофтанд, то ягон танга ва як порча металл набошанд. Сипас, онҳо ба ҷангалҳои ҳамсоя ворид шуда, нӯҳ дона хаси гуногун ҷамъ карданд. Ҳама чиз дар ҷое, ки оташ бояд хомӯш карда мешуд, ба вуқӯъ омад. Дар атрофи замин ҳезум кашида шуд ва дар дохили он ҳезум ҳезум пӯшида шуд. Воқеан ҳалқаи оташро пӯшида, рӯйдодро мушоҳида мекарданд, ки яке аз онҳо ду чӯбро ба даст гирифта, то шуста бурд. То даме ки оташ пайдо шуд, оташ ба болои шохаи оташ афрӯхт ва дере нагузашта оташи азиме ба амал омад. Баъзан ду оташ як тараф ба сӯи дигар гузошта мешуданд. Ин чароғҳо – як ё ҳарду – онҳо coelcerth (тарҷума: оташинҳо) номида шуданд. Пирожни мудаввар аз шӯрбо ва хамир ба чаҳор қисм тақсим шуда, дар як халтача аз орд ҷойгир карда шуданд ва ҳар кадоме аз он як порча аз онро гирифта бурд. Қисми охирин ба он касе, ки сумкаашро нигоҳ медошт, рафт. Онҳое, ки аз орди яклухт як порчаи тортро кашида буданд, бояд се маротиба аз болои аланга ҷаҳида ё се маротиба дар байни ду оташ, ки ба гуфтаи онҳо ҳузур доштанд, ҳосили фаровон ваъда кардаанд. Нидои доду фарёди одамоне, ки аз алангаи оташ ҷаҳида мегаштанд, дар тамоми ноҳия шунида мешуд. Онҳое, ки як порчаи кулчаи ҷӯшонро бароварда буданд, суруд хонданд ва рақс карданд ва дастонашро шаппиданд, ки соҳибони шикорчиёни яклухтро баланд карданд, аз болои оташ бархостанд ё дар байни ду оташ давиданд. «Фрейзер инро истисно намекунад» … пеш аз ба ҷангалҳои зиччи Аврупо ворид шудан., ориёиҳо воқеан, тавре ки баъзе муҳаққиқон мӯътақиданд, бо чарогҳои худ дар даштҳои азими Русия ва Осиёи Марказӣ саргардон шуда буданд …»(Ҳамон ҷо, саҳ. 662—663).