Читать книгу Lalka - Bolesław Prus - Страница 10

przypisy

(1) Helmuth Karl Bernhard von Moltke (ur. 26 października 1800 w Parchimiu, zm. 24 kwietnia 1891 w Berlinie) — pruski generał i feldmarszałek, reformator armii pruskiej, a potem Armii Cesarstwa Niemieckiego.

(2) Hadži Loja (1834-1887) — w 1878 r. był jednym z głównych przywódców muzułmańskich powstańców w Bośni wobec austriackiej okupacji Sarajewa.

(3) szwarcgelber (z niem. schwarz = czarny + gelb = żółty — barwy austriackiej flagi) «o lojalistach austriackich z okresu zaborów»

(4) krócica «ręczna broń palna o krótkiej lufie, używana w XVII-XVIII w.»

(5) kościół Aleksandra — kościół pod wezwaniem św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży w Warszawie.

(6) Magenta — miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Lombardia, w prowincji Mediolan, oddalona 55 km na zachód od Mediolanu — miejsce bitwy pomiędzy Austrią i zjednoczonymi wojskami francusko-sardyńskimi podczas wojny o zjednoczenie Włoch 4 czerwca 1859 r.

(7) kirys «zbroja osłaniająca tylko tułów»

(8) frant daw. «człowiek miły, zabawny, ale przebiegły»

(9) pasterka daw. «damski kapelusz słomkowy, z płaską główką i szerokim rondem»

(10) kapitel — głowica archit. «najwyższa, wieńcząca część kolumny, filara lub pilastra»

(11) M’rchand d’habits (fr.) — sprzedawca odzieży

(12) Le Figaro — jest najstarszym z ukazujących się obecnie dzienników francuskich (istnieje od 1826).

(13) Exposition (fr.) — ekspozycja, wystawa

(14) Guide Parisien!... trois francs!... trois francs! (fr.) — paryski przewodnik! ... trzy franki! ... trzy franki!

(15) groom [wym. grum] «chłopiec stajenny opiekujący się końmi»

(16) garson [wym. garsą]. daw. «kelner lub chłopak na posyłki w hotelu»

(17) mazagran «napój z osłodzonej kawy, z dodatkiem koniaku lub rumu, podawany z lodem»

(18) tużurek «dwurzędowy, długi surdut męski z ciemnej wełny, z aksamitnym kołnierzem, noszony na przełomie XIX i XX w.»

(19) Jej K. M. «skrót: Jej Królewska Mość»

(20) Izabela II, hiszp. Isabel II (ur. 10 października 1830 w Madrycie, zm. 9 kwietnia 1904 w Paryżu) — królowa Hiszpanii w latach 1833-1868 z dynastii Burbonów.

(21) ciosowy «wykonany z ciosu, czyli z drzewa lub kamienia ciosanego, nadający się do ciosania; tu: dom z ciosanego piaskowca»

(22) Rue St. Fiacre (fr.) — ulica Świętego Woźnicy.

(23) Paul de Kock właśc. Charles Paul de Kock (ur. 21 maja 1793 w Paryżu, zm. 7 kwietnia 1871 tamże) — francuski powieściopisarz.

(24) Rue du Sentier (fr.) — ulica ścieżki

(25) Rue Poissonnière (fr.) — ulica handlarki ryb

(26) Gymnase «znany teatr paryski o repertuarze komediowym»

(27) Ah, ca!... (fr.) — Ach, tak!...

(28) Henri Jules Giffard (ur. 8 stycznia 1825 w Paryżu, zm. w kwietniu 1882) — francuski inżynier, pionier lotnictwa i konstruktor sterowców.

(29) luidor «dawna złota moneta francuska»

(30) Waleria Messalina (łac. Valeria Messalina) (ur. ok. 17 w Rzymie, zm. 48 tamże) — cesarzowa rzymska. Była nimfomanką i dopuszczała się wielu ekscesów erotycznych.

(31) Karl Baedeker (ur. 3 listopada 1801 w Essen, zm. 4 października 1859 w Koblencji) — pisarz i księgarz niemiecki, który zasłynął jako wydawca pierwszych nowoczesnych przewodników turystycznych.

(32) Au printemps... — Na wiosnę liście wytryskują z drzewa i kwiaty upiększają łąkę; więc, pieszczotko moja, biegnijmy na trawę i naśladujmy barwne motyle. Widzisz, jak tulą się do róż? Jak one, ja przytulę moje usta do twoich i wykradnę słodki pocałunek. (przyp. aut.)

(33) captif (fr.) — trzymanym na uwięzi

(34) aliaż «stop dwu lub więcej pierwiastków metalicznych (metali) wykazujący charakterystyczne właściwości odmienne od właściwości składników stopu»

(35) retorta «naczynie laboratoryjne używane do destylacji»

(36) media od: medium «medium — osoba podatna na hipnozę»

(37) asafetyda «in. czarcie łajno, smrodzieniec; żywica o silnym zapachu i smaku czosnku, otrzymywana z krzewów rośliny baldaszkowatej rosnącej w Azji środkowej, używana w stanie płynnym lub stałym jako środek leczniczy, przede wszystkim uspakajającym»

(38) bałagan «stragan, buda jarmarczna albo buda wędrownego teatru; szopa»

(39) szkaplerz «medalik z wizerunkiem Matki Boskiej»

(40) egzekwie «w Kościele katolickim: część nabożeństwa przed mszą żałobną; też: nabożeństwo żałobne odprawiane przy trumnie zmarłego»

(41) banhof (z niem.) — dworzec

(42) fiksatuar daw. «brylantyna»

(43) brek «odkryty, czterokołowy pojazd konny na resorach, z bocznymi ławkami»

(44) ekwipaż daw. «lekki, luksusowy pojazd konny»

(45) rataj «w XVI–XVII wieku: folwarczny pracownik najemny»

(46) pacht daw. «dzierżawa»

(47) czwórniak a. czworak «budynek o czterech mieszkaniach przeznaczony dla stałej służby folwarcznej»

(48) westalka «w starożytnym Rzymie: kapłanka strzegąca świętego ognia w świątyni Westy»

(49) Tytus Chałubiński (ur. 29 grudnia 1820 w Radomiu, zm. 4 listopada 1889 w Zakopanem) – polski lekarz, profesor patologii, miłośnik przyrody.

(50) Ignacy Baranowski (ur. 26 lipca 1833 w Lublinie, zm. 24 lutego 1919 w Warszawie) – polski lekarz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Mecenas nauk przyrodniczych, filantrop, patriota. Doktor honoris causa medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim.

(51) Maria I (Mary, Queen of Scots, ur. 8 grudnia 1542, zm. 8 lutego 1587) – królowa Szkotów od 14 grudnia 1542 do 24 lipca 1567 z dynastii Stuartów. Najbardziej znana ze szkockich monarchów głównie ze względu na tragiczne życie.

(52) Junona (łac. Iuno) – bogini rzymska, małżonka Jowisza.

(53) avanti! (wł.) — naprzod!

(54) Rudolf Habsburg-Lotaryński (niem. Rudolf Franz Karl Joseph von Österreich-Ungarn, ur. 21 sierpnia 1858 w Laxenburgu, zm. 30 stycznia 1889 w Mayerling) – syn i następca cesarza Austrii Franciszka Józefa i cesarzowej Elżbiety. Arcyksiążę austriacki.

(55) Piotr z Amiens, Piotr Pustelnik, Piotr Eremita (ur. 1050 w Amiens, zm. 8 lipca 1115) − francuski zakonnik i wędrowny kaznodzieja, organizator i przywódca I wyprawy ludowej[1]. Przed organizacją wyprawy ludowej był pustelnikiem[2] w lesistym regionie Berry w środkowej Francji.

(56) notabene «wyraz wtrącony w tekst zdania, poprzedzający jakąś dodatkową, ale ważną informację; zauważ dobrze»

(57) Konwent — mowa o: Konwent Narodowy (Convention Nationale) — zgromadzenie prawodawcze z okresu rewolucji francuskiej 1789 r., wyłoniony 21 września 1792.

(58) aneroid — czujnik ciśnieniomierza, głównie barometru.

(59) szabas (szabat) «w judaizmie: świąteczny dzień odpoczynku, trwający od piątkowego do sobotniego zachodu słońca»

(60) chłopiec kredensowy «w dawnych dworach: chłopiec będący na zawołanie w izbie kredensowej (pomieszczenie do przechowywania zastawy stołowej oraz dla służby podającej do stołu)»

(61) liczman «metalowy żeton zastępujący monetę»

(62) bene! (łac.) — dobrze!

(63) porękawiczne «tu: zapłata dla pośrednika»

(64) Albert Victor de Broglie (ur. 13 czerwca 1821 w Paryżu, zm. 19 stycznia 1901, tamże) – książę, polityk i historyk francuski.

(65) bryftrygier (bryftreger) «listonosz»

(66) rychtyg «rzeczywiście, dokładnie, właśnie»

(67) bursz (od niem.: Bursche) «chłopak»

(68) Tamerlan — Timur Chromy (ur. 9 kwietnia 1336 w Chodża Ilgar koło Keszu (Shahrisabz), zm. 18 lutego 1405 w Otrarze) – znany również jako Tamerlan i Timur Lenk (od Tīmūr-e Lang – Timur Kulawy), założyciel dynastii Timurydów, panujący w latach 1370-1405, zdobywca większości Azji Środkowej, Iranu, Iraku i Zakaukazia.

(69) rewirowy «w byłym zaborze rosyjskim: policjant czuwający nad porządkiem w danym rewirze»

(70) maska «tu: głowa lalki»

(71) kordialny «wylewny w okazywaniu sympatii; też: świadczący o takiej wylewności»

(72) famulus «nieco ironicznie: zaufany sługa»

(73) Jules Grévy (ur. 15 sierpnia 1813 w Mont-sous-Vaudrey, zm. 9 września 1891 tamże) – francuski polityk, prezydent Francji, adwokat, niezłomny republikanin.

(74) Tempora mutantur et nos mutamur in illis (łac.) — Czasy się zmieniają, a my zmieniamy się z nimi

(75) Christian Johann Heinrich Heine, właśc. Harry Chaim Heine (ur. 13 grudnia 1797 w Düsseldorfie, zm. 17 lutego 1856 w Paryżu) – niemiecki poeta żydowskiego pochodzenia, przedstawiciel romantyzmu, jeden z najwybitniejszych niemieckich liryków, prozaik, publicysta.

(76) Carl Ludwig Börne (ur. jako Juda Löb Baruch 6 maja 1786 we Frankfurcie nad Menem, zm. 12 lutego 1837 w Paryżu) – niemiecki dziennikarz i pisarz.

(77) Ferdinand Lassalle (ur. 11 kwietnia 1825 we Wrocławiu jako Ferdinand Lassal, zm. 31 sierpnia 1864, Carouge w Szwajcarii, na skutek rany odniesionej w wyniku postrzału) – polityk niemiecki pochodzenia żydowskiego, myśliciel polityczny, działacz socjalistyczny i pisarz[1].

(78) Gerson von Bleichröder (22 grudnia 1822 - 18 lutego 1893) niemiecki bankier pochodzenia żydowskiego, osobisty doradca Bismarcka.

(79) probant «kandydat do zakonu będący w okresie probacji»

(80) bolak «wrzód, krosta, ropień, strup»

(81) tercjarstwo «w Kościele katolickim: stowarzyszenie ludzi świeckich związane z określonym zakonem»

(82) sztos «uderzenie kijem kuli bilardowej»

(83) Tempus fugit, aeternitas manet (łac.) — czas ucieka, wieczność trwa.

(84) hawelok «płaszcz męski bez rękawów, z pelerynką, noszony na przełomie XIX i XX w.»

(85) Farewell, miss Iza, farewell! (ang.) — Żegnaj, panno Izo, żegnaj!

(86) inwokacja «rozwinięta apostrofa stanowiąca początek utworu literackiego»

(87) Robert Diabeł (fr. Robert le diable) – pięcioaktowa opera Giacomo Meyerbeera

(88) kamlot «miękka tkanina z wełny czesankowej»

(89) Türr István (ur. 11 sierpnia 1825, zm. 3 maja 1908. )— węgierski generał węgierski, aktywny spiskowiec przeciwko austriackim rządom na Węgrzech.

(90) frant szpakami karmiony «tak o cwaniaku, o kimś przebiegłym»

(91) migdały «tu w znaczeniu: nierealne, ułudne (jak: niebieskie migdały)»

(92) sesjonować «dyskutować»

(93) świstuła — zabawka w kształcie rurki, z której wydmuchuje się drobne pociski, np. ziarnka grochu

(94) Ernst von Feuchtersleben, baron (ur. 29 kwietnia 1806 w Wiedniu, zm. 3 września 1849 tamże) – austriacki lekarz, poeta i filozof.

(95) Paul Gustave Doré (ur. 6 stycznia 1832 w Strasburgu, zm. 23 stycznia 1883 w Paryżu) – francuski grafik, malarz, ilustrator i rzeźbiarz.

(96) William Hogarth (ur. 10 listopada 1697 w Londynie, zm. 26 października 1764 tamże) – angielski malarz, miedziorytnik, twórca rysunkowych satyr i rycin, wolnomularz. Tworzył rysunki przypominające dzisiejsze komiksy.

(97) cheder «żydowska szkoła elementarna o charakterze religijnym, przeznaczona dla chłopców»

(98) Talmud – jedna z podstawowych (choć nie jest uznawana za świętą) ksiąg judaizmu.

(99) kosmopolita «człowiek nieczujący więzi z krajem, z którego pochodzi lub którego jest obywatelem, deklarujący swą więź z kulturą świata»

(100) partykularysta «osoba dbająca o własne interesy lub interesy swojego środowiska z pominięciem interesów ogółu»

(101) sztroman «osoba podstawiona za kogoś, figurant»

(102) et caetera (łac.) — i tak dalej

(103) epruwetka daw. «probówka»

(104) maślacz «słodkie, rzadziej półwytrawne wino węgierskie»

(105) feblik daw. «sympatia do kogoś, słabość»

(106) sybaryta «człowiek rozmiłowany w zbytku, wygodach i przyjemnościach życia»

(107) trybuszon daw. «korkociąg»

(108) ale «angielskie jasne piwo»

(109) filister «człowiek ograniczony, bez wyższych aspiracji, o zakłamanej moralności»

(110) panis, piscis, crinis (łac.) — chleb, ryba, włos

(111) Non omnis moriar (łac.) — sentencja łacińska: nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)

(112) żardyniera, żardiniera «stolik lub podstawka w kształcie skrzyni, na której ustawia się rośliny doniczkowe»

(113) radzik «gatunek piwa»

(114) berlinka «dawny podróżny, resorowany pojazd konny»