Читать книгу Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - Constantijn Huygens - Страница 29

Inhoudsopgave

De groote webb' is af, en 't Hof genoegh beschreven:

Eens moet het Hofwijck zijn. Wie kent den draed van 't leven,

Hoe kort hy is, hoe taey? de snaer die heldste[1] luidt,

Scheidt d' eerste menighmael van leven en van Luyt,

Verkracht en over-reckt of met der tijd versleten.

'k Heb over-reckt geweest, maer bender[2] deur gebeten:

Op 't slijten komt het aen: Twee dingen maecken 't waer,

Of ick 't ontveinsen wouw, mijn jaeren en mijn haer.

En als de snaer begint te vees'len en te pluysen,

Soo staet sy meestendeel op 't schielicke verhuysen.

Wie weet of 't schielicke verhuysen deser Ziel

Niet voor mijn deur en staet? En of 't God soo beviel,

Sou Hofwijck onberijmt sijn Stichter overleven,

En wijcken voor 't Voorhout? en soud' ick my begeven,

Die anderen mijn pen baldadigh heb geleent?

Met reden eischte men de schuld van mijn gebeent.

Met reden schreefm'r op: "Hier light een Man begraven,

Die meende te volstaen met planten en met graven,

De slechte boeren-konst, en moght de moeyte niet

Sijn eigen maeckseltjen te cieren met een lied".

Mijn sterven weet ick met langh leven niet te weeren;

Maer, leef ick weinigh meer, het Grafschrift wil ick keeren,

En singen wat ick poot, en rijmen wat ick bouw,

Eer dese keel verschorr', en dese penn verouw'.

'k Wil Hofwijck, als het is, 'k wil Hofwijck, als't sal wesen,

Den Vreemdelingh doen sien, den Hollander doen lesen.

Soo swack is menschen-werck, het duurt min als papier

De tijd slijt struyck en steen! eens sal men seggen: hier,

Hier was 't dat Hofwijck stond, nu Puyn en Queeck en Aerde:

En dan sal Hofwijck noch staen bloeyen in sijn waerde:

Ja, waerde, sooder oyt yet waerdighs van mijn hand

De jaeren heeft verduert en ouderdom vermant.

In Holland, wat een land! Noord-Holland, wat een Landje!

In Rhijnland[3], wat een kley! in Voorburgh, wat een sandje!

Aen 't Koets-pad, wat een wegh! aen 't water, wat een Vliet!

Aen al dat lieffelick of vrolick rieckt of siet,

Daer lagh een brockje vets, daer lagh een blockje magers,

Een beetje voor het vee, een treetje voor de Jagers;

Daer lagh, dat schickelick gevoeght had heel aen een,

Maer van het groote spoor verscheiden lagh in tween;

Het spoor en Vrouw Natuer verstonden hier den and'ren,

Ten Zuyden lagh de wey; op 't Noorderlick verand'ren

Van Wey in drooge kroft[4] daer deelde 't spoor het scheel[5],

Gelijck een Riem een Man in op- en onder-deel,

In Broeck en Wambas scheidt. Daer hoefde geen bedencken

Op yeder deels gebruyck: de kley scheen my te wencken,

En raedde stommelingh[6], sy was ten Boomgaerd nut,

Mits met een wilde muer gemantelt en geschut;

De kroft en eischte niet als vruchteloose[7] boomen,

Die sy wel machtigh waer in wel-ge-Elste[8] zoomen.

Elck heeft sijn Keur voldaen: hier 't Wilde, daer het Tam,

Een yeder heeft volbrocht het geen hy ondernam.

Let, Ouders, en let scherp op 't keuren van uw gronden:

Veel hebben sich vergeefs 't verkrachten onderwonden

Van kinderen verstand, met onverstand getucht;

Veel hebben wreedelick in eewigh' ongenucht

Gekluystert en geboeyt wel draghbaere[9] vernuften,

Maer die ondraghbaerlick haer 's levens tijd versuften

In onwerck; dat is werck haer driften onbevoeght,

Haer krachten ongelijck; veel' hebben sich verploeght,

Verweven, of verschaeft, en geen bedijdt van allen;

Die Staet of Lettervolck, of Krijgsluy konden vallen,

En zijn 't geluckelick, en zijn ter eer en baet

Van eigen en gemeen, van Huysgesin en Staet.

Het scheel alsoo gedeelt door my en door sich selven,

Quam 't op de spaden aen; mijn eerste sorgh was: delven.

Noch was 't de tweede maer: d'eerst had wat meerders in:

Tot werck hoort overslagh, tot weldoen goed versin,

My docht, papieren blad was licht genoegh te krijghen,

En daer bleef 's[10] ruym genoegh voor peper en voor vijghen,

Of ick 's[10] een riem verkladd' en aen mijn droomen hingh.

'k Sagh menigh misverstand en redenloosigh[11] dingh

Des werelds aengesicht mismaken en onteeren,

Gelijck een schoone Vrouw lijdt van verbrodde kleeren;

'k Sagh 't schoonste geld in 't slijck geworpen by geval,

'k Vond allom nieuwen druck van Kostelicker Mal

Dan ick heb doodt gerijmt of, mogelick, doen leven[12]:

En al dit ongeval wist ick sijn naem te geven:

't Hiet Na-docht, soo my docht, en 't was gespaert papier:

't Was noch yet oolickers[13], 't was een onkundigh fier,

Een stout' onwetenheit, die niet en kost als waghen,

Om dat sy liever wouw niet twijfelen, dan vraghen.

Ick twijfelden en vraeghde, en ley mijn rouwe stof

Voor oogen, die ick wist, met vollen danck en lof,

Stof, als de mijne was, te hebben helpen keuren,

En oorbaerlick versnyen, niet snipperen, noch scheuren.

Maer al mijn recht was mijn, ick hiel een woord in 't vat[14];

De Landheer had wat wils en d' onderwijser wat.

De konst leed geen geweld, maer liet sich wel wat recken.

Ter liefde van mijn lust. En soo van dusend trecken

Bleef d'een en d'ander vast; en van dat af en aen

Bleef yet lichamelicks in 't swart en 't witte staen;

Een dingh, dat Armen had en Schouderen en Beenen,

Een redelick gestel van 't hoofd af tot de teenen,

Soo veel my duncken moght. En nu stond Boom aen Boom,

Daer Boom aen Boom sou staen; nu gingh ick in den toom

Van voorraed[15] en bescheid, en, hoe 't sich nae moght schicken,

Ick hiel mijn plicht voldaen met gissen en met micken.

Soo ver gaet menschen macht in allerley belangh;

Beraden, overslaen sijn volle stade langh,

Meer eischt men hem vergeefs; maer 't langh heeft oock sijn maeten:

Die lang doen kan en magh, moet oock eens konnen laeten:

Is 't overdencken goed, het over-dencken niet:

Hy siet sijn selven uyt, die al te lang doorsiet:

Ons oogh verdrinckt in 't werck, daer 't moed' in is geswommen,

En ons vernuft beswijmt, gelijck die, hoogh geklommen,

Met schrick te rugge sien, en weten niet waer heen,

Om hals en been geheel[16] te brengen naer beneen.

Soo raeckt men bijster 's weeghs[17] in 't soecken van veel wegen,

En daer en komt geen end van stadigh overwegen:

Die altijd willen doen, en hebben noyt gedaen;

't Schael-tongesken moet eens in 't huysken blijven staen.

Doe 't kind geboren was, hoe 't afliep met sijn lueren,

Sijn swachtels, en sijn wiegh, soud' hier wat langer dueren

Dan 't yemand lusten moght; en van die eerste jeughd

En smaken meestendeel maer ouderen de vreughd:

Vreughd, die de Nieuwigheit en Hoop alleen doen leven,

Die self den ouderen ten einde werck begeven;

Waer op volght ongevoel van wellust, doove plaegh,

Daer van ick (ick beken 't) mijn kindsch[18] gedeelte draegh.

Nu, 't kind is jongh geweest, en't is gebracht aen't groeien,

Aen't bloeyen metter tijd; 'k heb niemand te bemoeyen

Met wat het tien jaer langh te queecken heef gekost;

De Wijsen eten met, de gecken doen den kost.

Komt, wijsen! eet met my, ick sal u niet beswaren

Als met welgaere spijs en wel betaelde waren:

Ick wil u Hofwijck doen aenschouwen, of 't te nacht,

Gelijck als Duivels-brood[19], te voorschijn waer gebracht:

Jae meer, ick wil het u en my oock doen betreden,

Als waer ons gisteren een gansche eew geleden:

'k Wil met kindskinderen goed deelen voor mijn dood,

Als waer ick Grootevaer en twee-dry-mael soo groot[20].

Het wereldsche besit en is toch niet als droomen,

En of 't gekomen is, of mogelick te komen,

't En is maer binnen ons het gen' het schijnt of is,

't Zij by voor-sieningen[21] of by geheugenis.

Dus sal dan Hofwijck zijn, neen (wy zijn hondert jaren

Geboren naer[22] den dagh, dat wy geboren waren)

Dus sien wy Hofwijck staen: Ten Noorden van 't groot spoor

Nae Voorburgh, 't schoone Dorp (of seght'er Steedje[22] voor),

Light een aensienlick Bosch in mindere gesneden[23];

Vraeght naer de lenghde niet by Roeden of by Treden;

Die aen den ingangh staet, en siet den uytgangh niet,

En 't eind is verr'genoegh daer 't oogh geen eind en siet.

Een tamme wildernis van woeste schicklickheden;

Soo noemt sich dit vertreck, ter liefde van de Reden

En gulde middelmaet, die ick soo waerdigh houw.

Te tam waer al te stijf, te wild waer al te rouw;

Daer is wat tusschen tween, dat tweederhands begeeren

Voldoen kan, tam en wild, en dit door dat vermeeren:

Gelijck wat etens dorst, wat drinckens honger maeckt,

Gelijck langh slaepen weckt en langh gewaeck vervaeckt.

Den tammen lust voldoen vier wonderlicke dreven

Van Eicken saeghbaer hout, van Boomen die daer streven

Om dickte by der aerd, om hooghten in de lucht,

Om breedten onder weegh en groen en koel gerucht.

'k Heb saeghbaer hout genoemt: maer laet het niemant wagen,

Mijn Trouw-verlaet[24] t' ontdoen, mijn Dreven om te sagen:

Daer 's Potgeld, soo men 't heet, siet dit voort Poot-geld aen.

Ick segg' het eew voor eew: Kinds kinderen! laet staen,

En brandt of warmt u niet aen hout dat ick hiet waschen[25]

Ondanckbaer' erffenis en is niet af te waschen:

Ten minsten moet hy doen hetgeen de Sterver hiet[26],

Die 't leven door hem kreeg en van sijn sweet geniet.

Twee dingen scheid'[27] ick uyt, het derde moet ick dulden:

Onschuldigh Brood-gebreck sal u voor eerst ontschulden[28],

En d'allerleste nood is buyten alle wet;

Gods Koningh[29] heeft sijn maegh met Autaer-brood[30] ontset[31];

Maer welvaert dol gespilt is verr' van mijn meedoogen[32]:

Hy is noyt bystand waerd, die noyt heeft willen doogen[33].

Daeraen volght ouderdom van Eicken die vergaen:

Men spaertse te vergeefs, die niet en konnen staen.

Maer daer den ouden stam ontstaet[34], staet haest een jonge:

Soo sal mijn na-kinds kind, schoon ick het niet bedonge,

Gedencken, daer een man in 't vechten werd gevelt,

Dat daet'lick in de ry een versch man werdt herstelt.

Oock staet de wereld soo: die schael moet even drijven;

Pas soo veel schepsels niew verschijnen als ontlijven,

Of 't waer een leege wer'ld, daer in wy Borgers zijn,

Of langh waers' overkropt, geborsten van de pijn.

't Lest (dat ick lijden moet) is 't algemeene lijden

Van 's Vaderlands verderf. Staen die bebloedde tijden

In 't eewighe beschick van Gods Voorsienigheit:

Moet Holland eens niet zijn, of Niet zijn; is 't geseit

By diens sien seggen is, en seggen doen, en heden

En morgen 't selfde punt, dat Holland weer bestreden,

Weer overstreden zij, weer werde soo het was,

Doe 't in sijn kolen smoockt' en smoorden in sijn as[35]

Moet dat rad noch eens om, broeit Spagnen noch een toelegh

Van Thiende-penningh-dwangh, en leght het maer de roe wegh

Tot dat het onvoorsiens sijn geeselingh hervatt',

En drijv' ons tot den keur van mutsaerd[36] en van rad,

Of van versworen trouw en van versaeckt gevoelen;

Sal sich dat heete bloed noch eens op 't onse koelen

(God zij genadigher, en weer' den droeven dagh!),

Dan is mijn wil geen wil; en als heel Holland lagh,

En waer 't niet redelick dat Hofwijck over end stond;

Van nu af schrab ick uyt wat in mijn Testament stond:

Als 't Vaderland vergaet zijn mijn voor-sorgen uyt;

't Is reden dat de vracht versincke met de schuyt.

Soo zijn 't vier dreven dan, en altoos weer vier dreven,

Die 't Bosch verr en naerby sijn prachtighst aensien geven,

Als ick soo spreken magh, van bijds viermael 't Voorhout,

Van verre 't hooge groen van 't Mast- en Liesen-hout[37].

Breda vergeve my, en oock den Haegh, dit roemen,

Hier derv ick 't Eicken loof by 't Linden blad wel noemen:

Daer sien ick niet als Mast, en Eick, en Elst en Berck:

Tot mijnent 't selve groen, en even 't selve werck.

Hier buygh ick voor Breda; mijn' Masten zijn haer kinderen:

't Heeft Frederick[38] belieft sijn hout-gewasch te mind'ren,

Om 't mijne te versien: 't zijn Jofferen van 't Land,

Mijns Vaders vaderland, die ick heb voortgeplant:

'k Segg Jofferen, noch eens: 'k mochts' ed'le wijfjes noemen;

Bredaesche wijfjes, jae; maer die ick derve roemen

Op Hofwijck Haeghs gemaeckt te hebben en Hof wijs:

Daer warren s' onder een als overgroeyend rijs:

Hier staen sy zedighlick en proncken daer sy stonden,

Does' eerst verhylickten aen 't Sand-schap mijner gronden:

Daer staens' in 't wild gerucht van kinders kind'ren; hier

Als maeghden, sonder meid of kinderen getier.

'k Laet yeder overslaen welck zijn de liefste gasten,

Gevolghde of ongevolghd': ick derf 't niet ondertasten;

Men krijght' er sulck' en sulck', en houdt sich wel te vreen,

Maer, heeft uw gast geen sleep van aenhangh, soeckt' er geen.

Dit volckjen heb ick thuis gehaelt als kale wichten,

En van der jeught gefockt, en voor my leeren swichten.

Neemt dat ick Rhee of Hind gerooft hebb' uyt het wald[39],

En in mijn wildbaen ruym en lieffelick gestalt;

Soo ben ick altoos thuis, en altoos by de dieren,

Die t' harent Mensch noch Beest, maer my tot mijnent vieren.

Neemt dat ick uyt Brasil Tapoeyers hebb' ontleent,

En blinde Heidenen met Christen melck gespeent:

't Is swart volck, maer dat swart is vel-diep, en van binnen

Maeck ickse mijns gelijck, dienstbaer, in blancke sinnen:

Soo passen s' op 't gemack van diese voedt en houdt,

Soo doen mijn' Bruyntjens oock, mijn' Wijfjens uyt het woud:

Besiet, hoe vriendelick sy my staen en beluymen[40].

Als seiden sy: "Lands-heer, geniet ons groene pluymen:

Is 't heet, wy keeren u 't beswaeren van den dagh;

Is 't koud, wy decken u voor al dat nijpen magh;

En onse dienstbaerheit hanght aen geen' Jaer-getijden;

Daer dient' er by de Maend; wy konnen doen en lijden

Het rond jaer uyt en in, met eenerley gelaet,

Wat Eicken, 't stercke blad, nauw 's Somers uyt en staet;

Ja, dese trouw munt uyt, en spant haer' fierste krachten

In 't felste van de locht, in 't langhste van de nachten:

Maeckt staet op vrienden, die op voorspoed niet en gaen,

Maer in den tegenspoed als kop're mueren staen".

Twee troppen[41] tel ick hier die sulcken tale spreken,

En kruysweeghs over een mijn Bosch in vieren breken.

Soo most de deelingh zijn; dat weet de minste Cock,

En al dat oyt ontzagh eens Hovemeesters[42] stock.

Twee schot'len eener sopp' op eene zy te schicken!

Daer soud' een swanger Vrouw, jae bergen, van verschricken:

Ten minsten slaet het een den hongers lust ter neer:

Soo fier is 't keel-gat self: soo speelt het oock den Heer:

Ick swijgh van andere, die oock haer weetjen weten,

En houden haer gebruyck soo kostelick als eten.

'k Heb dan op 't Cruys gepast, gelijck 't de diskonst noemt:

En vraeght ghy, of ick 's my met reden heb beroemt?

Let op den overhoeck; ghy vindt hem naer den regel

In evenredigheid soo vierkant als een tegel;

Dat doet een Eicken block, verstaet een perck van groen,

Daer Eickjens Nut, Vermaeck, en Heerlickheid voldoen;

Hegh-houtje recht en kromm, dat om de seven jaren

Sijn' Meester leert hoe soet genieten is, en sparen

(Elck in de middelmaet en ten besetten tijd),

Hoe goed een kleedsel is, dat dient en niet en slijt,

Dat, zijnde, warm en koel, niet zijnde, warm kan maken.

Soo doen mijn Eickentjens: Ick laet den Honds-dagh blaken

Op 't steilste van den Noen[43]; ick laet het Noorder guer

Sijn scherpste buyen toe, mijn groene dack en muer

Belet my wederzijds het sweeten en het beven:

En in de leckerny van dit staegh-stervend leven

Heb ick altoos getelt het dobbele geniet

Van yet verheugelicks op 't kantjen van 't verdriet;

Op 't kantjen, sonder schroom; soo dat vast and're smaken

Het gene my genaeckt, en niet en kan geraken.

't Zy goed of quaede sin, ick voel mijn voorspoed bet,

Als yemands tegenspoed daer nevens werdt geset.

Ick scheppe geen vermaeck in mijnes naesten lijden:

Maer, als hy 't lijden moet, soo kan ick my verblijden

In dat ick 't niet en lij. Geeft my een blockje land,

Een Eiland als een vuyst, bezeet[44] van alle kant,

Bezeet op sulcken diep, dat op het minste blasen,

Sijn holle baren stouwt gelijck de groote dwasen,

Die met bergh over bergh ten Hemel wilden gaen,

En grijpen naer de Sonn en treden op de Maen;

Geeft my dat Eyland, rijck van Beemden en van Koren.

Geeft my een huys daer in om weelde te bekoren,

Geeft my Bosch om dat Huys, en langhs mijn steile strand

Of opgeworpen Hout, of uyt de konst geplant;

Siet my daer wandelen vry van den brand van 't Zuyen,

Van Oost en Wester vlaegh en van de Noorder buyen;

Siet my daer sorgeloos van d'een in d'ander hoeck

Vertreden mijn gepeins, of oock een beter Boeck,

Een wijsen mans gepeins, terwijl een' vloot van Zeilen,

Die storm en holle Zee den anderen toe keilen,

Gedreight werdt[45] gangh voor gangh met 's levens lesten krack

Op mijner Stranden klip; denckt, of ick mijn gemack

Afsteken sie als wit by 't swart van die elende;

Denckt, of ick my rondom, als in mijn roosen, wende,

Terwijl dat arme volck de handen, van 't geschrob

Van touw en takel zeer, ten duyst'ren hemel op

Met kromme knyen streckt: denckt, of 't mijn lust verdobbelt

Dat ick soo veiligh sit, en mijns gelijck soo tobbelt,

Soo dobbelt om sijn lijf. Soo gaet het allerweeghs:

Hoe dichter onlust is by wellust, hoe meer deeghs.

En soo doet Vrouw Natuer, in vele van haer wercken,

Het wederstrijdighe door 't strijdighe verstercken:

Soo werdt de kelder warm als 't ijs in 't water leit,

Soo werdt de kelder kout als 't Somer-veld verheidt[46]:

Soo sit ick in mijn kluys van Eicken, in mijn kluysje,

In mijn gevonden hoeck, mijn ongevonden huysje;

Hoe 't buyten banger brandt, hoe koeler en min bangh,

Hoe 't buyten wilder waeyt, hoe louwer, in den drangh

Van blaertjes, die ick hoor rondom my henen ruyschen,

Maer als de baren doen die op mijn klippen bruyschen,

En doen my minder leed dan of sy 't niet en deen,

Om dat ick ongemack verneem, en lijde's geen.

Wat scheelt het of my dit een Bosjen of een Boss doet?

Wie leeft van overschot? de weide die den Oss voedt

Is voor hem all' de wer'ld, en hondert merghen gras

En doet hem niet meer nuts dan of 't 'er niet en was;

En duysend roeden houts en sou my niet meer strecken

Dan minder, die my hier verlustigen en decken.

Kost yeder dat verstaen, wat waer de gierigheit

In haer holl kaeckgebeent een schoon gebit geleit!

Noch werdt mijn kleinigheit geboet met ander voordeel:

De mensch is altoos mensch; neemt rijp en onrijp oordeel,

Neemt sinnen oud of jongh;—soo menigh als wy zijn,

Veranderen geeft vreughd, en niet verand'ren pijn.

Die vreughd is in mijn macht, die pijne kan ick schouwen,

Soo haest mijn keure my wil schijnen te berouwen;

Gelijck de siecke man het eene Bedd' verveelt,

Tot dat hy 't ander proeft, en dat het niet en scheelt

Van 't eerste sijn gemack; soo ruyl ick Berck voor Eicken,

En Elst voor Bercken-bosch. Bey kan ick soo bereicken,

Dat dit voor onder, dat voor opper-kleed verstreckt,

Dat gen' als mantel, dit als Broeck en Wambas deckt.

De Bercken staen om my als Toortsen, die in Kercken

Niet half soo dienstigh staen en druypen op de Sercken;

Blanck-stammigh is de Boom, gelijck 't was van de Bye

Sijn maker werdt onthaelt[47]; noch is 't veel dat ick 't sie,

Soo duyster is 't in 't groen, soo groen is 't in den duyster;

Den duyster, daer ontrent de flickerighste luyster

Van Wolle-wevery, die t' huys mijn' mueren deckt[48],

Nau voor een schaduwe van somer-groente streckt.

Wat magh de sotte konst haer selven onderwinden?

Haer uytterste geweld is qualick werck van blinden,

By 't minste Bercken-blad, den minsten Elsen-tack,

Mijn' muer-tapijten hier, mijn' sold'ring en mijn dack.

In dese wonderen bergh ick de soeticheden

Van mijn gesnoepten tijd: hier spreeck ick met de Reden,

Met my, met d' eewigheid, met vrienden verr' van my,

Met eewen, goed of quaed, te komen of verby.

Maer 't is altoos geen ernst: ick hoord' er oock wel spreken,

Soo sich een vriend met my in 't groene komt versteken,

En op de prate-banck, van zoden daer geplant,

Sijn uertjens wagen wil en helpense van kant.

Neemt een gelijckenis tot keers-licht van mijn' reden:

De Peerel-visscher duyckt tot dat hy gansch beneden

Den bodem van de Cuyp, die 't zilte Zee-nat houdt,

Geluckelick betreedt en als sijn acker bouwt:

Daer tast en grabbelt hy naer Oesters, die haer' schalen

En daer sy groot af gaen, sijns lijfs gevaer betalen;

Maer 't is met altoos prijs in sulcken Lotery:

De Nieten zijn te veel: noch is de Visscher bly,

Als baet by lasten komt, en d' een den ander' dragen.

Die in mijn groene Meer met my den brand der dagen

Of booser weer ontsit, is hier als op den grond

Van een ontstelde Zee; de baren, boven rond,

Gaen als 't den wind behaeght; beneden is 't stil water;

Daer soeck ick peerelen, ick en mijn mede-prater;

Maer beter peerelen dan daer den Indiaen

Sijn adem om verkracht, en hanght' ons Vrouw-volck aen;

Die kralen zijn maer kalck: by d'onze niet te tellen,

By d'onze maer Ayuyn van schilferende schellen[49],

By d' onse maer Schotsch goed. Ons' peerelen zijn puyck

Van Deughd of Wetenschap, bey dingen van gebruyck:

Die soecken wy in 't stil, in 't groen diep mijner baeren,

Mijn' zee van bladeren, die wy wel hooren baren

En ruyschen over ons, maer die ons niet en deert.

Daer visschen wy somtijds yet dat ons sticht of leert:

Daer mischen[50] wy somtijds dat stichten kan of leeren;

Gedachten gaen als wind, en buytelen en keeren,

En springen Oost uyt West, eer dat hy 't weet die denkt,

Eer dat hy met een oogh of met een oogh-scheel wenckt:

Soo slipt men lichtelick van goed' in slechter sinnen,

Die dan uyt d'eene Webb' een andere verspinnen,

En warren in een' knoop van soete voddery,

Dat 's dan een misslagh van verloren Visschery,

Een Schotsche peerel, of een' Oester-schelp die hol is:

Soo komt het dat de mensch stracks zedigh en stracks dol is:

Jae, neemt van 't stadighste, 't schijnt levend Vleesch en Bloed,

En all' de menschlickheit beweeght by Ebb' en Vloed:

Ernst wil getempert zijn, Jock wilder[51] onder wesen:

Ick heb het soo gesien, ick heb het soo gelesen;

Wy zijn geen' Engelen: De Reden doet haer best,

Maer 't wispeltureloos en komt niet als op 't lest.

'k Wil uyt mijn' Bosjens niet; daer is noch wat te hooren: Is 't mogelick voorby, het tuyt noch in mijn Ooren. 'k Spreeck van geen Nachtegael; die heeft er oock sijn nest, En maeckt' er meer geschals dan all' de vlugge rest: 'k Spreeck van gevogelte met kostelicker veeren, Veel aerdiger gebeckt, en in veel langer kleeren.

Voor allen noem ick een UTRICIA[52] voor all,

Ons' Swaen, of ons' Swaenin, of hoemens' heeten sal.

Die heb ick hier gehoort, die dunckt my noch te hooren,

Die heb ick hier gesien de Nachtegalen stooren,

Gelijck de morgenstond de fierste Sterren stoort,

En houdt alleen het Veld, en vleit sich met die moord,

En pronckt met dat gesagh. Aensienlickste der Vrouwen,

Aenhoorlickste daer toe! ick hebb' 't soo wel onthouwen,

Wat dat ghy schoon geschals gemaeckt hebt in dit groen,

In dit stil-wilde louw, dat ick 't u noch hoor doen,

Noch voor de waerheit houw, dat van mijn' beste boomen

De beste naer uw' keel mijn Bosch in zijn gekomen,

Noch voor mirakel houw, hoe 't mog'lick is geweest,

Dat daer gelegert hebb' soo veelerhande Beest

Als ghy der hebt gelockt; waer d' Olyfanten stonden,

Waer Dromedarisen en Kemels ruymte vonden,

Waer d'Esel en de Bock, het Vercken en den Uyl;

Want, liegh ick van haer' komst soo valt d'history vuyl,

Die haer' komst van eertijds op 't spel der Griecksche veelen

De wereld heeft verthoont met min gewelds van keelen.

Maer ick verdien geloof van 't Vercken en den Bock,

Van d'Esel en den Uyl, die uw gesangh betrock;

Daer heb ick menighmael getuigh af moeten wesen,

En schrick' er nu noch voor, en voel mijn haer geresen,

Als 't my te voren komt, 't onlijdelick gehoor

Van Beesten Mensch-gelijck, dat 's Menschen sonder oor.

Sy staen my in den wegh, sy wegen my op 't herte,

En, zijn sy onvernoeght, dry vierendeel der smerte

Gevoel ick ruym en suer: sy wenschen sich 't gat uyt,

Ick wensch haer daer geen tangh gekent werdt uyt een Luyt:

Men wenscht haer in de Hell', maer ick en ben soo fel niet;

Daer is een ander Hell', of die wat naer de Hell' siet,

De boven aerdsche Hell', de Hell' van misverstand,

Van Kercken-scheuringen, van twist in Stadt en Land,

Van onmin tusschen Bloed en Swagerschap om erf-quaed,

Dat heden erf-goed heet; en al dat op den kerf staet

Van tweespalts vuyl bedrijf: daer voegense wel by,

En 't scheel is wel gedeelt: sy vrolick, en ick bly:

Nu is 't geselschap goed, wy sonder haer gebleven,

Sy sonder ons gegaen in 't soetste van haer leven,

In 't eewigh mis-geluyd van tweeklancks wreede snaer.

't Is onbezeffelick, 't is grouwelick, maer waer,

Daer zijns' aen 't hooghste lot van haer' bevallickheden:

En, als men 't overslaet, het heeft de selve reden,

Goed mengelmoes van smaeck, van reuck, van verw, van toon.

Dat is het uyterste van menschen-mog'lick schoon

Te schouwen met een' haet die niet en is om soenen[53].

Wat seght ghy ——, die van 't hoofd tot de schoenen

Verstant en reden zijt, die ick soo veel betrouw,

Dat ick, wat u mishaeght, voor onbevallick houw;

Dat ick toon toonsgenoot, en snaer op snaer gespannen

Mijn oor betrecken laet om datse 't uw vermannen

Wat seght ghy van den aerd van menschen die noch snaer,

Noch keel-werck meer en smaeckt dan of het houts-kool waer;

Wat seght ghy van uw Luyt, uw Boogh, en uw Clauwieren,

Die uw thien vingeren soo weten te bestieren,

Dat, waer ick meester van thien sinnen tot[54] de vijf,

Sy roerden in my om het mergh van Ziel en Lijf;

Is 't walgelick gerecht, is 't voedsel om vermuylen[55]?

Ghy schrickt van eighen lof met eighen lof te vuylen:

Ghy weet het, maer uw' deughd waer ondeughd en wat meer,

Soo sy maer scheen den prijs te weten van haer eer.

Weet ghy 't dan ongeseght, ick weet het en wil 't seggen:

De reden moet hun selfs dwars in den weghe leggen,

Die d' evenredenheit van toonen, uw of mijn',

Of schuppen met vermaeck, of herbergen met pijn.

Want (tusschen ons alleen) wat schroom ick goed te vinden

Dat u bevallen kan? ick ben niet van de blinden,

Die 't niet en zijn als t' huys: maer, nu ghy 't seght, is 't waer,

Daer is, ten minsten, wat verdraeg'licks in mijn' snaer;

En d'een nakomelingh of d'ander sal 't gestanden[56];

Somwijlen heb ick yets gebaert uyt hoofd of handen,

Dat tegens d' opspraeck moght: en daer weet Sion van[57],

En dien ick 't heiligh lied heb na gebootst, Gods man,

De man na 's Heeren hert; en, die wat nau kan keuren,

Sal mog'lick oordeelen, dat sulcken slagh van neuren

Op sulcke woorden past; En, als ick 't seggen moght,

Dat geen bevallicker geweld en is bedocht

Om 't sterck en 't lieffelick van 's Coninghs diep bewegen

Ten naesten by te gaen en billick nae te plegen.

Nu wil ick uyt het Bosch; het stinckt' er naer mijn mond,

En die naer eigen roem, die noyt mond wel en stond.

Maer seggen blijft geseght; of 't Waerheit is, of Logen,

Of 't Wit is, of geen Doel, die pijl is afgevlogen.

Heyl daer ick pijlen noem, en magh ick noch niet wegh:

k Heb noch meer wederwercks ten Noorden van den wegh.

Geburen in 't Zuyd-west, beleefde Mann en Vrouwen,

Leen-volger van den naem die niet en sal verouwen,

Soo langh daer Hoonaerts zijn van ondeughd, die den lof

Uws Vaders maghtich zijn te scheiden uyt sijn stof;

Gebuer en soet gesin, weest doenders en weest tuygen;

Brenght Pijl en Koker toe, laet Spaensche Bogen buygen,

En beter' Engelsche dan daer men heden siet,

Dat Vader mee naer Soon en Soon naer Vader schiet:

Ons lust geen menschen-vleesch te priemen of te scheuren:

Ick wacht u voor een Doel, dien 't beter kan gebeuren

Dan Heiligh Bastiaen[58] te lijden sonder pijn,

Als wijse lien, gequetst en niet geraeckt te zijn,

Veel' scheuten uyt te staen, en willense niet voelen:

Mijn doel is als een Bergh, mijn Bergh is als dry Doelen,

Of een' de hand versaeckt[59] of mogelick de Boogh,

Of een' een tamme Pijl gelijck een' Wild' ontvloogh,

Daer 's borge voor de schand: 't is hier meer konst te missen,

Dan elders op 't vierkant van ses voet doels te gissen;

't Is altoos, Penn' of Lap, of Wit, of emmers, Bergh.

Denckt dat men u wat gelds in blinde lotingh vergh':

Al treckt ghy veeltijds mis, 't is troostelick om hooren,

Dat die het sijne mist niet al en heeft verloren;

Een doosjen is een Niet, een Spiegeltjen, een' Spel,

Maer als 't maer Wat en is, al is 't geen Wat, 't is wel.

God selver neemt het soo: wy micken op Sijn' Wetten,

En treffen nu en dan: maer met het minst versetten,

Wild zijn de schoten, wild, en wy vau 't Heiligh wit:

Maer Hy, die vol Gerechts en vol Medoogens sit,

Hooft-richter van sijn mensch, sijn schepsel, duydt den mis-schoot.

Van een welmeenend hert, als of het wel en wis schoot.

Hoe komt de mensch soo wijs, of liever, hoe soo geck,

Hoe spant hy sulcken oogh, soo vinnigh, in 't gebreck

Van sijns gelijcken vat: wil die geen' misslagh dulden,

Die dag'licks seggen moet: vergeeft ons onse schulden?

't Is wonder, een blind man, die stadigh valt of dwaelt,

Is d'eerste die sijn Broer, sijn blinden Broer, behaelt!

Is 't speeltjen op sijn hooghst, en zijn wy moe geschoten?

O neen, 't is op syn laeghst: mijn' lieve Schut-genoten,

Siet steiler in de locht; wy hebben schooner werck:

Daer staet' er een, in spijt van 't haentje van de Kerck,

Ten einde van een steng en drilt[60] als of hy leefde,

En sijn gevaer verstond, en voor ons pijlen beefde:

Hy schreewde, waer hy niet een Papegaey van hout,

En waer veel liever in een warme koy gekrouwt,

Dan dus van onderen gepeutert in sijn veeren:

Hem moeten wy te lijf: die 't niet en kan, magh 't leeren;

De Kempen konnen 't wel en all' de Meyery[61];

Ten minsten is het geen' verboden weyery[62]:

De Wet seght, veer met veer; wy nemen 't niet soo teertjens:

Het komt ten naesten by: 't is hout met hout, en veertjens.

Daer light hy: wat een' vreugd! wat kan daer tegen op?

Daer 's een onnosel beest geresen tot den top,

En uyt den top gelicht: Zijn 't niet ons' oude perten?

't Hoogh doet ons seer in 't oogh: stracks trecken wy 't ter herten,

En wenschen 't naer om laegh: rijst yemant in geluck

Van eeren? halsen werck[63]; 't is yeder een sijn stuck,

Ten minsten met fenijn van nijdighe gedachten

Te schieten naer sijn vlagg', en op sijn val te wachten;

Als of 't ons beter ging in yemands minder wel:

En, als men 't seggen magh, daer springt' er[64] uyt haer vel

Van vreughden, als een valt die haer, wat hoogh verheven,

Een nijd-blein[65] in haer oogh onschuldigh hebb' gegeven:

En laet ons op den wegh sien struyck'len by geval

Die 't niet verdient en heeft, wy lachen om den val.

Hoe d' ongerechtigheit haer selfs weet te bekeuren:

Wy grimmen om dien lach, als 't ons komt te gebeuren!

Bekeur ick dan 't gelach van onse wilde vreughd;

Van ons getuymelt beest? o neen, ick prijs de deughd

Des Schutters, dien sijn pijl, sijn pees, sijn boogh, sijn oogen,

Sijn taaye zenuwen voor die reis niet bedrogen.

Meer sal ick 't prijsen, meer, als 't noch en noch een mael.

En noch een mael geschiet: nu hangh ick 't in de schael,

Of 't heele konst of half, of 't half geluck of heel is.

Ick tast aen dese stropp', om dat 't mijn eigen keel is,

Die ick er me benauw; wie ghy my kent of niet,

Mistrouwt het weinige, dat m'aen my hoort of siet;

't Heb wel een Papegaey een' vleugel afgeschoren

Met een bevallick woord: (of sulcken slagh van ooren

Vernam het dien 't beviel.); och armen! maer 't is mis,

Soo 't my te voller eer oyt toegerekent is:

't Geval heeft me gedaen; En die 't my noch eens verghde,

En noch eens, en noch eens, souw sien hoe ick my berghde,

En in mijn selven doock, daer 't hol is, als een vat

Dat van een klopjen bomt, en laedt noch droogh noch nat.

't En is geen achterklap; ick segh 't voor Son en Sterren;

Wanneer ick in 't gedoen der menschen kom te werren,

'k Sie menigh averechts voor-oordeel op het pad:

'k Sie groot geluck betracht, en even op gevat

Of 't groote wijsheit waer; 'k sie nytkomste van saken,

Of s' uyt den Hemel viel en stortte door de daken:

'k Sie de gelukkige, daer 't soo op solder leeckt,

Voor d'allerkloeckste gaen, daer niet en aen gebreeckt:

En God weet hoe 't 'er staet, en of sy niet en dachten,

Sy waren aen de Caep, als sy 't voor Java brachten!

Wel toch! tot Java toe? ey siet, hoe vlieght de wind

Van menschen-mijmeringh, hoe vind ick my versint!

Ick maeck den wijsen man, den Doctor, en den Leeraer,

Oud Schoolkint, maer och Heer, in 't voorste van mijn leerjaer!

Ick sie suer buytens tijds: 't is aengenaem en fraey:

'k Stoof soute saucen tot[66] een houte Papegaey.

Nu, Buervolck, voor de moey van d' onlust, weest te vreden

Een treedjen min of meer mijn Bergh-werck op te treden:

Ghy zijt in 't vlack voldaen, de niewigheid van 't hoogh

Sal uw' vermoeyden voet ontmoeyen door uw oogh.

Mijn noem ick 't sonder roem, of met roem, een van beiden;

Sijn afkomst is bekent en van my niet te scheiden

(Sijn' opkomst seid' ick best); ten kortsten uyt geseit:

't En is geen Bergh van weeld', maer van Barmhertigheid:

Erbarmt u van 't verhael: Ick most barmhertigh wesen,

En komense te hulp, die met haer quynend wesen

Met eenen voet in 't graf (soo staen sy trouwens noch,

Mijn Eicken) riepen "moord", van 't schadelick bedrogh,

Dat haer, op hoop van winst, uyt Eykenswaerde gronden

In 't sand bracht, daerse nu soo stierven als sy stonden;

In 't Rood Sand, soo ick meen, de Turf-asch van de Hell',

Die noch brand nae haer dood, en is als kool, soo fel.

Soo stonden Boom voor Boom, als ick, op heete kolen;

En aen haer' kruynen bleeck het roosten van haer' solen,

't Fenijn diend' onder uyt: 't en diende niet, het most:

Wie kond'er tegenstaen? de Reden zei 't, en Post[67];

Post, die de Reden heeft veel meer roems doen bereicken,

In 't stellen van soo veel Pilaren schier als Eicken,

Dan hem van Hofwijck komt, sijn vormsel niettemin,

Gevroevrouwt door sijn' Pen, met dat het uyt den sin,

Den redenrijcken sin van Campen[68] wierdt geboren,

Van Campen, dien die eer voor eewigh toe sal hooren,

Van 't blinde Nederlands mis-bouwende gesicht

De vuyle Gotsche schel te hebben afgelicht[69].

Sijn' Reden seid' het me: 't vergift most uyt der aerden;

De mijne sei 't er by: flucks wagens en flucks paerden

By dusenden, niet min, die my van dat geweld

Ontlasten voor mijn' rust, mijn lust, en oock[70] mijn' geld.