Читать книгу La Plata 1806-1807 - Jarosław Wojtczak - Страница 5

Myśl niepodległościowa w Amerykach Południowej i Środkowej narodziła się w końcu XVIII w. Poprzedziły ją liczne bunty niewolników, wystąpienia ludowe i rebelie miejskie oraz rewolucyjno-niepodległościowe powstania zbrojne ogarniające kolonie hiszpańskie w latach 1780–1783. Ruchy te zostały brutalnie stłumione przez władze, nie osłabiły jednak tendencji niepodległościowych wśród mieszkańców kolonii. Okres względnego spokoju w ostatnich latach XVIII stulecia wypełniały spiski, próby wzniecenia insurekcji i powstania niewolników z lat 1784–1800. Wstępem do wybuchu wojen o niepodległość była rewolucja na Haiti w latach 1801–1803, do której impuls dała Wielka Rewolucja Francuska.

Szybciej niż do kolonii hiszpańskich hasła rewolucji dotarły do posiadłości francuskich w Ameryce. Na wyspie Santo Domingo, podzielonej między Francję (Haiti) i Hiszpanię (Dominikana), już w 1791 r. wybuchło powstanie murzyńskich niewolników przeciwko białym kolonistom, na czele którego stanął François Dominique Toussaint-Louverture. Po stronie kolonistów opowiedziała się Wielka Brytania, niewolników wsparła natomiast Hiszpania. Po wyparciu Brytyjczyków i zniesieniu niewolnictwa przez rewolucyjną Francję (1793) na Haiti zapanował krótkotrwały pokój. W 1801 r. Toussaint-Louverture ogłosił konstytucję i proklamował niepodległość wyspy. Nie pogodził się z tym Napoleon Bonaparte, który zamierzał odbudować potęgę kolonialną Francji w Ameryce. Po objęciu władzy postanowił ujarzmić niepokorną kolonię. Kazał uwięzić Toussainta-Louverture’a i wysłał na Haiti wyborowy korpus ekspedycyjny gen. Charles’a Leclerca[1]. Początkowo zdławione powstanie odnowiło się w 1804 r. Powstańcy pod wodzą Jeana Jacques’a Dessalinesa przy pomocy Anglików nie tylko wyparli Francuzów z Haiti, ale zaatakowali również odstąpioną Francji hiszpańską część wyspy i mimo skrytobójczej śmierci swego przywódcy w 1806 r. dwa lata później wyzwolili ją po ciężkich walkach.

Rządy hiszpańskie w koloniach amerykańskich budziły sprzeciw ludności tych krajów. Rządzili w nich wyłącznie urzędnicy przysłani z Hiszpanii, a prawa do głosu i udziału we władzy nie miała zarówno podbita i uciskana ludność indiańska, jak i Hiszpanie urodzeni w Ameryce (Kreole). Antagonizmy między rządem w Madrycie a ludnością miejscową pogłębiały izolacja kolonii od reszty świata i polityka gospodarcza rządu oparta na monopolach, utrudniająca prowadzenie wolnego handlu. Polityka zagraniczna Hiszpanii i prowadzone przez nią wojny narażały kolonie na niszczycielskie ataki Brytyjczyków. Na wzrost dążeń niepodległościowych w sposób zasadniczy wpłynął przykład walki narodowowyzwoleńczej kolonii angielskich w Ameryce Północnej (1775–1782) i utworzenie Stanów Zjednoczonych oraz rewolucja francuska (1789–1799), której hasła przedostały się do Ameryki hiszpańskiej za pośrednictwem rewolucji haitańskiej.

Krótka przerwa w latach 1804–1807, w trakcie której odnotowano tylko sporadyczne próby wystąpień niepodległościowych, była jedynie przysłowiową ciszą przed burzą. Przerwa ta została wykorzystana przez Wielką Brytanię do samodzielnej próby odebrania Hiszpanii jej południowoamerykańskich kolonii, czego najbardziej jaskrawym przykładem była brytyjska agresja na La Platę w latach 1806–1807. Walki o Buenos Aires zapisały jedną z najbardziej heroicznych stron w historii Ameryki Łacińskiej. Ludność La Platy bez niczyjej pomocy pokonała liczne i doskonale wyszkolone siły inwazyjne w walkach ulicznych. Brytyjczycy byli zaskoczeni determinacją hiszpańskich kolonistów. Klęska inwazji zmusiła ich do zmiany dotychczasowej taktyki. Zamiast prowadzić działania bojowe z dala od kraju, zaczęli rekrutować młodych oficerów urodzonych w Ameryce Południowej, takich jak: Francisco de Miranda, Simon Bolivar, José de San Martin, Carlos María Alvear, Thomas Guido, Mariano Moreno i Bernardo O’Higgins, którzy mieli stanąć na czele insurekcji przeciwko władzy Hiszpanii i po zwycięstwie utworzyć nowe państwa nastawione przyjaźnie do Korony Brytyjskiej.

Iskrą, która rozpaliła płomień niepodległości, były wydarzenia, do jakich doszło na Półwyspie Iberyjskim w roku 1808. Bezpośrednim impulsem do akcji wyzwoleńczo-niepodległościowej w koloniach amerykańskich stało się obalenie dynastii Burbonów hiszpańskich przez Napoleona i osadzenie na tronie Hiszpanii jego brata Józefa Bonapartego. Wymuszona abdykacja panującego króla Ferdynanda VII zlikwidowała główny czynnik zespalający kolonie z Hiszpanią. Za przykładem ludności Metropolii także wielu mieszkańców kolonii nie uznało władzy Józefa Bonapartego i mianowanych przez niego gubernatorów. Początkowo opowiadali się oni za obalonym Ferdynandem, wkrótce jednak korzystając z poparcia Wielkiej Brytanii, proklamowali powstanie niezależnych państw. Kiedy po wyzwoleniu Hiszpanii spod okupacji francuskiej w nowej, liberalnej konstytucji z 1812 r. nie zerwano z systemem kolonialnym, ludność kreolska w krajach Ameryki Łacińskiej otwarcie się zbuntowała się i przestała uznawać władzę Metropolii. Rozpoczął się wieloletni okres właściwych wojen o niepodległość, które ostatecznie doprowadziły do upadku kolonialnej potęgi Hiszpanii i powstania nowych państw Ameryk Południowej i Środkowej. Zwycięstwo ruchów niepodległościowych w Ameryce Południowej było niewątpliwie sukcesem polityki brytyjskiej. Przez resztę XIX w. Wielka Brytania nie musiała zwiększać swoich wpływów w tej części świata, uzyskała bowiem wszystko, czego oczekiwała.

1 W tłumieniu powstania na Haiti w latach 1802–1803 brali udział żołnierze polscy z dawnej Legii Naddunajskiej i Legii Włoskiej pod dowództwem gen. Władysława Jabłonowskiego i ppłk. Tomasza Zagórskiego. Z ponad 5 tys. polskich legionistów powróciło tylko 350; pozostali zginęli w walkach, zmarli z powodu żółtej febry albo trafili do niewoli Murzynów i Brytyjczyków.