Читать книгу Я прыду за табой у аўгусце - Каміла Цень - Страница 3

Прэдстаўляеце себе нашу рэакцыю?

Вот толька што рабочы дзень кончыўся. Абычны дзень, какіх у жызні многа была і будзет. Мы з Гаркавым ужэ ў мыслях дома былі. (Дама ў нас разныя, еслі што, но каждаму ў такое ўрэмя вячэрняе дамой хочацца). Ну, можэт Гаркавы і не дома, а ў бутылке ўжо мыслямі быў, а я так даўно мячтала, как дамой прыеду і аддахну наканец. С абеда галава балела, настраеніе тожэ так сібе, на душэ аўгуст… А дома харашо, і ўют, і спакойствіе. І вот на табе. Такое праішэствіе на маршруце. Толька што весь мір быў цібе знакомы і панятны, а тут за сякунду ўсё перавярнулась. Так ано ўсігда ў жызні бывае. І не будзет ана ўжэ прэжняй, жызнь эта. І не важна, што чалавек хацеў і к чаму стрэміўся… Не хазяева мы нашай жызні. А думаем наіўна, што можам самі судзьбу сібе выбіраць.

“Как эта мёртвы?”

Гаркавы гразна мацюкнуўся і ажно рукаў назад закатаў.

“Как-как?… – я прысела радам з эцім непадвіжным, ужэ астываюшчым, но ўсё яшчэ чалавечаскім целам. – У прамом смысле слова”.

І жалка мне была этага беднага пасажыра, і страшна, і гадка чуць-чуць, но пачэму-та, сама не знаю пачэму, і інцярэсна: што ж з ім случылась такое. Не кажды дзень людзі ў аўтобус жывымі садзяцца, а на канечную мёртвыя прыязджаюць. То есць цеарэцічаскі, канешна, усё можэт быць і нічога сьверх’ясцественнага тут нет. З любым можэт случыцца. Но тут… Тут другой случай был. Я эта как-та сразу поняла. Какой-та ў этам усім чустваваўся цеатр. Нехарошы цеатр. Слішкам какой-та драмацічаскі.

Вабшчэ я к мёртвым нармальна атнашусь. Каб баяцца ілі там у обмарак падаць – нет, такога са мной не бывала. Мне іх і да гэтага відзець прыхадзілась – за дзесяць лет да апісываемых сабыцій у меня цёця ўмярла. Ат рака. А яшчэ помню, как у моладасці дзедушку харанілі, как я яго ў лоб цалавала. Не хацела, а заставілі. Ілі вот у мужа майго, Толі, друг нядаўна ўмер, мы на похараны хадзілі. Касцюм яму купілі… Мужу то есць, а не пакойніку. Гаварат, сэрца, но ясна ж, што ад п’янства. Так што не магу сказаць, што я тагда ў аўтобусе так ужэ іспугалась. Мне кажэцца, тут многае ад васпітанія завісіт. Еслі з дзецтва відзіш і панімаеш, што есць у любой жызні начала, а есць канец, так і баяцца мерцвяцоў ня будзеш. Я сама не з Мінска, а з сельскай меснасці. Там к смерці нямнога папрошчэ атносяцца. Как гаварыцца, па-філасофскі. І эта харашо, я шчытаю. Палезна для нервнай сісцемы.

А вот Гаркавы, кагда я яму сказала, што пасажыр этат мёртвы, так сразу жэ пабляднеў, как дзеўка, і адвярнуўся. Плоха яму стала. Мужыкі, яны ўсе слабанервныя, дажа це, каторыя на від самыя мужаственныя. Гонару ў каждага многа, а как да дзела даходзіт, дык сразу глаза на мокрам месце. Мой Толя тожа такой… Палец парэжэт – і ўсё: уміраюшчы лебедзь. Жэншчыны пакрэпчэ ў этам смысле будут. Такімі нас прырода саздала.

Рашыла я таго мёртвага мужыка асматрэць, пака не позна. Зачэм? Ну проста – ўдруг міліцыі панадабяцца патом асобыя прыметы. Мала лі што, в обшчэм. На ўсякі пажарны. Чуць-чуць заташніла мяне, гдзе-та ў раёне лёгкіх, вот здесь, но я сібя сразу ў чуўства прывяла. Сказала сібе: “Так, Юр’еўна. Спакойна. Нічога ён табе ня здзелает. Проста мёртвы мужчына”. Он і праўда прастой быў. Абычнае ліцо. На від лет пяцьдзісят. Адзет прылічна. Панятна, што рабацяшчы. Па чым панятна? Ды па ўсім. Па рукам, па кожэ, па адзеждзе. Выражэніе ліца не злое. Какой у чалавека харакцер, па ліцу сразу відна. А большэ нікакіх асобых прымет. Ну, пасівеўшы трохі, у рубашке і куртке летняй. Штаны пагладжаны. Вот так. Быў чалавек – і нету. Такіх у Мінску – бальшынство, а ў Завадском раёне вабшчэ кажды ўтарой. Неплахой, наверна, мужчына быў. Нармальны. Такога прымерна ціпа, как – і тут я ўнутрана садрагнулась – как мой Толя. Нельзя так, канешна, думаць, кагда на пакойніка смотрыш, но іменна так я, дура, тагда і падумала. Каюсь. Но мысль жэ назад не заталкаеш.

У кармане курткі этага пакойніка штота ляжала. Я астарожна глянула: бутылка каньяка. Не дарагога. Недапітая. І целефон… Ну, кашалёк, канешна. Жыроўка на кварціру, паспарт у абложке. Я жыроўку развярнула, паспарт палістала. Што яшчэ? Зажыгалка, а сігарэт няма. Ключы ад дома на бралку. Праязной.

Но самае інцярэснае была ня эта. А то, што ззадзі на затылке ў яго кроў была. Бальшая такая рана, но не такая, што кроў аж свішчэт, а такая, будта галавой ўдарыўся. Была і яшчэ адна падробнасць, на какую я сначала ўніманія не абраціла, но запомніла…

“Нада вадзіцелю сказаць”, – сказаў Гаркавы. З такой злобай, будта эта вадзіцель быў вінават, што мертвяца нам падбросіў.

“Дык скажы. Што стаіш? І звані ў міліцыю!” – сказала я Гаркаваму, а ў самой у галаве какіе-та калёсікі закруцілісь.

Што-та тут не складывалась.

Пака міліцыя і скорая ехалі, мы з Гаркавым на лавачке на астаноўке сядзелі. Гаркавы ўсё ругаўся, усё мужыка таго жалеў, а я не слушала, я з мыслямі сабіралась. А вадзіцель возле аўтобуса стаў і курыў адну за другой. Можэт, у іх какіе-та свае суяверыя, я не знаю. Можэт, аўтобус, у каторам чалавек умер, у іх проклятым шчытаецца. Но с вадзіцелем гаварыць я пасцяснялась. Мінут чэрэз дваццаць міліцыя прыехала, мы ўсё расказалі, падпісалі. Панятна была, што прыдзёцца і дальшэ паказанія даваць, ані ж не адстанут… Настраеніе ў мяне саўсем іспорцілась. Гаркавы з міліцанерамі разгавор завёў, такі ўжо умнік – а я збоку стаяла і прыслушывалась. Тожэ ж інцярэсна стала, што спецыялісты скажут. Но тут ждала мяне разачараваніе. Пачэму-та рашылі ані сразу, што мужчына этат напіўся, на астаноўке гдзе-та ўпаў, а патом у аўтобусе яшчэ дабавіў спіртнога – і памёр у дароге ад палучэннай раны.

Но эта харашо, што я асталась. Патаму што ані целяфон этага бедалагі праверылі. Целефон, кстаці, быў какой-та странны. Залатога такога цвета. Будта бы жэнскі. Вот не знаю, пачэму, но мне так сразу паказалась.

Праверылі ані і пачэму-та развесялілісь. Как дзеці малыя. І нада жэ, у чом дзела была. На этам целефоне непрылічныя карцінкі былі. Парнаграфія ўсякая з голымі жэншчынамі. Сталі ані ўсе ўмесце рассматрываць. Адзін не выдзержаў і как заржэ. Как падростак, чэснае слова. Я на ніх как пасматрэла – штоб прыстыдзіць – дык ані сразу лыбіцца перасталі. Нельзя ж так пры мёртвым чалавеке сібя вясці. Што б ні случылась, нельзя. К смерці ўважэніе нада імець. Баяцца пакойнікаў не нада, а уважаць умершых – будзь добр.

“Ну, все с ним ясно. Веселый мужик был. Вот и довеселился”, – сказаў какой-та маладой міліцанер.

“Я пахожую історыю слышаў, – уставіў Гаркавы свае пяць капеек: вот жэ чалавек неугамонны. – Аднаго мужыка МАЗам збіла на ўліцэ. Так он падняўся, у магазін пайшоў, пузыр узяў, выпіў з хлопцамі на скамейке – і патом ужэ, кагда дамой прышол, умер ад палучэнных траўм. Проста шок у чалавека вазнікает ад сільнай болі. Арганізм сначала паняць должан, што праізашло. А патом ужэ рашыць, к хірургу яму ілі праміком на тот свет”.

Но ніхто Гаркавага ўжэ не слушаў. Мне тожэ міліцанерам пра сваі самненія расказаць хацелась, но я язык папрыдзяржала. Хто мяне слушаць будзет. Што я, следавацель?

“Не ўсё тут так проста”, – сказала я Гаркаваму, кагда мы адні асталісь. Такую я патрэбнасць пачуствавала сваімі мыслямі падзяліцца, што не магла ўжэ проста малчаць.

“Падаждзі, Юр’еўна, я мігам”.

Гаркавы ў магазін збегаў, узяў бутылку чарніла і пачку вафляў, селі мы з ім у дворыку, падальшэ ад любапытных глаз, і тут я яму і расказала, што мяне смушчает. После двух глаткоў как-та і ў галаве праяснілась. Такое ашчушчэніе паявілась… Уверэннасць какая-та ў сваёй праваце. Праўда, Гаркавы мяне на смех падняў – што ты, мол, панімаеш, нафантазіравала тут, усё ўрэмя ў цібя, Юр’еўна, какіе-та странныя ідзеі ў галаве. Аддыхаць цібе нада пабольшэ. Дзела ж прастое. На почве п’янства чалавек пагіб. Можэт, падраўся перад эцім. Бытавой случай. Жалка мужыка, хоць он і ізврашчэнец. Наверна, сямейныя няўрадзіцы давялі. Шчаслівых мужчын цяпер пракцічаскі нету.

“Вот мне расказвалі, што ў Германіі ў каждам аўтобусе відзеакамеры ўстаноўлены, – задумчыва сказаў Гаркавы, дапівая бутылку. – Там сразу пасматрэлі бы і сказалі: кагда ему паплахела і што праізашло. А ў нас толька ум паможэт і логіка. І логіка нам рускім языком гаварыт, што дзела яснае”.

“Дзела яснае, што дзела цёмнае”, – сказала я машынальна. Так мама мая кагда-та любіла выражацца.

“Да какое цёмнае… Напіўся чалавек, упаў гдзе-та, у аўтобус сеў, а на следушчай старуха з касой зашла”, – пашуціў Гаркавы.

“Какая яшчэ старуха?” – спрасіла я рассеянна, патаму што саўсем Гаркавага не слушала.

“У сінім жылеце”.

“Пачэму ў сінім?”

“Маць тваю, Юр’еўна! Ты што, шутак не панімаеш? Ладна. Усе там будзем. Стрэс мы з табой знялі. Нада цяпер яшчэ адну ўзяць, штоб мазгі да канца прачысціць”.

Но голаву мне задурыць не так проста. Гаркавы за ўтарой пашол, а я на астаноўку пабяжала. І пака я дамой на Шарыкі ехала, дык снова і снова ў галаве ўсе сваі самненія пракручывала. С вамі так нікагда не бывает? Сядзіш і з кем-та разгавор у галаве вядзёш. На самам-та дзеле сама з сабой. Но ўсё роўна спорыш, даказваеш, аргументы ішчаш, факты. Вот і я сама не замеціла, как дамой даехала, столька ў мяне самненій у галаве круцілась.

Ва-первых… Да какое тут ва-первых. Не тот эта был случай, панімаеце? А не тот случай, патаму што ня тот ціп.

Панімаеце?

Я ціп мужчыны імею ў віду. І этат пакойнік наш – ну не таго ён быў ціпа мужчына, штобы вот у таком відзе па ўліцам шастаць. З бутылкай каньяка і непрылічнымі карцінкамі ў целефоне па асфальце валяцца. Не-ет… Я ў ціпах мужчын харашо разбіраюсь, не первы год замужам, как гаварыцца. І ня первы раз, кстаці. Но эта ўжэ лічнае. Так што вы меня ізвініце, но ўжо ж можаце мне паверыць, насматрэлась я ў сваей жызні на ўсякіх мужыкоў. Ад атца свайго да цех, з кем на заводзе работала, ад дзірэктара фірмы да художніка, у каторага я ў кварціры ўбірала. А яшчэ Толікавы друзья і саслужыўцы. А на дачы саседзі? Там вабшчэ такія ціпы – хоць у банкі трохлітровыя закатывай. Ну, а кагда кантралёрам устроілась, на абшчэственнам транспарце – так вабшчэ кнігі магла б пісаць. Вот ужэ гдзе ціпы так ціпы. Я інагда думаю, вот бы какой-нібудзь пісацель напісаў, а я яму расказала. Сама я не магу, у мяне па рускаму языку тройка ў школе была. Зато па мацемаціке – твёрдае пяць.

Так што не таго этат пакойнік ціпа быў. Этат ціп мне харашо ізвесцен. Такой ціп каньяк пакупаць не будзет. Дажа дзяшовы. Хоць гдзе вы каньяк дзяшовы відзелі. Самы дзяшовы па сто сорак тысяч, чэтырнаццаць рублей новымі. Такой ціп ілі водку правераную вазьмёт, ілі чарнільца харошае. І абязацельна ўсё вып’ет, культурна, пад закусачку. За разгаворам пра жызнь, пра паліціку… Пра Украіну. Пра Амерыку з Яўропай. Пра эканоміку нашу развіваюшчуюся. Такому ціпу чарачка не паўрэдзіт, патаму шта он меру знает. А дажэ еслі і вып’ет кагда лішняга, дык не какога-та там каньяка. Хаця нет, да такога састаянія, штобы мордай аб асфальт, такой ціп нікагда не ужыраецца. Этат ціп – он такой весь ураўнавешанны, сір’ёзны. Грунтоўны, как у нас у Беларусі гаварат. То есть такой строгі, можэт дажэ грубый чуць-чуць, но надзёжны. С паніманіем жызні і палажыцельным к ней атнашэніем.

Вот і целефон у пакойніка… Тожэ – парадокс какой-та. Ну не будзет этат ціп мужчыны такой целефон красівенькі сібе пакупаць! Такой ціп сібе салідны целефон купіт. Прастой, надзёжны і няброскі. Цёмны ілі белы, у крайнем случае. А пра карцінкі непрылічные я ўжэ і не гавару. Саўсем у такога пола другое к жэншчыне атнашэніе. Еслі ано вабшчэ ў таком возрасце асталась яшчэ. Любоўніца ў такога ціпа можэт быць, не спору. Но еслі такому ў яго возрасце любві захочацца – он не ў інцярнэт палезе, а к дзеўке маладой. Нет. Сір’ёзны этат мужчына слішкам, штоб так з целефонам балавацца, ды яшчэ пачці і не прачась. А еслі жана найдзёт? А еслі он тот целефон пацірает? Ерунда какая-та, аднім словам.

Нет, цеарэцічаскі, канешна, усякае можэт быць. Ісключэнія із правіл з каждым могут праізайці. Но не с эцім ціпам. Такому дажэ ў гроб лішняга не паложат. А то он па начам к родственнікам прыхадзіць будзет і трэбаваць, штоб перадзелалі ўсё, как он прывык.

К таму жа штаны ў яго – пагладжаны, рубашка тожа, наскі новыя, обуў нармальная. Акуратны мужчына, дасмотраны. Значыт, дома жана ждала. У такога ціпа жана ўсігда імеецца. Вот самі і сматрыце: не саўпадае этат образ з цем, каторы нам был ва ўсёй красе паказан.

Как-будта хто-та спецальна эту красату падстроіў. Штоб у цех, хто пакойніка найдзёт, няправільнае ўпечатленіе слажылась.

Прышла мне ў голаву эта мысль – і я аж іспугалась. Ішла з астаноўкі дамой – і ўсё абарачывалась. Серца как-та забілась нехарашо. Сколька я там з Гаркавым выпіла – грамульку адну… Даўно я так сібя не чуўствавала странна. Усё мне казалась, што хтота за мной ідзёт. Прэследует і не адстаёт. Вот павярну січас з уліцы асвяшчоннай у двор, дагоніт этат хтота і стукнет па галаве. А патом падбросіт, ізвіняюсь, хярні ўсякай у сумачку – вот стыд будзет, кагда найдут. Падумают, вот ты какая была, Юр’еўна. А мы цібя прылічнай жэншчынай шчыталі. А самае худшае, што на дзяцей пятно ляжэт. Ані жэ разбірацца не будут. Дзеці на то і дзеці. Да і каму січас што дакажаш? У гасударства другіх забот хватает. А мы самі далжны так жыць, штоб нікакая, ізвіняюсь, парнаграфія не магла нам душу запэцкаць. Ні на этам свеце, ні на том.

Была і яшчэ штота ў том пакойніке, што мне пакоя не давала. Но што, я сначала не панімала. Штота ў відзе яго ўнешнім. Ілі нет. Штота неўлавімае такое… Какая-та аўра ад яго ішла. Сільная слішкам. Знаеце, бывает такое: ад людзей аўра ідзёт. Эта асобенна летам харашо чуўствуецца: кагда ў аўтобус залазіш, у каторы не ўбіцца. Густое штота такое, как падліва…

Но для этага ўсяго мне ўрэмя была нада, штоб падумаць. Зашла я ў пад’езд, уздахнула с аблегчэніем, пастаяла нямнога на плашчадке – і тагда ўжэ у кварціру паднялась.