Читать книгу Он… / Ул… - - Страница 2

Катнашалар:

Хәким – 64 яшьтә.

Гөлсем – аның хатыны, 43 яшьтә.

Рәшидә – Хәкимнең беренче хатыныннан туган олы кызы, врач, 38 яшьтә.

Валера – автомеханик, аның ире, 36 яшьтә.

Сәкинә – Хәкимнең беренче хатыныннан туган икенче кызы, депутат, 36 яшьтә.

Хафиз – аның ире, милиционер, 40 яшьтә.

Ногман – Хәкимнең беренче хатыныннан туган беренче малае, «кооператор», «банкир», 35 яшьтә.

Гайшә – аның хатыны, 34 яшьтә.

Ирек – Хәкимнең беренче хатыныннан туган төпчек улы, төрмәдә утырып чыккан егет, 27 яшьтә.

Чәчкә – төпчек кызлары, 17 яшьтә.

Беренче пәрдә

Бик бай җиhазландырылган өй. Коттедж булуы да мөмкин. Көзгеләр, картиналар сөлге-тастымаллар белән каплап куелган. Уртада өстәл. Ниндидер мәҗлес көтелә. Гөлсем кухня белән өстәл арасында бөтерелә. Кыңгырау тавышы. Ишек ача. Аннан уфылдап, Чәчкә килеп керә.

Чәчкә. Уф, чаба-чаба, җаным чыга язды.

Гөлсем. Ярый, вакытында кайтып җиттең әле. Йә, нәрсә булды соң?

Чәчкә. Халисә апада да, Шакир абыйларда да, тёт Марусяларда да булмады. Тёт Маруся бер танышыннан табып бирде. Уф, боже мой, үләм дип торам.

Гөлсем. Унны алдыңмы?

Чәчкә. Ты что, мам? Көчкә-көчкә дүртне таптык. Ун ещё… Ярый әле…

Гөлсем. Ярар, ярар, яхшы булган. Әйдә, чишен. Кем уйлаган аны. Серафим Халисәсе, аракысыз ничек үткәрәсең, дип коткы салгач аптырап калдым. Ярый, булды әле. Тәк, өчесен кухняга яшер. Берсен үз бүлмәңә куеп тор.

Чәчкә. Зачем?

Гөлсем. Сиңа әйттеләр бит инде! Аңлатам. Безнең татар гадәте буенча, мәрхүмне искә алганда, борын заманнарда эчмәгәннәр.

Чәчкә. Ә хәзер?

Гөлсем. Нәрсә хәзер?

Чәчкә. Хәзер эчәләрме?

Гөлсем. Хәзер дә ярамый.

Чәчкә. А что такое мәрхүм?

Гөлсем. Бүлдермә инде. Мәрхүм? Ничек дип әйтим, үлгән кеше, покойник.

Чәчкә. Понятно!

Гөлсем. Шуңа күрә туганнарың җыелгач…

Чәчкә. Сама эчәргә ярамый дисең…

Гөлсем. Өстәлгә куярга ярамый, яшереп кенә. (Тамак төбенә чиертә.) Тыңла. Син…

Чәчкә. Ни өчен мин?

Гөлсем. Чөнки син минем бердәнберем, иң акыллы кызым. Минем иң ышанычлы булышчым. (Елый.) Безне өзелеп яраткан кадерле әтиеңне искә алганда, синнән башка кем булышсын инде миңа. (Мышкылдый, борынын сөртә.) Аннан сиңа да варёнка костюм, алтын цепочка кирәк бит әле. Минем бердәнбер кызым матур киенеп йөрергә тиеш.

Чәчкә. Мин болай да матур, ә варёнканы син болай да аласың… Әгәр алмасаң?..

Гөлсем. Ярый, кызым, бар да әйбәт кенә, без теләгәнчә генә бетсә, бар да булыр.

Чәчкә. Без түгел, син теләгәнчә.

Гөлсем. Бигрәкләр дә акыллы инде син, кызым, нәкъ әтиең.

Чәчкә. О, комплимент, давай, мам, давай!

Гөлсем. Ник алай дисең, кызым?

Чәчкә. Что-то бик куе китте әле бу, кызым да кызым! Ладно, всё. Что от меня требуется, мамуся?

Гөлсем. И-и-и, юк кына әйбер инде, кызым. Менә абыйларың, җизнәләрең, апаларың – алар да каршы килмәс, эчүгә хәзер кем каршы, кухняга яисә синең бүлмәгә кергән арада, салгалап бирерсең. Бетсә, шинкарлардан тагын алырбыз. Миңа, үзең аңлыйсыңдыр, аны эшләргә ярамас.

Чәчкә. Ярар, эшләрмен. Всё?! Но, үзем дә бераз кабам…

Гөлсем. Анысын үзең беләсеңдер инде, зур кыз бит инде син хәзер. Тагын шул, кызым. (Конверт чыгара.) Менә бу – әтиең язып калдырган васыять. Ул аны, барлык балаларның кулы булганда гына, дөрес дигән. Болай була инде… Ничек диим…

Чәчкә. Ладно, боргалама, вали прямо.

Гөлсем. Аракы белән генә йомшартып булмаса, кул куймасалар… Ни, үзең беләсең, алар бит бик кире. Ничек диим… Ярар, кызым, бар, алайса.

Чәчкә. Да, әни, что-то син мине бик нык ярата башладың әле.

Гөлсем. Мин сине гел яратам. Көлмә. Болай эшләвем дә сине кайгыртканга, синең киләчәгеңне уйлаганнан. Аннан мин дә бит әле карт хатынга охшамаган, шулаймы, ә?! (Көлә.)

Чәчкә. Женщина – экстра класс!

Гөлсем (еламсырап). Менә мәрхүм әтиеңне генә кызганам, нишләп кенә ташлап китте микән без мескеннәрне.

Чәчкә. Ладно, ладно, уж, замуж, невтерпёж – пишутся без мягкого знака.

Гөлсем. Ни дидең, аңламадым?

Чәчкә. Юк, шундый правила бар урыс телендә.

Гөлсем. Әй, минем урысчам чамалы шул.

Чәчкә. Урысча дигәннән, әни, Отчизнаның татарчасы ничек була?

Гөлсем. Нәрсә, нәрсә?

Чәчкә. Трамвайда кайтканда, ике абый так говорили, Отчизнаның татарчасы ничек була дип. Интересно, а как, мам, а?

Гөлсем. Баш катырма әле, мин каян белим.

Чәчкә. Шулай да, очень даже интересно, татарча ничек була? Ярый, мин урнаштыра торам. Всё будет о’кей! Мин бит дура түгел. «Миллионы, миллионы алых роз…» (Кухняга кереп китә.)

Гөлсем. Ни сөйли бит. Ничава. Йа Аллам, гөнаhларыннан үзең ярлыка. Ниләр эшләргә туры килә бит… Ярый, бусы җайланды. (Ишектә кыңгырау тавышы.) Ай Аллам, килеп тә җиттеләр. (Ишек ача.)

Ирек керә.

Гөлсем. Апаларың дип торам, син икәнсең.

Ирек. Нәрсә, мин булгач ярамыймы? Иң әүвәл, исәнме, әни. Во-вторых, барыбер китмим, әти хөрмәте, өченчедән, баш авырта.

Гөлсем. Саумы, улым. Ачуланма, кайгыдан, борчылудан баш каткан. Кем уйлаган бит шулай булыр дип…

Ирек. Аңлашылды… Ну, нәрсә, әнкәй, баш чатный.

Гөлсем. Син нәрсә инде, Ирек, шундый көндә. Аннан каян килсен ди миндә…

Ирек (катгый рәвештә). Ярар, ярар, мескенләнмә, әнкәй, бар икәнен беләм бит.

Гөлсем. Синнән котылып булмас, бар әнә кухняга, Чәчкәдән сора. Кара аны, артыгын тыгынма.

Ирек. Син что инде, әнкәй бәгърем. Чуточку и всё! Чәчкә! Чәчәк тотып из Воркуты. (Кухняга китә.)

Гөлсем. Yз балаңнан котың чыгып, аның өчен оялып йөр инде. Алма кебек бала булып үскән иде бит. Туктале, үзем дә керим әле. (Кухняга китә.)

Тышкы ишектән песи кебек йомшак кына атлап, Ногман керә. Кулында пакет. Як-ягына карана, эзләнә, капланган әйберләрне күтәреп карый. Ул моны, кызыксынудан бигрәк, күнегелгән гадәт буенча эшли. Аның артыннан, дөбер-шатыр килеп, Гайшә килеп керә. Ул мишәрчә сөйләшә.

Гайшә. Нәрсә актарынасың инде тагын, карак мәче кебек?

Ногман. Тс-с… Нәрсә акырасың, базарга чыктың мәллә?

Гайшә. Шул җүләр гадәтеңне сөймим, эзләнәсең дә эзләнәсең. Төнлә белән йоклаганда кисәк капшап котымны аласың. Капшаганга карап, рәтең булса иде, ичмасам. Ха-ха-ха!..

Ногман. Но-но! Узынма! Минем кебек май эчендә йөздереп яшәтә торган мужик булса, күпләр түшәмгә сикерер иде. (Һаман эзләнә.)

Гайшә. Анысы бар инде. Әй җанашым, алай гына, май эчендә генә яшәп күңел тынычлансын иде ул. Булмый шул. Уф, кысталып үлә яздым. Каяле, әнинең бәдрәфе үз урынында микән? (Көлә-көлә кереп китә.)

Ногман. Чамалап анда, бу гәүдәң белән кысылып кала күрмә. Кайда соң бу халык? (Стенка тартмаларын актара.)

Гөлсем килеп чыга. Ул аптырап Ногманга карап тора. Ногман аны күрми.

Гөлсем. Нишлисең, Ногман?

Ногман (шып туктап кала, селкенми). Ә, нәрсә?.. (Акрын гына борыла, нишләргә дә белми аптырап кала.)

Гөлсем. Нишлисең дим?

Ногман (ни әйтергә белмичә). Ни… хе-хе, ну инде… теге… Әйе, безнең шеф стенка кирәк дигән иде, ни, бу ничава бит, әни, ә?

Гөлсем. Ничава, ничава… (Аптырап.) Исәнләшик димме соң? Ни хәлләрең бар?

Ногман. Әй, бу эш белән дә баш каткан, яңа эш бит. Ирек әйтмешли, кооперация күселәре бит без, хи-хи-хи!.. Исәнме-саумы, әнкәй, җаныем-бәгърем! Әни, менә монда (пакетны биреп) кирәк булса дип, алмалар, лимоннар алган идем… Бер булса да сервелат.

Гөлсем. Рәхмәт, Ногман улым. Борчыласың калмаган, бәйрәм түгел ич… Атагыз мәрхүмнең… (Мышкылдый башлый.)

Ногман. Йә, йә, әни, хәзер елап берни эшләп булмый. Нишлисең инде. Yлгән артыннан үлеп булмый. Yзеңне генә бетерәсең.

Су шаулаган тавыш ишетелә.

Гайшә (чыгып). Мондый бәдрәфтә көне буе утырсаң да ярый, ә. Әнигә килгән саен эшем булмаса да кереп чыгам. Мировой стандарт.

Ногман. Шаулама инде, күрәсең ич…

Гайшә. Кичер, әни. (Еламсырап.) Нишлисең инде, дөнья шулай барадыр. Yзең таза-саумы соң?

Гөлсем. Аллага шөкер, килен. Менә соңгы вакытта гына йөрәк сыкрап тора.

Гайшә. Yзеңне бетермә. Елап берни эшләп булмый. Нишлисең бит… Уф, үзем дә тетрәнеп калдым. Язмыштан узмыш юктыр инде ул…

Ногман. Әни, әйдә, син бераз ятып тор, без үзебез монда карарбыз.

Гайшә. Әйе, әни, син ял итеп ал. Без монда үзебез… Минем Ногман уңган ул, өйдә дә ялт итеп өстәл әзерләп ата.

Гөлсем. Өстәл дип, әллә ни шауларга ярамас…

Гайшә. Әй, шул татар, татар, дия-дия, кешене юньләп (тамак төбенә чиертеп) искә алып та булмый. Әйдә, әни, икенче бүлмәгә. Әллә бездән башка беркем дә юк инде?

Гөлсем. Бар. Ирек килде, Чәчкә белән кухняда.

Гайшә. Ул каламы соң… Сугыш чукмары!

Гөлсем. Әйбер-мазар кирәксә, Чәчкәдән сорагыз.

Ногман. Яхшы, тик борчылма гына. (Әниләрен бүлмәгә кертеп, чыгалар.)

Гайшә. Боларның берәр рәтләре бар микән?! Әни бик шикле сөйләнде.

Ногман. Сиңа эчәргә ярамый, тагын кычкыра башлыйсың, тавышың тавыш булса иде, мацы куригы!

Гайшә. Мыскыллама, мишәр хәтле булырга кирәк әле. «Татарин со знаком качества» дип ничә тапкыр әйттем.

Ногман. Шуңа мине атланып изәсеңме, «со знаком качества» булганга?!

Гайшә. Издермә, ха-ха-ха!..

Ногман. Бар, төшереп кара өстеңнән синең кебек әвенне.

Гайшә. Үзең менә алмагач ятасың инде аста мышнап, яланып, хи-хи-хи!

Кыңгырау тавышы.

Әhә, бер ач күзе килеп җитте, бар ач әле.

Ногман. Менә нәрсә: болай теләсә нәрсә кычкырып утырасы булсаң, коры калачакбыз, сукыр тиен дә эләкмәс.

Гайшә. Ярар, ярар, ул кадәр ахмак мишәр дигәч тә… Дәшмәм. Ну, әгәр дә безне кыса башласалар…

Тагын кыңгырау тавышы.

Бар инде, ач, дәшмәм, дидем бит инде, май каптым. Гайшә акча кадерен белми, шпана Ирек түгел ич мин.

Ногманга ияреп, Рәшидә, Валера, Сәкинә, Хафиз керәләр. Валераның кулында авыр гына төргәк. Рәшидәдә кул сумкасы. Сәкинәнең күкрәгендә депутат значогы. Хафиз милиция лейтенанты формасыннан.

Гайшә (тыныч кына утыралмыйча). У-у-у, казанские сироты. Көтүегез белән генә йөрисез.

Валера. Общий привет! Асса-ла-муляйкум! Что в переводе означает – маленько салам.

Рәшидә. Бик җәелмә, нинди көн икәнен беләсең. Саумы, Гайшә! Гөлсем апа кайда?

Ногман (Гайшәгә төртеп). Гайшә, үзең күргәнчә, айгыр кебек таза. Ә әни теге бүлмәдә, хәле начарланыбрак тора.

Рәшидә. Ни булды?

Гайшә. Син минем башыма сукма. Ни булды? Башта әни дип әйтергә өйрәнегез. (Еламсырап.) Берәр нәрсә кирәк булса гына килеп җитәсез шул сез, хәл белергә калса – без!

Рәшидә сүз дәшми, сумкасын алып, күрше бүлмәгә кереп китә. Хафиз, тирә-якны күзәтеп, уртада кала.

Сәкинә. Исәнмесез, саумысыз, әнинең хәле ничек?

Гайшә. Менә яңа совет власте исәнләшә дә белә, әни дип тә әйтә hәм берни дә соранмый, шулаймы?

Сәкинә. Шулай, шулай. Әнигә ни булды?

Гайшә. Совет власте булсаң, кереп кара.

Сәкинә бүлмәгә кереп китә.

Хафиз. Ник совет властена берни дә кирәкмәсен? Ничек итеп ул шулкадәр аппаратны, мәсәлән, хотя бы мине асрасын?!

Гайшә. Анысы дөрес: синең кебек әзмәвердәй кешене асравы авырдыр. Минем кулда булсаң, малны жәлләмәс идем дә, борының гына ни тора, их! Хи-хи-хи! Эшләп аша!

Ногман. Гайшә, җитте диләр, сөйләштек бит.

Гайшә. Ой-ой-ой! Минем мужик җикеренә башлады, кая качып котылыйм. Курыкма, бирми карасыннар, бөтен козгын оясын туздырырмын, милиция белән советтан курыккан заманнар үткән инде. Әнә калхуз базары тирәсендә тәртип сакласыннар! Шулаймы, Хафиз кияү?! (Хафиз дәшми.)

Ногман (чәрелдәп). Гайшә, дим!

Валера. Ты, Гайша, кому угодно приставай, но Рашиду оставь в покое. Думаешь, она умолчит, а ты всё загребёшь. Как бы не так. Здесь ещё я есть, богатырская наша сила…

Гайшә. Ой, үләм, ха-ха-ха, урыс богатыре, ой, тотыгыз. Күшеккән чучка, хи-хи-хи.

Савыт-саба күтәреп, Чәчкә килеп чыга.

Чәчкә. Гайшә апа, у тебя часто заскоки бывают?..

Гайшә. Нәчтә?..

Чәчкә. Ну, вакыты җиттеме әллә, диюем?

Гайшә. Әй маңка тәре, нәрсә сөйли дип торам. (Кычкырып.) Әдәпсез, анаңнан да юк, атаңнан да, үзең ни урыс, ни татар, тфү! Хи-хи-хи!..

Чәчкә. Ты, әти белән әнине не трожь!

Хафиз. Ногман, тый хатыныңны! Урыны түгел, вакыты да, хихылдап утырырга.

Гайшә. Ярар, ярар, өйрәтмәсәгез дә беләм. Барыгыз да күзегезне алартып килгәнсез, үтәли күрәм бит мин сезне. Карагыз аны: мишәр – эцеңне тишәр!..

Ногман. Гайшә бәгърем, ну, пожалуйста!

Гайшә. Ай бәгырь кисәгем, нинди җөмләләр белә бит ул. Юкка гына чәче коелмаган. Бетте, май каптым. Кая соң болар? (Бүлмәгә кереп китә.)

Ногман (Хафизга). Син бүген эшләмисеңмени?

Хафиз. Төнгедән. Ә нәрсә, берәр эш бармы?

Ногман. Юк, болай гына. Ни, миңа права эшләп атарга иде бит инде. Буш итмәм.

Хафиз. Сөйләшербез әле. Байыйсыз, ә?! Машинасын алдыңмы әле?

Ногман. Юк пока. Yзең беләсең, безнең кооперативта машина юк. Ә базарда кыйбатрак. Менә әни булышса… берәр «мерс» ка…

Хафиз. Әни булышса? Акылың алтын икән! Белмим, бар кешегә булышып бетә алыр микән? Вообще, булышса әле…

Валера. А почему нет? Вот, я же помогаю. Всегда помогал. А сейчас на ихнюю «Волгу» карбюратор принёс.

Ногман. Нәрсә ул?

Валера. Ну батя три года назад говорил, что машина не тянет. Вот сменит.

Хафиз. Әти күптән түгел генә двигатель алмаштырган иде бит.

Валера. Ну я не знал, я думал…

Ногман. Кайгырма, «мерседес» ка яраса, миңа бирерсең.

Валера. Ещё чего. Фигу. Только бабке.

Хафиз. «Мерседес» аласыңмыни? Ни… ялгышма…

Ногман. Йә, йә… борчылма артык… Безнең егетләр рәтен беләләр, hәрберсендә машина.

Хафиз. Да, синең тормыш көйләнгән. Элитный йортта өчегезгә өч бүлмәле фатир, машина, шикарный дача…

Ногман. Юк шул, барысы да көйләнмәгән. Әйтәм бит, әни азрак булышса, хотя бы яртысын…

Хафиз. Ә безнең!.. Хатынга әйтеп караган идем дә, шабашкага китим дип, курыкты. Хәзер бөтенләй депутат булып китте. Шул, әни ни дияр.

Ногман. Юләр син, шабашка белән хәзер баеп буламы? Спекуляция, фарцовщиклар өчен иң кулай вакыт килде. Сине өйрәтәсе юк, үзең милициядә эшлисең, беләсеңдер. Бөтен дөньясында дефицит өстенә дефицит. Шул ук шикәр белән генә дә дөнья акча эшләргә була. Аракы белән әйткән дә юк. Йоклап ятма. Бөтен права үз кулыңда.

Валера. Да, умеют они наших водителей зажимать да баб разведённых. Я знаю участкового, регистрирует одиноких и симпатичных женщин отдельно и защищает их от одиночества, и якобы от другого. Тянет их потихоньку, сволочь. А шинкарям в винном достаёт ящиками вина. Да, что там говорить. И ты тоже…

Хафиз. Нәрсә син, күрдеңме? Yзең син запчасть сатып, бензин сатып…

Валера. Но, но, а ну вас. Все вы на одно лицо…

Ногман. Ярый, ярый, талашмагыз, әни чыгар. Нишләп сузалар инде, кая китеп беттеләр.

Валера. Мужики, пошли, пока покурим.

Чәчкә әйберләр белән чыга.

Ногман. Киттек. Чәчкә, без монда, тартабыз гына! Хафиз, әйдә.

Хафиз. Мин тартмыйм. (Диванга утыра. Сигарет алып каба.)

Чәчкә. Нәрсә, җизни, душа не спокойна? (Аның янына диванга утыра.)

Хафиз. Нигә алай дисең?

Чәчкә. Предчувствие тынгы бирмидер, дим.

Хафиз. Ниткән предчувствие?

Чәчкә. Ну ладно, ладно! (Пышылдап.) Неужели минем сине ничек якын итүне сизмисең? (Якынрак килеп утыра.) Ә?

Хафиз. Хе, ни, ничек диим, сизәм шикелле…

Чәчкә. Ну, сизгәч, азрак миңа внимание да кирәк бит инде. (Итәген күтәребрәк куя.) Мин бит тоже не железная, сине көттем.

Хафиз (каушап). Ни дип әйтим, мин курыктым.

Чәчкә. Нәрсәдән? Миннәнме?

Хафиз. Ну, ни диим… Син бит фырт кыз. Yзең чибәр, үзең шикарная. Сиңа якын килүе – утка кергән күбәләк язмышы күк. Рэкет малайларын да җыеп килсәң…

Чәчкә. Ха-ха-ха… Ну, сказанул, җизни! Ну и что фырт! Может миңа син күбрәк ошыйсыңдыр, чем мафия егетләре, ә? (Иягеннән сыйпап китә.) Ха-ха-ха!.. Ничек инде ты, милиция лейтенанты була торып, малайлардан куркасың.

Хафиз. Хе, курыкмый кара, алар сине хәзер милиция дип тормыйлар. Милиция тагын да ныграк качып йөрергә тиеш әле.

Чәчкә. Ну, ярар алайса, ладно, мин сине үзем алардан саклармын, яме? Ха-ха-ха!.. Ә син аның өчен миңа…

Хафиз. Ә юк, сиңа бүләк бирә алмыйм. Сиңа бүләк бирерлек минем валюта юк.

Чәчкә. Ты что уж, җизни, какая синнән валюта? Юк, юк, миңа синнән берни дә кирәкми.

Хафиз. Кәнишне, синдәге байлык…

Чәчкә. Җизни, неужели син не можешь, хотя бы государственный машина белән булса да, мине берәр пикникка чакырырга, ха-ха-ха…

Хафиз. Пикникка, дисеңме?.. А почему… мөмкин. Әйдә, болай итәбез: бер әйбәт дача бар… Шунда барабыз.

Чәчкә. Кайчан?

Хафиз. Кайчан, дип, хет бүген. (Коча.) Син тик беркемгә дә сиздермә, яме?

Чәчкә. Гарантия 200 процент.

Хафиз. Безнең барудан файда булырмы икән? Бушка гына йөрисе килми бит. Аннан мин синнән өлкәнрәк.

Чәчкә. Нинди карт?! Сыйлый белсәң, всё о’кей будет. Потом, үзеңнән старше кеше белән очень даже заманчиво. Ә калганын я обеспечу. Без бит бик «яхшы» видиклар карыйбыз.

Хафиз. Ярар, матурым! (Yбеп ала.) Килештек! Кайчан икәнен мин үзем хәбәр итәрмен!

Чәчкә. Ферштейн! Тик менә что, җизни: всё это будет, если син баш тартсаң от своей доли, и кул куйсаң, а? Что сиңа стоит, әйеме?

Хафиз (этеп җибәрә). Чего?! Кара син аны, акыллы баш, үзең белдеңме, әллә анаң өйрәттеме? Кара син аны, мин а то хатын тапмыйм. Извини, сине бер үбү өчен байлыктан баш тартырга минем башка тай типмәгән. Кая, бер үбим дә…

Чәчкә. Пошёл ты… (Тәмәкечеләрнең кергәне ишетелә. Чәчкә кухняга кереп китә.)

Хафиз. Ярар, соңрак сөйләшербез әле…

Валера, Ногман керәләр. Ирек чыга, ул кызып алган.

Ирек. «Яшисе килә, яшисе килә, яшисе килә, дуслар…» О-о-о, барысы да җыелган, җыелышны ачык дип белдерик. Саумы, иптәш, товарищ мент? Привет, Валера, нихәл, кооперация күсесе?

Ногман. Яхшы. Фу, сасыган! (Борынын каплый.)

Ирек. Но, но, ирләр исен яратмыйсың. Син нәрсә генә яратасың соң, ә? Ирләр исен юк, хатын-кызны тем более, кхм, сәер… Ә акча исен яратасың. Гафу ит, мин сине кайвакыт кешегә санап атам, син күсе бит әле.

Хафиз. Өлгердең дә, ә?

Ирек. Иснәмә дә, тикшеренмә дә. Хет монда кеше бул. Кара әле, мине тыңласаң, адәм ясыйм мин синнән. Ә юк, сине үзгәртеп булмас. Синең йөрәгең кызыл лента белән кысып бәйләнгән инде. Октябрёнок, пионер, комсомол, коммунист, пенсионер – хенде хох, ха-ха-ха… Вот Валеру ещё можно, а?

Валера. О чём поёшь?

Ирек. Пить будешь?

Валера. Всегда готов! Что у вас за традиции, по-человечески человека не помянешь.

Ногман (чәрелдәп). Диваналанма, Ирек! Әти хакында уйла. Шундый көндә!

Хафиз. Артыгын кыланма!

Ирек. Кыланам? Минме кыланам?! Әйе, кыланам, ни өченме? Чөнки әти минем өчен мәңге үлмәс, ә сез аның үлемен көтеп йөрдегез.

Ногман. Син ни сөйлисең? Ничек оялмыйсың, оятсыз!

Ирек. Оялырга, хы-хы… Мин бит оятсыз. Ә, юк, менә оялдым, кызардым да хәтта, мерси!

Хафиз. Җитте, маймылланма!

Ирек. Алайса, менә нәрсә: алай бик ирләрчә сөйләшәсегез килсә, әйдә, кухняга чыгып керик!

Ногман. Җибәр, мин чыкмыйм.

Ирек. Курыкма, бүген беркемне дә кыйнамыйм. Только, только тыңласагыз гына.

Валера. Нугман, слушайся старших!

Ирек. Валера, айда.

Ирләр, җыйнаулашып, кухняга чыгып китәләр.

Ирек (Чәчкәне, шаярып, кухнядан төртеп чыгара). Бар тизрәк, табынны әзерләп бетерегез дә башлыйк.

Чәчкә. Абыйка, пожалуйста, исермә инде?..

Ирек. Курыкма, матурым. Бүген миңа исерергә ярамый. Нәрсә мине бик кайгыртасың әле син?

Чәчкә. Мин бит сине яратам, абый.

Ирек. Чәчкә, дим!

Чәчкә. Мин гомерем буе Чәчкә инде.

Ирек. Сезгә анатомия укыттылармы?

Чәчкә. Укытсалар соң.

Ирек. Киреләнмә әле, карале, син моны. Яле менә миңа кара әле. Шулай. Анда нәрсә диелгән? Бертуганнар яратыша алмый.

Чәчкә. Без бертуганнар түгел.

Ирек. Без – бер ата балалары.

Чәчкә. Миңа физиология мөһим түгел, о душе предмет интересней.

Ирек. Йә, йә, бик укымышлы икән син. Йә инде, булды инде… Мин дә бит… сине… яратам.

Чәчкә. Яратмыйсың.

Ирек. Йә, шундый елак булмыйлар, булды. Син миңа бик кадерле. Сүз бирәм, бар да яхшы булыр.

Чәчкә. Мин дә бит ул турыда түгел.

Ирек. Ярый, ярый, бар да яхшы булыр.

Кереп китә.

Чәчкә. Апа, апа!

Гайшә (чыгып). Нәрсә чиныйсың, койрыгы кысылган чучка кебек.

Чәчкә. Җыелырга иде. Өстәл әзерләргә.

Гайшә. Хәзер, җаным. (Бүлмәгә кереп китә.) Сәкинә, әйдә, Рәшидә, син дә калма!

Сәкинә чыга.

Сәкинә (Чәчкәгә). Исәнме, сеңлем? Нәрсәләр кирәк?

Чәчкә. Чашкалар да ложечки. А, нет, кухняга үзем кереп чыгам, таба алмассың. Менә, апа, пирогны кисә тор.

Кухняга кереп китә.

Гайшә (бүлмәдән чыгып). Йоклап тормагыз, өйдә чабып йөрергә кирәк.

Сәкинә. Гайшә, алай ук гөрләмә инде, килешмәс.

Гайшә. У-у-уф, нишлисез сез, ә? Yзем белмим мәллә? Әтинең иң уңган, иң яраткан килене идем мин, беләсегез килсә!

Сәкинә. Ачуланма. Тормышларыгыз ничек соң? Күргән дә юк – дөнья куып.

Гайшә. Сөйләмә инде, кооперативка күчкән булып акчасын да күргән юк. Эчә башлады.

Сәкинә. Ничек, Ногман эчми иде бит?

Гайшә. Һай (елап), җаным, хәзер сала. Тавыш та күтәрә башлады, кулы да тик тормый. Акча җиткереп булмый.

Сәкинә. Кит әле, кул саламы? Мин үзем сөйләшеп карармын әле. Акчаны да әйбәт кенә эшлим дигән иде бит.

Гайшә (айнып китеп). Кирәкми. Гаилә эшенә катышма. Гаилә бозарга. Хе, кеше тормышын болгату ансат ул. Совет булдым дигәч тә. Акча эшлим дип алдый икән әле тагын, Ходаем.

Чәчкә, чыгып, кашыклар тезә башлый.

Шул тиеннәрен, оятсыз.

Сәкинә. Кысылмыйм, кысылмыйм, шаулама гына. Бар, әнә чәй алып чык.

Гайшә китә. Эчтән Валераның «Гайшә, айда стопку» дигәне, Гайшәнең «Ә кәкже» дигәне ишетелә.

Чәчкә, син укырга керергә уйламадыңмы?

Чәчкә. Зачем? Миңа и так әйбәт!

Сәкинә. Эшләмисең дә, гомер буе әни җилкәсендә ятарсыңмы?

Чәчкә. И не думаю. Кызыгы юк. Ай, әтидән калган байлык бар. Менә син совет власте буларак (юри мескенләнеп), бәләкәй, төпчек кыз туганыгызга ул акчаларны калдырсагыз, всё о’кей будет. Немножко типтереп яшәрмен дә берәр банкирга кияүгә чыгармын. Чибәрлегем бар, ә! Хи-хи-хи!..

Сәкинә. Кыланма, акыллы гына сөйләш.

Чәчкә. Мин кыланмыйм, менә сез кыланасыз, мин уйлаганымны әйтәм! Ә что толку, в самом-то деле син…

Сәкинә. Ә нишләп банкирга, профессорга түгел?

Чәчкә. Как не понимаешь? Профессорның престижы юк хәзер. Карт булалар тем более. Ә «яңа татарлар» бешеный акча алалар.

Сәкинә. Озак шулай акча сугар дип уйлыйсыңмы?

Чәчкә. Минем гомергә җитәр. Озак яшәргә җыенмыйм.

Сәкинә. Ни сөйлисең, ә?

Чәчкә. А что? Дөньяның бөтен рәхәтен күреп бетерәм дә – а потом что? Искать смысла жизни? Не хо-чу! Сезнең кебек яртышар ел в Верховном Совете бер акыллы фикергә килә алмыйча чокчыныргамы? И вообще, калдырыгыз мине, я не ребёнок! (Кухняга кереп китә.)

Кухнядан Гайшәнең шаркылдаганы ишетелә. Бераздан Гайшә чәйнекләр күтәреп чыга, кәефе күтәрелгән.

Гайшә. Чәй әзер, иптәш депутат. Адәмнәр, җыелыгыз!

Рәшидә чыга.

Сәкинә. Йә, ничек?

Рәшидә. Әйбәтләнә, укол кададым.

Гайшә. Әй, берни дә булмагандыр әле, без хатын-кыз халкы хәйләкәр инде ул.

Сәкинә. Гайшә, җитте инде сиңа. (Рәшидәгә.) Сезнең малай ничәнчедә инде хәзер?

Гайшә китә.

Рәшидә. Унда. Кая гына юл алыр инде. Физикасыннан аерыла алмый.

Сәкинә. Акыллы малай ул. Галим булып китәр әле.

Рәшидә. Сөйләмә булмаганны. Кая инде ул?!

Сәкинә. Алай димә, әллә кемнәр булмый инде аны.

Рәшидә. Бирсен Ходай, шулай булсын. Бөтен юанычым шул. Син кайчан Мәскәүгә китәсең?

Сәкинә. Тагын ике атнадан сессия башланырга тиеш. Yзем дә туйдым инде. Эх, Рәшидә, синең, ичмасам, юанычың бар, малаең.

Рәшидә. Соң, сез дә алып кайтыгыз, тупылдатып.

Сәкинә. Булмый бит. Хафиз башта үзе төшертте, безгә әле бала кирәк түгел дип, ә хәзер үзе китәм дип тә янап ала. Мин аннан башка яшәүне күз алдына да китерә алмыйм.

Рәшидә. Ярар, булды, булды, җебемә.

Сәкинә. Соңгы вакытта акчага хирысланып китте. Эшен ташлап, шабашкага китмәкче иде, көчкә үгетләп калдым. Монда килгәндә дә… (Туктап кала.)

Рәшидә. Нәрсә дисең, аңламадым.

Сәкинә. Ә юк, ни, әнине чакырыйк.

Рәшидә. Әйе, җыелырга вакыт.

Кухнядан Гайшә белән Чәчкә чыга.

Гайшә. Yзем, әнине үзем алып чыгам. (Кереп китә.)

Рәшидә. Чәчкә, бар, акыллым, абыйларыңны чакыр.

Чәчкә китә.

Гайшә (Гөлсемне алып чыга). Әйдә, әни җаным, үзем генә карап йөртим әле.

Гөлсем. Кирәкми, минем хәлем яхшырды.

Гайшә. Юк-юк, тап-таза киленең була торып, шту син…

Рәшидә. Гөлсем апа, сез тынычрак булырга тырышыгыз.

Гайшә. Уф, тагын апа.

Сәкинә. Гайшә!

Гөлсем өстәл артына утыра, Гайшә аның янына чума.

Гайшә. Әнине үзем саклап утырам. (Рәшидәгә.) Бар, бар, ераграк йөр, хәзерге медицинага ышаныч юк. Әнә дөньяда иң артта калганбыз диме?

Ирләр чыга, барысы да кызмача.

Хәзер Кашпировский бөтенегезне алмаштыра. Каяле, картым, утыр әле яныма.

Хафиз. Саумысыз, Гөлсем апа!

Гөлсем. Исәнме, улым!

Валера. Здравствуй, бабуля!

Гөлсем. Исәнме, кияү, ярый, балалар, утырышыгыз. Чәчкә кайда соң әле?

Ирек. Ул хәзер чыга. Духовкадан ашамлыклар алып калды.

Гөлсем. Барыгызга да мәгълүм, балалар, өч көн элек, hич көтмәгәндә безнең иң кадерле кешебез, безне ач-ялангач итмәгән, яраткан, киләчәктә дә матур итеп безнең белән яшәргә теләгән изге күңелле кеше – әтиегез вафат булды. (Өстәлгә капланып елый.)

Сәкинә. Кирәкми, әни.

Гөлсем. Нишлисең бит, язмыштыр инде. Авыр миңа, балалар.

Хафиз. Аңлыйбыз, әни. Син бик борчылма инде…

Ногман. Әйе, әни, син үзеңне бетермә. Әти безгә бик кадерле кеше иде.

Гөлсем. Әй балалар, яраткан кешеңне югалту бик читен ул, аңларсыз әле.

Гайшә. Әй әни, уф, йөрәгем. Әти минем өчен үлеп тора иде, акыллым, киленем, дип сөя иде. (Елый.)

Ногман. Тынычлан, карчык, тынычлан.

Гайшә. Шту, нинди карчык булыйм, ди, мин сиңа?!

Ногман. Ярар инде, девочка, алайса.

Гөлсем. Беләм, балалар, барыбыз өчен дә бу югалту бик авыр. Җитмәсә, шулкадәр көтелмәгән… (Шыңшып ала.) Белгәнегезчә, әтиегез кайтырга тиешле самолёт шартлаган. Берни дә таба алмаганнар. Туганнар каберлегендә ята, мескенем. (Шыңшый.) Күмүчеләр, соңгы юлга озатучылар булмагач, өчесен туганнар гына җыелып үткәрергә туры килә.

Ногман (кисәк кенә елап). А-а-а-у-а… Әтием бәгырем, ник ташлап киттең безне? Ничек ярата идем мин сине? Син бит мине булдыклы улым дип сөя идең, нигезнең тоткасы син дип! Ао-а-а-а.

Сәкинә. Тынычлан, Ногман. Елама. Нишлисең бит инде, елап кайтарып булса икән…

Гөлсем. Әйе, кызым, елап кайтарып булса икән, көне-төне баш күтәрмәс идем.

Хафиз. Эх, әткәй! Бигрәк яхшы кеше иде инде, мәрхүм. Балыкка гел минем белән йөрер иде. Син милиция, синең белән ышанычлы, дия торган иде. Зур балык тотып биреп, үзем тоттым дип әйтерсең дисәң, шаярып кына сүгә торган иде. Кияү, син минем иң якыным, иң тотнаклы, акыллы булышчым, киләчәктә бердәнбер таянычым, дия иде. (Шыңшый башлый. Шундый гәүдәле милициянең шыңшуы сәер булырга тиеш.)

Гайшә. Хе, бердәнбер таяныч!..

Гөлсем. Сабыр, кияү, тынычлан. Менә, балалар, шушы чәй өстәле янында әтиегезнең якты рухын искә алып үтәрбез бергәләп. Аннан… (Барысы да сагаеп калалар.) Атагызның калдырган бер әманәте бар, ул турыда да сөйләшеп аласы булыр.

Валера (сикереп тора). Мам, ой мам… Как тяжко мне! Знаете же, он мне как родной отец был! Я всегда ему помогал, всегда вместе машину ремонтировали! (Елап.) Вот ведь как получается? 3–4 дня назад я для его машины карбюратор приготовил, вот принёс… А… его… уже нет… Ой, горе мне! Он же любил, когда я ему помогал, и сам всегда говорил: Валера, если надо будет, я тебе всегда помогу, хочь финансом, хочь так!

Чәчкә чыга.

Гөлсем. Кызым, әнә шул тартмадан конвертны гына алып бир әле! Ирек, син нигә читтә утырасың?

Ирек. Миңа монда да әйбәт. Нигәдер эсселәдем.

Чәчкә. Мә, әни. (Китә башлый.)

Гөлсем. Син кая?

Чәчкә. Мин кухняда булырмын.

Гөлсем. Юк, юк, балам, бу барыгызга да кагыла.

Сәкинә. Әни, бәлки, чәйләр суынганчы, бераз тынычланып чәй эчеп алырбыз.

Валера. А почему чай, мәй надо?

Хафиз. Заткнись…

Валера. Не понимаю?..

Пауза.

Гөлсем. Шулай дисеңме? Әйе шул, чәй эчеп алыйк.

Чәчкә (чәй агыза башлый). Ирек абый, әйдә.

Гөлсем. Ә, әйдә, Ирек.

Ирек. Юк, эчәсем килми.

Пауза.

Гөлсем. Менә, кызым, бу чынаякка да сал, әтиегез утыра дип уйлагыз, балалар.

Ирек. Булды инде, әни.

Чәчкә. Ә әти чәй яратмый иде…

Гөлсем. Ә нәрсә?

Пауза.

Шулай бугай шул… Мин барыбер аны үземнең янымда итеп сизәм.

Хафиз. Сеңлем! Эш ярату-яратмауда түгел, ә искә алуда, якын итүдә.

Чәчкә. Ә син монда причём?..

Хафиз. Ничек причём? Мин әтине бик якын итә идем. Мин аның яраткан кияве… Аннан…

Гөлсем. Чәчкә!

Пауза.

Валера. А я тоже чай не люблю. Я…

Рәшидә. Валера, җитте!

Валера. Жена, молчи! Будешь говорить, когда спирту напасёшься.

Пауза.

Гөлсем. Тукта әле, кияү. (Пауза.) Ярый, балалар. Менә бу кәгазьне әтиегез, нәрсәдер сизенепме, бүтәннәнме, васыять итеп язып калдырган. Мин сезне шуның белән таныштырып китәм. Yзегез беләсез: атагыз сезнең барыгызны да тигез күреп, сезне тәрбияләү өчен, өстегез бөтен, ни теләсәгез, шуны ашасыннар өчен гомер буе тырышып эшләде. Алган грамоталары, хәтта медале дә бар! Кадерле, сөйгән хатыны сезне тәрбияләүдә мохтаҗлык күрмәсен дип, төнне көнгә ялгап эшләде. Завхоз гына булса да, шактый мал туплап калдырды.

Валера. Батя был мировым мужиком!

Хафиз. Утыр, синсез дә беләбез без әтине.

Валера. А ты мне глотку не затыкай. Сказал мировой, и баста.

Рәшидә. Валера, дим, тукта инде.

Гөлсем. Һәм менә әманәткә язылганнарны бергәләп киңәшеп бүләргә кушкан.

Сәкинә. Ирек, кил, монда урын бар бит.

Ирек. Юк!

Гөлсем. Чәчкә, кая киттең?

Чәчкә. Бәлешем яна.

Гөлсем. Ай, балалар, хет бүген карышмагыз инде. (Пауза.) Утыр әле.

Гайшә. Тыңлыйбыз, әни җаным, әти минем өчен изге кеше иде.

Ногман. Әйе, әни, укы. Әти безнең иң кадерле кешебез.

Гөлсем. Монда язылганча, әтиегез «Волга» машинасы, Идел буендагы дача, менә бу йортны hәм өч книжкада 67 мең акча калдыруы турында яза. Мин, әлбәттә, сезгә күрсәтмичә, үземчә генә дә хәл итә ала идем. Ләкин сез минем балаларым. Минем өчен сез hәрберегез кадерле. Дөрес, берәрегез мине әни дип тә танымыйдыр.

Гайшә (Рәшидәгә янап). Бар андый агач авызлар.

Сәкинә. Гайшә, бүлдермә.

Гөлсем. Юк, минем алай дип әйтәсем килмәде. Чынбарлыкны күздә тотканда, дөрестән дә, син менә, Рәшидә, син Ногман, син Сәкинә hәм Ирек – барыгыз да әтиегез җилкәсендә хатыны үлгәннән соң калган балалар. Чәчкә генә минем кызым булып чыга. Шуңа карамастан сез барыгыз да миңа бик якын, бик кадерле. Мине дә шулай якын итәсездер дип уйлыйм.

Сәкинә. Син безгә бик кадерле, әни.

Гайшә. Әйтәсең бармы?..

Ногман. Без сине, әни, беркайчан да ташламабыз.

Валера. Да я, да мы!..

Рәшидә. Син ачуланма инде, Гөлсем апа, мин үз әниемне артык яхшы беләм, оныта алмыйм.

Гөлсем. Юк, юк, кызым, нинди ачулану, ди. Мин сине бик аңлыйм. Менә шулай, балалар, сез дә, димәк, мине якын итәсез. Мин дә шулайдыр дип уйлаган идем. Yзегез беләсез: хәзерге көндә мин беркайда да эшләмим. (Елый.) Әтиегез мәрхүм исән чакта, бер кайгым да юк иде. Менә төпчек сеңлегез Чәчкәне, баланы да үстереп кеше итәсе бар.

Гайшә. Һе, бала – айгыр!

Ногман (аяк тибеп). Гайшә, тик утыр.

Гайшә. Май каптым.

Сәкинә. Укып кара, әни.

Гөлсем. Мәле, кызым, үзең укы.

Сәкинә. Приамбуласын укып тормыйм, ярыймы?

Ногман. Нәрсәсен, нәрсәсен?

Сәкинә. Ну, преамбуласын. Башын укып тормыйм, васыять шартларыннан гына башлыйм, ризамы?

Хафиз. Укы инде тизрәк.

Валера. Чё тянешь, а?

Сәкинә. Янмагыз. «Әгәр көтелмәгән хәл булып, аңымда булмаган килеш гомерем өзелгән очракта, – эх, әти, әти, – миннән калган «Волга» машинасын, йортны, дачаны, кассадагы алтмыш җиде мең акчаны барлык балалар hәм әниләре Булгарова Гөлсем Халиковна белән бергәләп бүлешеп, риза булып кул куйганнан соң гына, нотариус карамагына тапшырырга. Балалар, әнисе, сезнең саф акылыгызга, татулыгыгызга таянам. Бу язуның төп нөсхәсе адвокат Нуруллин А. Г.да. Аның белән киңәшегез. Бу эшләрне үзем эшләп калдырырмын дип уйлыйм. Шулай да дөнья хәлен белеп булмый. Тату булыгыз».

Гөлсем. Менә, балалар, шундый хәлләр. Мондый көнне кузгатып тору кирәкми дә иде. Ләкин безнең сузарга вакытыбыз юк, аннан барыгызны да тиз генә җыеп та булмый.

Рәшидә. Акча дигәндә җыелалар…

Хафиз. Җыелабыз, диген…

Сәкинә. Шауламагыз әле, культурно гына булыйк, тәртип кирәк. Сөйлә, әни!

Гөлсем. Балалар, сез мине hәрвакыт тыңлап килдегез. Мин гел яхшылыкка гына өндәдем. Хәзер дә тыңлагыз әле. Ни әйтмәкче булам… Әтиегез бу эшне миңа ышанып тапшырган икән, юкка гына түгел инде ул.

Гайшә. Адвокатка әйтергә дә онытмаган шул.

Валера. Доверяй, но проверяй…

Рәшидә. Шауламагыз әле…

Гөлсем. Минемчә, иң уңайлысы, иң акыллысы: бөтен булган акчаларны минем исемгә калдырып торырга.

Валера. Охо, губа ни дура!

Рәшидә. Валера!

Гөлсем. Аңлагыз әле башта, кияү, менә хәзер бүлешә башласак, бөтен әйбер таралып бетәчәк. Беркемдә дә капитал тупланып калмаячак, аз-азлап сез аларны таратып бетерерсез. Ә болай бары да миндә булганда, мин сезгә hәрвакыт булышырмын. Мин бит сезнең hәрберегезне якын, тигез күрәм. Мин бит ана!

Валера. А ты, тёща, и русского зятя так же уважаешь, а?

Гөлсем. Урыс кешесе яхшырак та әле ул.

Валера. Вот какой я дурак, оказывается, даже не догадывался, что тёща меня так любит!

Рәшидә. Валера, кыланма инде.

Гөлсем. Йә, балалар, ни дисез? Шулай әйбәтрәк була бит, әйеме?

Хафиз. Ярый, Гөлсем апа. Шулай да булсын ди, ә кем гарантия бирә, син, например, мине алдамассың дип. Мин хәзер кул куярмын, ә соңыннан сез минем белән сөйләшеп тә тормассыз.

Гөлсем. Син нәрсә инде, кияү, минем хакта, ә?!

Сәкинә. Аптыраганнан әйтә торгандыр инде, әни, аптыраганнан…

Хафиз. Юк, нигә аптырыйм, менә, мәсәлән, миңа бары-югы утыз биш мең җитә, ди. Бүген расписка биреп җибәрәсеңме?

Валера сызгырып куя.

Валера. Абиең сизгира биламы?

Гөлсем (көлеп). Кияү, ашыкма әле син, берсен хәл итик, сөйләшербез, килешербез, уйлашырбыз. Безгә әлегә бу кәгазьне хәл итәргә кирәк.

Хафиз. Менә шул-шул, конкретно алгач – килеп терәлә.

Гайшә. Тукта әле, син нәрсә, милиция булгач та… Сразу 35 мең даулый башладың. Артык комсызланып, эчең күпереп шартламасын.

Ногман (чинап). Хатын, утыр. Әйттеләр бит сиңа. (Торып баса.) Җәмәгать! Минемчә, әнинең сүзләрендә дөреслек күп, бик күп. Әни безнең hәрберебез өчен дә борчыла, hәрберебезгә ярдәм итәргә тырыша, татулык булсын дип тә уйлый.

Сәкинә. Ярый, сузма, төп сүзеңне әйт.

Гөлсем. Бүлдермә, кызым, абыең сөйли бит, әдәпле бул.

Гайшә. Әйе, абыеңны узып, әй кешеләр!

Ногман аның башына чиртә.

Ногман. Шуңа мин тулысынча әнинең сүзләре белән килешәм, ике куллап. Бу дөньяда әни сүзен тыңлап, балаларның хурлыкка калганы юк әле. Дөрес, ул – безнең үги әниебез, ләкин миңа ул туган әниемнән дә кадерлерәк.

Гайшә. Кадерле генәме соң, изге кеше ул.

Ногман. Тик монда тагын бер ягы бар әле, әни. (Бар да сагая.) Юк, алай куркыныч түгел, сагаймагыз. Мин үзем өчен уйламыйм. Гомумән, үзем турында уйлаганым да юк.

Хафиз. Гел безнең турыда гына уйлыйсың шул. Машина алгач, аны да безгә бирерсең әле син.

Гайшә. Әй оятсыз, ни ди бит… ни ди бит…

Ногман. Көлмә, көлмә… Нәкъ сезнең турыда… Минем акчага кызыкканчы, үзең эшләргә өйрән.

Гайшә. Әйе, болай да юк акчабызны, тиеннәребезне санап, без мескеннәрне талап үтерәсез инде…

Хафиз. Син миңа акыл өйрәтмә, әйтәсеңне әйт тә…

Валера. Ну и не подерётесь…

Гөлсем. Сабыр инде, балалар.

Сәкинә. Җитте сиңа, Ногман.

Гайшә. Син нигә аңа бәйләнәсең, милицияңне тый?!

Хафиз. Лыгырдама, җуан марҗа!

Валера. Всё братцы, хватит, пусть Нугман доскажет.

Гайшә. Сөйлә, картым, сөйлә.

Ногман. Нидә калдым соң әле?

Гайшә. Yзең эшлә, дидең тегеңә. (Хафизга күрсәтә.)

Ногман. Ә, әйе, эшләү мәсьәләсендә. Шулай, җәмәгать, минем алда хәзерге көндә бик зур бер эш тора. Yзегез беләсез: әти, миндә сату-алу эшенә осталыгың бар дип, кечкенәдән әйтә килде. Андый талантны югалту безнең гаиләгә бернинди файда да китермәячәк.

Хафиз. Талант, хе!

Гайшә. Бүлдермә, кеше сөйләгәндә.

Ногман. Менә шул. Мин әти калдырган акчаның илле меңен алып, шул эшкә кертмәкче булам. Эшләгәч, акрынлап кайтарырмын.

Ирләр сызгырып куялар.

Гайшә. Ногман эшли ул, эшли. Көне-төне эшли.

Валера. Ну, у тебя и дети, тёщя, один хлеще другого, с ними не пропадёшь.

Чәчкә. Әнинеке түгел алар.

Гөлсем. Чәчкә!

Хафиз. Син хәйләкәр, анысын беләбез. Ә нинди гарантия, что син аларны кире кайтарасың?.. Яз расписка.

Ногман. Ну… яз дип… килешербез, сөйләшербез соңыннан. Башта менә бу кәгазьгә кертергә кирәк, шул сумма миңа бирелә дип. Ана кеше улына ничек ышанмасын инде?

Чәчкә. Тоже мне, ул…

Гайшә. Сез минем картлачыма ташланмагыз, болай да куркытылган, йомшак ул. Кара син аларны, кагарга гына торалар.

Гөлсем. Мин чын күңелемнән синең яклы, улым. Әмма миңа алай эшләргә ярамый. Син бит минем бердәнберем генә түгел, сез бит күп.

Сәкинә. Әйе…

Гөлсем. Мин барыгыз өчен дә җавап бирәм. Җитмәсә, бөтен акчаны сорыйсың.

Ногман. Калган акча, «Волга» белән дача, өй бар бит әле.

Валера. Иш ты, чего захотел?!

Гайшә (елап). Без хәерчеләргә күп кирәкми бит…

Рәшидә. Ай, мескеннәр.

Сәкинә. Ачка үлә күрмәгез тагын.

Гайшә. Һай, әни җаным, нигә гел безнең белән булышалар инде. Хәерче без, ярлы.

Чәчкә. Ладно, не ной, Гайшә апа. Какие вы все җансызлар. Барыгызга да кирәк, барыгыз да ачлар. Юк, сез комсызлар, и ещё оятсызлар! Здесь бичара карт әни белән мин…

Гайшә. Ха-ха, карт әни диме?

Чәчкә. Заткнись, сука!

Гөлсем. Чү, кызым?

Чәчкә. Ә алар что, карт мама hәм девчонка бернәрсәсез кала, ә алар тарткалаша. Бир, әни, барысына да, а мы по миру пойдём. Отдай всё, если у них совести нету.

Гөлсем. Чәчкә, кызым, ярамый. Шаулама, алар да алабыз дими бит әле.

Чәчкә. Если возьмут, я на себя руки наложу!

Гайшә. Әй, галәмәт була икән, тагын мал бүлешәсе була!

Чәчкә (итәген күтәреп селки). Вот тебе, жаба! (Кухняга кереп китә.)

Хафиз (аның артыннан кычкырып). Әрәм булма яшь килеш, чибәр килеш. Йөрәкләрне яндырып калдырасың.

Сәкинә. Оятсызланмагыз әле.

Гөлсем. Бар, кызым, бар, яңадан чәй куеп җибәр әле. Ягез, тагын кем нәрсә ди?

Рәшидә. Менә нәрсә: туйдым мин, бу тарткалашуны тыңлап. Икенең берсе булсын: йә Гөлсем апа әйткәнчә, йә тигезләп бүлсеннәр. Мине кыстырмасагыз да ярый, аның өчен килмәдем.

Валера. Чего?! Ты что, дура! Спятила что ли? Я не собираюсь всю жизнь тащить тебя и твоих детей на своём горбу. (Бугазына сызып.) На-до-ело. Грабёж средь белого дня.

Рәшидә. Кычкырма! Беренчедән, синең тиенеңне дә күргәнем юк, эчеп бетереп барасың. Икенчедән, әнә ал да акчаңны, күземә күренмәсәң дә була.

Ярсып чыгып китмәкче була, Валера белән Сәкинә туктата.

Валера. Извини, жена, погорячился, я же без тебя не могу. Умру потом. Без тебя мне и медного гроша не будет.

Сәкинә. Син нәрсә инде, апа, алай итмә. Дөрес әйттең. Барыбызга да тигез булырга тиеш. Сиңа да…

Рәшидә. Уф, Алла, ярар, бары тик тизрәк хәл итегез.

Гөлсем. Ничек инде тигез, балалар?

Сәкинә. Ничек дип, семья башы буенча инде. Иреккә дә.

Гөлсем. Алай… Сезгә дә, миңа да, Чәчкәгә дә бертигез. Без – өчәү.

Хафиз. Каян килеп?

Гөлсем. Җансызлар, мәрхүм әтиегезне онытып та бетердегез, ә ул минем күңелемдә мәңге яшәр. Ә сез… Алай, улым, Ирек, син нигә дәшмисең?

Ирек. Әй! (Кул селки.)

Гөлсем. Ник дәшмисең, дим? (Елый.) Минем яраткан улымны өлешсез калдырырга уйлыйлар.

Ирек. Ярар инде, әни, арттырма.

Гөлсем (боерып). Әйт үз сүзеңне!

Ирек. Миңа берни дә кирәкми, барыбер эчеп бетерәм.

Сәкинә. Алай булмый, тигез булырга тиеш, син дә бит әти малае.

Ирек (көлеп). Алай бик бирәсегез килгәч, барысын да бирегез, минем бергә утырган егетләр күп, ул безгә җитми дә калачак.

Хафиз. Сиңа артыкка китмәсен, нәфесләнмә, тыгылмасын.

Ирек. Мент, барын да ал, алайса.

Хафиз. Миңа бары да кирәкми, бары 35 мең.

Гайшә. Тотып тор иснәп, яме.

Хафиз. Ногман, тый хатыныңны, юкса…

Гайшә. Әй, куркытмасана, хөрәсән, начальство ләббәйкәсе…

Ногман. Гайшә, әнисе…

Гайшә. Әнисе-е, әйттем бит мин сиңа, алырсың алардан дип. Карагыз аны, мин Ногман ише генә түгел: мишәр диләр безне, әбижәйт итеп кенә карагыз!

Сәкинә. Нишлисез инде, туктагыз. Рәшидә әйткәнчә, аның альтернативасы бик дөрес була.

Гөлсем. Балалар, ашыкмагыз әле, уйлап эш итегез.

Гайшә. Әни, кысылып торма, карт башың белән. Йә харап булырсың, весым белән генә дә сытам бит мин сине, бүлдермә.

Сәкинә. Гайшә, нишлисең, акылыңа кил.

Гайшә. Лыгырдап кына торма әле, депутат калдыгы! Әнә үзең дә бер дә отказ бирмисең, авызың чәпелдәп кенә тора. Оят та юк кешедә. Депутат башы белән акча сорап маташа!

Валера. Да!!!

Хафиз. Нигә оялырга тиеш әле ул, ә? Аның, депутат дигәч тә, тамагы юк мәллә? Балалары юк дигәч тә… Менә мин иртәгә үк детдомнан ун бала ияртеп алып кайтам. Великий почин булачак.

Сәкинә. Хафиз…

Хафиз. Сабыр, хатын. Безне, гүзәл совет семьясын кысмакчы булалар. Не позволю! Син, Гайшә, артыгын узына башладың. Беләсең килсә, сиңа не положено да әле.

Гайшә. Ничек инде ул – не положено?! Карак милиция булмагач, не положено укмыни, ач күз!

Хафиз. Син бит каенатаның кызы түгел, килене генә, анысы да пешмәгән.

Гайшә. Булса соң? Мин әтинең иң яраткан килене идем, мәрхүмнең. Yзең кем соң? Хәерче кияү кисәге генә. Җитмәсә, милиция кисәге!

Валера. Чё вы мелите, дураки?

Гайшә. Мин мыйламыйм. Әнә теге пешмәгән.

Ногман (кычкыра). Гайшә, дим!

Гайшә. Болганма әле! (Елый.) Хатыныңны кешегә дә санамыйлар хәзер.

Рәшидә. Туктагыз, дим, талашмагыз, шундый көндә?!

Сәкинә. Җәмәгать, тәртип кирәк, культурно гына. Консолидация!

Гайшә. Талагыз, тала. Без талауга өйрәнгән инде. Безгә килеп тыгынып кына китә беләсез шул сез, рәхмәтегез шулдыр.

Ногман. Нишлисең инде?

Валера. Ну и баба!

Хафиз. Син, марҗа, мине кияү генә дип кимсетмәкче булдың. Әйе, мин кияү. Әмма нинди! Беләсезме, әти мине ничек ярата иде. Ул мине, ул… мине… улыннан да якынрак күрә иде.

Ирек. Мент, шапырын, но не загибай.

Хафиз. Ышанмыйсызмы? (Елардай булып.) Шулай берчак балыкка баргач…

Гөлсем. Туктап тор әле, кияү, җитәр. Ярар, балалар, минем киңәшне тыңламадыгыз. Мин бөтен җаным-тәнемне биреп сезне үстердем. Яшьлегемне, көчемне кызганмадым. Шуңа күрә безгә дача, «Волга» машинасы, илле мең кала, калганын теләсә нишләтәсез.

Валера (сызгырып җибәрә). Смотрите, как свистеть научился.

Гайшә. Шул-шул. Күбрәк сызгырып утырсаң сызгырып калырсың әле. (Ногманга.) Син дә утыр сызгырып.

Ногман. Нишлим, суелып аңлата алмыйм бит инде мин…

Гайшә. Бушны учлап калсаң, суелмый кая барырсың. Балаларыңны кочаклап ачка үлим что ли? (Ногманны чеметеп ала.)

Ногман. Әйе шул… Сез, сез – җансызлар. Мин сезне баетырга уйлыйм, ә сез кире тәреләр. (Елап.) Бирегез акчаны, бирегез, дим! Бирәсезме, юкмы? (Киемен умыра башлый.)

Гайшә. Асылына күрмә инде, картым. Оятсызлар, кешене нинди хәлгә китереп җиткердегез?! Бирегез!

Хафиз. Асылынсын, безгә күбрәк тияр.

Сәкинә. Җүләр сатма әле, Ногман. Хатын колы булып яшәмә.

Ногман (әтәчләнә). Минем хатынга тел тидермә! Ул алтын хатын!

Гайшә. Дөрес, картым, дөрес! Тынычлан, җаным. (Су бирә.)

Рәшидә. Уф, Аллам, нишлисез инде?

Валера. Жена, успокойся, тебе нельзя волноваться. Теперь я начну. До сих пор молчал. Бабуля, в соседях русские живут?

Гөлсем. Яшиләр.

Валера. Очень хорошо! Во-первых, дверь открою, пусть братья по крови услышат. Да, вижу. Здесь мне не выжить! Полнейший национализм. Меня, русского зажали.

Хафиз. Акырмасана, сезне инде Чыңгыз хан заманында ук зажали. Юкны бутама.

Валера. Зажали да?! (Изүләрен ача.)

Рәшидә. Валера, нишлисең, акылыңа кил.

Валера. Уйди! Вы нацисты! Нет, вы фашисты! Хотят меня убить?! Люди!

Гөлсем. Ай Аллам, кияү, нишлисең?

Валера. Посреди России русского человека убивают. Меня, честного человека обделили, грабят! С голоду помру! Голый буду ходить! (Күлмәген салып ыргыта.) А-а-а!..

Рәшидә. Валера, дим, зинhар өчен…

Гайшә. Вәт тамаша, чистый шашкан татар булды бу, хи-хи-хи… Шаш, шаш, котылырбыз!

Хафиз. Урыс котырса, чучкадан ким түгел икән.

Ирек. Җитте сезгә!

Хафиз. Син, тюремщик, кысылма. Бу урыс, безне басып алганнары җитмәгән, безне ата малыннан мәхрүм итмәкче була.

Ногман. Талашмагыз, 50 меңне бирегез дә, мин кулымны куеп китәм, соңыннан талашырсыз.

Гайшә. Әйе, без мескен кешеләрне бутамагыз. Татулык белән бирегез.

Валера. Вот вам, пососите!

Гайшә. Ах, хайван, бәбәгеңне цокып цыгарып, форточкадан икесен ике якка томырырмын.

Валера. Не подходи! А ты, мент, 35 тысяч захотел, зарежу!

Рәшидә. Валера, дим, тукта, зинhар!

Хафиз. Ах, әле син шулаймыни?! Эчәгеләреңне актарып, койма башына элгәнне көтәсеңме? Мә алайса! (Валерага суга.)

Валера. Ах так. Убью!

Рәшидә. Нәрсә карап торасыз, үтерешәләр бит?!

Гомумбуталыш, кычкырыш.

Ирек. Yтерешмәс, куркак алар, кычкыра гына беләләр. Һе, ата малын бүлешү шулай була микәнни инде?

Сәкинә. Тәртип, җәмәгать, тәртип, культура кирәк.

Хафиз белән Валера рәхәтләнеп якалашканда, зал ягыннан Хәким килеп керә. Кулында чемодан, өстендә ак плащ, ак костюм, туфли, ак эшләпә. Аптырап кала.

Хәким. Саумысыз, туганнар, нишлисез?

Бөтенесенең күзләре шакмак була, тораташ булып басып калалар.

Озак кына селкенми торалар.

Ни булды? (Хатынын кочмакчы була.) Нихәл, карчык?

Гөлсем ачыргаланып кычкырып егыла. Ирек кенә әтисе белән күрешә.

Ирек. Син исән… Исәнме, әти!

Барысы да (пышылдашып). Исән, исән…

Хәким Гөлсем янына иелә.

Пәрдә.

Икенче пәрдә

Сәхнә ачылганда шау-шу, гармун тавышы, биюләр. Кыскасы, пәри туен хәтерләтә. Картина, көзгеләрне каплаган тастымаллар шул килеш калган. Шул ук бүлмәдә, уртада ата утыра, көлә, кул чаба. Кемнәрдер сикерә. Валера сызгыра, Чәчкә атасы янында утыра. Гөлсем өстәл белән кухня тирәсендә бөтерелә. Хафиз гына күренми.

Хәким. Җәмәгать, туктагыз, җәмәгать! (Кабер тавышы чыгарып.) Мәет сүз сорый. Ха-ха-ха!.. Теге дөньядан килгән кунак сүз сорый!!!

Барысы да тәгәри-тәгәри көлешәләр.

Гөлсем. Әтисе, алай ук шаярма инде. (Көлә.)

Чәчкә. Пап, пап, шулай, шулай, так держать!

Гайшә. Әткәй сүз сорый бит, туктагыз инде, хәшәпләр!

Валера. Тс-с-с-с, братцы, Христос воскрес! (Чукына.) Амин.

Хәким. О, рәхмәт, фани дөнья мәхлуклары. Ирек улым, тутыр бокалларны!

Ирек. Монда бетеп килә.

Хәким (үз тавышы белән). Ничава, булганын тамыз. Хафиз кияү, Хафиз кияү! Кайда ул?!

Ногман. Кайтып җитмәгән, әткәй.

Хәким. Хәзер, ул кайткач, бар да булыр. Тәк, булдымы, тотыгыз бокалларны, (чит тавыш белән) теге дөньядан бер тост тәкъдим итәм. Кызык бит әй, ике дә уйламый күмеп куйганнар. Шәп бит, ә?! (Шаркылдап көлә.) Ну, мин уйладым, уйладым да чыгып карарга булдым. Мәйтәм, миннән башка болар нишләр? (Көлә.)

Гөлсем. Синсез без ничек яшик инде, әтисе…

Хәким. Җ-ә-ә, анасы, бүлдермә. Тыңлап бетер. Мине тыңламыйча, хәзер сез берни дә эшли алмыйсыз. Yлми калдым.

Гөлсем. Хәким, дим!..

Ирек. Дөрес, әти, hәм бу бик әйбәт!

Хәким. Во! Әйтәм бит. (Җир астына күрсәтеп.) Миңа анда калырга ярамый инде. Кәнишне, җаным очып йөрде инде.

Рәшидә. Әти, шулай да ничек алай килеп чыкты соң ул?

Валера. Да, батя?

Хәким. Ничек дип, бик гади.

Күтәрүләр күңелле икән,

Бокалларны «чек» итеп…

Самолёт очкан да киткән –

Тормаган мине көтеп.

Мин исән-сау яшим, бәйрәм итәм. Ура!

Барысы да. Ура!

Хәким. Бары тик теге самолёттагы кешеләр кызганыч. Анда нинди генә яхшы кешеләр булмагандыр.

Гайшә. Әй, яхшы кеше бармы инде ул хәзер?

Хәким. Юк, килен, миңа бу дөньяның иң яхшы кешеләре шундый юк-бар җирдә кырылып бетә төсле тоела. Без аларны сакларга тиеш, ә саклый алмыйбыз. Җыен пешмәгәннәре бу якта кала. Ә бит ул рейста мин hәм берничә кешедән кала барысы да акыл ияләре, язучылар. Ниндидер симпозиумнан кайталар иде. Менә шул.

Сәкинә. Ничек, әти, син үзеңне пешмәгән димәкче буласыңмы?

Гайшә. Шулай булып чыга инде, алайса…

Хәким. Алайса гына түгел, килен, нәкъ шулай.

Ногман. Что син, әти, син бит изге кеше.

Валера. Да, батя!

Хәким. Менә, балалар, мин шул изге җаннар өчен күтәрәсем килә бу бокалны. (Тын гына барысы да эчеп куя.) Ходай Тәгалә мине саклап калган икән, бу фани дөньяның кадерен белергә тиешле мин: hәр сәгатен, hәр минутын. Хәер, мин генә түгел, без барыбыз да. Бу вакыйгадан соң шундый уй керде минем башка.

Валера. Правильно, тесть, не теряй ни минуты, пей да пой. (Эчә.)

Хафиз кайтып керә.

Хафиз. Бу нинди бардак биредә? Барысын да кулга алырга, бокалларны, дим!..

Валера. Сдаёмся. Ура, помощь пришла. Как говорится, моя милиция меня бережёт и поит!

Хәким. Маладис, кияү, күпме алдың?

Хафиз. Артыгы белән җитә. Әй, алганда кызык булды. Чулак Хөсәен белән килеп кердек бер шинкарга. Монда ул белә инде бөтен точкаларны. Хөсәен тегеңә, аракы кирәк, ди. Теге мескен хатын ни ык, ни мык… Мине күргәч куркып калды. Әйтеп карыйм, мин әйтәм, мин просто гына, тикшереп йөрмим, дим. Юк. Кычкырмыйча, тавыш күтәрмичә рәткә килә алмады. Обыск ясыйбыз, дигәч, шиңде… (Барысы да көлешә.)

Сәкинә. Синең иләк авызың кычкыруга гына көйләнгән дә инде.

Хафиз. Ә кәк же…

Гайшә. Ә минем карт миңа бер дә кычкырмый, әйеме?

Ногман. Шулай булмыйча. Хатынга кычкырырга кирәкми, хатын-кызны хөрмәт итәргә кирәк!

Сәкинә. Сезнең гаиләне инде күргәзмәгә куярлык.

Валера. Хурмат итарга. Если ты её не хурма, то она тебя бора. (Көлә.)

Гайшә. Чукынмагыз әле, әнә әти исән-сау кайткан, аны тыңлыйк.

Сәкинә. Әйе, син, әти, хәзер яңадан туган кебек булдың, ә?

Хәким. Кәнишне, кызым, нәкъ үзе. Лев Николаевич Толстой, «Яңадан туу», прәме өр-яңадан килеп чыккандай булдым.

Гөлсем. Әтисе, син бигрәк инде, балалар алдында.

Хәким. Стоп, хатын, бүген көн минеке. Мин командалык итәм. Нинди бала инде алар хәзер, гәүдәләренә генә кара. Чәчләре агарып килә.

Валера. Правильно, батя, вали всё подряд.

Рәшидә. Җитеп тормасмы сиңа?

Валера. Ты что, жена, батя воскрес! (Эчә.) Амин. (Көлә.)

Гөлсем. Әйдәгез, ашагыз-эчегез әле. Чыннан да, күңелле бәйрәмгә әйләнде бит әле бу.

Гайшә. Һай, әткәй җаным, бигрәк ямь керттең өйгә, син булмасаң, ямь югала икән.

Ногман. Шулай булмыйча, карчык, әти бит ул – нур иясе!

Хафиз. Әти ул алтын балык кебек ялтырый. Эх, әти! Балыкка барабызмы?

Хәким. Барырбыз, кияү, hичшиксез…

Чәчкә. Пап, ялагайларга не поддавайся.

Гайшә. Син нәрсә бутап утырасың. Кычыткан чыпчыгы! Белмәгәнеңә?! Ниткән ялагай?

Хәким. Шулай да кызык: минем калдык-постыкны ничегрәк бүлгәләдегез инде, ә?

Гөлсем. Бүлмәдек.

Хәким. Ничек инде? Ничек түзеп тора алдыгыз? Мин үзем менә акча дигән нәрсәне бик яратам.

Валера. Хафиз, поделись богатством, одолжи тысяч пять, а?! (Көлә.)

Гайшә. Жәлләмә, жәлләмә, синдә 35 бит әле. Хи-хи-хи…

Хафиз. Нишлисез, ычкындыгыз мәллә? (Ни эшләргә белмичә, көлгән булып карый.) Әйе, теге, юаш дигәч тә… Тыңлама син аларны, каенатай, шаяра алар. Әни барыбер беркемгә дә, бернәрсә дә бирми иде.

Чәчкә. Син нәрсә лыгырдыйсың?

Хәким. Маладис, кияү, вакланып маташмаган, сразу 35 мең, ә?! (Көлә.)

Хафиз. Алмадым, Хәким абзый.

Хәким. Да, син каушама, кыю бул. Ә нәрсә? Һәркемгә дә матур яшәү кирәк.

Хафиз. Син нәрсә, әткәй, мин юри генә әйтеп карадым, шту син! Әнә Ногман илле меңне сразу эләктермәкче иде.

Хәким. Охо! Минем улым үземә охшаган.

Гайшә. Оятсыз! Күзен дә йоммый бит, ни ди?! Нәрсә, прокурор булдың мәллә безне тикшерергә? Маташма, милиция калдыгы гына әле син.

Хафиз. Дөрес түгел мәллә?

Рәшидә. Гайшә, шашма инде.

Ногман. Син, Хафиз, милициядә эшләп, кешегә юк гаепне тагарга өйрәнеп беткәнсең. Монда азрак онытып тор инде ул гадәтеңне.

Хәким. Оялма, улым, маладис. Синең кебек кешегә чүп кенә бит ул 50 мең. Yзең эшләп тапмасаң, бигрәк тә.

Ногман. Юк, әткәй, мин безнең семья өчен файдалы эш оештырмакчы идем.

Гайшә. Әй әти җаным, нишлик соң? Бөлгенлеккә төштек бит без, хәерче хәлендә. Менә бу шайтан кооперативка кергән булып…

Ногман. Хатын, шашма!..

Гайшә (Ногманны чеметә). Шул, аптыраганнан инде. Ул балаларны ничек үстерер идек синең ярдәмең булмаса? Син үлгәч, әй, тфү лә, ни, син юк, дигәч, ай кайгырдык та инде, әти җаным.

Хәким. Рәхмәт инде, килен, бигрәкләр дә яратасың икән.

Гайшә. Яратмаган кая ул.

Валера. Я, я, батя, «Волжанку» никому не отдал бы на истерзание, в ней же никто не разбирается.

Рәшидә. Нишлисең син, ни сөйләгәнеңне аңлыйсыңмы?

Валера. А что? Чем мы хуже других? (Җырлый.)

Течёт река Волга,

Издалека долго,

А Бате 17 лет…

Хәким. Дөрес, кияү, сез кемнән ким?

Рәшидә. Юк, әти, безгә берни дә кирәкми!

Валера. Жена!

Хәким. Ышанам, кызым. Шулай да юкка, уйламыйча, беркайчан да баш тартма.

Гайшә. Һе, кирәк түгел дигән була хәзер. Yзе тигез итеп бүлик диде дә. Әүлия.

Валера. Әй верблюд, не обзывайся.

Гөлсем. Матур гына булыгыз инде, балалар. Әтиегез кайтты, нинди шатлык.

Гайшә. Әни, мескенләнмә инде син дә, пожалуйста. Yзең дә әле кайчан гына барын да потламакчы идең. Матур гына булыгыз, үләрсең…

Гөлсем. Ни сөйлисең, килен?!

Гайшә. Ни ишетәсең – шуны.

Хәким. Вәт минем хатын! Уңдым хатыннан! Аптырап калмаган.

Гөлсем (бик гади генә). Әйе, мин беркемгә дә таратырга җыенмадым атагыз җыйган малны. Күңелем аның кайтасын сизде, бер дә тынычлана алмады. Ә хәзер мин нинди бәхетле. (Хәкимне кочаклый.)

Хәким. Ә син, Ирек улым, берни дә алмадыңмы?

Ирек. Миңа, әти, бу акчалар азрак тоелды. Минем масштаб башка бит.

Хафиз. Масштаб, дигән була, бер яртыга акча таба алсаң, бик шат инде син.

Ирек. Мин синең шикелле вытрезвительдәге исерекләрнең соңгы тиеннәрен җыймыйм, хәләл акчам. Шуңа шатлыклы да.

Хафиз. Син мине башта тот, аннан…

Сәкинә. Җитте инде сезгә, әнә аракыңны сал.

Валера. Да, а то остынет.

Ногман. Әйдәгез әле, әти хөрмәтенә күтәрик әле.

Чәчкә. Әти, гомумән, у всех хочу спросить, можно?

Хәким. Сора, кызым, сора.

Чәчкә. Менә Отчизнаның татарчасы ничек будет?

Гайшә. Әй, берәр җүнле сүз әйтәме дисәң…

Хәким. Туктале, килен, тукта. Бик кызыклы әле бу. Каян башыңа керде әле ул?

Чәчкә. Шулай трамвайда ике абзый сөйләшеп кайттылар.

Хәким. Ничек диим, мин инде карт кеше, белеп тә бетермәм, йә яшьләр, ничек була?

Ногман. Һе, аның татарчасы буламыни – Отчизна Отчизна инде.

Хафиз. Кызык әле: ничек инде ул, татарчасы бардыр аның, туктале, Отчизна, Отчизна, карале, искә төшми!

Гайшә. Нәрсә килсен синең калай башыңа. Отчизна Родина була ул!

Валера. Ха-ха-ха… Отчизна, Родина!

Гайшә. Нәрсә ыржаясың?

Валера. У вас, у татар нету Отчизны, поэтому и такого слова нет.

Хафиз. Но, но, Татарстанда яшисең!

Валера. Ну и что, Татария называется, командуем мы.

Рәшидә. Ашыкмагыз әле: бар бит аның татарчасы, ничек соң әле?

Сәкинә. Ул турыда уйлап караган да юк иде, һе, ничек соң?

Гөлсем. Әй, юкка баш ватмагыз, минем башны да катырды инде ул. (Чәчкәгә.) Син дә вакытын таптың. Ашап-эчеп утырыгыз әле.

Хәким. Ашыктырма, хатын, сез ул сүзне табарга тиеш. Бар иде андый мәгънәле сүз.

Ирек. Ялгышмасам, Ватан була бугай ул.

Хафиз. Ничек? Ватан? Туктале, Ватан – Родина була түгелме соң?

Сәкинә. Родина «род» сүзеннән алынган. Шулай булгач, Туган ил була инде.

Хәким. Ватан, дөрес, бар иде шул шундый матур сүз. Ватан! Карале, ә онытып бетергәнбез. Маладис, Ирек!

Гайшә. Кара син аны, Себердә акыл гына җыеп яткансың икән.

Чәчкә. И в правду Ватан буламы инде, абый?

Хәким. Әйе, кызым, ул изге сүз Ватан була. Ә без… онытып бетергәнбез.

Гайшә. Әй, нәрсәгә соң ул җыен килде-китте сүз. Аннан башка да баш каткан.

Хафиз. Әйе, каян казып чыгардың тузга язмаганны. Әйдә, салганны суытмагыз, градусы бетә.

Валера. Да, придумали чушь какую, давай пить, за твоё здоровье, батя.

Чәчкә (Иреккә). Рәхмәт сиңа, абый.

Ирек кулын селки.

Рәшидә. Әти, син, чыннан да, бәхетле кеше икән.

Хәким. Ник, кызым?

Рәшидә. Беренчедән, самолётка эләкмәвең белән, икенчедән…

Хәким. Әйе, минем иң олы бәхетем сез, кызым. Шуны белегез: акчада да, дәрәҗәдә дә бәхет була алмый. Бердәнбер юанычым сез каласыз, сез мине искә алырсыз, сез мине хөрмәтләрсез. Сез минем иң зур куанычым, иң зур бәхетем! Бу бокалны сезнең өчен күтәрәсем килә. Кызларым, улларым, сезнең өчен!

Хафиз. Ә без?

Гайшә. Әйе…

Валера. А я?

Хәким. Сезнең өчен дә.

Гөлсем. Ә минем өчен?

Хәким. Ә синең өчен особо!

Рәшидә. Рәхмәт, әткәй.

Ногман. Вот әйтте әти.

Гайшә. Безнең әти кебек кеше дөньяда юк.

Хафиз. Юк кынамы! Иң олы балык та аңа гына эләгә.

Сәкинә. Мәңге яшә, әти!

Валера. Да здравствует 1 Мая! Тьфу, батя!

Хәким. Ә сез, Чәчкә, Ирек, кушылмыйсызмыни?

Ирек. Без гел синең белән, әти, беләсең бит.

Гайшә. Кешедән аерылмаса, Ирек Ирек буламы соң инде?..

Хәким. Ярый, сезнең өчен, балалар.

Хафиз. Төбенә кадәр. Туганнар, кардәшләр хакы. Мәңге тату яшик!

Эчәләр.

Ногман. Әти булганда, без гел тату булырбыз.

Валера. Одна единая семья, как хорошо, когда все добры и дружны.

Гайшә. Яшәсен безнең тату семья!

Хәким (бик моңсу). Бергә җыелып утыру ничек күңелле, эчкә дә җылы кереп китте. Каяле минем гармун?

Хафиз. Туй итәбез. Әтинең яңадан туу туе!

Барысы да. Туй! Туй! Әйдәгез ишегалдына!

Хәким. Кияү, бер урындык гармонистка.

Хафиз. Есть, бер урындык алырга! (Җырлашып чыгып китәләр.)

Ирек утырып кала, аның янына Сәкинә килә.

Сәкинә. Ни булды сиңа, Ирек?

Ирек. Нигә алай дисең?

Сәкинә. Бер дә сөйләшмисең дә…

Ирек. Исердем. (Кылана.)

Сәкинә. Кыланма инде, ни булды?

Ирек. Берни дә…

Сәкинә. Мин сине аңлыйм да кебек.

Ирек. Нәрсә аңлыйсың?

Сәкинә. Синең Хафизны ошатмавыңны да, хәтта күрә алмыйсың, нигә?

Ирек. Бар әле, апа, ирең янына чык әле, бие, уйна. (Пауза.)

Сәкинә. Шулай да?.. Без бит туганнар, болай дошманлашып яшәп булмый бит инде.

Ирек. Кем әле дошманлаша?

Сәкинә. Кирегә борма инде, Ирек.

Ирек. Синең барысын да тигезлисең килә инде. Тормышта алай була алмый бит, апа. Син мине дә утырып чыккан, шуңа синең мужигыңны яратмый дип уйлыйсың. Юк, була бит шундый кешеләр, ничек диим, үзләре тирәсендә түзеп булмаслык авыр атмосфера тудыралар, чыдап булмый. Карале, апа, син аңа нигә кияүгә чыктың?

Сәкинә. Ничек инде, менә кызык, яратканга…

Ирек. Син ярата да беләсеңмени? Бер-берегезне шулкадәр яраткач, нигә сезгә акча?

Сәкинә. Көлмә, мин бит ул ярата димәдем, мин яратам, дидем. Аннан, үзең беләсең, хәзерге заманда кем акчасыз яши алсын.

Ирек. Менә мин.

Сәкинә. Һе, син ич ул.

Ирек. Мин кеше түгелмени?

Сәкинә. Кеше, әлбәттә, ләкин син ялгыз, бер кайгың да юк.

Ирек. Анысы дөрес… бер… кайгым… да… юк?! Апа, синең ишеткәнең юкмы, Рәмзия кайда микән хәзер?

Сәкинә. Тәки оныта алмадыңмы?

Ирек. Юк, эш анда түгел, бары иң матур чаклар, иң гүзәл мизгелләр искә төшә кайчак. Ахыры ни белән беткәнен дә беләсе килә.

Сәкинә. Син аны озата барган егетне кыйнап утыргач, син кайтканчы, өч тапкыр кияүгә чыккан бугай инде, тагын үзе генә диме. Ул да үзенә урын таба алмый. Яшь чагында кеше ни өчен шулкадәр юләр була икән, әйеме?

Ирек. Бәхетле була чөнки.

Сәкинә. Бәлки. Син хәзер бәхетсезмени?

Ирек. Нәрсә соң ул бәхет?

Сәкинә (җилкәсен сикертеп). Кем белә инде аны… Кем балалары белән, кемдер ярату белән, кем эше беләндер инде, кем белә…

Ирек. Әгәр боларның барысы да бергә килсә?

Сәкинә. О, ул чагында ул иң бәхетле кешедер инде. Тик кайда гына яши икән ул андый кеше?

Ирек. Алайса, синнән дә бәхетле кеше юк инде.

Сәкинә. Зарланмыйм, нигә алай дисең?

Ирек. Иреңне яратасың, яраткан эшең бар. Кстати, син бит хәзер эшләмисең дә бугай.

Сәкинә. Ни сөйлисең, нишләп эшләмәсен. Ул депутат эше белән баш каткан. Заводта рәхәт иде. Yз эшеңне беләсең, сигез сәгатеңне эшлисең дә, вәссәлам, ә монда…

Ирек. Ник, ошамыймыни?

Сәкинә. Бик ошый. Зур җаваплылык, зур эшләр башкарабыз!

Ирек. Зур эшләр… Зур трибунадан торып, буш сүзләр болгатабыз диген.

Сәкинә. Юк, ялгышасың, зур эшләр эшлибез. Ул безнең эшебез.

Ирек. Шулай укмыни?.. Берсен булса да атап күрсәтегез, пожалуйста, апакай, алай булгач…

Сәкинә. Иронияң юкка… Мәсәлән, теге ни… законнар кабул иттек.

Ирек. Аннан кемгә файда? Менә миңамы? Кайда ул файда, мин күрмим аны, тота алмыйм. Ау?! Кайда син – файда?!

Сәкинә. Нигә үзеңә аласың әле?

Ирек. Мин үз исемемнән сөйләргә яратам. Бу дөньяда hәрбер кеше үзе сөйләгән сүзләргә генә җавап бирә алса иде әле…

Сәкинә. Миңа төрттерүеңме?

Ирек. Юк инде. Менә кибетләрдә ашарга ризык юк, аны күрәм, кияргә кием юк, аны да күрәм, сабын, паста, радио-телеаппаратураны санап тормыйм, алар күптән юк – анысын да күрәм. Ә закон чыкканга карап үзгәреш булмагач, какой толк?

Сәкинә. Кызык син, тиз генә була торган булса.

Ирек. Ничек инде?! Илнең «иң акыллы» меңләгән кешеләре, бергә җыелып, ярты елдан артык акыл саттыгыз, берни дә үзгәрмәде. Ә юк, ялгышам, үзгәргән икән, тагын да артка киткәнбез.

Сәкинә. Моның белән ни әйтмәкче буласың? Без анда көне-төне тырышабыз, тормыш матур булсын дип, ә алар…

Ирек. Ой, ой, ой! Шуны гына әйтмәкче булам. Димәк, анда акыллы кешеләр җыелмаган. Кулыгызга көрәк тоттырып, барыгызны да бәрәңге казырга җибәргән булсалар, әйбәтрәк булыр иде, файдасы күбрәк… Елмайма, мин үземнең примитив аңлатканымны да аңлыйм. Ләкин сезнең эш практикада шулай чагылгач, нишлим…

Сәкинә. Хәзер демократия, шулай да син сүзләреңне чамалабрак сөйлә инде…

Ирек. Оhо, куркыта да башладылар.

Сәкинә. Хәер, ул демократияне дә без бирдек.

Ирек. Нәрсә соң ул демократия? Минем белән бер язучы кисәге утырган иде. Аның сөйләвенә караганда, Байрон исемле инглиз шагыйре булган. Менә ул демократияне «анархия головорезов» дип атаган. Һәм мин аның белән килешәм.

Сәкинә. Ни өчен?

Ирек. Күз алдында ич… Бөтен нәрсә дә бар кебек… Ирек тә, сөйләргә дә була, бүтәне дә. Шул ук вакытта юк та кебек. Бары да ниндидер рамка эчендә. Ә урамнарда кем ни тели, шуны эшли. Төп-төгәл анархия. Башкисәрләр башка утырып та алсалар, сезнең ярдәм белән.

Сәкинә. Димәк, депутатлар – барысы да начар кешеләр.

Ирек. Начар кешеләр димим. Анда кешелекле генә түгел, ә шаккаткыч итеп эш эшли ала торган кешеләр кирәк. Бардыр андыйлар да. Ләкин алар да гомумкөтү эчендә калалар.

Сәкинә. Кызык, кызык. Ә син ни эшләр идең?

Ирек. Мин нишлим, мин гади кеше, җитмәсә, тюремщик…

Сәкинә. Ирек, үзеңне алай кимсетмә.

Ирек. Ярар, бетте… Сез бит анда сарык көтүе кебек, беркем дә аерылып чыга алмый. Берәрсе аерыла башласа, «көтүчеләр» хәзер тәртипкә кертәләр. Нәкъ көтүдәге кебек, бар да кычкыра, беркемне дә аңлап булмый. Кемнең дә булса берәүнең сүзен тыңларга кирәктер инде, шулаймы?

Сәкинә. Шулай да булсын ди. Тыңлыйм, тыңлыйм…

Ирек. Бөтен бер көтү берәр җаваплылыкны үз өстенә алса, димәк, аны шәхсән беркем дә алмаган була, беркем дә җавап бирми. Менә ни өчен сезнең законнарның да, сүзләрегезнең дә результаты юк.

Сәкинә. Кара, син ничек фикер йөртәсең. Хәтта минем баш та көчкә эшкәртеп өлгерә.

Ирек. Бик сәерме? Уголовник нинди буй җитмәслек кешеләр хакында фикер йөртә, ә?

Сәкинә. Ирек, дим, үзеңне кимсетмә, дип әйттем бит инде. Син кечкенәдән башлы малай идең, ә төрмә… Нишлисең, анысы язмыш эше инде…

Ирек. Сез беләсезме, минемчә, нәрсәне тоя, аңлый алмыйсыз?

Сәкинә. Нәрсәне?

Ирек. Без башта нәрсә икән ул бәхет дип сөйләшә башлаган идек. Хәтерлисеңме?

Сәкинә. Әйе…

Ирек. Син барын да санап чыктың, тик бернәрсәне генә оныттың.

Сәкинә. Нәрсәне?

Ирек. Иң кирәклесен. Ирекне. Юк, мине түгел, чын ирекне. Минемчә, кеше, ирекле булганда гына, үзен бәхетле итеп тоя ала. Юк, бәхетле үк тә түгел, бәхет әллә нинди сүз ул шунда, ничек диим, үзен кеше итеп, табигать баласы итеп тоя ала.

Сәкинә. Синеңчә, без ирекле түгелмени? Минемчә, без ирекле илдә яшибез.

Ирек. Әйе, без, ияләшкән аңлатмалар буенча исәпләгәндә, үзебезне ирекле итеп саныйбыз, ахыр чиктә санарга тиешбез, или…

Сәкинә. Нәрсә или?

Ирек. Ну, неважно. Yзең теләгәнчә яши дә алмагач, нинди ирек була инде ул… Димәк, бу чын ирек түгел, безне алдыйлар булып чыга.

Сәкинә. Ә менә синеңчә нәрсә инде ул бәхет?

Ирек. Минемчәме? Минемчә, ялгышмасам, ул – көннәреңне, сәгатьләреңне санап үткәрмәгән hәм бәхет дигән уй бер дә башыңда булмаган чактыр.

Сәкинә. Бик кызык…

Ирек. Ирек дигәннән, чын ирекле кешенең җаны кош кебек рәхәтләнеп очып йөри торгандыр ул…

Сәкинә. Син хыялый…

Ирек. Менә шул-шул… Чын ирек турында уйлаган кеше сезгә хыялый, җүләр булып күренә.

Сәкинә. Мин алай димәдем.

Ирек. Күпме шундый хыялыйларны җүләр дип психбольницаларга яптылар, күпмесен төрмәгә утырттылар. Күпмесе Себердә череде. Күпмесе чит илдә? Бары арканланган «иреккә» шатланган мәхлуклар гына исән калды.

Сәкинә. Минем кебекләрме инде ул?

Ирек. Син дә.

Сәкинә. Шунысы кызык: син миңа шундый сүзләр әйтәсең, ә мин сиңа бер грамм да үпкәләмим, нигә?

Ирек. Чөнки мин чын дөресен генә әйтәм. Менә шул, апа, чын ирек даулаган кешеләрне сез аңлый алмыйсыз. Мин үзем дә аңламый идем, утырып чыккач кына аңлый башладым.

Сәкинә. Менә бит син дә, безнең янга чыккач кына, үзеңне ирекле итеп сизгәнсең.

Ирек. Юк, аннан гына түгел, ирекле итеп үзеңне анда да тоярга була. Ничек аңлатырга инде аны… Күңелем ирекле хәзер минем. Ни өчен мин сез акча бүлгәндә кысылмыйм?

Сәкинә. Ни өчен?

Ирек. Чөнки ул өлеш мине ирексезләр иде. Уйлап кара: ни өчен без газиз әтиебезнең акчасы өчен талашырга, ызгышырга тиеш идек?

Сәкинә. Син бит талашмадың.

Ирек. Неважно. Без ул – бергә инде барыбер. Чөнки кеше, саф намус белән генә эшләп, үзенең яшәеше өчен кирәк булган нормальный условияләрне тудыра алмый. Һәркемнең дә бит әйбәт яшисе килә. Гомер hәркемгә бер генә бирелә. Кеше өчен иң кирәкле әйбер байлык димим. Мин бик укымышлы түгел, төп дөресен белмим, шулай да элеккеге талант ияләренең күпчелегенә финанс турында уйларга да туры килмәгән. Ә хәзерге кеше беренче чиратта бигрәк тә бездә, үзен ничек туйдыру турында, яшәтү өчен кайгыртырга тиеш. Аннан соң гына иҗат мәсьәләсен хәл итү планга куела…

Сәкинә. Кызык, бик кызык.

Ирек. Кызык түгел бу, апа, аяныч.

Сәкинә. Юк, синең хакта уйлап әйтүем, әрәм булып йөрисең икән.

Ирек. Көлмә.

Сәкинә. Көлмим, чын күңелдән.

Ирек. Әгәр менә мондый ирләр җитәрлек дәрәҗәдә хезмәт хакы ала алсалар, шул ата акчасы өчен сугышып ятарлар идеме? Ногман абый гына үрсәләнсә инде. Аны аңларга була, ул анда чир инде. Алар бит берсе дә начарлык теләми. Бары тик hәркемнең кешечә яшисе килә.

Сәкинә. Синеңчә күпме тора инде ул кешечә яшәү?

Ирек. Тагын көләсең? Һәркемнең үзенең үлчәве бар. Ә инде бик зур күпчелек хәерче хәлендә яши башлагач… Билгеле инде, нинди рух турында уйлыйсың? Җан саклау турында, тамак турында уйларга вакыт җитсә… Әйе, миңа да акча бик кирәк. Ләкин мин шундый авырлыклар белән тапкан ирек тойгысын югалтасым килми. Ул миңа кадерлерәк. Шулай, апа җаным, финанс ягыннан мескенлек үзебезне дә мескен, булдыксыз итеп калдыра. Халыкның акча эшләргә тырышуы шуннан килеп чыгадыр да…

Пауза.

Сәкинә. Һе, синеңчә, без анда, суелырга тиешле сарыклар шикелле, баш иеп утырабыз, шулаймы?

Ирек. Алай ук димим, шулай да артка шикле караш ташламыйча, алга да атламыйсыз.

Сәкинә. Атлаучылар да бар бит.

Ирек. Билгеле, бардыр, булачак. Ләкин сез аларның башына басып тигезли барачаксыз. Төрмәдәге кешенең өстенлеге нәрсәдә?

Сәкинә. Кем белә инде аны?..

Ирек. Ә-ә-ә, бездә мәктәп белемен бутамаска, Чарльз Дарвин әйтмешли, «Естественный отбор». Әйе, әйе… Кем көчле, акыллы, шул ала. Һәркем үз урынын таба. Сатлык үз урынын, педерастлар үз урынын… Дәүләттә дә ниндидер табигать законнары өскә калкырга тиештер, мөгаен.

Сәкинә. Ничек итеп, ни рәвешле?

Ирек. Ничек итеп? Мин үз фикеремне генә әйтәм. Ни өчен сезнең политикада фахишәлек, пычраклык?! Чөнки кабахәтне сугып очыру түгел, кабахәт дип тә булмый, аны үзе үк чыгарган закон яклый. Шул параша төбендә утырасы сатлык белән петух, өскә үк менеп, закон чыгарып, синең өстеңнән җитәкчелек итә, параша чистарттыра. Противно.

Сәкинә. Естественный отбор булса сугып очырырлар идеме аларны?

Ирек. Әйтеп бетер, әйе, нәкъ син уйлаганча, сезнеңчә бюрократлар, ә безнеңчә… әлбәттә, алай булганда, алар иләк аша үтәр иделәр. Югары үрмәләргә дә куркырлар иде. Менгән очракта да, чамалап сикерерләр иде. Минем уйлавымча, властька менгән начар кешегә властьның бөтен начар ягы да ябыша, алар үрелеп үсеп, тагын да көчәя. Дәүләт тә, милләт тә изге түгел дөньяда – ә кеше! Шушы формулировка алга куелганда гына дөрескә якын дәүләт килеп чыга аладыр.

Сәкинә. Син бик гади генә, җайлы гына хәл итәсең. Ә бит анда алай җиңел түгел, бик болганчык.

Ирек. Юк инде, апа, нинди хәл итү, гади, кытыршы үз уйларым гына.

Сәкинә. Ничек итеп кертергә соң ул табигать законнарын?

Ирек. Анысын сез уйлагыз инде. Һич югында, hәр халыкка ирек бирүдән башлап карагыз.

Сәкинә. Ничек?

Ирек. Ну, hәр халык үз язмышын үзе хәл итәрлек булсын.

Сәкинә. Бутама. Бездә бар халыклар да ирекле, тату.

Ирек. Ирекле… Алай булгач, без нигә, халык теләге була торып, аерым республика ясый алмыйбыз? Ирекле халык булгач, нигә без аны Мәскәүдән ялына-ялына сорарга тиеш? Нигә без үзебез теләгәнчә яши алмыйбыз? Ә бит теләгебез бар, бик бар.

Сәкинә. Йә, йә, ярсыма. Менә син ничек китереп чыгардың. Сорамый гына булмый. Без Россия белән ничә гасырлар буе кулга-кул тотышып…

Ирек. Әй, ташлале, шул… Аңлаттым, аңлаттым. Ничә гасырлар изелеп яшәдек, диген.

Сәкинә. Ирек, син ни сөйлисең, минем алда, җитмәсә?

Ирек. Юк, син төзәлерлек түгел икән.

Сәкинә. Карале, кара…

Ирек. Карале, апа, сине ялгыш депутат итеп сайламадылар микән? Син анда, hич югы, безгә статус кирәк, дип әйтә алдыңмы, пышылдап булса да?..

Сәкинә. Әйтә алдыңмы, дип, ни… Анда чират җитми.

Ирек. Чират җитми? Күз алдына китер, нинди бай без яшәгән җир. Идел, Кама hәм башкалар… Күпме урманнар, нефть, газ. Әле болары ярылып ятканы гына. Шушы байлыкларның күпмесе безнең халыкка хезмәт күрсәтә алмыйча бушка китте, ә бит болар барысы да – безнең халыкның борынгыдан килгән байлыгы. Россиянең бер катнашы да юк анда. Ә иң куркынычы: тел югалу, милләтнең бетүгә баруы түгелме? Статусны без сорап торырга тиеш тә түгел, үзебез урнаштырырга тиеш. Нишлисең бит, халык әле аны аңлап бетермәгән чорда сорап йөрергә туры килә. 1552 елда бабалар үз ирке белән бирелмәгән кебек, безгә дә ирекле рәвештә ирек бирмәсләр.

Сәкинә. Бирмәсәләр, моңарчы яшәгән, миңа аның бернигә дә кирәге юк.

Ирек. Менә ничек! Шул сорау өчен дә көрәшмәгәч, нәрсәгә соң син халыкка? Болай да, депутатлар ярдәменнән башка да юкка чыгарбыз. Аның өчен тырышучылар синнән башка да җитәрлек.

Сәкинә. Менә нәрсә, энем. Син мине сайламадың, сиңа тикшерергә дә түгел. Yз сүземдә калам: руслар – яхшы халык.

Ирек. Ярый, ярый, кызма. Мин дә аларны хурламыйм, киресенчә. Тегендә минем дустым рус иде.

Сәкинә. Шулай булгач…

Ирек. Без үзебез горур, ирекле халык булып яши алсак, аларны тагын да ныграк хөрмәт итәр идек. Изелүче халык булып түгел, ә тату күршеләр булып. Йөрәк әрни, гомер уза, ә берни дә эшләп булмый.

Сәкинә. Да, брат, мин сине бөтенләй белмәгәнмен икән.

Ирек. Менә шундый әшәке кеше инде мин…

Сәкинә. Ирек, син нигә университетыңда укуыңны дәвам итәргә уйламадың?

Ирек. Утырып кайткачмы? Беренчедән, алмаслар иде, икенчедән, мин үземә кирәкне алдым бугай инде. Аннан «Научный коммунизм» ны яттан беләм! (Бармаклары белән рәшәткә ясап күрсәтә.)

Сәкинә. Көлмә, юк, син уйла әле ул турыда.

Хәким керә.

Хәким. Ә-ә-ә, менә кая качканнар, сезгә штраф.

Ирек. Качмадык, әти, сөйләшеп утырдык.

Хәким. Ни турында?

Ирек. Шул синең байлыкны бүлешә алмыйбыз.

Сәкинә. Шаяра ул, әти.

Хәким. Шаярма, син андый малай түгел.

Ирек. Урлап кына китәргә оста дисеңме?

Хәким. Юк, улым, алай уйламыйм. Сәкинә, бар, әниеңне чакыр әле. Бире керсен.

Сәкинә. Хәзер, әти. (Чыга.)

Ирек. Син нигә күңелсез, әткәй? Шатлан, бәйрәм бит бүген, икенче тапкыр тудың?

Хәким. Анысы дөрес, улым. Бәхетле булырга, шатланырга тиеш идем мин. Әмма шатланасы килми.

Ирек. Син нәрсә инде, әти, булды инде, булды…

Хәким. Менә монда, эчтә, нидер әйләнгән кебек булды…

Ирек. Борчылма, әти. Син бераз исереп киткәнсең…

Хәким. Юк, улым, мин исерек түгел. Күзләр кысылса да, акыл саф… Тыңла әле син мине, бүтән сөйләшер кеше дә юк бит.

Ирек. Сөйлә, әти, сөйлә.

Хәким. Менә шулай, бөтен күңелем, акылым алмашкандай булды. Уйлап куйдым: ни өчен гомерем буе акча җыйдым мин, нигә бөтен гомеремне шуңа багышладым?

Ирек. Ник, дип…

Хәким. Тукта, улым, бүлдермә, фикеремне чуалтасың. Карт кешенең фикере тиз чуала.

Ирек. Нинди картаю ди әле ул…

Хәким. Юк, улым, соңгы ике көндә мин бик нык картайдым. Күңелем ниндидер афәт сизгән шикелле. Шуңа сөйләшеп каласым килә.

Ирек. Юк-барны уйлама, тыңлыйм, әти.

Хәким. Шулай менә. Гомерем буе акчага чукындым. Урлый алганда, урладым, алдардаен алдадым – җыйдым да җыйдым. Элек ул миңа ниндидер ләззәт, рәхәтлек бирә иде. Ә бу самолёт белән булган вакыйгадан соң косасым килә…

Ирек. Син тынычлан әле, әти…

Хәким. Юк, улым, син тынычландырма мине. Сиңа мин шуңа күрә дә сөйлим, син ирләрчә мине тыңлый аласың, hәм шундый булып кал да…

Ирек. Ярый, әти.

Хәким. Борылып карасам, гомер бушка үткән, артта берни дә калмый. Ә бит мин заманында булдыклы бала идем. Гармуным бар иде минем, теләсә нинди көйне бер ишетүдә уйный идем, сәхнәдән төшмәдем. Белгечләр ничек ди әле, теге, ә… әйе, слухың әйбәт, киләчәгең өметле, диләр иде. Ә чынында менә ничек килеп чыкты. Хәер, балачакта ук акча җыярга ярата идем. Шулай шул, чирне вакытында дәваламасаң аза икән. Кем инде мин хәзер, нәрсәгә ирештем?

Ирек. Чынын әйткәндә, әти, әйе, акча да бик кирәк. Ләкин син акча артыннан куып, безне күп вакыт күрми дә идең. Шулай да борчылма, әти, синең горурланырлыгың бар. Без бар ич, әти.

Хәким. Рәхмәт, улым, яхшы сүзеңә. Сиңа ышанам, ә тагын? Мин үлмәс борын, минем тиеннәремне бүлешүче балаларым? Дөрес, анысы, ни чәчсәң, шуны урырсың, ди.

Ирек. Юк, әти, барыбыз да бүлешмибез ич. Син ачуланма, әти. Без, чыннан да, сине искә алырга җыенган идек.

Хәким. Ник ачуланыйм, сез гаепле түгел ич.

Гөлсем керә. Аның артыннан Хафизның көлгәне ишетелеп кала.

Гөлсем. Уф, Аллам, биетеп үтерә яздылар. Абау, сез нигә бик болытлы. Тышта да яңгыр җыена бугай.

Хәким. Ярый, улым, син ял ит, бар.

Ирек. Юк, әти, мин китәрмен инде.

Гөлсем. Юк, юк, нинди китү, атаң исән-сау әйләнеп кайткан.

Хәким. Шаулама әле, хатын.

Гөлсем. Шаулама… Синең өчен тырышам.

Хәким. Моңарчы тырышканнарың да бик җиткән.

Ирек. Ярый, мин китим, бер ашыгыч эш бар иде, сау булыгыз.

Хәким. Сау бул, улым.

Ирек китә.

Гөлсем. Озакка югалма. Нәрсәгә чакырдың?

Хәким. Утыр әле яныма.

Гөлсем. Миңа монда да әйбәт.

Хәким. Йә, ничек соң, әнисе, күңеллеме?

Гөлсем. Нигә алай дисең?

Хәким. Тыштан көлсәң дә, эчтән яна кебек…

Гөлсем. Менә әйттең, нигә яныйм ди мин…

Хәким. Ярый, үпкәләмә. Мин үлгәч, ни эшләргә иде инде синең исәп?

Гөлсем. Әй, юк сүз сөйләп утырма әле. Исән-сау ич син! (Кочаклый.) Рәхәтләнеп яшибез әле, Алла боерса.

Хәким. Тукта әле, соңыннан. Әйт әле менә, яшермичә. Син нигә миңа кияүгә чыктың?

Гөлсем (аның яныннан тайпылып). Син нәрсә?! Артыграк эчеп ташладыңмы карт башың белән? Ни сөйлисең?

Хәким. Юк, мин аек, карчык…

Гөлсем. Нинди карчык булыйм, ди, мин сиңа.

Хәким. Гөлсем, ачыктан-ачык сөйләшик әле. Курыкма, мин сине гаепләргә җыенмыйм. Әллә ничек шунда, күңел тыныч түгел.

Гөлсем. Күбрәк эч…

Хәким. Син нигә миңа кияүгә чыктың?!

Гөлсем. Нигә дип, ошаткан булганмындыр инде. Кыяфәтең дә яшь иде ул чакта. Мин дә аерылып кайткан хатын идем. Аннан, барыбер бер чыгасы бар иде бит.

Хәким. Яратмадыңмы?

Гөлсем. Шаярма инде, бу яшьтә нинди ярату, ди.

Хәким (кычкырып). Менә нәрсә! Җитте! Минем синең белән мәчеле-тычканлы уйнарга вакытым да, теләгем дә юк. Яраттым мин сине, шайтан хатынын. Хәзер дә…

Гөлсем. Яратсаң соң! Кычкырма миңа. Синнән курыккан туннар тузган! Әйе! Әйе! Әйе! Бай булганга чыктым, рәхәт яшисем килде. Яшәдем…

Хәким. Рәхәт яшисең килгәнгә гуляйть иттеңме?

Гөлсем. Менә нәрсә, карт пәри, анда синең эшең булмасын. Менә үзеңнән егерме бер яшькә карт убырга өйләнеп кара, нишләр идең икән? Алай гына гуляйть итәр идең микән? Кая соң рәтең? Әйдә, киттек алайса! Әйдә, дим! Ник бармыйсың?

Хәким. Кит әле, дим, җибәр, авырттырасың.

Гөлсем. Ә-ә-ә, булмыймыни? Ә мин нишлим? Болай да алма кебек яшь чагым әрәмгә узды, син карт җен белән…

Хәким. Әле дә соң түгел, бик ясангансың…

Гөлсем. Ясандым шул, бәлки, берәр киявем карап куяр. Алар бит миннән дүрт-биш яшькә генә яшь. Җитмәсә, балаларың да минеке түгел, Чәчкәдән кала. Чукынышып китсеннәр.

Хәким. Җитте, кабахәт, үтерәм!

Гөлсем. Yтерермен мин сиңа, өзеп алырмын. Никләр генә кайткансыңдыр инде, башым котылды гына дигәндә, акаеп кайтып кердең бит… Йа Ходаем, (елап) никләр тилмертәсең бу бичара хатынны?..

Хәким. Каргамасаң да үләрмен, борчылма.

Гөлсем. Кат шунда: сәдака бирер идем.

Хәким. Оятсыз ук икәнсең. Yз башыңа килмәсен. (Чыгып китә.)

Гөлсем. Бар, бар, эзлә әҗәлеңне. (Капланып елый.) Әй Аллам.

Җырлый-җырлый, Хафиз килеп керә.

Хафиз. Әссәламегаләйкем! (Гөлсем дәшми.) Ишетмиләрме, әллә ишетергә теләмиләрме закон әhелен… (Гөлсем дәшми.) Әллә йоклый инде.

Гөлсем. Юк, йокламыйм.

Хафиз. Елыйсыз, ни булды?

Гөлсем. Юк, берни дә…

Хафиз. Ничек инде, тик торганда елыйсың, алайса… Әйтегез генә, мин ул шакалны… Ирекме?

Гөлсем. Юк, юк, ни сөйлисең?

Хафиз. Белмичә, минем күңелем тынычланмаячак.

Гөлсем. Болай гына, Хәким белән үзебез.

Хафиз. Хәким абзый? Ул куркуль әле кул күтәрә башладымы минем каенанага… Түзеп-түзеп торырмын да… Кара син аны…

Гөлсем. Кирәкми, зинhар өчен, тавыш чыгара күрмәгез.

Хафиз. Ярар, ярар, каенанам.

Гөлсем. Хафиз, шул каенана сүзен әйтмә әле, әллә ничек.

Хафиз. Ник, әби, дииммени?

Гөлсем. Анысын бигрәк тә. Мин бит синнән нибары берничә яшькә генә өлкән.

Хафиз. Ай, гафу итегез, мин ияләшкән буенча инде, сарык диген.

Гөлсем. Гади генә, Гөлсем апа, диген.

Хафиз. Гөлсем, һе, ияләнмәгән, әллә ничек. Ә шулай да бик ягымлы килеп чыга. (Колагына нидер әйтә.)

Чәчкә килеп керә. Аптырап катып кала.

Чәчкә. Мам!

Гөлсем. Әй оятсыз. (Хафизның аркасына җиңелчә сугып.) Исерек.

Чәчкә. Мам, анда сине сорыйлар.

Гөлсем. Нәрсә кирәк булган тагын, чәнчелгерләргә. (Чыгып китә.)

Чәчкә бүлмәсенә узмакчы була, Хафиз туктата.

Чәчкә. Ты чего?

Хафиз. Оныттыңмыни?

Чәчкә. Нәрсәне?

Хафиз. Чәчкә! Сөйләшкән идек бит инде. Мин сине бик күптәннән яратып йөрим. Синсез яши алмыйм. Әйдә монда, мин сине бик…

Чәчкә аның кулын тешли, Хафиз аны ычкындырып җибәрә. Чәчкә елый.

Чәчкә. Син! Тварь! Чего захотел! (Өстәлдәге пычакны алып.) Кит моннан, зараза, үтерәм хәзер!

Хафиз. Чү, чү, син нәрсә, китәм!

Чәчкә. Ычкын, мент калдыгы! Все вы твари! Ничек котылырга сездән, кая качарга, куда провалиться? Чәнчелимме соң әллә?!

Хафиз аның пычагын бәреп төшерә. Чәчкә капланып елый. Рәшидә керә.

Хафиз. Син нәрсә, мин шаярдым гына, үзе әйтте дә… Мин нәрсә… Мин болай гына…

Рәшидә. Чәчкә, ни булды?

Чәчкә. Ничек яшәргә инде бу дөньяда, Рәшидә апа?! Берсенә акча надо, одному хатын-кыз, другим ещё что-то!.. Неужели просто гына, тынычлап кына яши алмам микәнни?

Рәшидә. Тынычлан, акыллым, тынычлан. Син әле яшь, бары да яхшы булыр. Синең әле киләчәгең алда… Менә укырсың…

Чәчкә. Что син, апа. Нинди алда, нәрсә алда? Минем менә шушы яшьтән уже жить не хочется, ә син әйтәсең…

Рәшидә. Yтә ул, сеңлем, тынычлан.

Чәчкә. Yтә! А мин не хочу үткәрергә! Yткәч, менә сезнең кебек бөтен нәрсәгә битараф калгач, нәрсәгә яшәп торырга?! Ә бәлки, апа, наши предки яшәгәннәр бесмысленной жизнью? Бәлки, шуңа күрә безнең тормышның да мәгънәсе юктыр? Бәлки, без дә обречённые люди?

Рәшидә. Кем белә инде, сеңлем. Шулай да ныграк бул, яшәргә кирәк. Бу тормышның пычраклыклары күп очрар әле.

Чәчкә. Ни өчен?

Рәшидә. Нәрсә ни өчен?

Чәчкә. Яшәргә кирәк?

Рәшидә. Турысын гына әйткәндә, үзең ана булганчы ашыкма, сеңлем. Yзеңнең балаң, буының барлыкка килгәч, үзеннән-үзе тормышка омтылыш уяна ул, алар өчен яшисе килә. Йә, йә, булды… Акыллы булырга сүз бирәсеңме?

Чәчкә. Ладно… Попробуем.

Көчәя башлаган гармун тавышы.

Апа, ведь нет бернинди надежда да алга таба. Такая тоска. Не знаю ничек яшәргә? Бернәрсә дә не хочется, уйлыйсы килми. Беләм: мин үзем дә бик гаепле… Ләкин бит я хочу, чтоб яхшырак булсын, а не получается. Шагаю, ә алда әйтерсең бездна… упкын…

Рәшидә. Тынычлан, сеңлем, кая, бер елмай әле. Елмай инде, менә шулай. Ә без синең белән соңыннан сөйләшербез. Бар, бераз йөреп кер, бар, сеңлем.

Хәкимне Хафиз белән Валера җилкәләренә утыртып, самолёт тавышы чыгарып үкереп керәләр. Хәким гармун тарта. Көлү, шау-шу.

Хәким. Чү, кияүләр, төшереп җибәрә күрмәгез. Ватарсыз карт савытны. Сезнең самолёт куркынычрак икән.

Ногман. Куегыз инде әтине, тәрбиясезләр.

Хафиз. Курыкма, каенагай, бер төшүдән берни булмас.

Валера. Если мы бросим, так повыше, с высоты.

Көләләр. Хәкимне утырталар.

Сәкинә. Тәртип белән, культурно гына, җәмәгать! Вәт, әти, үзеңне күтәреп кенә йөртәләр!

Хәким. Әйтмә инде, кызым. Аллага шөкер, уңдым кияүләрдән.

Гайшә. Ә киленнәрдән уңмадыңмыни, әткәй?

Хәким. Сине, килен, әйтеп тә тормыйм инде, чәчрәп торасың. (Хафиз көлә.)

Гайшә. Ник көләсең? Уңган хатын чәчрәп торырга тиеш инде ул. Әйеме, әткәй?

Хәким. Нәкъ үзе, килен!

Ногман. Әти, әгәр берәр нәрсә эшләтәсегез булса, миңа гына әйт. Сүз белән ул кияүләр барысы да бик яхшы. Менә эшләп күрсәтегез сез. Әти безнең кооператив, ни кирәк, шуны эшли.

Хәким. Алайса, улым, мин үлгән булсам, табут та ясаткан булыр идеңме?

Ногман. Әй, әти, айн момент. Без аны хәзер эшләп атабыз.

Хәким. Yл генә диген, ә?

Ногман. Юк инде, әти. Просто шулай килеп чыкса, дим. Син әле озак яшәрсең.

Гөлсем. Тагын үзенекен башлады инде. Туймадыңмыни әле? Yләсе кеше кешегә әйтеп тормый ул…

Хафиз. Син, Ногман, әтине күмеп тә куйдың инде, ә, өлгер…

Валера. Да, шустрый какой…

Гайшә. Берегез дә артык түгел, боргаланмагыз. Карале, әткәй, нигәдер тамак кибеп китте, бии-бииме шунда…

Хәким. Чыннан да, кардәшләр, без ник болай утырабыз соң әле? Мин исән, мин үлмәм! Кияү, давай, буш тотма бокалларны! Ягез әле, салыйк әле туганнарның туганлыгы өчен!

Гайшә. Ничек инде?

Хәким. Ничекме? Менә бер-берегезне якын итеп, бер-берегездән берни дә жәлләмичә яшәү өчен.

Гайшә. Әй, алай яшәп булмыйдыр ул.

Хәким. Нигә булмасын, теләк булсын.

Ногман. Алай яшәү өчен hәркемнең бай булуы кирәк.

Рәшидә. Ә синеңчә нәрсә соң ул байлык?

Гайшә. Хе-хе-хе… (Көлә.) Белми… Нәрсә булсын ди инде байлык. Акча, билгеле… Акчаң булса, бар да була.

Ногман. Кәнишне.

Хафиз. Бик дөрес.

Валера. Но ведь «Волгу» можно и украсть.

Сәкинә. Аңа китсә, акчаны да урлап була.

Хафиз. Һе, андый байлык өчен Уголовный кодексның бик әйбәт статьялары бар. (Бармакларын рәшәткәләп күрсәтә.) Әнә Иректән сорагыз.

Рәшидә. Ә Ирек кайда соң әле?

Гөлсем. Китте ул.

Хәким. Эше килеп чыкты аның.

Хафиз. Эше… Күрә алмый ул безне, шуңа китте. Нигә күрә алмый, аңламыйм. Без бит аңа яхшылык кына телибез.

Чәчкә. Не трожьте абыйны! Сезнең эшегез түгел…

Рәшидә. Йә, йә, сеңлем. Чыннан да, кагылмагыз аңа. Ул болай да…

Гайшә. Мескен. Yзе гаепле.

Хәким. Җитте, килен! Синең башың җитәрлек эш түгел бу. Әйдәгез, нәрсәгә тукталдык? Ә, әйе, туганнарның туганлыгы өчен.

Сәкинә. Шулай итеп, акча дип исәплибез инде байлыкны…

Ногман. Соң, нәрсә кабат сорап торасың. Вәт кызык, тагын нәрсә булсын инде байлык?

Сәкинә. Ә син нәрсә әйтмәкче идең, Рәшидә?

Рәшидә. Әйе, акчасыз яшәве кыен.

Гайшә. Кыен гына түгел, үлем…

Рәшидә. Кем акча белән бай, кем җаны белән, кем балалары белән. Рух дигән әйбер, рухи байлык та бар бит әле.

Гайшә. Хе-хе-хе… Бар, чыгарып сатып кара син ул байлыгыңны базарга, кем сукыр тиен бирер икән…

Хафиз. Көлкегә калдырып йә типкәләп ташламасалар ярар.

Валера. Что-то ты не ту тему завела, жена.

Сәкинә. Культура кирәк, җәмәгать.

Рәшидә. Бөтен кеше дә акча гына җыеп ятмый бит. Менә безнең отделениедә бер карт ятты. Ак сакаллы, чәче дә кардай ак. Ә күзләре чем-кара. Эчендә ниндидер аңлап бетермәслек сагыш, моң. Yзләре шундый бәхетле ялтырыйлар. Ә бит ул үзенең озакламый үләсен белеп, сизеп ятты. Кемнәр генә килми иде аның янына: балалары, оныклары, туганнары, кияү-киленнәре, әллә кайчан бергә эшләгән кешеләр, шәкертләре, тагын әллә кемнәр. Санап бетерерлек түгел. Көн дә киләсе кешеләргә исемлек төзергә туры килә башлады. Режим керттек. Югыйсә картны алҗытып бетерәләр. Юк, ул үзе тыштан берни дә күрсәтми. Киресенчә, hәркемне күргән саен талпынып, канатланып китә. Минемчә, ул бик бәхетле кеше иде. Yлгәндә дә елмаеп үлде.

Гайшә. Һе, аңа калса, безнең әти – иң бай, иң бәхетле кеше. Әнә күпме акчасы, күпме балалары, җаны да үз урынында.

Хафиз. Чыннан да, шулай бит, әй.

Валера. Сказал же я вам, что он Христос.

Гайшә. Бутама, керәшен түгел, мөселман ул.

Хәким. Карале, кызым, кем булып эшләгән ул?

Рәшидә. Музыкант шикелле…

Хәким. Музыкант? Исемен белмисеңме?

Рәшидә. Заhид абый бугай.

Хәким. Заhид, Заhид… Юк, белмим шул, белмим. Завскладларны, директор урынбасарларын, спекулянтларны беләм, хәтта замминистр торговлины да. Ә аны белмим, кызганыч…

Гайшә. Нәрсәсен кызганырга, әткәй. Ул инде картаеп киткән, беткән. Ә без әле синең белән яшь, бергәләп дөньясын дер селкетеп яшәрбез.

Хәким. Сүз ул турыда түгел шул, килен.

Гайшә. Син пешмәгән духтыр, әллә ниләр бутап, әтине борчыма, яме. Матур гына утырганда…

Хәким. Рәшидә кызым дөрес әйтә, акча белән генә яшәп булмый.

Ногман. Шулайдыр анысы, әти. Yзең дә бит шактый туплагансың. Аны ничек аңларга?

Хәким. Шуңа күрә мин артык куанмыйм да. Элек булдырам дип яши идем, ә хәзер…

Хафиз. Сез нәрсә инде, бала-чагалар кебек? Әти шаяра гына. Ә сез авызыгызны ачып тыңлыйсыз! Тост!

Ногман. Әйе, җәмәгать, Хафиз дөрес әйтә, нигә болай утырабыз әле, әти, тот бокалларны.

Хәким. Туктале, хәзер, балалар. Минемчә, сезгә бөтен булганыгызны берләштереп яшәргә кирәк.

Гөлсем. Менә әйттем бит мин сезгә.

Хәким. Туктале, хатын, Рәшидә әйткәнне дә, акча мәсьәләсендә дә, бүтәнне дә. Кем нәрсәгә мохтаҗ, шуны ала алсын.

Хафиз. Нәрсә хәзер, Рәшидәнең күңеле бай, акчасы да юк дип, акча җыеп бирикме, хе-хе-хе!.. Бик кызык әле бу.

Гайшә. Менә сиңа йомыкый Рәшидә?! Вәт бирде бу! Шыпырт кына утырды да барын да үзенә җыеп алды. Вәт маладис!

Хәким. Аңа гына түгел, барыгызга да. Аңа, мәсәлән, күпмедер процентта финанс белән, ә сиңа җан азыгы, бүтәнгә…

Гайшә. Туктале, әткәй, син мине җансыз димәкче буласыңмы? Без акчабызга җан сатып алырга тиешме? То есть, әй юк ла, сатып ала алмыйбыз, кәнишне, безнең бит акча юк.

Хәким. Юк инде, алай димим. Бары бөтен булганыгыз белән уртаклашып, ярдәмләшеп яшәгез. Чын кардәшләр булып. Соңыннан соң була ул.

Хафиз. Син соңардыңмыни?

Хәким. Соңардым шул…

Валера. И твои сбережения тоже сюда, и «Волгу»?

Хәким. Әй балалар, сбережениедә генәмени хикмәт?

Ногман. Шулай да керәме?

Хәким. Керер, ник кермәсен.

Гөлсем. Атагызга hәм аның хезмәтенә кагылмагыз! Тынычлыкта калдырыгыз олы кешене. Оялмыйлар да…

Гайшә. Хезмәте… Yзеңә потламакчы буласың барысын да?

Сәкинә. Гайшә! Әни! Тәртип кирәк, культура! Консенсус…

Гөлсем. Соң, кызым, атагыз исән бит әле, тагын бүлешә башладыгыз.

Гайшә. Ачка үлә күрмәгез тагын. Мескеннәр.

Хафиз. Менә нәрсә: әти дөрес сүз башлады. Тигезләргә кирәк дөньяны. Мәгәр әгәр дә мин теләгәнне ала алсам, бер дигән дөнья корып җибәрер идем. Кызың да бәхетле булыр иде.

Хәким. Күпме инде ул, сине бәхетле итә торган сумма?

Хафиз. Күп түгел, шул бер 40 мең җитә безгә.

Валера. Охо!..

Гайшә. Син нәрсә? Ычкына башладың мәллә? Безне коры калдырмакчы буласыңмы?

Сәкинә. Җәмәгать, шауламагыз, тәртип…

Ногман. Туганнар, сөйләшкән идек бит: 50 мең чамасы алсам, мин аны эшкә кертәм, ул безгә файда китерәчәк дип. Шулай хәл итик әле без.

Хафиз. Син, «кооп», бик остарма әле, яме? 50 мең бирсәгез, имеш. 50 мең кулга керсә, мин аны үзем дә бик hәйбәтләп эшкә кертәм.

Гайшә. Син нәрсә Ногманның бугазын буасың? Нигә дип әти сиңа кырык мең бирергә тиеш әле, милиция булганың өченме?

Хафиз. Шуның өчен булса да… Менә монда кычкырышып, эчеп, бәйрәм итеп утырасыз, ә кем сезнең тынычлыгыгызны саклый? Кем сезне хулиганнардан яклап кала? Кем сезнең өчен гомерен дә жәлләми?

Валера. Не смеши, Хафиз. Будь мужиком, все знают, как вы защищаете…

Хафиз. Син кагыласы булма…

Ногман. Кай арада кырык меңгә күтәрелде әле ул?

Хафиз. Нәрсә, сиңа ярый, безгә ярамый? Сез болай да бай…

Валера. Про другое не знаю. Батя, как с «Волгой» поступишь? Не забудь, я твой главный механик.

Хәким. Туктагыз әле, балалар, мин исән бит әле.

Гөлсем. Ояла да белмисез инде, атагыз сезнең өчен үлеп тора.

Хафиз. Ничек? Бу синең, чыннан да, шаяру гына булдымыни?

Гайшә. Безне шул хәерчелектә калдырасыңмы?

Валера. Как же я без «Волги» проживу, не представляю.

Рәшидә. Шашмагыз инде, исерешеп беттегез.

Сәкинә. Юк, әти, син дөреслек белән бар, тигез итеп бүл дә бир. Тавыш та чыкмас. Дөрес булыр.

Гөлсем. Нишлисез, балалар? Атагызны көпә-көндез талыйсыз түгелме?

Гайшә. Юк инде, әни, син үзең башлап җибәрдең дә, хәзер без гаеплеме? Эткә сөяк күрсәтмәскә иде аны, хәзер тыеп кара әнә.

Сәкинә. Тәртип, җәмәгать, культурно гына…

Ногман. Туктагыз әле, туганнар. Менә мин нәрсә тәкъдим итәм: әйдәгез, тынычлану өчен берәр чәркә күтәреп, капкалап алыйк, аннан барын да аек акыл белән хәл итәрбез.

Рәшидә. Ногман, нишлисез, болай да исерешкәнсез бит инде.

Валера. Жена, молчи.

Хафиз. Ярый, көтеп карыйк.

Ногман. Менә бу юлы кадерле әтиебезнең акылы, зирәклеге өчен эчәсем килә.

Гайшә. Әйтәсе юк. Әбәзәтелни әти өчен!

Хәким. Рәхмәт, улым. (Эчәләр.) Ләкин хәзер күпме генә сөйләсәгез дә, бер тиен дә ала алмассыз.

Гөлсем. Дөрес, әтисе.

Хәким. Кысылма, сихерче! Сиңа да эләкмәячәк. Барыгыз да минем алда акча өчен генә юхаланасыз.

Сәкинә. Әти, син ни сөйлисең, тынычлан.

Хәким. Юк, тынычландырма мине, мин үлде дигәч, ничек куанганыгызны аңлыйм мин хәзер…

Гөлсем. Син исердең, атасы.

Хәким. Ю-у-ук-ук! Мин исерек түгел! Киресенчә, айнып киттем. Ә син (Гөлсемгә), миннән котылгач, рәхәтләнеп типтереп яшәмәкче идеңме? Кияүләреңнең берәрсен эләктерергә дә не прочь. Мә, тот!

Гөлсем. Кит, оятсыз! Ни сөйлисең, балалардан оял!

Хафиз. Ә кияүләргә ни булган, ә? Бар яктан килгән.

Сәкинә. Хафиз!

Хафиз. Менә нәрсә, папаша! Юләрләнмә, үзеңә дә тими ул акча, безгә дә…

Хәким. Һәм тимәс тә, яндырам.

Гөлсем. Котырган!..

Ногман. Туктале, әти, нигә бирмәскә булдың инде?

Хәким. Чөнки сез барыгыз да – ничтожество! Булдыксызлар сез, юк сез, юк! Нуль! Сез, берегездән-берегез таза ирләр, шул хәерче берничә меңгә карап талаша башладыгыз. Тфү! Мин үз гомеремдә аз гына булса да эшләп кала алганмын. Ә сез аны да булдыра алмыйсыз. Yзегезне муллыкта яшәтә торган итеп эшләр әйләндерә белсәгез чәчәр идем мин ул акчаларны сезгә. Сез булдыра алмыйсыз. Ә фактически сез үзегез җир җимертеп таба алырга тиеш. Булмагач, тамагың да ач! Һәркем үзенә тиешлене ала инде. Сезгә тиешлесе шул: хәерчелек. Хе-хе-хе!..

Хафиз. Ул безне мыскыл итә!

Валера. Әй мужик!

Хәким. Да, мужик! Әйе, көләм… Чөнки сез көлке, мескен хәлдә. Yзегез гаепле. Кайсыгыз ул акчадан файда эшләр иде? Кайсыгыз берәр мохтаҗ кешегә ярдәм итмәкче булды? Берегез дә! Ә син, Рәшидә кызым, бөтенләй баш тарттың! Иң ансаты ул – баш тарту! Ач корсагыңны сыйпап яту.

Ногман. Әти, мин әйттем бит, файдалы эшкә кертәм дип.

Гайшә. Әйе, әткәй. Ногман бик файдалы эш эшләмәкче иде.

Хәким. Беләм мин синең файдалы эшеңне. Кесәңне калынайтырга да бикләнеп, башкаларга төкереп яшәргә, шиш!

Хафиз. Ярдәмгә мохтаҗлар турында уйларга? Үзебезнең хакта кем уйлар?

Гайшә. Бу кадәр кире булырсың икән.

Хәким. Барыбер юкка чыгарам.

Сәкинә. Әти, нигә алай итәргә? Тигезләп бүләргә дә бетте китте…

Хәким. Тигезләп… Соң, әзрәк уйлап карагыз. Булмый аның белән генә бәхетле яшәп, булмый. Кеше хакы барыбер бер килеп чыгачак. Моны мин әйтәм, мин беләм. Киресенчә, йөрәкне генә май баса. Рәшидә әйткән кеше хакында уйлагыз, гомерегез бушка уза бит.

Хафиз. Син безгә ничек яшәргә икәнен өйрәтмә. Акчаңны тарат та, калганын без үзебез белербез.

Гайшә. Әйе, акыл сатарга мин үзем дә мәчтер.

Хәким. Китегез, күз алдымнан югалыгыз!

Хафиз. Нәрсә?! Миңа кычкырасың? Ярый, аңламадың. Хәзер дусларны чакырып…

Хәким. Шунсыз булдыра алмассыңмы? Yз кулың белән буа алмыйсың. Куркак шул син!

Сәкинә. Тәртип, җәмәгать! Хафиз, нишлисең инде?

Хафиз. Атаңны тый әнә, үз кызыннан барлы-юклы акчасын жәлли. Әйе, куандык. Синең үлү хәбәреңне ишеткәч куандык. Азрак булса да файдаң тигән булыр иде. Нигә кайттың?

Рәшидә. Ни сөйлисең, Хафиз?

Хәким. Ха-ха, барыбер эләкмәс!

Хафиз. Котыртма минем җанымны!

Хәким. Җаның? Кайда соң ул, табан астындамы?

Сәкинә. Әти, мыскыллама син аны, исердем дигәч тә.

Хәким. Бар, бар, сат атаңны шуның танавына.

Гайшә. Бу ни була инде бу, Ногман? Без биредән бер тиенсез китәбезмени?

Ногман. Әти, юләрләнмә, вакытында акылыңа кил.

Валера. Как это, значит, папаша, я «Волгу» больше не увижу. А если я умру. Ведь я без «Волги» ни дня проживу. Понятненькое дело, как всегда честного русского человека давят.

Гайшә. Әй, сине түгел, безне дә кимсетәләр әле монда.

Гөлсем. Менә күрәсезме, балалар, ничек яшәдем мин? Гел кимсетелү, гел орыш.

Хәким. Мескенләнмә, барыбер эләкмәс.

Гөлсем. Эләкмәсә! Никләр генә кайттың?! Кайтмый калсаң эләктерә белер идем. Җүнле кеше булса, кайтмас иде әле, җүнсез.

Гайшә. Шулай итеп, әти, Ногманны, булдыклы улыңны, өлешсез калдырасың? Сытып бетерәм! (Ябыша.)

Ногман. Шундый ул, әти, уйла.

Рәшидә. Нишлисең, Гайшә?

Гайшә Рәшидәне этеп җибәрә.

Гайшә. Кит әле. Бирәсеңме, юкмы?

Ногман Гайшәне аера.

Хәким. Берни эләкмәс.

Гөлсем. Әнә шундый ул, кире. Анагызны гел мыскыл итә, сез түзәсез. (Шыңшый.)

Хафиз. Т-ә-к-к, шулай итеп, аңлаша алмадык. Бирәсеңме, каенатай, юкмы?

Хәким. Юк!

Хафиз. Юкмы?! (Хәкимне сугып ега.)

Рәшидә (елап). Нишлисез, җир битләр!

Хафиз. Кысылмагыз!

Ногман. Әти, акылыңа кил, юньлегә түгел бу, үзеңә яхшы булмас.

Гайшә. Нәрсә аның белән сөйләшеп торасыз. Әйткәнне аңлыймыни ул? (Егылган Хәкимгә атланып, аның башына суга башлый.) Мә, мә, куркуль!

Сәкинә. Гайшә, юләрләндең мәллә?

Гайшә. Кит әле. Акылыңнан шашарсың монда. Көпә-көндез чишендерәләр.

Сәкинә белән Рәшидә Гайшәне тартып төшерәләр.

Гайшә. Yтерәләр, карт шайтан. Үтерә!

Хәким. Туктагыз, балалар, нишлисез?

Хафиз. Туктарбыз, бирәсеңме, юкмы?

Хәким. Нәрсәне?

Валера. «Волгу!»

Хәким. Юк, дидем бит инде! Сезгә файда китермәячәк ул акчалар.

Валера. Ах, нет. Ну и получай! (Сугып җибәрә.)

Хафиз. Күп сөйләшеп тор әле.

Валера белән Хафиз Хәкимне типкәли башлыйлар. Гайшә өстендә

сикерә.

Гөлсем. Менә алма кебек хатыныңны тыңлый белмәсәң.

Рәшидә (аралап). Нишлисез, үтерәсез бит! (Елый.)

Гайшә. Катсын, бер файдасы да юк.

Сәкинә. Шашмагыз, булды. Әти, әллә… Экономик яктан караганда… әллә…

Ногман. Ник жәлләргә инде шул акчаларны.

Хафиз. Бирсә, әйбәт була бит. Хәзер сине келәткә бикләп торабыз, уйла, акылыңа килмәсәң, тагын эләгер.

Хафиз белән Валера Хәкимне алып чыгып китәләр.

Рәшидә. Туктагыз, нишлисез, милициягә чакыртам…

Ногман. Кая барасың? (Аны туктата.) Милиция (килеп керүче Хафизга), сиңа минем апа нидер әйтмәкче була. Хи-хи-хи.

Рәшидә. Ничек оялмыйсыз?

Сәкинә. Җиттеме сезгә? Ни кыланганыгызны аңламыйсызмы сез, ә? Барыбер бирмәячәк.

Хафиз. Әйе шул. Артык кызып киттек бугай. Ногман, кая, бармы анда, сал әле?..

Ногман. Мә!

Хафиз. Сәкинә дөрес әйтә, бирмәячәк. Ярый, җәмәгать, берни дә барып чыкмады. Әйдә, Валера, эчик! (Эчәләр.) Ногман, бар, алып чык атаңны, начаррак килеп чыкты.

Гайшә. Әй, берни дә булмады әле ул кадәр.

Гөлсем. Ни булсын аңа, кешеләр шартлаганда да үлмәгәнне. Җен кебек таза.

Хафиз. Ярый, булды. Ногман, бар, алып чык, син җаен беләсең.

Ногман. Хәзер. (Китә.)

Гайшә. Тапкан жәлләр кеше. Безне жәлләми бит әле.

Валера. Ты и в правду отказываешься, Хафиз? (Җырлый.)

Автомобиль гаражы,

Син дә безне жәлләмәдең,

Жәлләмибез, заразы…

Тышта Ногман чәрелдәгәне ишетелә. Ул йөгереп керә. Күзе-башы акайган, ни әйтергә белми.

Хафиз. Ни булды?

Ногман дәшми.

Гайшә. Нәрсә акайдың, сөйлә!

Ногман (үкереп җибәрә). Сволочь, карт тәре… дуңгыз… чучка… (Аракы эчеп ала.) Вәт дуңгыз… ә…

Хафиз. Ни булды?

Ногман. Асылынган…

Рәшидә. Әти! (Чыгып йөгерә.)

Сәкинә. Әткәй! (Аның артыннан ташлана.)

Барысы да катып калалар. Утлар сүнә, арттан гына прожектор яна. Һәр персонаж кара шәүлә генә булып күренә. Тынлык. Фонограмма яңгырый: кайдадыр кабердән чыккан кебек тавышлар ишетелә.

Гөлсем. Яраткан кешеңне югалту бик кыен ул, аңларсыз әле…

Ногман. Әтием, бәгърем, ник ташлап киттең безне?! Ничек ярата идем мин сине.

Гайшә. Уф, йөрәгем. Әти минем өчен үлеп тора иде. Акыллы киленем, диеп сөя иде…

Хафиз. Эх, әткәй, бигрәк яхшы кеше иде инде. Нинди балыклар тота идек…

Валера. Ой, как тяжко мне… А я карбюратор к «Волге» принёс…

Сәкинә. Әти! Балаларың, туган ил, партия – сине беркайчан да онытмас!

Чәчкә. Әтием, ә как була Отчизнаның татарчасы?

Пәрдә.

…Бөтен дөнья – театр,

Һәм без анда актёрлар…

Шекспир