Читать книгу Былдьаама, дьылҕам, тапталбын - - Страница 1

Петр Николаевич түүн ортото эмискэ уһугунна. Тута илиитинэн кэргэнин оннун бигээн көрдө. Сөрүүн кураанах бырастыына тымныынан хаарыйда… Эр киһи туох эрэ куһаҕаны биттэнэн, хаана биирдэ төбөтүгэр ыга анньан чэчэгэйин ыарыылаахтык кэйиэлээтэ, сүрэҕэ күүскэ тэбиэлээтэ, түөһэ хаҕыс аһыынан нүөлүйдэ…

– Лиза? Лизаа-а… – атын хоско утуйа сытар оҕолорун уһугуннарымаары, оргууй кэргэнин ыҥырда. Эппиэт суох.

Сааланы, куукунаны өҥөйөн көрдө. Дьиэҕэ суох. Кураанах. Тыый, бачча тымныыга түүннэри таһырдьа туохха таҕыстаҕай? Көхөҕө ыйанан турар дьиэ таһыгар кэтэр кууркатын харбаат, таһырдьа ойон таҕыста. «Лиза-а, Ли-иза-а!» – хаһыытыы-хаһыытыы олбуорун биир гына тилийэ сүүрдэ. Аа-дьуо, сымнаҕас сыа хаар түһэн наскыйар. Уруккуну барытын бүрүйэн, мэлдьэһэн, ыраастаан кыстык хаар сири үрүҥ көбүөрүнэн тэлгээбит. Бүөтүр хараҕын уута сирэйинэн сылаас сүүрүк буолан таммалыырыгар аахайбакка, барыах-кэлиэх сирин билбэккэ, өр дөйүөрэн турда. Онтон ким эрэ сирдээбитинии, олбуорун аанын аһан күөл диэки сүүрдэ.

– Лиза-а! Лиза-а! – хаһыытын кытта хаар саба баттаан иһэргэ дылы.

Ыраахтан күөл кытыытыгар туох эрэ боруоран көстөр. Бүөтүр сүрэҕэ биирдэ хам ылла, тыына кылгаата. Саҥа таһааран киһи куйахата күүрүөх хаһыытаата. Сүүрэн тиийдэ. Кэргэнэ аҥаардас сиидэс утуйар ырбаахылаах хаары бүрүнэн олорор эбит. Эр киһи тута кууркатын устан бүрүйдэ, хам кууста.

– Оо, Лиза-а! Тоҥмуккун ахан дии! Ыл, тур, дьиэлиэх!

Кэргэнин көтөҕөн ылаат, дьиэтин диэки сүүрдэ. Киирээт, утуйар ырбаахытын уһулла, ыскаапка турбут буокканы ойутан таһааран этин бүтүннүү сотто.

– Хата, наһаа тоҥмотоххун. Тугуҥ да үлүйбэтэх. Бу курдук сып-сылаастык соттуохпут, таҥныахпыт, итии мүөттээх чэй иһиэхпит.

– Мин, мин… Син биир киһи буолбаппын. Тоҕо да быыһаатыҥ… Бу ыарыыттан үтүөрбүт суох… Таах эйигин, оҕолорбун эрэйдиэм эрэ… – Лиза сэниэтэ суохтук сибигинэйдэ.

– Суох, суох! Итинник санааны кыйдаа, чыычааҕым! Билигин медицина сайдан ахан турар! Манна кыаллыбатаҕына, омук дойдутугар эмтэниэхпит! Мин Соҕуруу Кореяҕа, Германияҕа сурук ыыппытым. Кыайар буоллахтарына, эппиэттиэхтээхтэр. Санааҕын эрэ түһэримэ! Санаа, санаа күүһэ абырыа! Мин эйигин ханнык да ыарыыга биэриэм суоҕа, тапталлааҕыам! – Бүөтүр кэргэнин биллэрдик чарааһаабыт санныттан күүскэ кууһан ылла. – Көрөөр-истээр, барыта этэҥҥэ буолуо!

Ол икки ардыгар халлаан суһуктуйда. Сотору ол уҥуоргу тыалар быыстарыттан күн таҕыста, саҥа күнү уруйдаан үөрэн чаҕылыйда. Тула сырдаата. Сырдык хараҥа түүн аймалҕанын мэлдьэстэ. Михайловтар дьиэлэригэр сарсыардааҥҥы сүпсүлгэн турда. Оҕолор оскуолаларыгар хомуннулар, аҕалара – үлэтигэр.

– Ийэбит тоҕо турбата? – уоллара, ийэлэрин муннун бүөтэ, остуолга олороот, ыйытта.

– Ыалдьар буолбат дуо? Мэ, түргэнник аһаа, – улахан кыыс Маша быраатын буойда, ыһаарыламмыт сымыыты иннигэр уурда. – Люба-а! Кэл, аһаа! Хойутаары гынныҥ! Аҕаа, эйиэхэ кофе кутабын дуу, чэй дуу?

– Суох, чыычаахтар, бэйэҕит аһааҥ. Мин үлэбэр чэйдиэм. Ыксаатым. Киэһэ үчүгэй сонуннары күүтэбин! – Бүөтүр оҕолорун төбөлөрүттэн сыллаан ылла. Уолун санныттан кууспаҕалаата. Эмискэ хараҕын уута халыс гынна. Онтун кистээн түргэнник ааны былдьаста.

– Оттон миигин илдьибэккин да? – уола, массыынанан таһылларга үөрэммит киһи, ыйытта.

– Уоскуй, Максик. Дядя Коля кэлэн илдьиэҕэ. Уруоккут кэннэ иккиэн онно-манна барбакка, массыынаны күүтэҕит.

– Куорат таһыгар олорор наһаа эрэйдээх. Киһи ханна да сылдьыбат да, хайаабат да! Мин үҥкүүм куруһуогун иккитэ куоттардым! – Люба атаахтаан уоһа толлоҥноото.

– Хата кыргыттарбын кытта күүлэйим аҕыйаата диэ. Куруһуокка бары сылдьабыт. Аҕабыт хайаан да сылдьыҥ диир буолбат дуо. Баара-суоҕа киинэҥ эрэ аҕыйаатаҕа! Ийэбитигэр сибиэһэй салгын наада! – улахан кыыс Маша идэтинэн балтын буойда.

* * *

– Хайа, бу тугуй? Бай! Өйдөөбөтүм! Быһаар. Хайдах маннык эппиэттээх кэмҥэ уурайаары гынаҕын? Эн курдук кыахтаах финансиһы өрөспүүбүлүкэ хантан булар? Суох, Петр Николаевич, мин маны баттыыр кыаҕым суох. Дуоһунаскын, хамнаскын баҕар мыынарыҥ буолуо? Билэҕин. Мин эйигин миниистир солбуйааччытынан оҥороору сылдьабын, ирдэнэр докумуон үөһэ барбыта. Бэрэсидьиэн уураахха бүгүн-сарсын илии баттыыра эрэ хаалан турар. Улахан киһи бэйэтэ эйигин өйүүрүн биллэрбитэ. Онон бу сайабылыанньаны букатын ылыммаппын!

Миниистирэ кутан-симэн кэбистэ. Быһаарыныыны ыла үөрэммит киһи, салайар дьонун истэ үөрүйэҕэ суох буолан, быһаарбыт курдук сананан сайабылыанньаны ылан төттөрү уунан баран, көмпүүтэрин диэки хайыста.

– Суох, Кирилл Иннокентьевич, бу мин бүтэһиктээх быһаарыныым. Баһаалыста, илиигин баттаа. Мин дьиэ кэргэним балаһыанньатынан үлэлиир кыаҕым суох.

Петр Николаевич итэҕэтиилээхтик саҥарбытыттан тойоно улаханнык соһуйда. Чочумча тургутардыы көрөн олордо.

– Чэ, Михайлов, бэйэҥ дьыалаҥ. Бачча үлэҕэр өрө тахсан иһэн, барабын дииргин олох өйдөөбөтүм, – диэн баран сайабылыанньатыгар илии баттаата. – Оттон хайдах үлэлээбэккэ олороору гынаҕын?

– Идэбинэн үлэлиэм, университекка чаас биэрэргэ кэпсэппитим. Салайар үлэҕэ туох баар бириэмэбин бүтүннүү ууран туран үлэлиэхпин наада, оттон билигин ол кыаллыбат суол буолла…

Петр Николаевич тойонун хоһуттан тахсан уһун киэҥ көрүдүөр устун хаамта. Бу министиэристибэҕэ үлэлээбитэ быйыл лоп курдук 20 сылын туолуохтааҕа. Быйылгы Саҥа Дьыл үүнэр түүнүгэр Лизата дьолунан тырымнаспыт хап-хара хараҕынан сымнаҕастык утары көрөн туран баҕа санаатын эппитэ: «Эн бу үүммүт сылга үбүлүөйүҥ. Билэҕин дуо? Министиэристибэҕэ үлэлээбитиҥ сүүрбэ сылын туолар. Эн эдэр исписэлиистэн бөдөҥ департамент салайааччыта буола үүммүккүнэн мин киэн туттабын. Бу дуоһунаскын эн тус кыаххынан ситиспитиҥ. Ол иһин уон оччонон сыаналаах!»

Кэргэнин куолаһа бу иһиллэргэ дылы… «Эдэр сааһым, орто сааһым бүтүннүү бу дьиэҕэ ааста. Уонна бу биир илии баттааһынынан бүтүн үлэм суола быһыннаҕа ити» диэн санаа хайдах эрэ туох да иэйиитэ суох, буолбут чахчыны бигэргэтэрдии охсуллан ааста. «Биллэн турар, бииргэ үлэлээбит дьоммун ытыктыыбын. Өрөспүүбүлүкэ үбүн-харчытын сөптөөхтүк тыырар иһин түүннэри-күннэри төһөлөөх үлэлээтибит этэй?» Кини олоҕор баара ситиһии өрөгөйө, мөҥүллүү-этиллии аһыыта. Өрөспүүбүлүкэ күүстээх экономистара, финансистара бииргэ түмүллүбүт сирдэригэр, тыл аҥаарыттан да өйдөһөр биир идэлээхтэрин кытта барытын тэҥҥэ туораабыта. Инникитин да үлэлиир кыах, күүс баар. Кини элбэҕи былааннаабыта. Миниистири солбуйааччы буоллаҕына, үлэ тиһигин саҥардыы аттаран туруорар сыаллааҕа. Саҥата суох, биллэ-көстө сатаабакка, тойотторго отчуоттуу сүүрбэккэ, идэлэрин толору баһылаабыт исписэлиистэр бу министиэристибэни тутан олороллорун киниттэн ордук ким билиэй? Петр Николаевич оннук дьону таһаарыахтааҕа. Дьэ, оччоҕуна үп-харчы боппуруоһа сыыдамнык уонна сөптөөхтүк быһаарыллыахтааҕа. Бииргэ үлэлиир дьоно төһө эрэ соһуйаллар. Ол гынан баран, кини оннугар атын киһи кэлэн үлэлиирин билэр. Миниистирдэрэ сөбүлээн хатылыыр этиитэ: «Солбуллубат киһи диэн суох». Кырдьыга да оннук. Кинини даҕаны аҕыйах кэм саныы түһэн баран, үлэ-олох үөһүгэр умнуохтара. Арай, кини салгын кэриэтэ бэйэтин дьонугар наадалаах. «Лизам эрэ үтүөрдэр! Онтон атын туох да наадата суох…»