Читать книгу Алмаас уонна хара дьай - - Страница 3

Партия обкомун дьиэтин иһигэр, үгэс курдук, ханнык даҕаны ордук хос барыы-кэлии, киирии-тахсыы суох буолар. Этэргэ дылы, бу сырылас куйааска сөрүүн, тоһуттар тымныыга сылаас дьиэҕэ бүгүн даҕаны үлэ чуумпу кэмэ сатыылаабыт.

Хаҥас кынакка үһүс этээскэ баар Миряев кабинетыгар Горнаков уонна Соттинцев билбэт биир киһитэ – сэрэйдэххэ, инструктор быһыылаах – бааллар.

Соттинцев инструктор биэрбит кумааҕытыгар суруллубуту ааҕан бүтэн, төбөтүн өндөтөн, балтыһахтыы тардыллыбыт остуол баһыгар күүппүттүү көрөн олорор Миряев диэки хайыста.

– Михаил Михайлович, үҥсүүнү ити аахтыҥ. Туох диэн быһаарардааххын? Биһигини, биллэн турар, анонимнайа сэрэхэдитэр.

– Барыта холуннарыы! – Соттинцев үҥсүү суругу эргим-ургум тутар. – Үлэһиттэргэ тус бэйэм сыһыаным үчүгэй. Ким эрэ тэрийиитинэн суруйбуттар.

– Кимнээх буолуохтарай?

– Сирэйбэр бары үчүгэйдэр. Онон таайар уустук. Сыыһыахпын сөп.

– Оннук. Оччотугар суругу пууннарынан ырытыахха. «Коллективы үрэйэн эрэр…» диэн бигэргэтиигэ тугу этэрдээххин?

– Ханнык даҕаны чахчыны аҕалбатахтар, барытын саба быраҕан эппиттэр. Кими эмэ чопчу ааттаабыттара буоллар, ким тэрийбитин балай эмэ оруннаахтык сабаҕалыахха уонна, үөрэтэн көрөн, булан ылыахха сөп этэ.

Миряев инструктор диэки көрөр.

– Ити үҥсүүгэ ахтыллар үлэһиттэр эн бэрэбиэркэҕэр туох диэбиттэрэй?

– Бары мух-мах хоруйдаабыттара. Үтүктүспүт курдук: «Миэхэ быһаччы сыһыана куһаҕана суох эрээри, биллибэтинэн хайдыһыыны тэрийэрэ иһиллэр», – дэһэллэр. Ол хантан уонна кимтэн иһиллэрин эмиэ токкоолоспутум. Сойуолаһыыга, тылга-өскө, сиигэ-одууга түбэһиэхпит диэн дьаарханаллар, онон чопчу ааты этэртэн туттуналлар үһү, – итинник сорудахтары толоро үөрүйэх быһыылаах, инструктор быһаарыытын лоп бааччы биэрдэ.

– Михаил Михайлович, – Миряев мүчүк гынаат, ачыкытын көннөрүнэн ылла. – Оттон «үлэһиттэргэ омугунан көрөн сыһыаннаһар, холобура, сахалары олус өрө тутар, элбэхтик бириэмийэлиир эҥин» диэн этиигэ туох быһаарардааххын?

Соттинцев, улаханнык сонньуйдаҕына буоларыныы, ону туох диэхпиний, суох аата суох буоллаҕа диэбиттии, ытыһын нэлэс гыннаран кэбистэ.

– Алмаас үлэтигэр төрүт олохтоох дьон ахсаана адьас аҕыйах. Уон бырыһыаны даҕаны кыайбаппыт. Онон мин обком конференциятын уурааҕын олоххо киллэрэр соругу күүскэ туруорабын. Олохтоох каадырдары иитиигэ, кинилэри алмаас промышленноһыгар угуйууга улахан болҕомтобун уурабын. Ол туһунан мунньахтарга аһаҕастык хаста да эппиттээхпин.

– Итини сорох ыйытыллыбыт дьон омугумсуйуу чахчыта диэбиттэрэ, – барытын бэрт сэргэхтик истэн олорор инструктор тыл кыбытаат, бастаан, Миряев, онтон Горнаков диэки көрдө.

Онуоха аны Горнаков мүчүйэн, эттээх сонтойбут муннун ньухханна.

– Бука, эйигин бэйэбит киһибит, нуучча диэн, бэйэлэрин диэки тардарга дьулуспут буолуохтаахтар.

Инструктор тута кэҕис гынна.

– Испэр инньэ дии санаабытым. Ол гынан баран, санааларын ситэ эттиннэр диэн буойа саҥарбатаҕым. Истэн эрэ олорбутум.

– Сөпкө гыммыккын. Тугу эмэ саҥарбытыҥ буоллар, обком санаатын биллэрдэ диэхтэр этэ, – итини этээт, Миряев Горнаковка туһаайан ыйытта. – Оттон эн, Николай Дмитриевич, тугу этэрдээххин?

– Миэхэ маннык баар, һым-һым… – Горнаков көхсүн этитэн ылла, сыпсырыйан иһэ олорбут чэйдээх ыстакаанын остуолга уурда. – Сорох коммунистарыҥ этэллэринэн, эн, – Соттинцевы супту одуулуур, – Бульдокову кытта тымныытык сыһыаннаһар үһүгүн?

– Ол ордук кини өттүттэн диэххэ сөп. Мин үлэ-дьыала өттүн, туһатын көрөргө дьулуһабын. Бастаан, дьиҥэр, хайабыт да өттүттэн, оннук, тахсыылаах үлэҕэ эрэ туһуланыылаах сыһыан баара. Онтон ааспыт алтынньытааҕы пленум кэнниттэн Бульдоков ыарыйдым диэн сылтаҕыран, сымыйанан бюллетень ылан, обком пленумугар барбатаҕа партия дьиссипилиинэтигэр ханан да дьүөрэтэ суох хардыы буоларын туһунан бэйэтигэр эрэ этэн испитим. Эһиги ону хайыы сах эрдэ билбит этигит, мин ол кэпсэтиини обком ыйыытынан саҕалаабытым. Онуоха кини: «Обкомҥа ньылаҥнааҥҥын, миигин түһэн, тыллаан, хобулаан биэрэ сылдьар эбиккин дуу?!» – диэн дьорҕойбута, салгыы ханнык да быһаарыыны истэ да сорумматаҕа. Оннук улаханнык кыыһырбыт, өһүргэммит этэ. Быһыыта, балай эмэ кэм устата санаатыгар тута сылдьыбыт, көймөстүбүт, көөнньүбүт санаата тоҕу көтөн тахсыбыта. Сотору кэминэн «Соттинцев Бульдоковтан дуоһунаһын былдьаары оҥостор быһыылаах…» диэн сурах тарҕаммыта…

– Даа, кырдьык, быһыы-майгы биллэ уустугурбут эбит, – Миряев, барыта өйдөннө диэбитэ дуу, быһа түһэн, түмүк оҥордо. – Салгыы партбюроҕар хайдах үлэлиир былааннааххын?

– Тосту туора тутан, эмискэ хамсаныылары оҥорботум буолуо. Быһыыттан-майгыттан көрүөм.

– Сөп. Дьэ, көнө сүрүннээх суолу тутуһаргын уларытыма.

* * *

Чистяков кабинетын биир муннугар турар сейфэттэн халыҥ паапканы ылан, кумааҕылары бэрийэ олордоҕуна, Соттинцев киирэн кэлэн дорооболосто.

– Кыратык хойутаатым дии. Обкомҥа тардылынным.

– Сөп-сөп. Барытын билэн олоробун. Партийнай хайысхаттан уратыны ыйыппатылар ини? – Чистяков кумааҕыларын паапкаҕа хомуйа тутан сабан кэбистэ.

– Идэбит өттүн этэҕин дуо?

– Ону.

– Үһүс киһи, инструктор баар буолан, сэкирэтээрдэр ол туһунан тугу да ыйыппатылар.

– Инструктор суоҕа да буоллар, туораны ыйытыахтар суоҕа этэ. Этиканы кэспэттэр… – Чистяков мүчүйэн ылла. – Туох уларыйыылар баалларый? Бүтэһик кистэлэҥ биллэриигэр суруйбуккун толору сиһилээн быһаар эрэ.

– Уоруйахтар алмааһы, ылҕыыр фабрикаттан, илин-кэлин дьөлөҕөстөрүгэр кытары уктан тахсалларын чуолкайдаатыбыт. Билиҥҥитэ хас даҕаны дьахтары кэтэбилгэ ыллыбыт. Ону дьиэлэригэр уонна кистээн көрсүһэр сирдэригэр иһиллиир тэриллэри туруорталаан биллибит. Урут итинник тэрилэ суох хайдах үлэлии олорбуппут эбитэ буолла – улахан туһалаах тэрил буолан биэрдэ. Уорбут алмаастарын соҕуруу ыыталлар эбит. Сэрэйбиппит сөбө дакаастанна. Арменияҕа кытта илдьэллэрэ билиннэ.

– Алмааһы оннук уктан тахсалларын билэр ньыманы, анал гимнастиканы, утумнаахтык туттар туһунан дьаһалы режим кэтэбилигэр тоҕо баччааҥҥа диэри биэрэ иликкиний, табаарыс Соттинцев?

– Соруйан. Билбэтэҕэ буолабыт. Кимнээҕи кытта ситимнээхтэрин, баһылыктарын толору билээри.

– Эмиэ да сөп эбит. Барытын үөрэтэн, сэмээр кэтээн, билэн баран, биирдэ тутаттыыр сөп.

– Ити «чуумпу» ньымабытын өссө салҕаары гынабыт. Ол хайдах буолуой, табаарыс подполковник?

– Балаһыанньаттан көрүҥ. Соҕурууҥҥу сибээстэрэ толору билиннэҕинэ, куомуннаахтарын ааттара чуолкайданнаҕына, бары аадырыстара, төлөпүөннэрэ чопчуланнахтарына, олору Москуба чекистэригэр биллэриэхпит. Кинилэр оперативнай дьаһалы ылыахтара. Москубаҕа эрэ ыыталлар эбит дуу, атын республикаларга эмиэ ыыталлар эбит дуу? Арменияттан ураты?

– Дьэ, ону эбии чуолкайдыыр наада. Бэйэлэрин киһилэриттэн ким эмэ уоппускаҕа эбэтэр командировкаҕа бардаҕына, онон Москубаҕа ыыталлара билиннэ.

– Бөлөххө төһө киһи кыттарын барыллаатыгыт дуо?

– Барыллаан биллибит. Уорар бөлөх толору ахсаана сүүрбэччэни чугаһатар эбит. Фабрикаттан уоран таһаарар дьахталлар бэйэ-бэйэлэрин билсибэттэр быһыылаах. Алмаас учуокка ылыллыан, сууйуллуон-ыраастаныан иннинэ уораллар эбит. Севернэйдээҕи бөлөх баһылыга – Шагалов курдук. Кини сүрүн көмөлөһөөччүтэ, уҥа илиитэ, Мациев быһыылаах. Эбии чуолкайдыыр кэтэбили ыытабыт. Атыттары таайа эрэ саныыбыт. Биир дьиибэ түгэн үөскээтэ. Кинилэргэ Севернэй куорат милииссийэтин начальнига Шахно кыттыгастаахха дылы. Ити, билиҥҥитэ, сабаҕалааһын эрэ. Анаан үөрэтэ сылдьабыт. Иһиллээһиҥҥэ киирэн биэрэ илик. Урут сааттан-айаттан бааһыран баран үтүөрбүт, олус сэрэхтээх сур бөрө курдук киһи, – Соттинцев абаккарбыт омунугар тарбахтарын мускунан ылла.

– Оччоҕо туохха олоҕуран кинини күтүрүүгүт? – Чистяков төбөтүгэр Соттинцевтаах олус үлүһүйээри гыммыттар дуу диэн санаа охсулунна.

– Шагаловтаах Мациевы кытта куодарыһан доҕордоһор. Кинилэрдиин бииргэ бултуур, бырааһынньыктары, үгэс курдук, бииргэ атаарар.

«Ээ, суох. Уолаттар муннулара, чахчы, сыттаах эбит» дии санаата, тугу эрэ толкуйдаабыттыы, тутан олорор харандааһынан остуолун барбах табыгыратан ылла.

– Сөпкө сээбэҥниир эбиккит. Дьиэтигэр «хомурдуос» туруорбуккут дуо?

– Туруорбуппут эрээри, туһаны биэрэ илик. Атын түмсэр сирдэригэр даҕаны алмааска сыһыаннааҕы тугу да кэпсэппэттэр, наар булду-алды ахтыһаллар, анекдотунан саатыыллар. Көрсүһэр сирдэрин уларыта сылдьаллар.

– Ол аата, олус сэрэхтээхтэр эбит. «Хомурдуостары» кыбытары билэ сылдьар урдустар буолуохтаахтар. Итинник улахан уоруйахтар аныгы иһиллиир техниканан сэбилэниилэрэ олус күүстээх. Бэйэбитин иһиллии-кэтии сылдьар буоллахтарына улаханнык соһуйбаккын. Тоҕо диэтэххэ, дойду таһыттан өтөн киирбит үспүйүөннэри кытары сибээстээх буолуохтарын эмиэ сөп.

– Биһиги «хомурдуостарбытыгар» арыт Соҕуруу Африка, Израиль, Турция эҥин диэн тыллар иһиллэн ааһаллар.

Чистяков эмискэ уоттаммыт хатан хараҕа, күлүмүрдэс биилээх кынчаалы кыыныттан сулбу таһыйан таһаарбыттыы, сып-сытыытык көрүөлээн, Соттинцевы бүтүннүү быһыта сотон ыларга дылы гынна эрээри, сирэйэ син биир ымыр да гыммата. «Сымара таастан суоруллубут курдук, онно холоотооххо, мин өссө даҕаны буһа-хата, ситэ-хото иликпин быһыылаах. Өйбүн санаам бүгүстүүрэ баар буолааччы» дии санаата Соттинцев.

– Ити уорар бөлөх анал техника өттүнэн сэбилэниитин-кыаҕын туһунан «кииннэр» сэрэппиттэрэ. Арба, ол милииссийэ начальнига Шахно Саха сиринээҕи ГКСБ кэмитиэтиттэн хайа эрэ киһини кытта сибээстээх быһыылаах, ону чуолкайдааҥ диэн «киин» биһиэхэ соторутааҕыта сорудах биэрбитэ. Онон, ити өттүгэр эһиги эмиэ ылсыһаргыт ирдэнэр.

– Сөп, өйдөөтүм, табаарыс подполковник.

– Өссө ыйытыылар, этиилэр бааллар дуо? Биһиги сотору мунньахтаахпыт.

– Урукку паролларбытын уларытарбыт дуу? Баҕар, хайыы-үйэ билбиттэрэ буолуо…

– Өссө кэтэһиҥ, чуолкайдааҥ. Аныгыскы командировкаҕар диэри. Эн хаһан Севернэйдиигин?

– Бүгүн.

– Арба даҕаны, Бульдоков эйиэхэ кэлин хайдах сыһыаннаһарый?

– Ылбат-биэрбэт икки ардынан.

– Сэрэнэн сыһыаннас. Ол эрээри, урукку сыһыаҥҥын уларытыма. Быһаччы мөккүөргэ кииримэ. Сөптөөх кэмигэр, кини бэлиэтии көрөрүн курдук, үгүс өттүгэр сөбүлэґиигэ бар. Кинини аахсаргын, суолталыыргын көрдөрөргө дьулус. Бэйэтин наһаа үрдүктүк сананар, бэйэмсэх уонна бэрдимсик майгылаах. Биһиги идэлээхтэрбит оҥорбут психологическай мэтириэттэрин билсэн турар буолуохтааххын. Ону өссө төгүл үчүгэйдик үөрэт.

– Ону баара, кини биһикки ардыбытыгар алмааһы апчарыйааччылар ытаһа саайаллар быһыылаах. Кэнники кэмҥэ Шагаловтаах Мациев санааларын аһаҕастык өйүүр буолан иһэр. Ону оннооҕор мунньахтарга биллэрэн ааһыталыыр.

– Туох диэн ытаһа саайалларын билэ сатаа. Уоруйахтар кыттыгастара буолаарай? Кинини кэтиир туһунан «киин» сорудаҕа эмиэ кэлэн турар, – Чистяков кириэһилэтиттэн туран, Соттинцевка илиитин биэрдэ. – Чэ, мунньах буолара биэс мүнүүтэ хаалла. Кытаат, этэҥҥэ буол!

* * *

Ити Аппа анараа, киин диэки өттүгэр таас дьиэлэр балай эмэ тутуллан эрэллэр. Оттон бу өттүгэр таас тутуу хаһан кэлэрэ буолла?..

Ээ, кэллин да, кэлбэтин – ол миэхэ туох туһалааҕый?..

Долгуйар Дьокуускай Аппа уҥуор турар биир дьиэтин хоһугар симэн кэбиспит курдук толору эттээх-сииннээх, орто уҥуохтаах, икки дьабадьытынан намылыйан түһэр бытыктаах хара бараан киһи түннүгү одуулаан турар. Онтон эргиллэн, түннүк холуодатыгар көхсүнэн өйөннө. Өр буолбата, эмискэ биир ытыһын сутуругунан саайда.

– Тьфу-у!

Бүгүн ИДьМҥа тардыллан, Соттинцевы куоттаран кэбистэ дии! Шагаловтаах Мациев дьаһалларын толорбото. Бука, төбөтүттэн имэрийбэттэрэ буолуо? Сыыспыт. Сорудаҕы бэҕэһээ гостиницаҕа Соттинцев хоһугар арыгылыы олорон толоруохтаах этэ.

Киһи устуул кэтэҕэр ыйанан турар биир улахан сулустаах кителин сиэбиттэн кыра пакеты ылан имэрийэн, сытырҕалаан көрдө.

Оо, түбэһиннэрэн, Соттинцев арыгытыгар маны булкуйан кэбиспитэ буоллар! Этэргэ дылы, киһини кытта кини үөскэтэр кыһалҕата даҕаны сүтэр. Дьэ, хаарыан түгэн куотта. Аны Соттинцевы кытта иккиэйэҕин көрсүһэр түгэн көстөрө саарбах. Кыттыгастарбыттан туох диэммин куотунабыный? Бээ-бээ… Туох эрэ быһаарыы син биир баар буолуохтаах…

Эмискэ санаатын ситимин быһан, нөҥүө хоско төлөпүөн тырылыыр. Шахно таапачыкатын саллырҕатан тиийэн, туруупканы ылар:

– Алло? Даа, Шахно истэр, – онтон сөҥ саҥата сымнаан хаалла. – Венерабын даа? Сөп-сөп. Өйдөөтүм. Кэл-кэл, күүтэн олоробун, – туруупканы уурар.

Бу сырыыга бэрт чэпчэкитик дугунан, төттөрү хоско тиийэн, кителин кэттэ, трюмоҕа көрүннэ. Сиэркилэ ойоҕоһугар «Тет-а-тет» одеколон турарын ылан, харса суох ыстарынан тунаарытта. Астынан, муннун өрө анньан сытырҕаамахтаата, хараҕын быһыта симмэхтээтэ, баттаҕын, бытыгын тараанна.

Дьахтар аймах формалаах дьону сөбүлүүр. Ол – биллэр суол. Тоҕо диэтэххэ, поэт Александр Грибоедов эппитинии, кинилэр – патриоткалар. Һэ-һэ. Даа, арай баллаччы кэтиллибит таапычыканан сылдьара соччото суох эбит. Ону баҕас хайа даҕаны «патриотка» дьахтар сөбүлүө суоҕа.

Шахно аан хоско баран, кыра олоппоско олорон, хап-хара, килбэлдьигэс саппыкытын тиирэ кэттэ, ойон туран, хобулуктарын охсуһуннаран «тас!» гыннарда, чиккэҥнээтэ.

– Уол да уол! Ааттаах!

Ити кыыс биһиги миниистирбит ойоҕун аймаҕа буолан таҕыста дии. Ол иһин даҕаны кэмитиэккэ үлэлии киирдэҕэ. Буолаары буолан, билигин Чистяков приёмнайыгар олорор! Ол оҕо сыптарыйбыта буолбатах. Быһата, Шагаловтаах Мациев өйдөөх дьон буолаллара өссө төгүл бигэргэннэ. Мээнэ дьону тутуспаттар эбит. Кинилэр киэҥ билсиилээхтэрин Шахно чуо биллэ, өйдөөтө. Аныгы үйэҕэ билсии барыны быһаарар. Билсии – былаастааҕар күндү! Кини эрэлэ онтон олус улаатта. Дугдуруй да – оҕус! Дьиҥнээх кыайыыга диэри түптэлэтэн баран иһиэххэ!

Түннүгүнэн таһырдьаны көрөн ылла. Халлаан бороҥуйуохча буолбут.

Ол эрээри, мин билиҥҥи турукпар, арыт, саһыл буоларым булгуччулаах…

Остуолу өйдөөбөтөхтүү одууласта, ытыстарын лас гына охсунна:

– Оо, дьэ, көкөппүн ээ!

Санаата оонньууругар оҕустаран, кыыска ас тардан бэлэмниирин умнаары гыммыт дии.

Дьыбаан ойоҕоһугар турар суумкатыттан маҥан эһир көтөн иһэрин кытта бачыгырас сулус ойууламмыт дьаралыктаах бытыылканы уонна халбаһы, сыыр, сакалаат кэмпиэт, лимонад хостоон, остуолга уурталыыр. Куукунаттан килиэп, үрүүмкэ аҕалар. Холодильниктан эбии ас-үөл таһаарар.

– Дьэ, үчүгэй! Сыбаайба аһын кэриэтэ, – Шахно устунан ыллаан барар.

Букатын Муслим Магомаев курдук сананан итийэн-кутуйан эрдэҕинэ, ааны тоҥсуйан тобугураттылар.

Ыллаан айаара туруо дуо, сүүрэн тиийэн:

– Кимий? – диэт, хоруйдуулларын да күүтэ сатаабакка, ааны аһа баттаата.

Онуоха Венера киирэн кэлэр. Быакаҕар биилигэр лып курдук олоро сылдьар хоҥордуҥу тирии пиджактаах, нүөл эттээх самыытын-буутун чыаппаччы тута сылдьар джинсылаах, санныгар диэри түһэ сылдьар мап-маҥан долгуннура өрүкүйбүт баттахтаах.

– Үтүө киэһэнэн!

– Үтүө эрэ буолуо дуо, чахчыта, ааттаах улуу киэһэ үүннэ эбээт! – Шахно күлүм аллайда. – Суумкаҕын, пиджаккын итиннэ ыйаа. Үлэҕэр маннык таҥнан тиийдэххинэ, эр дьон бары эн сыдьаайыҥ анныгар төкүнүйэ сытыах эбиттэр, – диэн илэ-сала түстэ, онтон дьыбааны ыйа-ыйа эттэ. – Итиннэ олоро түс. Төлөпүөҥҥэ саҥаҕынан тута билбитим. Эн саҥаҕын адьас өйдөөн хаалбыт эбиппин. Саҥаҥ кэрэ даҕаны!

– Уулуссаттан төлөпүөннээтим. Аптамааттан.

– Мала-дьыас! Аны дьиэтиттэн эрийбитэ буолуо диэммин сэрэхэдийдим ээ. Өйдөөххүн даҕаны!

– Эс, оннук судургуну оскуола оҕото да өйдүүр ини, – Венера кынтас гыммытыгар тэрэгэр түөстэрэ туналы маҥан дириҥ оҥуулаах куоптатын тиирэ тэбэн кэбиһиэхтии долгулдьуйан ыллылар. – Миигин, кэмитиэт приёмнайыгар үлэлиир киһини, иһиллээһиҥҥэ ылбыттара чахчы. Тутаах тэрилтэлэр приёмнайдарыгар үлэлээччилэр уонна тойоттор-хотуттар суоппардара агент буолалларын дьоннор кинигэттэн-киинэттэн билбиттэрэ ыраатта. Быһата, ити билигин кимиэхэ даҕаны кистэлэҥ буолбатах! – Венера оҥосто-оҥосто күлэн лыҥкынатта.

– Чэ, барыта өйдөннө. Оҕуһу тута муоһуттан харбыыр куолута! Бастаан, көрсүһүүнү бэлиэтиэххэ, – остуол аттынааҕы олоппоһу ыйар. – Баһаалыста, олорон кэбис, – хобулуктарын охсуһуннаран таһырҕатар.

– Бу төһө эрэллээх дьиэний? – Венера, сото кэбиһэн баран, унаарыччы көрөр.

– Эркин курдук эрэн. Мин чугас аймаҕым дьиэтэ. Көннөрү үлэһит. Онон, ханнык да иһиллиир тэрил суоҕа чахчы, – арыгы кутар. – Молдованнар ханньаактарын амсайыахха. «Белый аист». Биэс сулустаах. Миэхэ холооно суох. Мин биир эрэ сулустаахпын.

Венера күлэр.

– Олус кэриэлийимэ, майор! – үөһэ тыынар. – Һуу, чэпчии түстүм дии. Долгуйбутум, дьэ, ааста.

Шахно үрүүмкэтин күөрэччи көтөҕөр:

– Эрэллээх көрсүһүү туһугар! Барыта тып курдук буоллун!

Лыҥкыначчы охсуһуннаран иһэллэр.

– Аны маны амсай, – Венера тэриэлкэтигэр ас уурар.

– Мерси! Эн «оҕус» туһунан үчүгэй баҕайытык эттиҥ дии. Онон, көрсүһүүбүт сүнньүгэр киириэххэ. Туохха ыҥырдыҥ, табаарыс майор?

– Бу күннэргэ Соттинцев Чистяковка сырытта дуо?

– Сылдьан.

– Тугу кэпсэппиттэрин кистээн иһиттиҥ ини?

– Истэн.

– Биһиэхэ, севернэйдэргэ, сыһыаннааҕы хобугунастылар дуо?

– Сибигинэстилэр, санааларыгар… – Венера хараҕынан оонньоон ылла.

– Сүрүн ис хоһоонун иһитиннэр эрэ.

– Алмааһы кимнээх уоралларын туһунан санааларын үллэһиннилэр. Онно күтүрүүр дьоннорун ортотугар Мациев, Шагалов ааттара иһилиннилэр… Уонна Шахно, – дьахтар уп-уһун тыҥырахтаах сөмүйэтинэн эр киһини супту ыйан кэбистэ.

Шахно өрө тыынар:

– Чопчу хайыахпыт дииллэрий?

– Алмааһы уорааччылар тэрээһиннээх бөлөхтөрүн эһиги үс салайар үһүгүт. Ол эрээри, эһигини тутарга чопчу дакаастабыллар суохтар эбит. Инньэ гынан, Чистяков «салгыы кэтээҥ» диэн сорудах биэрдэ. Онон муҥутуурдук сэрэнииһигит.

Эдэр дьахтар куба маҥан илиитин ууруу-ууруу, Шахно саҥаран суккуйда:

– Оо, биһиги эрэллээх араҥаччыһыппыт! Улуу көмөнү оҥорбуккун! Севернэйгэ тиийээт, дьоммор этиэм. Өссө төгүл барҕа махтал буолуохтун! Ити туһугар биирдии үрүүмкэтэ тэп гыннарыах, – диэт, ойон туран, үрүүмкэлэргэ арыгы кутуталаата. – Чэ, соргулаах буолар туһугар! Табыллыы туһугар!

Охсуһуннараллар. Шахно биир тыынынан түһэрэн кэбиһээт, халбаһыны ылан ыстаан ыллаҥнатар. Кини мэйиитигэр туох эрэ атын санаа баар курдук.

Венера уоһун эрэ барбах сиигирдэн баран, үрүүмкэтин оннугар туруорар.

– Махталыҥ итинэн бүттэ дуо? – үрүүмкэлэри ыйар, күлэр.

Шахно ыстыы олорбутун тиэтэйбиттии ыйыстан дьүккүк гыннара-гыннара, илиитин көтөҕөр.