Читать книгу Тау мен теңіз ертегілері. Үлкен краб - - Страница 3

– Ол қашан болып еді?

– Осыдан екі… үш күн бұрын.

– Сен неге есеп беруге келмедің?

– Менің ойымша… – деп, Шаян сарайының жауаптысы Моу Цзян қорыққаннан тілі күрмеліп: – Менің ойымша… – дей береді.

– Сенің не ойлағаның бар?

– Мен құбыжықты ұстап алып, осында әкелеміз деп ойладым… – деп Моу Цзян тізерлеп отыра кетті, Куафудың4 бетіне қарауға батылы жетпей: – Құбыжықты ұстауға жіберген Кентаврларға құбыжық сес көрсетіп қасына жолатпапты, оған жақындауға олардың батылы жетпепті. Сондықтан біз оны көпе-көрнеу жіберіп алдық, – деді Моу Цзян.

Куафу дуал қоршаудың қасына барып, қыш сынықтарын алып қарап тұр еді.

– Құбыжық анау алып аяқтарымен қыш құмыраны таптап сындырып, басып-жаншып қоршаудан өтіп кетті, – деп Моу Цзян тізерлеген бойы Куафудың қасына таяп барып: – Мен осы қоршауды биіктетсем деп жүр едім, жоғарыдағылар қаржы тапшы деп, тиын-тебен бөлмей отыр… – деп сөзін жалғады.

Куафу қоршаудың аласалау жеріндегі құбыжықтың тырнақтарының ізін көріп: – Тікенді сым қоршау неге орнатпайсыңдар? – деп Куафу тырнақ іздерін байқаған заман тікенекті сым қоршау орнату керек деген оймен осылай сұрақ қойды.

– Мәртебелі патшам, тікенек сымнан пайда жоқ! – деді Моу Цзян. Ол жақын маңда тұрған қақпаны, яғни жақтауы темір қаңылтырмен қапталған ағаш қақпаны нұсқап: – Құбыжық анау есіктің өзін шағып кетті… сол күзетшілер осы айдың еңбекақысынан қағылып отыр… – деді.

– Жарайды, түсіндім, – деді де Куафу Шаян сарайынан шығып кете барды.

– Патша, бізге сіздің көмегіңіз керек…

– Алып краб қашып кетті, қашса қаша берсін, оған бола уайымдамаңыз, патша!

– Мәртебелі патша, елдің жағдайын, қарапайым халықтың қамын ойлаңыз, өтінемін!

– Патшасыз ел болмайды, сіз кетсеңіз, біз қалай өмір сүреміз!

– Мәртебелі патша…

Беделді уәзірлер мен әскери шенеуніктер патшаны көндіруге тырысып көрді. Куафу сонда артына қайырылып, биліктің символы болған аса таяғымен жерді тықылдатып еді, жұрт тұрған орындарында үндемей, құлақтарын түріп тұра қалды.

– Бофу, мынау аса таяқты мен сізге сыйлаймын, – деді Куафу салтанатты түрде.

– Бұ не дегеніңіз? – деп, Бофу таңданысын жасыра алмады. Бофу іштей қуанып тұрса да, қуанышын сыртқа шығаруға қымсынды. Аса таяқты қолына алған бойда, екі қолы дірілдеп сала берді. Ол:

– Менің мұндай мәртебеге ие болатындай өнерім де, қабілетім де жоқ қой… – дей берді.

– Сіз енді менің орныма патша болып, билік жүргізетін боласыз, – деп, Куафу өз басындағы айдаһар тәжін шешіп, Бофудың басына өз қолымен кигізіп тұрып:

– «Куафу елі» бұдан былай «Бофу елі» болып өзгереді, ал, міне, Бофу патша болды, құрмет көрсетіңіздер! Бофу, сіз патшалық билікті өз қолыңызға алыңыз, – деді Куафу.

– Қолбасшы Хубэн? – деді патша тағына жаңа отырған Бофу патша.

– Иә, тақсыр!

– Сіз үш мың әскер, Тие қолбасшы үш мың әскер бастап…

– Жоқ, қажеті жоқ! – деді де Куафу патша киімін шешіп, үстіне жамау түскен қодастың терісін жамыла салып:

– Өзім жалғыз жолға шығамын. Сау болыңдар, кездескенше! – деді де жолға шығып кетті.

– Мәртебелі патша…

– Патша, жолға азық алмадыңыз ба?..

– Патша, жол алыс қой…

– Патша, ертерек оралуыңызды күтеміз! – деп, уәзірлер мен әскери қолбасшылар шуласып, соңынан еріп шығарып салды.

– Қайтыңдар! – деп, басына патша тәжін жаңа киген Бофу уәзірлер мен әскери қолбасшыларға зекиді. Уәзірлер мен әскери қолбасшылар не істерін білмей, орындарында мелшиіп тұрып қалады. Бұл көкжиектен көтеріліп, жерді алтын сәулесіне бөлеген сәт еді, Куафу күнді қарсы алу үшін қайырылмастан алға тартып кетті.

– Алып крабты көрдің бе? – деді Куафу алдынан кезіккен адамға. Куафу ол адамнан әлдеқайда биік еді: – Қорықпаңыз, менің сізге зәредей қастығым жоқ, менің атым Куафу, – деді ол сөзін жалғап.

– Куафу…

Әлгі адам қатты әбіржігендіктен, өзінің екі құлағын мықтап ұстап соза береді.

Бар пәрменімен созғандықтан болар, оның екі құлағы салбырап кеудесіне жетеді.

– Алып крабты көрдің бе? – деп Куафу тағы сұрақ қояды. Куафудың бойы ұзын, дауысы да қатты болатын. Куафу өзінің дауысын барынша бәсеңдетіп, әлгі кісінің дауысына салып сөйлейді.

– Алып краб, алып… – деп күбірлейді әлгі адам.

– Куафу елінен, яғни қазіргі Бофу елінен бір алып краб қашып кетті, – деп Куафу оған түсіндіріп: – Алып краб, осы бағытқа қарай қашып кетіпті, сен соны көрдің бе? – дейді.

– Ойбой, бірден солай деп айтпадыңыз ба? – деп әлгі адам өз-өзіне келіп: – Сіз әлгі құбыжықты айтып тұрсыз ғой, мен енді түсіндім. Алып краб деген соң, білмей тұрған жоқпын ба? Оның үстіне, өзің бір дәу адам екенсің, атың кім дедің? – деп, әлгі адам екі қолын құлағынан алмай сөзін жалғады.

– Менің атым Куафу. Біздің ауылдың адамдары дәл осы мен сияқты дәу болады.

– Тәуба! – әлгі адам басын көтеріп, Куафуға қарап: – Құбыжық! – деп айтты да, іле-шала: – Сізді айтып тұрған жоқпын, кешіріңіз, әлгі құбыжықты айтамын. Ол өте қорқынышты болды, бірақ бізге тиіскен жоқ. Дегенмен біздің елдің адамдары одан қатты қорықты. Ол еш аялдамастан, алға қарай тартып кетті. Оны көргендердің бәрі қорыққаннан мына мен сияқты екі құлағын тартып созып тастады. Ал оны көрмей, тек естігендердің өзі де біз құсап құлақтарын созып, ұзартып тастады. Сенбесең, жүр, біздің елге барып көр, бәрі әлі қолдарын құлағынан алған жоқ.

– Бұл жер…

– Сөйтіп, біздің ел «қолы құлағынан түспейтін ел» деп аталып кетті.

– «Қолы құлағынан түспейтін ел», «құлағын ұстаған ел» дейміз бе, әлде «құлағын шымшыған ел» дейміз бе? …Бәрі де сол құбыжықтың кесірінен болған болды ғой?! Кешір… – деді Куафу. Ол әлгі кісінің басынан саусағымен нұқып: – Сен оның қазір қайда қашып кеткенін білесің бе? – деп тағы сұрады.

– Білмеймін. Ол біздің елден қашып кетті. Біздің елдің «құлағын ұстағандар елі» деген аты болған соң, оған ие болатын патша болуы керек қой, солай емес пе? Сол себепті, мен енді осы елдің бірінші патшасы боламын. Мен бүгін таққа отырамын. Кешіріңіз, менің кетуім керек.

– Құтты болын! – деп күлді де, Куафу: – Сен әлгі құбыжықтың қай жаққа қашып кеткенін білесің бе? – деп тағы сұрады.

– Анау жаққа кетті, – деп, әлгі адам бір қолын құлағынан алып, шығыс жақты нұсқады да, артынша қолымен құлағын қайта ұстай қойды.

– Рақмет! – деді де, Куафу алға тартты. Ол қызық көріп өзінің екі құлағын екі қолымен ұстап, күн шығысты бетке алып, алып крабты іздеп кете барды.

Куафу үш көзі, бір қолы бар адамға кез болды. Ол ағаш шауып отыр екен. Куафу оны қорқытып алмайын деп, тізесін бүгіп, дауысын бәсеңдетіп:

– Сен алып крабты, яғни құбыжықты көрдің бе? – деп сұрады.

– Құбыжық дегенді ауызға алушы болма, – деді әлгі адам қолындағы балтасын жерге қойып.

– Құбыжық деп мен сені айтып отырғам жоқ, кешір! Менің атым Куафу, мен Бофу елінен келе жатырмын. Сен өзің не істеп отырсың? – деді ол.

– Мен ұшатын арба жасап жатырмын, – деп, әлгі адам балтасын қолына қайта алды. Ол ағашты жонып жатып, қолындағы балтасын қойып, екі көзін жұмып, жалғыз көзімен ағаштың түзулігін көрді.

– Ұшатын арба дейсің бе? Куафу бұл сөзді алғаш рет естіп тұр.

– Мұның бәрі сол құбыжықтың кесірінен болды. Әлгі кісі қолындағы ағашты жерге тастай салып: – Өзің көріп тұрғандай құбыжық менің бір қолымды жеп кетті. Ол жалғыз менің ғана қолымды жеген жоқ, көп адамның қолын жеп қойды. Тіпті бұдан да ауыр жарақат алғандар бар…

– Не болды? – деп, Куафу уайымдай бастады.

– Біздің көрші ауылдағылардың бәрін де құбыжық жарақаттап кетті, – деп, алыстағы ауылды нұсқап: – Біздің бір қолымызды ғана жеп кетті ғой, ана ауылдағыларға тіпті қиын болды, – деп әлгі адам сөзін жалғады.

– Оларға не болды? – деп, Куафу тағатсыздана сұрақ қойды.

– Ондағылардың бір қолы, бір көзі ғана қалды, қалған денесін құбыжық жеп кетті. Олар «бір қол елі5» деп аталып кетті. Оған қарағанда біздің жолымыз болды. Біздің патшамыз жарақатына қарамастан, жалғыз қолымен түні бойы ұшатын арба жасап, бәрімізді соған салып алып, осында алып келді. Әйтпегенде, біздің күніміз не боларын кім білсін, сол себепті патша бізге ұшатын арба жасаңдар деді… – деп айтты әлгі адам.

– Ағаш арба ұшушы ма еді?

– Неге ұшпайды? Ұшқанда қандай, тіпті тез ұшады. Бірақ ол кезде батыстан жел тұрғандықтан, бізді осында алып келді. Бұл жердің біздің елден қаншалықты алыс екенін білесің бе? Қырық мың шақырым тұрады. Біз енді онда қайтып бара алмаймыз. Өйткені патшамыз жасаған арба қонған соң, шағылып қалды, өте ауыр жүкке шыдай алмады. Қазір біз бәріміз арба жасап үйреніп алдық. «Әр істің бір қайыры бар» деген осы болар, бәріміз осы өнерді үйреніп алдық. Сенбесеңіз сұраңыз, Цзигун елінің6 ұшатын арба жасайтын өнері бар екенін жұрттың бәрі біледі. Бірақ біз қайта алмаймыз.

– Неге?

– Шығыс желін күту керек! Мына құрып кеткір жерде шығыс желі соқпайды екен. Шығыс желі шығатын болса, біз келген жолымызбен кері қайтып кетер едік. Енді міне, шығыс желін күтіп жүрміз… Сізге арба керек емес пе, мен арзанға жасап беремін…

– Менің мына бойыма қандай арба шақ келеді? – дейді Куафу.

– Рас айтасыз! Ондай үлкен ағаш та табылмайды ғой. Сіз онсыз да жүйріксіз, сізге ұшатын арбаның керегі де жоқ қой. Оның үстіне, жел соқпаса, арба да ұшпайды… – деді әлгі адам.

– Рақмет! Сау бол! Мен алып крабты қуып…

Куафудың қимылы шапшаң болғандықтан, әлгі адам оның сөзінің соңын ести алған жоқ.

Куафу алып крабты қуып кетті.

Түрлі қауесеттер тарап жатты. Куафу да жүрісін одан әрі жылдамдата түсті.

– Саған не болған? – деп сұрады Куафу жол-жөнекей жолыққан кейпі сиырға ұқсайтын жалғыз аяқты құбыжықтан.

– Менің атым Куй, мен туғанда жалғыз аяқ болған жоқпын. Менің үш аяғымды қорқынышты құбыжық жеп кетті.

– Қорқынышты құбыжық дейсің бе? Ол қандай құбыжық? – деп сұрады Куафу.

– Мен оны тіпті есіме де алғым келмейді. Оның сегіз аяғы бар, бадырайған екі көзі бар. Маған қарай төніп келе жатқанын білем, байғұс аяқтарым…

«Дәл соның өзі!» деп ойлаған Куафу:

– Оның қалай қарай кеткенін білесің бе? – деп сұрады.

– Анау жаққа қашып кетті, – деп, құбыжық кеткен бағытты көрсетеді Куй. Куафу:

– Онда сен патшаға бар, оған керек боларсың – дейді Куйге. Куафу өзі Куй көрсеткен бағытқа қарай тартып кетеді.

– Патша кім? Ол қайда? – деп сұрайды Куй. Ол кезде Куафу әлдеқашан ұзап кеткен еді.

Куй патшаны іздеп барады, ол патшаны тауып алады.

Патша оның терісімен «Күй барабаны» деп аталатын барабанды қаптайды, содан кейін лэйшэннің сүйегінен барабан таяқшасын жасайды, барабанның дауысы бес жүз шақырымға дейін жетеді, сөйтіп, патша Чи Юды жеңеді. Бұл әңгіме туралы кейінірек баяндайтын боламыз.

Куафу далада түнеп, алыс сапар шегіп, үлкен крабты7 іздеп жүреді.

Бұл жол дәл күн шығатын жаққа баратын жол болатын.

Күндердің бір күні Куафу иен далаға келеді. Ол білегімен маңдайындағы терін сүртіп жатқан кезде иығына бір құс келіп қона кетеді. Куафу оны үркітіп алмайын деп, жайлап отырады.

– Мынау не деген биік тау?

– Тау дейсің бе? Меніңше, ағаш сияқты?

– Осындай сидам ағаш бола ма?

– Осындай тақыр тау бола ма?

– Тау деймін!

– Жоқ, ағаш деймін!

– Ағаш жүре алушы ма еді?

– Тау қозғалушы ма еді?

– Таудың басы жасыл желек болмай ма?

– Жоқ, ол ағаштың жапырағы.

…

Куафу қайран қалды, бұл өзі не сиқыр?! Жаңа жалғыз құс сияқты еді, қалайша екі құсқа айналып кетті. Куафудың екі иығында екі құс. Екі құстың сөзіне оның қатты күлкісі келді. Бірақ құстарды үркітіп алам ба деп, күлмеуге тырысты. Ол көз қиығымен құстарға көз салып қарады. Құстар тым өзгеше екен, екеуінің де бір көзі, бір қанаты, бір аяғы, жарты басы бар болып шықты…

Куафудың екі иығындағы екі құсты біріктірсе бір бүтін құс болатындай екен.

Құсты ортасынан екіге бөліп кеткен сияқты.

Куафу екі қолын ақырын көтеріп, екі құсты еппен ұстап алады. Құстар жалғыз қанатымен ұша алмайды да екен.

Куафу қолындағы екі құсты біріктірді.

Ол енді жаймен орнынан тұрып, қолындағы құсты ұшырып жіберді.

Әлгі құс Куафуды айналып ұшып жүріп:

– Сен тау да, ағаш та емес екенсің ғой, – дейді. Куафу:

– Сен жалғыз құс екенсің ғой, – деп күледі де: – Менің атым Куафу, сенің атың кім? – деп сұрайды құстан.

– Куафу дейсің бе? Біздің атымыз Би-и-няо. Бізді екі құс деуге де болады.

– Мен қателеспесем, сендерді құбыжық айырып кеткен болар?

– Дұрыс айтасың! Өте қорқынышты құбыжық екен. Ол бізді қайшымен қаққа бөліп кетті. Бір құс екі құсқа, екі құс төрт құсқа, төрт құс сегіз құсқа айналып кеттік… кейін қайта бірігіп, сегіз құстан төрт құсқа, төрт құстан екі құсқа, екі құстан қайтадан бір құсқа айналдық.

– Сол себепті Би-и-няо аталып кеттіңдер ме?

– Иә. Өйткені біз ешқашан ажырағымыз келмейді.

– Сен құбыжықтың қалай қарай кеткенін білесің бе?

– Анау жаққа, – деді.

– Сау бол! Ауырсынуды махаббатпен жеңген құс, – деді де, Куафу құсқа қош айтысып алға тартты.

– Хош бол, қозғалатын тау! – деді әлгі құстың жартысы.

– Хош бол, жүре алатын ағаш! – деп қала берді әлгі құстың қалған жартысы.

Куафу күншығысты бетке алып, крабты іздеп кете барды. Ол жол-жөнекей талай кемтар адамдар мен жануарларға жолықты. Оның бәрі алып крабтан зардап шеккендер еді. Куафу қатты қапаланды. Оның алып крабты ұстауға деген сенімі арта түсті. Ол оны ұстап, көп адамдардың, жануарлардың оның кесірінен кемтар болып қалмауына көмектескісі келеді.

Ол жол бойы крабтың қандай лаң салғанын ет құлағымен естіп, көзімен көрді. Бірақ краб Куафуға жеткізбей қашып кетіп отырды.

Куафу сонда да алған бетінен қайтар емес.

Ол дамылсыз жүріп келеді.

Куафу шаршаған шақта ағашты таяқ қылып жүреді.

Бұл таяқтың тағы бір қажеті бар, ол алып краб бір жерде жасырынып жатпасын деп, кез келген жерді таяқпен нұқып көріп келеді.

Куафу тумысында мұндай таңғажайып құбыжықты көрген емес!

Оның кейпі шошқаға ұқсайды, бірақ екі басы, төрт аяғы бар екен. Бейне екі шошқа дерсің. Оларды құбыжық дәл ортасынан жұлып кеткен, яғни денесінің арт жағын жеп қойған. Тек олардың алдыңғы бөлігі қалған. Сол себепті екеуі бірігіп, бір бүтін болған екен.