Читать книгу Dan kom die eensaamheid - Louisa du Toit - Страница 3

“Kom lig dan vir my hier buite by die groente, Hantie.” Nellie Hasper se luide roep vanaf die tafel voor die agterdeur is meer opdrag as versoek.

Daar is geen manier om te weier nie. Hantie laat die haarborsel terugsak tot op die blad van die spieëltafel. “Met wat, Ma?” probeer sy tyd wen. Sedert hulle in die dorp woon, het haar ma in ’n groentekleinboer ontwikkel, en sy bring handige geld in. Dis net dat dit nooit skietgee nie.

“Die lantern op die spensrak is seker leeg. Bring dan ’n lead uit, en ’n lampie, my kind. Dit word te skemer hier, netnou sny ek my raak.”

Hantie is diep moedeloos. Die stoeplig se gloeilamp is kapot, en elke nuwe een pak ook op, wat beteken daar is ’n elektriese fout, wat nooit reggemaak sal word nie. “Ek bring sommer die flits, Ma,” roep sy. Dit sal die vinnigste gaan.

Dis presies wat sy gevrees het: dat haar ma juis hierdie tyd vanaand haar groente sal verwerk. Dis gewoonlik namiddagwerk, en sy dog haar ma het dit klaar vir die dag gedoen en in die spens gebêre. Hantie kom eers na vyfuur van die werk af. Dan smag sy na ’n bietjie vrede en stilte, en dat ’n koppie tee vir haar aangedra sal word, iets wat nooit gebeur nie. Sy is nie ’n bederfde dogter nie. Maar nou ja, haar ma is seker ook nie ’n bederfde ma of vrou nie. Almal dink haar krag en uithouvermoë is onbeperk.

As Manus netnou aankom vanaf Donkervlei, wou sy gereed wees om hom te ontvang, sonder hindernis of drukte of ’n deurmekaar roetine. Sy wou alle werk betyds afhandel en het vanmiddag reeds haar program daarna begin inrig. ’n Bietjie vroeër by die werk losgekom, huis toe gestap omdat haar geleentheid eers later ry. Maar haar ma dink nie daaraan dat sy dalk saans te moeg vir tuiswerk is, na heeldag op haar bene in die winkel nie.

Dan besef sy haar onredelikheid. Natuurlik moet sy met die groente help. As daar geldjies inkom, is haar ma nie suinig nie.

Maar dis tog darem Vrydagaand. Manus wou kom “praat”, wat seker ’n ander woord is vir die outydse “ouers vra”. Hy wou die gesprek in die rigting stuur dat hy ernstig met Hantie is, dat hulle in die rigting van trou begin dink. Hulle het geen ander opsie nie, want hulle het waarlik geen tyd en plek waar hulle alleen met mekaar kan wees nie. ’n Sonderlinge situasie van: “Moet trou, het geen opsitplek.” Dis hoe Manus dit opgesom het toe Hantie kla dat hulle soos voëls op ’n tak is.

Maar in Nellie Hasper se leefwêreld trou meisies nie net nie, hulle moet toestemming kry. Manus het walgegooi toe Hantie dit ter sprake bring: “Hulle kan mos sien ons raak ernstig.”

“Nee, Manus, hulle kan nie. Ons vat nie eers aan mekaar se hande voor hulle nie, hulle dink nog steeds jy kom vir Boet kuier.”

“Dan stel ek voor ons begin aan mekaar se hande vat waar hulle naby is.”

“Dis nie so eenvoudig nie. My ma sal by my wil weet presies hoe die wind waai.”

“Wat se besware kan sy tog hê? Wil jy sê sy hou nie van my nie?”

“Ek het geen idee hoe sy oor jou voel, of oor enige ou wat hier sou kom nie. Sy is ’n geslote boek, ek dink partykeer ek ken nie my eie ma nie.”

“Is dit nie hoog tyd dat sy laat blyk hoe sy voel nie?”

“Jy vermy die onderwerp. Praat net met hulle in die koers. Jy vertel my gereeld hoe haastig jy is.”

“Natuurlik, verdomp, ek bedoel ja, natuurlik is ek haastig. Om tog net ’n plek van ons eie te hê waar ons privaat kan wees. Maar die pratery?”

“Ek is by jou, ek sal alle besware uit die pad vee. My pa is niks, jy moet by my ma verby kom.”

Wat se besware kan haar ouers ook hê? Hulle kan dankbaar wees dat sy so ’n aansienlike ou het. Ook nie arm nie. Sy pa het Donkervlei redelik duur gekoop, ook die Haspers se grondjie opgekoop toe haar pa uitboer. Manus sal tog seker goed erwe.

Haar ma het gevoel die prys vir hulle grond is te laag, maar haar pa het geredeneer dat dit ranteveld is en nutteloos vir saaiery. Dit is kwalik ’n ekonomiese eenheid. Daar loop wel ’n sterk spruit, en Bruwer gebruik die grond hoofsaaklik vir vee. Manus se pa het ook vaag daarop geskimp dat die grond weer “familiebesit” kan word. As hulle kinders trou, het hy sekerlik bedoel. Hantie het afgeluister; die idee was sekerlik nie dat sy moet hoor nie.

Hulle sal dalk verbaas wees om van ’n verhouding te hoor; veral haar ma, wat glo dat Manus vir Boet kom kuier. En Boet doen of sê nooit iets om die waarheid te onthul nie. Haar ouers weet nie van die gesteelde oomblikkies wanneer Boet hulle doelbewus alleen in sy buitekamer los nie. Met ’n halfoop deur waaragter hulle skuil, haha. Haar ma sal nie ’n toe deur duld nie.

Sy weet nie of Boet dit uit bedagsaamheid doen nie. Hy sal dalk bly wees as sy en Manus oor die tou trap en in die moeilikheid beland, so ’n bietjie skadevreugde. Want Boet is die oudste van hulle twee kinders, maar die minder skerp een. Op skool het hy ietwat gesukkel. Dis moeilik om te weet of sy mindere intelligensie hom pla. Mens weet nie met Boet nie; dalk is hy tog geheg aan sy suster, hy het haar kleintyd met alles gehelp.

Wanneer Manus ook al by haar werk kan inloer, en veral wanneer sy per geluk in die winkel is, keer hy haar vas agter ’n rak vol tuinslange en sproeierkoppe, en hulle soen tot hulle uitasem en smagtend is. Maar alte gou word hulle weer gesteur en moet uiteenbreek.

Manus moet dan maar vanaand buite by die groentetafel, in die dobberende lig van die flitslig “ouers vra”. Mits hulle haar pa ook hier kan kry. Hy sit op die sofa en pyp rook. Sy weet dit sonder om dit te sien. Hy is in sy middeljare steeds ’n mooi man en meestal tuis, maar op sy eie behoeftes ingestel. Dis of die vonk in hom, wat sy uit haar kleintyd onthou, mettertyd uitgedoof is. Daar is soveel wat hy in en rondom die huis kan en behoort te doen. Hantie teister haar deur die oproep van talle klein muggies wat tot olifante in haar gemoed groei. Hoekom moet hulle Haspers tog ewiglik met praktiese goedjies spook? Nooit diep sielkundige of opbouende filosofiese kwessies nie, altyd gaan dit maar om den brode. Sy soek ’n dieper lewe, die soort lewe wat sy en Manus saam sal kan opbou.

Sy het gedink dat die onafgerondheid van hulle soort bestaan vir Manus Bruwer net so erg sal hinder, dat hy hulle veral sal verag omdat haar pa uitgeboer het. Daarom was sy verras en dankbaar toe dit blyk dat sy, en nie Boet nie, die eintlike trekpleister is.

Reeds van gister af het sy ongemerk voorbereidings getref vir ’n ete van koue vleis en slaaie vanaand, want sy het gereken dat Manus hier moet eet. ’n Malvapoeding het sy vandag by die tuisnywerheid gekoop. Sy wil hom met haar raakvat verras.

Sy soek die flitslig om by haar ma te gaan aansluit. Nellie Hasper maak ’n ritueel van werk, klein of groot. Haar eie ma was ’n weduwee, en Nellie die oudste dogter in die gesin. Heelwat ouer as die ander kinders, moes sy alle soorte werk leer doen. Die probleem is net dat sy dit nou nog nie regkry om werk af te staan, veral aan mansmense nie … tot my ongerief, en my pa en Boet se groot bederf, besluit Hantie. Maar nie eers Nellie Hasper kon die plaas red nie.

Hulle moes verkoop en op die rand van die dorp Hopenrus kom kluister, om dit so te stel. Op ’n dubbele erf met ’n ruim dog onaantreklike woning, ’n regte kasarm. Maar ’n boorgat, en genoeg grond vir groente. Dit het die deurslag gegee, en die prys was laag genoeg dat hulle met die plaas se oorblywende geldjies kon koop.

En groente word daar inderdaad gekweek, tot moegwordens toe. Nellie ry in die ou bakkie die pakkies vars groente asook die gebottelde en bevrore produkte rond, na plekke soos die ysterwarewinkel, wat dit goedgunstiglik sonder kommissie vir haar verkoop. Vir Hantie wat by dié winkel werk, is dit ’n verleentheid om haar ma se goed te moet versmous. Haar salaris is nie groot nie, maar sy het dit broodnodig en wil dit nie verloor nie. Sy weet buitendien dat die eienaar, al is hy goed vir haar, eintlik ’n manspersoon in die pos benodig, iemand met spiere wat goeters op bakkies en in kattebakke kan laai.

Naweke veral is hulle dorpskombuis ’n kookpot, letterlik, want haar ma doen dan die inlê- en vrieswerk. Die “blansjering”, soos Nellie dit ewe deftig noem, is vir Hantie ’n sieldodende taak. Vinnig kook, in yswater dompel, afkoel, vrieskas toe. En wee jou as die groente net daardie paar sekondes te lank kook: Dit moet nog krakerig wees.

Hantie weet dat haar ma dadelik sal sien hoe uitgevat sy is. Sy het haar somerligte kaasdoekrok aan, met gekleurde blomborduursel by die hals en moue. Sy weet dat sy mooi daarin lyk. Manus het so gesê. Hy gee skynbaar ook nie om dat dit op ’n uitverkoping aangeskaf is, en dat hy dit al meermale gesien het nie. Sy laat haar donkerblonde krulhare vanaand loshang, waar sy dit andersins in ’n poniestert teen haar agterkop dra. Sy het dit gewaag om grimering aan te sit, net genoeg dat haar ma dit nie maklik sal opmerk nie.

“Gaan jy en Boet dan iewers heen?” vra Nellie Hasper dan ook gou toe haar dogter langs haar staan en die flitslig vashou sodat Nellie met vaardigheid die lowwe van beet, wortels en uie kan afsny. Al die growwe, taai groentes, waarmee minder maklik moeilikheid in die beddings kan kom. Wintertye is dit kool, in al sy vareïteite en vorme. Maar die winter is nou verby.

“Nee wat, Ma. Dis maar net Manus wat oorkom.”

Maar net Manus. Bespeur haar ma die yslike betekenis agter die ongeërgde woorde? Dis tog onmoontlik dat sy die situasie nog nie snap nie?

“En van wanneer af maak jy jou dan vir Manus Bruwer mooi?” Nellie is nie onvriendelik nie, maar wel speurend, sodat Hantie met opwinding besef: Dit begin darem tot haar deurdring. Haar ma is ’n moeilike mens om te peil, soos Hantie tereg vir Manus gesê het. Sy weet nie of Nellie ’n verbintenis met die Bruwers sal verwelkom, en of sy dit ten sterkste sal afkeur nie. Sy is vriendelik genoeg met Manus as hy hier kom. Maar dat juis hulle die plaas opgekoop het, bly seker ’n gevoelige kwessie.

“Ag, Ma … het Ma dan nie ook mooigemaak as daar iemand kom nie?”

“Daar het nooit veel gekom nie.” Nellie Hasper se hande gaan ’n oomblik lank stilstaan met die groentemes orent gehou. “Jou pa was maar amper die eerste. Ons het so ’n eie soort lewe gelei, my ma het alle kêrels gewantrou. Sy kon ook nie sonder my klaarkom nie, ek moes vir haar die kleintjies help grootmaak na my pa in die treinongeluk dood is.”

Haar oupa, so onthou Hantie, was ’n stoker op die spoorweg.

Dan voeg Nellie by: “En ek was nie so mooi soos jy nie, my kind. Ek kon nooit verstaan dat jou pa my gevat het nie.”

Hantie voel verleë. Haar ma is nie ’n ongenaakbare soort mens nie, maar tog taamlik geslote. ’n Openbaring soos hierdie geskied nie maklik nie. “Seker oor hy geweet het hoe ’n goeie lewe hy by ma sal hê,” prewel sy. En vervolg: “Na wie lyk ek dan? Ek het ma se dik hare, dit weet ek. En ek is dankbaar.”

“Jy lyk verder na jou pa, natuurlik. Hy’s ’n mooi man, en sy mense was mooi mense. Nie gesiene mense nie, maar mooi van aangesig. Boet lyk na my mense, growwerig, die arme kind.” Die mes raak weer doenig.

“Skaam vir Ma,” lag Hantie. Sy is tog lief vir haar ma, al reken die hele kontrei Nellie Hasper is kil teenoor haar man, noulettend op haar kinders en afsydig teenoor ander mense. Dis net dat Nellie nie nonsens duld nie. Hou sy van mense, hou sy baie van hulle, en sal sy hemel en aarde versit ter wille van die vriendskap. Maar wee iemand wat daardie vriendskap en vertroue teleurstel. Nellie vergeef moeilik en langsaam, ás sy vergewe. Sy kan nogal ’n wrok in stilte troetel, veral solank haar hande besig is. Daarom glo Hantie nie aan die mite dat werk heilsaam is en die aandag aftrek nie.

Vir die soveelste keer vra sy haar af: Wat sal haar ma se reaksie wees as Manus vra om met haar dogter te trou? Sy behoort tog geen werklike beswaar te hê nie. Selfs al glo sy dat Bruwer te min vir die grond betaal het, kan dit haar gerusstel en troos dat Hantie deel van die opset gaan word. Dis aan my skugterheid te wyte dat sy nog niks vermoed nie, dink Hantie; ek wil mos nie hê Manus moet aan my raak voor ander mense nie.

En tog is dit so lank reeds dat sy ’n sterk gevoel vir hom het. Toe hulle nog op hoërskool in die koshuis was, toe haar pa nog nie uitgeboer het nie en hulle op buurplase gewoon het, is hulle om die beurt deur die ouers gehaal. Dawie Hasper en Oelof Bruwer het maar net die kop geskud as die twee kinders verkies om saam agterop die bakkie in die wind te sit, terwyl daar tog plek voorin was.

“’n Kind is tog ’n snaakse ding,” sou hulle sê, sonder om te besef dat dit eintlik nie meer kinders is van wie hulle praat nie. Intussen het sy en Manus lekker styf teen mekaar gesit. Hulle het toe nog nie handjies vasgehou nie. Wel, as sy terugdink, moet sy onthou dat Oelof Bruwer se oog soms ’n stoute trekkie gekry het. Het hy hulle saamsittery verwelkom? Gedink dit kan sy aanspraak op die sukkelplasie versterk?

Nee, sy moet so ’n gedagte nie eers toelaat nie. Oelof boer maar net vooruit, dis al. Hy het terstond ’n dam gebou om die spruit se water beter te benut.

“Lig ’n bietjie hoër,” beveel Nellie.

“Ekskuus, Ma, ek was ingedagte.”

“Die batterye is flou. Jy kon ook al nuwes van die winkel af gebring het.”

Ook maar goed ek het nie, dan het die ontydige buitewerk nog langer geduur. So dink Hantie, maar sy sê liewer niks. In die begin het sy altyd dit en dat van die winkel af gebring, maar dit word natuurlik opgeskryf en afgetrek van haar beskeie salaris. Sy dra wel iets vir die huishouding by, maar sy spaar vir haar eie toekoms soveel sy kan. Dis gelukkig een ding waarvoor haar ma ontsag het: om spaarsaam te lewe en geld weg te sit.

“Het jou hand tog maar so stokstyf bly staan as jy ’n tjek skryf,” het sy eenkeer bitter teenoor haar man gesê toe die skuldlas te groot word. Sy, Nellie, wou nog vasklou. “Die grond lê so naby die dorp, dit kan baie werd word as die stadsraad of ’n ontwikkelaar plek vir nuwe uitbreiding soek,” het sy geredekawel.

“In watter eeu?” wou haar pa weet, smalend maar ook versoenend. “Dit kan te laat vir óns wees. En Boet stel nie belang in boerdery nie, dit weet jy tog. Hy is een vir masjinerie.”

Stukkende masjinerie, ja, moes Hantie dink. Haar broer is gedurig aan ’t kwansel, dis ou krokke en motorfietse wat altyd ’n “bargain” is, maar waarop hy elke keer verloor. Hy het die onjuiste idee dat ’n gesukkel dieselfde as vordering is.

Nellie pak die groente in ’n skottel nadat sy met ’n doek die gronderigheid afgevee het. Nie afwas nie, glo sy, dan bederf dit gouer binne die plastiekverpakking. “So ja, hierdie morsige deel doen ek eerder buite, anders is die kombuis weer vuil.” Sy klink altyd tevrede oor goeie werk. As sy maar vir die fynere kunsies van huishouding soveel omgegee het: naaldwerk, goeie kos, resepte. Maar sy is gedurig aan ’t skoonmaak; dis die hoogste wet in haar lewe, dat die huis moet blink. Dit tref haar nie dat die huis sonder atmosfeer is, dat daar geen enkele oorspronklike skildery teen die mure is, of ’n kleurvolle blombedding in die voortuin nie. Net die groentebeddings is foutloos versorg. Dit terwyl die dorpstuine rondom hulle lewe van bloeisels, waarvan die geur in die lou lug stowe.

Dan voeg Nellie by: “Julle is bitter jonk.” Sy dink dus nog heeltyd aan Hantie en Manus.

“Daar is jonk en jonk, Ma. Ma was ook maar jonk toe Ma …”

“Ek is op agttien getroud, dis waar. Maar plig en laste het my volwasse gemaak.”

“En daarvan het Ma op my oorgedra.” Liewer haar ma na die mond praat om die vrede te bewaar. Dis ook die waarheid: Sy voel volwasse, al is sy net oor die negentien. Dis net dat sy hier in die huis nog soos ’n blote kind behandel word.

Net uithou, troos Hantie haarself. Dis ’n kringgedagte wat haar nooit heeltemal loslaat nie. Nie meer lank nie, ’n jaar of twee hoogstens, dan het sy haar eie huis, saam met Manus. Sy het reeds ’n plek op die dorp in die oog, ’n fraai spitsdakhuisie tussen hoë bome, as gevolg waarvan sy dit in haar kop Whispers gedoop het. Die Te koop/Te huur-bordjie sit al lank teen die voorhekkie. Dis nie groot nie, dalk skaars groter as ’n woonstel, en ietwat fleur-af. Maar die mure is stewig, en sy sien die moontlikhede raak. Dis een ding wat sy haar vergun: om af en toe ’n glanstydskrif te koop wat wys hoe om in jou huis die beste te maak van wat jy het, sonder groot onkoste. Sy het verder boeke uit die biblioteek, leggers vol knipsels en ’n kop propvol idees. Smaak en styl. Sy voel sy het dit in haar, dis net nooit ontwikkel nie. Hoe anders, met ’n ma soos hare? Dis nie dat sy haar ma verkwalik nie, sy het groot respek vir soveel deug en deursetting, maar sy is nie blind daarvoor dat haar ma in sommige opsigte oogklappe dra nie.

“Gaan haal dan tog ’n skotteltjie skoon water vir my hande, ek vat solank die lowwe weg,” versoek Nellie.

Die kraan, wil Hantie herinner, maar onthou dan dat haar ma nie van die moddermorsery by die kraan hou nie, en dat haar pa nog nooit ’n stukkie sement daaronder gegooi het nie. En om water in die kombuis te gaan haal, bied kosbare uitkoms.

Sy sit oorhaastig die flits op ’n skoon hoekie van die tafel neer en haar voete kry vlerkies binnetoe. Dalk is Manus al daar. Hy kom altyd by die voordeur, en sy sou nie kon hoor as hy klop nie. Boet of haar pa sou hom laat inkom het. Dat hy haar nie hier buite kom soek nie, wys dat hy bedug vir haar ma is. Hy het dit al te kenne gegee.

Sy hoop hy is nog nie hier nie. Sy sou eers nog wou deurglip kamer toe om met ’n tikkie parfuum op haar polse die reuk van uielowwe te verdring.

Maar hy is daar. Haar hart galop met ’n heerlike vaart toe sy die bekende stem hoor.

“O, jy sit en kuier by die mansmense, pleks van ons vroumense te kom help groente skoonmaak,” skerts Hantie. Gelukkig ken hy reeds die eienaardighede in die Hasper-huishouding. Sy eie ma het gehuurde hande vir enige werk wat sy van haar kan afskuif.

“Is dit waar julle wegkruip? G’n wonder mens kry nie koffie in hierdie huis nie,” speel Manus saam om voor te gee dat dit sommer ’n doodgewone kuierbesoekie is. Tog het hy vanoggend, toe hy by die winkel inloer, eenkant vir haar gesê: “Vanaand is die aand. Hou jou reg en maak voorbrand.”

Voorbrand het sy toe nie gemaak nie. Dit kon dalk net die verkeerde stap wees. Maar dat sy haar reghou, is wis en seker. Sy voel vreugdevol oor die skyfies koue vleis en die aartappelslaai en groenslaai wat sy vinnig reggevat het terwyl haar ma by die groentebeddings was. Vir die groenslaai moes sy fynigheid bykoop: blaarslaai, seldery, koringspruitjies, waarna haar ma skuins gekyk het (“Hier ís mos groente in oorvloed, wat is met wortelslaai verkeerd?”). Sy sou graag in die eetkamer wou dek, met kerse en blomme, maar dis buite die kwessie. Hulle eet altyd in die kombuis, wat ’n ruim vertrek is, en die tafel is ook groot genoeg.

Die kombuis het nie ’n deur wat kan toemaak nie, net ’n boog wat na die woondeel toe lei. Een of ander vroeëre bewoner het, waarskynlik in die waan van grandeur, ’n bestaande houtdeur planloos vervang met hierdie swak gemesselde boog. Maar dis vanaand ’n bate, dan voel dit darem nie so kombuiserig eenkant nie.

Manus praat grappig voort: “Jou pa sit ’n mens net en vergas met sy pyp, en Boet vertel Van der Merwe-grappe. Ek is uitgedroog, hoor.”

“Ek vat net handewaswater vir my ma uit.”

“Wag, ek kom saam.”

Sy wens hy wou nie, maar aan die ander kant kan hy haar ma solank bietjie sagmaak. Hy het goeie maniere en kom ordentlik oor. Wat dit betref, kan Nellie Hasper nie ’n speld se punt op hom druk nie. Dit was beslis ’n skimp in die regte rigting, maar Dawie en Boet snap waarlik niks, of so nie speel hulle goed toneel.

“Ag, as jou kindertjies honger ly, maak jy maar net soos Van der Merwe gemaak het,” raai Boet grappig aan. “Hy kom by die bankbestuurder, en dié sê vir hom: ‘Meneer van der Merwe, u rekening is oortrokke met drie duisend rand.’ Van der Merwe sê: ‘Aag, dis niks, ek skryf sommer gou vir u ’n tjekkie’.”

Manus begin lag, eers stadig, soos sy manier is, dan inniger en genotvoller, meer as wat die flou grap eintlik verdien. Is hy ook senuweeagtig? Die “tjek”-onderwerp het beslis ’n teer snaar by haar pa geraak, want hy trek hewiger aan sy pyp. Hantie wens dat die huis eerder na jasmyn of rose as na pyprook wou ruik.

Maar sy hou so van daardie liewe laggie van Manus. Hy is gemaklik met homself en met ander mense. Sy weet haar mense sal hom aanvaar soos ’n eie kind, as hulle hom net in eie reg wou meet en nie op grond van sy pa se grondhonger en maniere van bedinging nie.

“Kom jong, my ma wag,” por Hantie hom aan. Sy kan meteens nie wag om alleen met hom te wees nie, al is dit net ’n halwe minuut. Sy stuur hom daarom by die sydeur uit. Dis dan ’n entjie verder, om die huishoek, na waar Nellie by die agterdeur doenig is. Hulle durf talm, die kosbare oomblikke uitkoop.

“Laat ek die skotteltjie vir jou dra.”

“Ek is nie van goud gemaak nie, Manus. Maar ek hét een los hand, hoor.”

Hy gee gehoor en vat haar hand styf in syne. Hulle vingers pols teen mekaar. Koel is die aandlug om hulle, maar haar wange gloei.

“Sjoe, ek hoop jou ma is my goedgesind.” Hy klink opreg benoud.

“Het jy jou woorde agtermekaar?” fluister sy dringend.

“Volgens my, ja. Maar my ma reken ons moet jou nog eers beter leer ken.”

Dit tref haar soos ’n skoot koue water in die gesig. Snaaks, dat sy heeltyd gedink het aan hoe haar eie ma oor Manus voel, en nie oor hoe sy ma dalk oor háár kan voel nie. Op een of ander manier het sy, Hantie Hasper, ’n goeie selfbeeld. Het die onderskeidings in matriek dit aan haar besorg? Maar nee, as sy terugdink, het sy nog nooit minderwaardig gevoel nie, daar was te midde van alles ’n besef van eiewaarde.

“Wat?” vra sy, onseker of hy ernstig is. “Jou ma? Beter leer ken? Ons ken mekaar dan al jare.” Hoewel, noudat sy daaraan dink, sy was nog maar enkele kere by die Bruwers aan huis, saam met haar pa tydens onderhandelinge, en mevrou Bruwer was in die meeste gevalle nie tuis nie of, indien sy was, het sy nie haar gesig gewys nie.

“Sy sê daar is ken en ken. Sy wil hê jy moet ’n naweek by ons kom kuier. Hulle ken jou regtig nog nie waffers nie. Ek moet jou glo vanaand al probeer saambring.”

Dit slaan Hantie so effens dronk. Vaag, baie vaag en diep, roer daar ’n tikkie onrus in haar, ’n vermoede dat die lewe, en in besonder die liefde, nie altyd sonder rimpel of vlek kan wees nie. En die uitnodiging … moet sy opgewonde daaroor wees?

Sy hoor haar ma se deurdringende roep en besluit dat sy en Manus geen tyd meer oorhet nie, net sekondes. “Goed,” sê sy sonder om na te dink. “Ek vra vir Ma.”

En sy besef terselfdertyd: Dan is daar geen ernstige pratery vanaand, altans nie aan hierdie kant nie. Of hy dalk met sý ouers ernstig wil praat, weet sy nie. Sy sleep vir Manus aan die arm mee, kom half uitasem om die hoek by haar ma aan. “Hierso, Ma.” En, in dieselfde asem: “Manus se ma het gevra of ek die naweek by hulle kan gaan kuier.”

Sy voel haar knieë bewe oor soveel roekeloosheid. Dis waar, sy ken die Bruwers nie so goed nie. Hulle woon wel reeds vyf jaar lank in die kontrei, maar tog was hulle nooit ten volle deel van die gemeenskap nie. Om die waarheid te sê, sommige mense beskou vir Frieda Bruwer as ’n flerrie. Tog reken Hantie dat hulle haar net nie goed genoeg ken nie. ’n Vrou wat ’n seun soos Manus grootgemaak het, kan nie sleg wees nie.

Sy wonder wat haar ma se antwoord op Manus se versoek gaan wees. Wat sal sy sê oor ’n skielike kuiery by die Bruwers op Donkervlei?

“Naand, tant Nellie,” kry Manus nou eers in. “Ja, my ma wil hê Hantie moet haar bietjie kom help om my maniere te leer.” Hy gryp die flits en lig haar reg in die oë. Sy keer en kla laggend, totdat sy sy arm beetgegryp kry. Dis ’n intense sensasie, haar klein hand om sy sterk voorarm.

“Toe nou, julle.” Nellie se woorde bring hulle tot stilte. Daar is iets soos benoudheid in haar stem, asof sy vrees om met soveel ligtelikheid om te gaan, nie sal weet hoe om dit te hanteer nie. Haar eie lewe was nooit speels nie, haar huwelik sekerlik die minste van alles. Hantie het haar pa en ma nog nooit liefdevol aan mekaar sien vat nie.

Die jongmense bedaar. Dan, asof Manus besluit het om dwarsdeur te druk, vervolg hy: “Eintlik verjaar my pa mos Maandag en my ma wil bietjie klaarmaak en die bure vir môreaand al uitnooi. Sy het gevra of Hantie nie asseblief daar kan kom oorslaap en bietjie handgee nie. Hantie het by tannie so baie van kos geleer,” voeg hy ietwat vleiend by.

Nellie is onkant gevang. ’n Oproep om hulp weier ’n mens nie maklik nie. Dit gaan om werk, goeie arbeid, en dis outonoom, die hoogste wet. Maar sy besef ook dat dit hier nie soseer om die hondjie is nie as om die halsbandjie. Sy vermoed dit lankal, al was die kuiery kastig by Boet. Hantie het nog nooit juis uitgeslaap nie, behalwe die jare van koshuislewe wat verby is. Sy is huisvas en stil.

“Wat van jou werk môre?” gooi sy wal.

“Dis my los Saterdag, Ma weet mos.” Een keer per maand gebeur dit. Chris Klopper, haar werkgewer, is ’n ouerige maar goeie man, een met ’n hart. Hy het self volwasse kinders en leef met hulle mee.

Die oomblik raak lank uitgerek, spanningsvol, met ’n onderstroming van kloppende drif terwyl die twee jongmense stuwend op ’n antwoord wag. Sy voel die spanning, sy, Nellie Hasper. ’n Vrou met wye ervaring is sy nie, maar sy weet wat sy weet.

“Jong, Manus, ek weet nou nie,” sê sy uiteindelik twyfelend. “Môre is soos ’n gewone werksdag by ons.” Anders as by julle, is haar onuitgesproke oordeel.

“Ek sal vir Boet omkoop om vir Ma te help groente sny en kerf.” Boet hou veral daarvan om aartappelskyfies te maak, met die eenvoudige toestel wat dit netjies doen, hoewel dit iets van ’n kragvertoning verg. Groente voorberei is nogal iets waarmee haar pa ook soms help, met sy knipmes fyn en netjies op die kerfbord. Hy hou van tyd verwyl, want niks groters word van hom verwag terwyl hy hiermee besig is nie.

Nellie laat toe dat Manus die skottel met groente vir haar dra. Hy is jonk en sterk en sy vaste greep maak Nellie se hulp opsigtelik onnodig. Dis asof hierdie feit die deurslag gee; asof hierdie vrou wat nog nooit die fisieke vermoëns van haar man of seun in haar eie huis wou erken nie, nou voor hierdie sterker krag van buite swig.

“Nou laat ek nog ’n bietjie dink,” sug sy en kyk na Hantie, asof sy late hulp uit daardie oord verwag. Dat Hantie iets moet sê soos: Of dalk gaan ek liewer ’n ander naweek, as Ma my nie so nodig hier het nie.

Die flitslig het Nellie reeds ter wille van besparing afgeskakel, maar daar is genoeg skemerlig oor om haar dogter se gesig te kan lees. Sy besef finaal dat sy aan die verloorkant is. Die mooi meisiegesig straal van blydskap. Dis asof haar oë en hare, haar hele wese, in hierdie oomblik blinker word, sagter. En Nellie draai weg van hulle, vroetel nog by die tafel, hoewel dit onnodig is. Die groentelowwe het sy reeds in ’n aparte houer vir die komposhoop gegooi.

’n Oomblik lank, egter, wou Hantie haar verbeel dat sy iets ontsettends op haar ma se gesig lees. Iets soos intense pyn, deurleefde leed … of vreesagtige verwagting.

Intuïtief weet Hantie: Sy maak iets deur waarvan ek nie weet nie. Ek het nou net iets daarvan sien deurskemer. Wat kan dit wees? Laat dit tog niks wees in verband met my en Manus Bruwer nie, bid sy woordeloos. Waarom Nellie se uitgerekte handeling van die was van haar hande, byna ritueel, asof sy hulle spreekwoordelik in onskuld wil was?

Sy kan tog niks teen Manus hê nie, of hoe? Almal was nog altyd bly wanneer hy kom kuier. Hy is aan die stil kant, maar nie bot nie. Hy dra ’n vriendelikheid in hom om, hy verlig enige geselskap met sy teenwoordigheid. Hy gedra hom nooit soos ’n haan onder die meisies nie, al was hy reeds op skool baie gewild. Met sy sagte bruin oë en lang, stil aantreklikheid – die effense flambojantheid van sy ma, die broeiende en tog boeiende voorkoms van sy pa, is hy in enige geselskap gesog. Hy het nie uitgeblink in sport, akademie of enigiets anders nie, en die onnies het hom bestempel as begaaf maar lui … goedig, want almal het van hom gehou.

Die meisies, veral. Met sy lang ledemate en gewillige glimlag kon hy betower, en nou nog. Ek hoop tog my ma besef watter uitsonderlike voorreg dit is dat Manus juis in my, en net in my, belangstel, dink Hantie vir die soveelste keer. Dis nie sommer so vanselfsprekend nie. Die dorp wemel buitendien nie van hubare mans nie.

“Hoekom gaan jy dan nie môre vroeg nie,” wil Nellie sonder opwinding weet, asof sy die oomblik wil uitstel waarop sy haar dogter tydelik moet afstaan.

“Kan ek haar sommer vanaand saamvat, tannie? Ek is nie die vroegste onder die opstaners nie, dit moet ek erken.”

“Ek het nie bedoel só vroeg nie, ek het gepraat van brekfis se kant.”

“By ons is daar nooit juis brekfis nie, en op ’n Saterdag glad nie,” weer Manus haar sedig af.

“Wat sê jy?” Nellie wend haar na Hantie. Haar blik probeer die uitstel afdwing.

“Asseblief vanaand, Ma. Dis tog minder moeite, nie ’n dubbele ryery nie.”

“Jy praat of Donkervlei ver van die dorp af is. Mens sien dan die bloekombome se toppe.”

“Naby of ver, Ma, dis moeite.” Hantie voel moedeloos. Móét haar ma so moeilik wees? En om te dink Manus wou vanaand oor ’n moontlike huwelik praat, of dan ten minste ’n verlowing. Dit kon net ’n veel groter redenasie afgee.

“Ek sal Ma eers klaar met die aandete help, en opwas.” Sy is immers gretig dat Manus die aantreklike kos moet sien wat sy berei het. Noem dit maar ’n soort privaat verlowingsete, al weet niemand anders dit nie.

“Ek sal jou help,” bied Manus aan. Hy staan digby haar in die koel aandlug, met die skottel groente nog in sy hande. Hy is ’n kop langer as sy, en sy voel sy warm asem teen haar hare. Die naaste straatlamp het aangeflits en die dowwe lig tower een skaduwee op van hulle twee saam.

As my ma nou nog nie weet of aanvaar nie, is dit tot haar eie nadeel, want sy gaan haar enigste dogter vervreem, besluit Hantie met ’n soort droewe trots. Haar hart voel so groot, so ruim, so tot barstens toe vol. Sy gaan by haar ou se mense kuier. Haar privaat verloofde. Sy is byna twintig. Sy is volwasse. Sy het lief en sy wil bemin word.

“Doen dan maar soos julle moet doen,” sê Nellie. Dit klink neutraal genoeg, asof sy haar wil distansieer van enigiets wat kan skeefloop. Soos wat tog? Die Bruwers sal haar sekerlik nie in die hondehok opsluit nie.

“Dankie, Ma,” sê Hantie sag. Sy ondervind ’n egte drang om haar ma op die wang te soen, maar dis nie gebruiklik in hulle huis om oor en weer lieftallighede uit te deel nie. Daarom betuig sy haar dank maar met die daad en begin dadelik tafel dek toe sy binne kom. Voor die televisie sit Dawie en Boet Hasper soos honger hondjies op wag. Hulle sal ook geen hand uitsteek om iets te help klaarmaak nie, dink Hantie vies. My pa sit altyd en rook, en Boet sit nuwe grappe en uitdink om te vertel, veral noudat Manus vir die vorige een gelag het. Maar nou ja, sy sal hulle alles vergewe as hulle maar net môre in haar afwesigheid met die groente help. Groente, groente, groente. Die alfa en omega van hulle bestaan.

Asof hy die seun van die huis is en presies die roetine ken, loop Manus voor met die skottel groente en sit dit op die spenstafel neer. Hy neem selfs ’n opgevoude halfvuil tafeldoek wat eenkant lê, en gooi dit bo-oor. “Vir die los vlieg,” grap hy, want die vlieë, indien hier was, sou al gaan slaap het. Hy vrywe sy hande. “Reg, wat is volgende, wat sê die huisvrou?” vra hy in Nellie se algemene rigting.

Hy kry nogal ’n skrams glimlagtrekkie as beloning.

Hantie stop ’n handvol eetgereedskap in sy hande. “Messe regs en vurke links, hoor?” onderrig sy kastig kwaai.

Sy bly naby hom staan en word bewus van die bekende reuk, van sigaret en manseep en gesonde lewe. Sy voorarms in die opgerolde hempsmoue is bruin en glad. Hy is nie die harige tipe soos haar pa en Boet nie. En hy is so netjies. Hy aard na sy ma. Die mense wat nie van Frieda Bruwer hou nie, sê sy kan so netjies en opgetof bly omdat sy alles laat doen en nie self werk nie.

Sag klink die messegoed en borde. Sy gee aan, Manus dek. Dis of alles meteens so sag geword het, genadig. Voordat iemand dalk die oorhoofse lig in die hoë plafon kan aanskakel, sorg Hantie ongemerk dat sy die staanlamp tussen die kombuis en woondeel aansit. Die stil, gedempte gloed verberg hopelik die blos wat pal op haar wange gloei.

Manus knik vir haar wanneer hy reken dat alles nou op hulle plek is. Dis papierservette maar darem nie die goedkoop soort nie, daarvoor het Hantie gesorg. Sy ys oomblikke lank dat haar ma met die kombuisskêr sal kom en almal in helftes knip, maar gelukkig gebeur dit nie. Dis asof almal haar en Manus vir hierdie klompie hierdie talmende oomblikke uitlos. Die televisie is nou sagter gestel, en klanklose beelde spring op die skerm rond. Haar pa is sy pyp aan ’t uitkrap en Boet lees in ’n landboutydskrif. Uit die hoek van haar oog merk sy dat hy die penmaatrubriek agterin lees. Boet soek ’n maat, dink sy, en ’n sonderlinge mededoë vul haar. Hy is, soos haar ma tereg sê, nie so aantreklik dat die meisies soos gerwe op die koringland voor hom val nie. Daarby is sy persoonlikheid aan die donker kant, wat op teenstrydige wyse in lawwigheid uiting vind.

Noudat sy self liefhet, word haar hart taamlik maklik tot bewoënheid beweeg. Boet hou hom maar so vol grappe. Eintlik maak hy moeilik kontak. Op skool was hy dikwels alleen, sonder hegte vriende. Van nature is hy eintlik bot, sy liggaam lomp. Hy het nooit in enigiets uitgeblink nie. Op die plaas het hy hard gewerk omdat dit om den brode was. Hier op die dorp het hy ’n werk by ’n motorhawe, maar hy kan nie ver vooruit beplan of groot waag nie. Ploeter, ja, met die idee dat hy vorder.

“Klaar,” sê Manus. “Ek hoop iemand het aan kos gedink, anders sal ek vis en tjips gaan koop.”

“So sleg gaan dit darem nie,” werp Nellie styf in. “Hantie het lekker kos gemaak.”

“Jy moet buitendien asseblief nie ons vroumense bederf nie,” vermaan Boet. “Op die ou end ly ek en Pa daaronder.”

“Julle weet net nie hoe om ’n vroumens te behandel nie,” waag Hantie. Sy weet dat haar pa luister. Hy is ook ’n stil soort man, maar anders stil as Oelof Bruwer. Dis ’n soort botheid, asof hy hom agter ’n skerm teruggetrek het om genoeg ruimte aan sy vrou se bedrywigheid te gee. Volgens die ou foto’s in haar ouers se besit, was haar pa in sy jong dae inderdaad mooi en vrolik daarby, altyd omring van ’n groep, hetsy manlik of vroulik. Op vele van hierdie afdrukke leun daar ’n meisie teen sy skouer, en hy grinnik altyd breed en wit vir die kamera. Bruingebrand, kuif oor die voorkop.

Dit moet wees dat sy huwelik met Nellie hom gedemp het. Sy is nie een wat hou van, soos sy dit noem, “ligsinnigheid en lawwigheid” nie. Maar dit sal hom goed doen om te sien hoe galant Manus is. Dawie Hasper is alte ongeërg teenoor sy vrou en dogter, en as gevolg daarvan het Boet ook nooit konsiderasie teenoor ’n vrou geleer nie.

“Ek gaan so ietwat in die sop wees by my ma, want sy wag ook vir ons vir aandete,” gee Manus prys.

“Dan sal ons maar net niks moet wys nie en twee keer eet,” lag Hantie. Sy moet teen die teleurstelling veg. Sy het haar bes met die ete gedoen, so lank vooruit beplan. Natuurlik moes sy vir Manus vooraf gewaarsku het dat hy hier sal eet. Hy kon dit mos nie raai nie. Verrassings werk nie altyd nie; dis een onaangename kaart wat die lewe in sy mou hou.

“Akkoord,” lag hy saam, veral toe sy die kos uit die yskas haal. “Ek het vir my ma gesê ek kom jou net haal.”

“Haal?” wonder Dawie hardop. Hy is dikwels soos iemand wat ’n bus verpas.

“Johanna gaan ’n bietjie oor om Frieda te help klaarmaak vir ’n plesierigheid,” lig Nellie hom skuinsweg in.

Die “Johanna” en “plesierigheid” gee duidelik te kenne dat Nellie nie baie in haar skik met die reëling voel nie.

Hoe vreemd is dit eintlik dat my ma in ons huis die een is vir wie daar altyd om toestemming gevra moet word, dink Hantie. In ander huise word die pa gevra. Of albei. Noudat Manus hier is as ’n persoon van buite, besef sy skielik helder hoe hulle van ander verskil. Haar ouers se huwelik is nie baie harmonies nie, en dit gee ’n stroewe noot aan hulle ganse bestaan.

“O,” sê Dawie skynbaar ongestoord.

Warm teleurstelling sak in Hantie af. “Teleurstelling” is die woord wat vanaand oorheers. Moet alle opwinding so gesmoor word? Sy sou so graag wou hê dat haar pa belangstellend opkyk, duiweltjies in die oë kry, dat hy hulle met mekaar terg, hulle verliefdheid uitlig. Waar sy bang was dat haar ma haar sou belet om te gaan, is sy nou bang dat Dawie haar sal laat gaan sonder een woord van meelewing.

Hy was nooit ’n streng, onbillike vader nie; het haar nooit dinge ontsê nie. Wat sy nodig gehad het, het sy van hom gekry, hetsy klere of boeke of wat ook al, in soverre hy dit kon bekostig. Van sy kant was daar nooit argumente, verwyte of weiering nie. Maar ook nooit doodgewone warm, lewende belangstelling nie. Laat my ma wees soos sy wil, maar sy gee meer vir my om as hy, het Hantie al meermale gedink. Of so lyk dit, altans. Sy bemoei haar ten minste met haar dogter se sake, al is dit soms lastig.

“Nou ja, laat ons dan aansit, dat julle kan wegkom. Ek sal die skottelgoedjies was, hier is niks vetterigs nie. Ek wil tog nie ’n ander vrou se huislike sake deurmekaar krap nie.” Nellie se stem is niksseggend.

Die ete verloop in redelike stilte, sonder dat Boet grappe vertel of Manus joviale opmerkings maak. Daar het ’n gordyn neergesak tussen nou en netnou.

So gou sy kan, glip Hantie weg om ’n tassie te pak. Vat mens jou eie handdoek saam, of nie? Wat is etiket? Sy wil nie op tone trap, of onkundig lyk nie.

Maar onderlangs borrel sy van opgewondenheid. Saam met Manus onder een dak, sy kan dit skaars glo. Sy het nou ook ’n sterk idee dat die “beter leer ken” van Frieda Bruwer sommer ’n storie is om haar daar te kry. Manus het seker sy ma gevra om ’n plan te help beraam.

Wanneer sy met die tassie in haar hand kombuis toe terugkeer, brand sy van haas. Boet se tong het weer losgegaan en die grap wat hy vir Manus aan ’t vertel is, is te lank na haar sin. Maar Manus luister beleef enduit en lag gepas.

Dan staan hy op. “Sal ons maar gaan?” vra hy saggies. Die intiemheid daarvan ontgaan Hanie nie. Dis nou “ons”, nie meer “ek en jy” nie.

“Nag Pa, nag Ma, nag Boet,” groet sy half verleë. Dit voel onvanpas om hulle te soen of selfs ’n drukkie te gee. Sy gaan immers nie die wye wêreld in nie, net na die bure toe vir ’n dag of twee.

Eers agterna sou sy besef hoe lank hierdie reis sou duur.