Читать книгу Болганчык еллар. Мөһаҗирләр (җыентык) - Махмут Галяу - Страница 16

Саҗидә Миңлебайлар йортына килен булып төшкәч, Патый аңа үзенең мөнәсәбәтен болай дип белдерде:

– Килен кеше – ким кеше, алабайга тиң кеше.

Беренче көннәрдә үк ул киленгә баш булырга, аны үз кубызына биетергә тырышты. Әмма Саҗидә бу мыжгылдык каенана кулында уенчык булырга теләмәде. Ул бөтен авыр, пычрак эшне бер карусыз эшли, ләкин урынсызга, нахакка кимсеткәнне күтәрми иде. Патыйның тиргәвенә каршы аның шикелле үк җавап кайтара һәм каенанасының мәгънәсез боерыкларын берсен дә тыңламый иде.

Сафаның туеннан соң ике-өч ай да узмагандыр, беркөнне Патый, сүз арасында гына әйткәндәй, улына:

– Хатыныңны аерып җибәрергә кирәк түгел микән, улым? Кызлар бетмәгән… Теләгәнен сайлап алырсың… – диде.

Шунда Сафа бүтән сүз әйтмәслек итеп өзеп җавап кайтарды:

– Киленең яхшы булсын дисәң, үзең телеңне тый… Мин Саҗидәдән канәгать, аны аерырга исәбем юк, – диде.

Шуннан соң Патый Саҗидәгә тагы да ешрак каныга башлады, ара-тирә улына да тел тидергәләде. Аларның икесен дә уйнашта гаепли иде.

Саҗидә, мондый хурлау-кагулардан ничек котылып, үзебез генә тынычлап яшәргә икән, дип, көннән-көн ныграк уйлана башлады. Аның йогынтысында Сафа да шул турыда хыяллана иде.

Миңлебайлар йортындагылар бер-берсенә капма-каршы булган ике якка бүленде. Бер якта – Патый белән Вафа, икенче якта Сафа белән Саҗидә иде.

Сабан туе көнне чапан аркасында килеп чыккан гауга саламга ташланган утлы шырпы булып чыкты. Ике арадагы дошманлык коры дары кебек кабынып китте. Бу талашның уты-сөреме өйдәгеләрнең барысына да күчте. Шуннан соң инде Сафа белән Саҗидәгә бу йортта яшәрлек рәт калмады.

Саҗидә түземсезләнеп көткән вакыт, ниһаять, килеп җитте. Җае чыкканда файдаланып калып, бер минут та соңгармыйча, бүленүне таләп итәргә кирәк иде. Саҗидә, моңа җай чыкканга бик сөенеп, эшкә кереште. Аның фикере белән Сафа да килеште. Аларның, башка чыгып, үз тормышларын корып җибәрергә көчләре җитәчәк иде.

Мондый зур эшкә тәвәккәлләгәнче, картлар белән әйбәтләп киңәшик, дип, алар мәйданнан Йосыф карт йортына киттеләр.

* * *

Йосыф карт төпчек кызының үз ризалыгыннан башка кияүгә чыгуы хурлыгын байтак вакыт оныта алмады. Шулай да Саҗидәнең йомшак теле, Сафаның картны хөрмәт итүе үзенекен итте.

Сафа белән Саҗидә килеп кергәндә, Йосыфныкылар чәй эчеп утыралар иде.

Карт аларны:

– Хуш киләсез, рәхим итегез! – дип, ачык чырай белән каршы алды.

– Ни хәлләрдә яшәп ятасыз? Фатыйма җиңги сау-сәламәтме? – дип сорады Сылу карчык.

– Җәһәннәмгә генә олагасы бар! – диде Саҗидә ачу белән.

– Әстәгъфирулла, тәүбә! – диде әнисе, колакларына бармагын тыгып.

– Өлкәннәр турында алай әйтергә ярамый, кызым. Кодагый ул – синең каенанаң, анаңның ахирәте, – диде Йосыф карт.

– Минем алда тел тидермәгез аңа! – диде Сылу, колакларыннан бармагын алып.

– Син, әни, шулай дисең, ә менә ахирәтең үзеңне әллә ниләр әйтеп хурлый, уйнашчы дип атый, – диде Саҗидә.

Бу сүз Йосыф картның күптәнге ярасына барып тиде. Сылу сискәнеп китте. Ул авыр гына сулады да:

– Языгы үз башына төшсен, минем гөнаһлы буласым килми, – диде.

Барысы да уңайсыз бер хәлдә калдылар. Беренче булып Сафа сүз башлады. Әнисе белән абыйсының кыш буена үзләренә көн күрсәтмәүләрен сөйләп бирде, теге чапан аркасында килеп чыккан ызгышны да искә төшерде, ахырда:

– Моннан ары әнкәй йортында кала алмыйбыз, сездән киңәш сорарга килдек, – диде.

Сылу карчык Саҗидәгә «килен булгач, күндәм, сабыр булырга кирәк» дип сөйләнә башлаган иде дә бик тиз тынды.

Йосыф карт уйга калды. Аннары катгый итеп әйтә куйды:

– Мин кызымны каенана типкесендә яшәр өчен үстермәдем. Тавык чебие түгел, адәм баласы ла ул… Сез, балалар, үзегез кушылдыгыз, анысы өчен Ходай алдында үзегез җавабын бирерсез. Әмма кимсенеп яшәү эш түгел. Бүленегез. Тазалыгыгыз булса, ач калмассыз. Миннән фатиха, – диде.

Сафа белән Саҗидәгә шул гына кирәк иде.

Ничек-ничек итәсен картлар белән сөйләшкәннән соң, алар кайтып киттеләр: Саҗидә – каенанасы йортына, Сафа мәзин янына китте.

* * *

Сабирҗан мәзин үзенең келәтендә чыпта сугучы берәүдән чыпталар кабул итеп ята иде.

Чәң-чәң килеп, сикерә-сикерә өргән бәйдәге этне читләтеп, Сафа келәт ишеге төбенә килде, кычкырып сәлам бирде. Мәзин, авыз эченнән генә мыгырданып, сәламгә каршы җавап кайтарды.

Ул, бик җентекләп, алдында яткан яңа чыпталарны тикшерә, аларны, берәм-берәм алып, келәт эченә ыргыта, аннары, дөрес санамадым, ахры, дип шикләнгән кебек, яңадан алып чыга да яңадан саный һәм тагы келәт эченә ташлый иде. Шуннан соң ул чыпта сугучыдан:

– Шушы гынамы? – дип сорады.

– Җиткән, мәзин абзый! Болары белән дә күзләрем эренләп бетте, – диде чыпта сугучы.

– Юкны сөйләмә! Атна буена нибары иллеләп чыпта суккансың, зарланган буласың тагы… Алайса, эшләмә, мич башында гына ят…

– Бик ятар идем дә, мәзин абзый, балалар ашарга сорыйлар бит.

– Ул чагында инде тырышырга кирәк! Миннән мунчаланың иң яхшысын аласың, ә үзең адәм карамаслык чыпта китерәсең. Моңа кяфер үлесен төреп, елгага ыргытырга гына ярый.

– Минем чыпталар башкаларныкыннан бер дә начар түгел, мәзин абзый… – дип куйды агай.

– Башкаларныкыннан, башкаларныкыннан!.. Шулай булмыйча! Менә бу могыл нәрсә бу? Чыптаны шулай сугалармы?

– Ефәк түгел бит ул, мәзин абзый… Ул могылларны мин ябыштырып куймаган ич… Мунчаласы шундый булгач нишлисең инде?

– Мунчаланы аны мин ясаганмы? Ходай аны үзе шундый иткән? Син, оста булсаң, кытыршы мунчаладан да тигез итеп чыпта суга бел… Менә шулай ул, энем!

– Алай да тырышабыз инде, мәзин абзый, тик барыбер мунчаладан постау сугып булмый инде.

– «Булмый… булмый!» – диде мәзин, аны үчекләп. – Булмаса, мунчала әрәм итәсе дә юк. Аны бушлай бирмиләр. Акчага саталар.

– Ун ел буе минем эшемне яманламаган идең, хәзер ошамый, имеш… Юкка рәнҗетәсең, мәзин абзый… Ичмасам, Алладан курык! – диде агай, түзмичә.

– Телеңә салынып торма! Алланы кем яхшырак беләдер: синме, минме?

Чыптачы агай аптырап сүзсез калды, йөзе агарынып китте.

Мәзин киштәдән таушалып-каралып беткән кенәгәсен алды, аннары, кадактан керләнеп каткан иске счётын алып, шалт-шолт төймә сала башлады. Ахырында болай диде:

– Шушы чыпталар хакын чигергәннән соң, синең өстә дүрт тәңкә дә ун тиен иске әҗәтең кала, янә дә узган атнада ике чыптаң җитмәгән иде – җәмгысы буладыр биш тәңкә дә алтмыш тиен. Синең өстә бер пот та унбер кадак мунчала исәпләнә. Әҗәтең өчен җәйгә арыш урырсың, ә мунчаланы хәзер үк китер.

– Узган атнадагы мунчала бик чүпле иде бит. Анысын да минем өскә язарсыңмы инде, мәзин абзый?

– Һа, әйтте сүз!.. Җәбраил фәрештә өстенә языйммыни мин аны?

– Ихтыярың, мәзин абзый, теләсәң ни эшлә. Бер чыптаны ничек итеп җитмеш тиеннән саныйсың – һич аңлый алмыйм. Аның базар бәясе дә егерме тиен генә бит… Үзең дә калага шул бәягә илтеп сатасың.

– Сатсам соң! Анда синең ни эшең бар? Калада миңа акча бирәләр. Ә син нәрсә бирәсең, бетле хәерче?

– Тагы эш бир миңа, мәзин абзый.

– Юк, бирмим… Эшли белмисең, синең күзең эренли. Мунчаланы бүген үк китергән бул. Ишеттеңме? Исеңнән чыгарма!

– Берәр пот кына булса да он бир инде, мәзин абзый… Эшләп түләрмен. Балаларның ашарына юк.

– Әнә Ходайдан сора. Мин сезгә бирә-бирә бөлеп беттем инде, шулай да рәхмәтен ишеткәнем юк…

– Ел буе бөтен җәмәгатебез белән сиңа эшлибез, мәзин абзый, алай да тамагыбыз туймый, өстебез-башыбыз тишек, әҗәттән чыга алмыйбыз… – дип сөйләнде агай, зарланып.

Мәзин аның сүзен бүлде:

– Ярый, ярый! Бар! Мескенгә салышып торма. Ходай ярдәм итәр, хәер сорарга чыгарып җибәрмәс… Мунчаланы китерергә онытма.

Мәзин, ачуын әлеге агайдан алып бетергәч, Сафага тыныч кына мөрәҗәгать итеп:

– Ни бар, Әхмәтсафа? – диде.

Бу хәлгә шаккатып торган Сафа мәзин соравын ишеткәч сискәнеп китте.

– Киңәшкә килгән идем.

Мәзин:

– Әйдә, алайса, – дип, Сафаны кибетенә алып китте.

Кайгыга сабышкан теге агай, хәлсез аякларын көчкә сөйрәп, капкага таба атлады.

Мәзин, калай белән тышлаган ишекне ачып, кибеткә керде. Сафа да аның артыннан иярде.

– Йә, сөйләп җибәр, Әхмәтсафа, ни йомыш? Тыңлап карыйк! – дип, мәзин авыр гына итеп эскәмиягә утырды.

Сафа үзенең төп йорттан аерылып чыгарга ниятләвен сөйләп бирде.

– Мин нинди киңәш бирим? Үз эшеңә үзең хуҗа инде син… Чыпта сугарга керешмәссең бит? Мин сиңа нәрсә дип әйтим?

– Йорт-җир булдыру җиңел эш түгел бит, мәзин абзый…

– Шуннан ни булган? Бүтәннәрдән синең кай җирең ким? Башкалар яши ич, булдыралар. Хатынның да бик уңганы, акыллысы туры килде үзеңә. Менә икәүләп эшләрсез. Тырышыгыз! Ниятеңнән кайтма. Аллага тапшыр…

– Мал-мөлкәтне абый белән гадел итеп бүләсе иде, мәзин абзый. Андый чакта төрле хәл була бит, үзең дә беләсең… Менә без шул эшкә син дә катнашсаң, әйбәт кенә узып китмәсме дигән идек. Ризалыгыңны бирмәссеңме?

– Булмый, берни барып чыкмый, – диде мәзин. – Беренчедән, минем синең әниең вә абыең белән борчак пешми. Ансын үзең дә бик яхшы беләсең. Алар күбрәк остабикәне тыңлыйлар. Икенчедән, минем тиктомалдан синең әниең теленә эләгәсем килми… Бигайбә, энем, берни дә эшли алмыйм.

Каршы әйтерлек урын юк иде. Сафа бераз вак-төяк нәрсәләр турында сөйләшеп утырды да, бик кыен чакта ярдәмеңнән ташламассың әле, дип китеп барды.

Мәзин капкага чаклы Сафа артыннан карап калды. Ни сәбәптәндер аның күз алдына чибәр, җитез Саҗидә килде, һәм мәзиннең йөрәгендә көнчелек тойгысы кузгалып куйды.