Читать книгу Беларускі раман - Мікола Адам - Страница 2

Мікіта Міхайлавіч Корбут прывык пісаць з раніцы. Пасля, вядома, ранішняга рацыёну, які складаўся з нязменных двух кубкаў кавы з цукрам і цыгарэты.

Сядаючы за пісьмовы стол, Корбут спачатку перачытваў старонкі, напісаныя ўчора, калі-нікалі правіў іх і прымаўся за працу. Не заўсёды работа задавальняла, калі ўсё ішло гладка, як тканіна ці роўная асфальтаваная дарога. Часам пісаніна здавалася суцэльным пеклам, калі ён выціскваў па кропельцы, нібы падлогавую анучу, сказы, марнуючы на іх па чатыры, а то і па шэсць гадзін, каб напісаць хаця б старонку.

Не пісалася. Корбут вывеў толькі адно слова на белым, як малако, аркушы паперы. Далей, як не напружваўся, нібы рожаніца ў раддоме, нічога не нараджалася. Як ступар усё роўна нейкі адбыўся. Ён закурыў, аблакаціўся аб стол, прабягаючы вачыма яшчэ раз па папярэдніх радках папярэдняй старонкі.

– Дэбілізм нейкі! – вылаяўся Корбут. Ён зграбастаў спісаныя аркушы, скамячыў у няправільную акружнасць і падпаліў, шпурнуў, ужо ў агні, у попельніцу. Цяжка ўздыхнуў. Усё ж не кожны дзень нішчыў плады тыднёвай працы. Аднак так лепш. Не хапала яшчэ паглыбіцца ў безгустоўшчыну сучасных трылераў! Трэба шукаць штосьці іншае, пажадана без ужывання мата, які запаланіў усю сучасную прозу. Дзе наша эстэтыка падзелася? Ці яе, як і каханне, спіхнулі ў бардэль на агледзіны новых рускіх за пару тысяч даляраў? Танна. І не шкада? Была б яго воля… Хаця навошта марыць аб нязбыўным? Марыць ніколі не зашкодзіць, гаворыць народная мудрасць, але… лепш… так. Корбут сумна ўсміхнуўся. Вось так і ўсе, як ён. Мая хата ўбаку. Свая кашуля бліжэй да цела. Галоўнае, каб ніхто ніколі не закрануў асабісты побыт. Жыць пад дэвізам шэрай будзёншчыны: гэта мяне не тычыцца. Калісьці ён быў не такі, у маладосці. Не было куды энергію дзяваць. І куды ўсё знікла?

– Няўжо я так дэградаваў? – уголас прамовіў Корбут.

Ён зазірнуў у пакой малодшага брата. Але Вадзіма ўжо не было. Ці яшчэ не было? Памятаецца, Корбут заснуў, так і не дачакаўшыся яго, пад іранічныя і зусім не страшныя ўскрыкі Фрэдзі Кругера па тэлебачанні, а сніў зноў Вераніку Берднік, маладую і абаяльную, якой яна была пятнаццаць гадоў таму. Зрэшты, яна і зараз не выглядае на свае трыццаць шэсць. Па ролях у кінастужках ёй не дасі болей за дваццаць пяць – дваццаць сем гадоў…

Працяжна зазваніў тэлефон. Неахвотна адарваўшыся ад прыемнага ўспаміну, Корбут падняў слухаўку.

– Мікіта, гэта ты? – пазнаў ён калегу па пяры Канстанціна Цімашэнку, таленавітага, але гультаяватага празаіка, які займаўся ў Доме літаратара творчай працай з моладдзю. І атрымлівалася нядрэнна. З-пад яго лёгкай рукі выйшаў ужо не адзін цікавы паэт.

– Я. Здароў, Косця, – адгукнуўся Корбут.

– Прывітанне. Мікіта, ты ж не забыўся пра сённяшні вечар?

– А што сёння ўвечары? – не зразумеў Корбут.

– Ну, блін… – нязлосна вылаяўся Цімашэнка. – Мы ж з табой яшчэ калі дамовіліся, не памятаеш?

– А, наконт тваёй тусоўкі літаб’яднання? – дапяў Корбут. – Не хвалюйся, я буду.

– Толькі ж не прывалачыся на аўтапілоце, – папярэдзіў яго Цімашэнка. – Усё-ткі школьніцы будуць, студэнткі… Які ты ім прыклад падасі?

– Твае школьніцы, Косця, бачылі не тое, што п’янага пісьменніка, а…

– Добра, добра, нічога не маю супраць, – спыніў яго Цімашэнка, – але абяцай, што прыйдзеш цвярозы.

– Ты дрэнна мяне ведаеш, Косця, – прамовіў Корбут. – Я магу і пакрыўдзіцца. Апошні раз я піў на тваім дні нараджэння, калі ты памятаеш…

– Ды добра, Мікіта, я жартую, – рассмяяўся ў трубку Цімашэнка. – Папярэдне рыхтуйся да шквалу пытанняў. Абяцаю, што цябе імі засыплюць, як снегам.

– Не сумняваюся.

– Ну, тады давай!

– Шчасліва.

Корбут асцярожна паклаў трубку на апарат і выйшаў на балкон. Звычайна свежае паветра і павевы ветру яму дапамагалі засяродзіцца і адшукаць патрэбныя словы для новага твора, але не ў гэты раз. Корбут змерз, стоячы на холадзе ў адной цяльняшцы, а ў галаве замест думак гуляў вецер.

З Веранікай Берднік ён пазнаёміўся восенню. Здаецца, у верасні, у самыя апошнія дні верасня, калі было ні халодна ні цёпла і, не спыняючыся, ішлі дажджы. Тады Корбут ужо вучыўся ў тэатральным і быў заняты ў спектаклі пра дзекабрыстаў аматарскага тэатра аднаго з рэжысёраў-мецэнатаў-альтруістаў, якому цікавей працавалася з непрафесійнымі і абавязкова маладымі артыстамі. На рэпетыцыю, як і звычайна, Корбут прыйшоў а васямнаццатай без спазнення. Па зале ўжо і па сцэне насіліся акцёры, па ходу абмяркоўваючы нейкія свае праблемы.

Не прымусіў сябе чакаць і рэжысёр, высокі, плотны мужчына гадоў пад сорак з хвалістымі валасамі і сівой барадой. Нечым ён нагадваў ката з мульціка пра папугая Кешу.

– Мікіта тут? – яшчэ з парога пачуўся яго грамавы бас.

– Тут, – адгукнуўся Корбут, скідаючы куртку на спінку крэсла.

– Ларыса тут? – спытаўся рэжысёр ужо са сцэны, адолеўшы за некалькі секунд даволі доўгі праход сваімі аграмаднымі кінг-конгаўскімі крокамі.

Няпоўная трупа акцёраў азірнулася па баках у пошуках Ларысы, але той нідзе не было.

– Мне гэта вельмі падабаецца! – задумліва прамовіў рэжысёр. – Праз два тыдні – спектакль!..

– Сяргей Міронавіч, Ларыса не зможа граць у гэтым спектаклі, – прамовіла нікому не знаёмая дзяўчына, што хутка набліжалася да сцэны.

– Гэта яшчэ чаму? – здзівіўся рэжысёр. – А хто будзе граць? Я?

– Яна дзіка прабачаецца, – працягвала дзяўчына. – Але за ёю прыехаў муж з Поўначы, і толькі што я праводзіла іх у аэрапорт.

– Фантастыка! – прамовіў рэжысёр, правёўшы рукою па барадзе.

Увесь гэты час Корбут стаяў спінай да дзяўчыны, намагаючыся скруціць папяросу з газетнай паперы. Але то тытунь рассыпаўся, то папера расклейвалася, то папяроска такая ўжо хударлявая атрымлівалася, што Корбуту рабілася сорамна за яе: а калі хто пабачыць, што падумае? Дый замучыўся ён торгаць нагой па паркеце, распіхваючы такім чынам рассыпаны тытунь па кутах.

– А хто будзе граць? – хутчэй самому сабе, чым прысутным, сказаў рэжысёр, паволі сыходзячы са сцэны па рыпучых прыступках. – Ты? – утаропіўся ён у незнаёмую дзяўчыну.

– А чаму б і не? – нахабна прамовіла тая.

Некаторае імгненне рэжысёр моўчкі глядзеў на яе, муляючы губамі, затым істэрычна моцна засмяяўся, балансуючы вялікім жыватом, абцягнутым белым цёплым гольфам, які нагадваў бочку з півам.

– Не, ты ўяўляеш, Мікіт, – праз смех вымавіў рэжысёр, – што яна заяўляе? Засталося два тыдні. Яна, не цямячы нічога ў рабоце тэатра, заяўляе, што выканае галоўную жаночую ролю?

Упэўненыя словы дзяўчыны прымусілі Корбута звярнуць на яе ўвагу.

Яна свабодна стаяла насупраць рэжысёра, трымаючы рукі ў кішэнях доўгага чорнага паліто. На ёй былі вязаны белы швэдар і раскляшоныя штаны. Каштанавыя валасы, расчасаныя на прабор і за маленькія вушкі, крыху не даставалі плячэй; вочы, колеру цёмнай моцнай гарбаты, без страху і сумнення пазіралі то на яго, то на рэжысёра. Скура на твары дзяўчыны вылучалася матавай чысцінёй і непараўнальнай гладкасцю ядвабу; нервовыя вытанчаныя бровы, іх узлёт, у меру і з густам нафарбаваныя вусны, тонкі, невялікі, крыху зусім непрыкметна ўздзёрнуты цікаўны носік і пікантна-эратычнае зернейка радзімкі над верхняй губкай нявольна прымушалі надоўга спыніць свой позірк на іх. Вочы мелі ледзь заўважную раскосасць, але гэта прыдавала своеасаблівы шарм агульнаму партрэту дзяўчыны.

– А, можа, паспрабуем, Сяргей Міронавіч? – не адводзячы позірку з ейнага твару, прамовіў Корбут.

– Ты ўяўляеш, у што мне гэта абыдзецца? – чамусьці выбухнуў рэжысёр. – Толькі на Ларысу колькі мы забамбілі часу, памятаеш?

– Я ведаю цалкам увесь тэкст, – паведаміла дзяўчына.

– Ды ведай ты хоць дзесяць тэкстаў! – не сціхаў рэжысёр. – Ты разумееш, што такое сцэна? Што такое пот? Калі пад пахамі толькі ў выніку аднаго выхаду смярдзіць, як…

– Сяргей Міронавіч!.. – абарваў яго Корбут.

– І на самай справе, чаго гэта я? – нібыта апамятаўся рэжысёр. – Назавіце сябе! – звярнуўся раптам да дзяўчыны.

– Вераніка, – усміхнулася пераможна тая. – Вераніка Берднік.

– Берднік? – пераглянуліся рэжысёр з Корбутам.

– Я малодшая сястра Ларысы, – дадала Вераніка.

– М-да, – вымавіў рэжысёр. – А дзе вучышся?

– Першы курс тэатральнага.

Рэжысёр зірнуў на Корбута, нібыта пытаючыся парады ў яго.

– Добра, – прамовіў ён пасля непрацяглай паўзы. – Паспрабуем. Для больш глыбейшага ўспрымання парэпетуем у касцюмах. Даю дзесяць хвілін на пераапрананне. Мікіта, час пайшоў!

…Вераніка паказала сябе даволі падрыхтаванай для той ролі актрысай. Корбут адчуваў сябе на сцэне з ёю не вядучым, а вядомым, хаця лічыўся ўжо даволі вопытным, маючы за спінай тры кінаролі ў партнёрстве з яшчэ невядомым тады Харацьянам, Корбутавым аднагодкам, дарэчы, Карачанцавым і Алісай Фрэйндліх. Яму прарочылі шумны поспех і ўдалую кар’еру, як у Савецкім Саюзе, так і за яго межамі. Але ўжо тады, калі толькі-толькі Корбут пазнаёміўся з Веранікай, ён падумваў пра Афганістан, пра свой удзел у той вайне. Корбут кінуў Купалаўскі тэатр і пайшоў да Сяргея Міронавіча, паціху збіраючы рэчы ў далёкую дарогу. Але гэта потым. Спачатку была рапсодыя кахання…

Да Дома літаратара Корбут прыйшоў без пяці хвілін на шостую. Пакурыў ля ўвахода, пасля зайшоў у памяшканне, дзе каля лесвіцы яго сустрэў Цімашэнка – каранасты, сівавусы, з невялікім жывоцікам мужчынка.

Яны парукаліся, і Цімашэнка павёў сябра за сабою ўверх па лесвіцы на трэці паверх.

Моладзі ў пакоі было багата, што вельмі ўзрадавала Корбута; радавала яго і тое, што большасць з прысутных – дзяўчаты, хоць яго раманы даволі жорсткія для ўспрыняцця. Пільны і назіральны позірк майстра адзначыў для сябе і вельмі прыгожага маладога чалавека, што сядзеў ля акна, бадай, адзінага сярод дзяўчат.

– Бачыш, Корбут, – ляпнуў па плячы Цімашэнка, – хлопцы вершы пішуць…

– Прыгожыя хлопцы павінны пісаць і прыгожыя вершы, – усё яшчэ пазіраючы на таго юнака, прамовіў Корбут.

– Так, – пагадзіўся Цімашэнка. – Тарас наш Кутняк сёння прыйшоў узрадаваны, вершы новыя напісаліся, – кінуў позірк на прыгожага хлопца. – Аднак сядай, Мікіта, – прапанаваў Корбуту крэсла побач з сабой за рэдактарскім сталом.

Моладзь чамусьці падзялілася як бы на два лагеры. Дзяўчаты – з аднаго боку, хлопцы – з другога, калі не ўлічваць маладога паэта Кутняка, які знаходзіўся паміж. Корбут не ведаў, што ім казаць, маладым, прыгожым, таленавітым, мабыць, многія з прысутных друкаваліся ўжо і неаднойчы, некаторыя займелі ўласныя зборнікі вершаў. Пачынаць з банальнага «як трэба пісаць», Корбут саромеўся, таму што сам не ведаў, як трэба. А пачні, гэтыя маладыя геніі абвергнуць яго з маланкавай хуткасцю, прыводзячы ў доказ свае творы.

На шчасце, пачаў гаворку Цімашэнка. Ён распавёў моладзі Корбутаву біяграфію і пра свае стасункі з ім, пакуль сам Корбут абмацваў сваім вострым прымружаным позіркам, нібыта пальцамі, кожны твар, кожныя вочы прысутных. Ён часта спыняўся на бездакорным, з правільнымі рысамі, твары Кутняка. Корбут ніколі не чуў і не чытаў яго вершаў, але па ўсёй яго паставе, па сумнай засяроджанасці вачэй адчувалася, што перад ім асоба, хай не паэт, але асоба. А гэта значней, чым…

Цімашэнка штурхануў яго плячом, вачыма загадваючы казаць што-небудзь. Не для таго ж яго паклікалі, каб сядзеў, як слуп, а ім любаваліся б, быццам статуяй Свабоды, хаця гэта было б нядрэнна. Аднак не паспеў Корбут вымавіць і слова, як узнікла першае пытанне, затым другое, трэцяе… Пытанні задаваліся самыя розныя, нават пра інтымнае жыццё. Відаць, каму што баліць, пра тое і пытаецца. Але сустрэча адбылася. Сустрэча спадабалася. Спадабаліся твары творчай моладзі, што нагадвалі лішні раз аб неўміручасці беларускай літаратуры.

– Ну як, ты задаволены? – спытаўся Цімашэнка Корбута, калі той падпісваў апошняй жадаючай сваю кніжку.

– Вельмі, – усміхнуўся Корбут, хаваючы асадку ў кішэню пінжака.

Яны засталіся ўдвух. Цімашэнка прапанаваў прыняць па маленькай, Корбут не адмовіўся.

– Яшчэ б, – смяяўся Цімашэнка, адкаркоўваючы бутэльку. – Калі такое было, каб Корбут адмовіўся выпіць!

– Я нават не ўяўляю, калі такое будзе, – у тон яму адказаў Корбут. – За што п’ем?

– Давай, – Цімашэнка задумліва падняў чарку, – за нашу моладзь. Усё-ткі гэта наша змена, Мікіта. А ведаеш, колькі мне псуе нерваў розная свалата з-за таго, што я моладдзю займаюся? Я не буду называць табе імёнаў, ты сам іх добра ведаеш… Ды і хрэн з імі…

– Не забывай, – кульнуўшы чарку і вымаючы цыгарэты, прамовіў Корбут, – што літаратура – тая самая вайна, толькі на іншым узроўні.

– Так, гэта сумна, – хітнуў галавой Цімашэнка. – Але, Мікіта, я хачу сказаць табе па сакрэце, – разліваючы яшчэ па адной, працягваў ён, – самае болей праз месяц маладым будзе дзе друкавацца, акрамя «Маладосці». Хаця, што такое, па сутнасці, «Маладосць», калі пад рубрыкай «Упершыню» – друкуецца сарака – пяцідзесяцігадовы дзядзька.

– Цікава-цікава, – прыслухаўся Корбут.

– Мы адкрываем часопіс менавіта маладых, даючы магчымасць усім, каго ты сёння бачыў, сказаць сваё слова ў літаратуры. І яшчэ, – дадаў Цімашэнка, – ад цябе я б хацеў якое-небудзь апавяданне ці ўрывак з рамана на першы нумар. Я мяркую ў кожным нумары даваць аднаго-двух сталых аўтараў.

– Не пытанне, Косця, – падняў чарку Корбут. – Патэлефануй, калі спатрэбіцца. Дарэчы, – задумліва прамовіў ён, прымружыўшы па звычцы вочы, – што ты можаш сказаць пра Тараса Кутняка?

– Харошы хлопец, а што? – зацікавіўся Цімашэнка.

– Нічога, – усміхнуўся Корбут, – проста цікавая ў яго знешнасць.

– Прыгожы, нічога не скажаш, – згадзіўся Цімашэнка, – дзеўкі ў чаргу выстрайваюцца. Вершы таксама прыгожыя, калі хочаш ведаць, але вельмі адрозныя ад знешнасці аўтара. Змрочныя нейкія, закручастыя, цынічныя… у такія-то гады.

– І колькі яму?

– Чацвёрты курс філфака, значыць, гадоў дваццаць. Яго падборка будзе адкрываць першы нумар часопіса.

– Як ён будзе называцца хоць?

– Як выйдзе, пабачыш, – засмяяўся Цімашэнка.

– Добра, калі ты такі прымхлівы, змаўкаю…

…З Дома літаратара выйшлі таксама ўдвух. Цімашэнку было ў іншы бок, дый жонка раўнівая чакала, не дазваляючы доўга дзе-небудзь бавіцца. Таму ён хутка развітаўся.

Корбут спыніўся на ганку, зашпільваючы куртку і падымаючы каўнер ад моцнага ветру і мокрага снегу. Павярнуўшыся спінай да ветру, запаліў цыгарэту.

Нацягваючы пальчаткі, ён заўважыў постаць непадалёк ад сябе, што, хаваючыся, цікавала за ім. Корбут прыкмеціў яе яшчэ, як развітваўся з Цімашэнкам, і чамусьці быў упэўнены, што постаць дзявочая.

– Што ж вы хаваецеся? – застаючыся на месцы, спытаўся Корбут. – Я не кусаюся. Выходзьце, пабалакаем, калі што.

Нетаропка, сумняваючыся, дзяўчына ў белым футры наблізілася да Корбута, не даходзячы, аднак, крокаў двух.