Читать книгу Саха таабырыннара / Якутские загадки - Народное творчество, Народное творчество (Фольклор), Олег Петрович Котельников - Страница 2

Сир-халлаан
Небо и земля

1. Түөрт ааттаах кырдьаҕас баар үһү.

У одного старца четыре имени.

2. Биир харыйа уон ордуга икки салаалаах үһү.

Есть, говорят, одна ель с двенадцатью ветвями.

3. Таҥаһын биир сылга түөртэ уларыттар баар үһү.

Кто в год четыре раза свою одежду меняет?

4. Баайтан ордук баайдаах Баай Баҕадах эмээхсин баар үһү.

Богаче всех богатая дородная старуха есть, говорят.

5. Бары кинини таптыыллар, оттон кини диэки көрдөхтөрүнэ, сирэйдэрин мырдыччы тутталлар үһү.

Все его любят, но кто на него взглянет – сразу хмурится.

6. Умайар-умайар да бүппэт баар үһү.

Горит-горит, да не выгорает.

7. Уу үрдүгэр көмүс чааскы уста сылдьар да илиигэ тутуллубат үһү.

На воде золотая чаша плавает, да в руки не дается.

8. Дьааһыкка хаайыллыбат манньыат баар үһү.

Есть, говорят, монета, которую ни в какой ящик не запрешь.

9. Тыа устун иһэн лабааны таарыйбат, муора устун иһэн долгуну хамсаппат.

По лесу идет – за ветви не цепляется, по морю плывет – волн не поднимает.

10. Балаҕан үрдүгэр хаптаҕай (кэлтэгэй) хамыйах сытар үһү.

Лежит на балагане плоская (щербатая) поварешка.

11. Туохтан да тутааҕа суох ыйанан турар баар үһү.

Без ручек, ничем не крепится, а стоит.

12. Хараҥаны сырдатар баар үһү.

Есть, говорят, нечто, что темноту освещает.

13. Балаҕан үрдэ барчанан сабыллыбыт.

Крыша юрты парчой покрыта.

14. Биир оҕонньор балаакка тиирбит, үрдүгэр кумах бырахпыт, ону ким да итигэстээбэт үһү.

Один старик растянул палатку, на ней песок рассыпал, и его, говорят, никто не собирает.

15. Байҕалга сэттэ манньыат сытар үһү.

Говорят, на дне моря семь монет лежит.

16. Тыаһа суох кэлэр үһү, тыаһа суох барар үһү.

Бесшумно приходит, бесшумно уходит.

17. Халлаан уолун хайыһарын суола хаалбыт үһү.

Говорят, следы от лыж небесного сына остались.

18. Түөрт ааттаах кыыл баар үhү.

Говорят, есть зверь с четырьмя именами.

19. Биир ийэ биэс ааттаах.

У одной матери пять имен.

20. Айдаана суох айанныыр, күүгээнэ суох көтөр баар үһү.

Есть, говорят, некто, кто без шума странствует, без шума летит.

21. Кылыйан кыыһа кылыйан эрэр үһү.

Дочь Кылыяна на одной ноге скачет.

22. Эдьигээнтэн эриэн таба эргийбит.

Из Жиганска воротился пестрый олень.

23. Тыаһа суох саба барыйан кэлэр баар үһү.

Есть, говорят, такой, что бесшумно приходит и застилает все мраком.

24. Муҥура биллибэт бороҥ биэ оҕотуттан аһаан улаатар үһү.

Говорят, большая серая кобыла объедает свое дитя и за счет него растет.

25. Атаҕа суох да сүүрэр.

Без ног, а бежит.

26. Кинитэ суох дьон өлүөх этэ.

Без него (нее) люди бы умерли.

27. Арбаҕар астаах тойон үйэ тухары турар үһү.

Косматый господин век стоит.

28. Биир ийэлээх икки кыыс баар үһү. Ийэлэрэ кыргыттарыгар саҕынньах, бэргэһэ биэрбит. Ол кэннэ улахан кыыһыгар эппит: «Эн бары дьоҥҥо туһалаах, тапталлаах буолуоҕуҥ, ол иһин бэргэһэҕэр бэлиэтээтим». Кыра кыыһыгар эппит: «Эн үчүгэйгин да, ким да таптыа суоҕа. Арай саҕынньаҕыҥ сыаналаах буолуо, ол иһин тэллэҕэр бытырыыстаатым, бэлиэтээтим».

У одной матери две дочери. Обеим дала по белой дохе и белой шапке. Старшей дочери она предрекла: «Ты будешь всем полезна, все тебя будут любить, и потому я сделала метку на твоей шапке», а младшей дочери она сказала: «Ты красавица, но никто не будет тебя любить, только доха твоя будет дорого цениться, и потому я украсила подол кисточкой, поставила метку».

Айылҕа көстүүтэ
Явления природы

1. Улуу кыыл ойуулаах үһү.

Есть, говорят, зверь большой да пестрый.

2. Эргэл-дьэргэл эккирии турарын ким да булан-тутан ылбат үһү.

Мелькает да скачет, и никто не может его поймать.

3. Таҥара уола кыһыл көмүс курунан далбаатаннаҕына сир дьигиһийэр.

Когда сын божий золотым поясом машет – земля дрожит.

4. Байҕал балыга оонньообут үһү.

Говорят, заиграла в море рыба.

5. Аан дойду атыыра кистиир үhү, улуу дойду оҕуhа мөҥүрүүр үhү.

Говорят, жеребец вселенной ржет, бык великой страны ревет.

6. Айаҕын аттаҕына уот күндээрэр, тииһин хабырыннаҕына таас хайалар дэлбэритэ бараллар үһү.

Пасть раскроет – огонь сверкает, зубами заскрипит (заскрежещет) – края каменных гор отламываются.

7. Кыната суох көтөр баар үһү.

Без крыльев, а летит.

8. Халантай эмээхсин Улуу тойон сүөһүтүн быһа салаан ааспыт үһү.

Госпожа Халантай начисто слизала скот Улу-тойона.

9. Ким, тыла суох эрээри, бары тылынан кэпсэтэр баарый?

Без языка, а на всех языках говорит.

10. Сүгэтэ суох муосталаммыт баар үһү.

Есть, говорят, мост, без топора срубленный.

11. Соноҕос атыыр сойуоласпыта тоҕус сыл тухары сүппэт үһү.

Говорят, там, где молодой жеребец взрыл-разворотил, на девять лет след остался.

12. Кийиит оҕо бэриинэтин кыайан хомумматах, күтүөт оҕо атын кыайан туппатах.

Невеста перину не смогла прибрать, зятек лошадь не смог поймать.

Күн-дьыл туһунан
Ход времени

1. Биир Аал Луук Мас баар үһү.

Говорят, есть священное дерево.

2. Туут балык сэттэ кэрчиктээх үһү.

У нельмы (белорыбицы) семь позвонков.

3. Сэттэ сымыыттан биирдэрэ кыһыл көмүс үһү.

Говорят, из семи яиц – одно золотое.

4. Киһи сылайбакка түүннэри, күнүстэри барар.

Есть человек, что идет без устали день и ночь.

5. Биир кэмҥэ бары дьон биир тылынан саҥарар. Хайа кэмҥэ итинник буоларый?

Есть время, когда все люди на одном языке говорят. Когда такое происходит?