Читать книгу Późny bohater. Biografia Winstona Churchilla - Thomas Kielinger - Страница 5

Pisanie o Winstonie Spencerze Churchillu wiąże się z nie lada ryzykiem. Człowiek, który w sondażu BBC sprzed 12 lat został wykreowany na „największą osobowość w brytyjskiej historii”, wymyka się wszelkiej jednoznaczności. Opisywanie go jedynie z punktu widzenia przełomu lat 1940/1941 byłoby zbyt powierzchowne. Nadanie mu przez Brytyjczyków miana „postaci historycznej” zawdzięcza roli przeciwnika Niemiec nazistowskich. Rok 1940 zainspirował także autora niniejszej publikacji do nadania biografii Churchilla podtytułu Późny bohater. Co jednak kluczowe, całe życie Churchilla trudno sprowadzić do tej jednej daty. W świadomości opinii publicznej między „późnym” Churchillem, który w 1940 roku jako premier zapisał się w światowej historii, a „wczesnym” Churchillem istnieje ogromna luka. Jeszcze za panowania królowej Wiktorii w 1900 roku Churchilla, dzięki jego waleczności i uczestnictwu w wielu wojnach kolonialnych, ogłoszono „bohaterem imperium”. Rzeczywistą sławę zawdzięczał jednak dopiero wyborowi do Izby Gmin i polityce. Jego kariera rozpoczęła się w aureoli wojownika i poszukiwacza przygód. Jako początkujący polityk wielokrotnie ryzykował, stawiając wszystko na jedną kartę, ale taka postawa nie pasowała do codzienności, zużyła się, gdy rozczarowania i porażki zaczęły mu deptać po piętach. Przez długie dziesięciolecia, aż do lat trzydziestych, pozbawiony urzędów czekał na dzień powrotu do polityki, który, gdyby nie Hitler, nigdy pewnie by nie nadszedł. Utrzymywał się jedynie dzięki pisaniu książek, bestsellerów, i pracy dziennikarskiej. Dzięki tym dochodom, a nie uprawianiu polityki, zrezygnował z wystawnego, właściwego arystokratom stylu życia.

Pisanie o Churchillu graniczy z odwagą nie tylko z powodu obszernej biografii człowieka, który przeżył 90 lat. W styczniu 2015 roku obchodzono pięćdziesiątą rocznicę śmierci Winstona Churchilla i od razu pojawiło się na rynku księgarskim mnóstwo nowych publikacji na jego temat, m.in. imponująca ośmiotomowa praca historyka Martina Gilberta, który podjął się kontynuacji obszernej biografii Churchilla, zapoczątkowanej przez jego syna Randolpha, zmarłego przedwcześnie w 1968 roku. Ale to nie wszystko: do obszernej biografii dołączono 16 tomów dokumentujących okres historyczny do połowy II wojny światowej, a sześć następnych tomów jest już w przygotowaniu, dopóki – jak zapewnia Archiwum Churchilla w Cambridge – nie zostanie spenetrowany wszerz i wzdłuż cały „kosmos” Churchilla.

Z bogactwa źródeł czerpie także autor tej książki. Przytaczane cytaty pochodzą z tego zbioru właśnie i wcześniejszych biografii Churchilla. Tam, gdzie wzmiankuje się inne publikacje, oznaczono to w odpowiednim miejscu. Niełatwo dotrzymać kroku wszystkim publikacjom, ponieważ z roku na rok ukazują się coraz to nowe tytuły, poświęcone życiu Churchilla. Gdy w 1950 roku znana reporterka amerykańska Virginia Cowles[1] podczas spotkania z Churchillem zdradziła mu, że nosi się z zamiarem napisania jego biografii, wtedy ten mruknął „dobrodusznie”, jak napisała w posłowiu do swojej książki Winston Churchill. The Era and the Man, i oświadczył: „To pole zostało już dość dobrze przeorane”. Skomentowała to później: „Nie wziął wtedy pod uwagę niezwykłej urodzajności tego pola”. To również mnie zainspirowało do napisania książki.

Sebastian Haffner był pierwszym niemieckim autorem, który dwa lata po śmierci Churchilla wydał poświęconą mu monografię. Musiał jednak radzić sobie bez mnogości dostępnych obecnie źródeł. Dlatego też nie roszcząc sobie pretensji do napisania klasycznej biografii, ratował się, pisząc esej biograficzny, którego wartość ma charakter ponadczasowy. Dzisiejszy biograf nie może już sobie na to pozwolić, bowiem wraz z upływem czasu pojawiło się wiele nowych materiałów, których nie sposób zignorować, ponieważ pozwalają lepiej zrozumieć nieodłączne cechy charakteru Churchilla. Należą do nich niewątpliwie dokumentacja medyczna, świadcząca o skłonnościach Churchilla do depresji, którą odziedziczył po rodzinie ojca, z arystokratycznego rodu Marlborough, a także wiele publikacji wspomnieniowo-pamiętnikarskich, korespondencja między Churchillem i prezydentem Rooseveltem czy The Fringes of Power. Downing Street Diaries 1939–1955, które pozostawił prywatny sekretarz Churchilla, sir John Colville. Duże znaczenie w nowym spojrzeniu na biografię Churchilla ma także prywatna korespondencja Winstona Churchilla i jego żony Clementine, udostępniona przez ich najmłodszą córkę, Mary – lady Soames[2], zmarłą w 2014 roku. W obliczu tej obfitości źródeł znaczenia nabiera ostrzeżenie Woltera: Le secret d,ennuyer est celui de tout dire – „Przyczyna nudy tkwi w chęci opowiedzenia wszystkiego”. Chodzi zatem o umiejętny wybór informacji i odwagę pomijania niektórych materiałów.

Książka ta ma pomagać w poszukiwaniu śladów z życia pełnego sprzeczności. Polityczne etapy kariery Churchilla zakreślają ramy tej publikacji – w centrum uwagi ciągle pozostaje jego postać, zarówno we wczesnym, mniej znanym okresie życia, jak i później, w latach dojrzałych. Czytelnik powinien wczuć się w rolę jemu współczesnych, zafascynowanych charyzmą i kontrowersyjnością Churchilla, dla których częstokroć pozostawał zagadką.

Postarałem się zrównoważyć aspekty natury politycznej i psychologicznej, które wywarły wpływ na tę wyjątkową osobowość. Churchill przyznał, że kierowała nim wola autoekspresji, skłonność do akcentowania własnego ja w możliwie szerokim zakresie. Nie przeszkadzało mu, że przez to uchodził za egocentryka. Z uwagi na mnogość talentów mówi się, że był człowiekiem renesansu.

Z jakichże źródeł czerpał siłę, by podnosić się na przekór porażkom i ostracyzmowi? Łatwo powiedzieć – „późny bohater”. Ale jak wytłumaczyć przełom w jesieni jego długiego życia? Jak to możliwe, że Churchill pozostawał zawsze wierny sobie, i to we wszystkich kreowanych postaciach?

Ta biografia nie będzie zapewne ostatnią odpowiedzią na te pytania, ale pozostaje mieć nadzieję, że jeszcze bardziej przybliży tę jedyną w swoim rodzaju postać.

1 Harriet Virginia Spencer Cowles (1910–1983), pseudonim: Nancy Swift, odznaczona Orderem Imperium Brytyjskiego, angielska dziennikarka i pisarka. Autorka licznych biografii, m.in.: Winstona Churchilla, rodziny Romanowów, rodziny Rothschildów, ostatniego cesarza Niemiec Wilhelma II, króla Anglii Edwarda VII. Za: Oxford Dictionary of National Biography (przyp. tłum.).

2 Mary Soames, baronowa Soames, z domu Churchill (1922–2014), najmłodsze dziecko Winstona Churchilla i Clementine Hozier. Służyła w Czerwonym Krzyżu i Ochotniczej Służbie Kobiet w latach 1939–1941. Później wstąpiła do Ochotniczej Służby Terytorialnej. Pracowała w Londynie, Belgii i Niemczech. Towarzyszyła swemu ojcu jako adiutant podczas jego podróży zagranicznych. Uczestniczyła m.in. w konferencji w Poczdamie, gdzie poznała Harry,ego Trumana i Józefa Stalina. Lady Soames została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Łaźni za działalność publiczną, zwłaszcza w Rodezji. 23 kwietnia 2005 r. została odznaczona Orderem Podwiązki. Była znaną pisarką i autorką popularnej biografii swojej matki, Clementine Churchill, wydanej w 1979 r. Wspierała innych autorów opisujących dzieje jej rodziny, m.in. sir Martina Gilberta, który kończył rozpoczętą przez jej brata Randolpha biografię Winstona Churchilla. Wydała zbiór korespondencji swoich rodziców. Jej ostatnim dziełem był scenariusz serialu o zagranicznych podróżach jej ojca, emitowany w amerykańskiej telewizji (przyp. tłum.).