Читать книгу Дзікае паляванне ліхалецця (зборнік) - Віктар Казько - Страница 4

Жыццё закончылася. На самым разгоне. Здаецца, толькі-толькі ўвабраўся ў сілу, як у дзяцінстве сніў прыгожыя каляровыя сны…

Вось такі, напрыклад, сон. Нібыта едзе ён, падымаецца ўгару… А гара крутая, крутая. Але конік добры. Скура на ім аж рыжа ільсніцца. У сне бачны не ўвесь, а толькі частка. Крыжы, сцёгны – магутныя, такія, што ім можна верыць. I ён верыць коніку, хоць ляжаць на возе вельмі слізка, вось-вось, здаецца, можна ссунуцца. Гара да неймавернасці крутая. Самая вялікая і крутая гара на свеце. Юравіцкая.

Усе кіроўцы, што тут ездзілі, казалі: «Як агораеш Юравіцкую гару, – жывы вернешся дамоў».

Не ў сне, на яве, калі сам паездзіў і пахадзіў тут, пераканаўся, што гэта не зусім так: не такая ўжо вялікая і крутая тая Юравіцкая гара. Гэта на першы погляд і – чалавеку старонняму, чужому. А не чужому, каму ўелася ўжо ў пячонкі?.. Штукарыць горка. Ды як яшчэ штукарыць. Ёсць яна, і няма яе – можа не аказаць сябе. А можа і не падпусціць да сябе – устаць сцяной. А ты, як рыба ў нерат, – ні ўзад, ні ўперад. Адным словам, не простая была Юравіцкая гара, мо і адзіная такая на ўсё Палессе ці нават на ўсю Беларусь.

Здольная яна была раптам узнікнуць з нічога перад нечаканым спадарожнікам, як у павелічальным ці, наадварот, памяншальным шкле. I будзе бачна за ёй шмат чаго, але толькі вокам, бо нагой туды – ні кроку. Будзе бачна перакуленую з неба стужку блакітнай вады, якой поіцца далёкая белая хмара і нагбом каўтае яе трохі касенькі сонечны залаты прамень. А вады ў пракаветнай і задумлівай Прыпяці ніколькі не ўбывае. Хаця працяг яе ў прасторы абмежаваны і аблямаваны з аднаго берагу зялёным разлівам паўшар’яў лазы, а з другога – сівым белым пясочкам. А яшчэ над усім гэтым таксама бачны і нябачны, сцяг неспазнанай краіны, мо радзімы самой зямлі. Такі ён вялікі. I жывы, трапяткі. Але не кожнаму, не кожнаму відзён і здаля, і зблізу, і не ў кожную пару году. Праяўляецца больш па позняй восені, калі зямля агорнутая, ахопленая сумам птушак і чалавека, які хутка-хутка, па гэтай зіме, адляціць у вырай і не дачакаецца ўжо ніколі болей сваёй вясны, і напрадвесні, калі тая ж зямелька, вызваленая ад маразоў, спавітая спевамі прылётных птушак і абуджаная салодкімі спадзеўкамі і клопатам… Вось тады тут, на кіламетры і кіламетры ўсцяж ракі, і ўздымаецца сцяг – Штандар. На свінцова-шэрым ці нават белым яшчэ ад снегу і лёду дрэўку ракі, выпнуты спадыспаду, надзьмуты дыханнем зямлі, зверху, з сусвету, падхоплены, усцягнуты амаль да сонца, жаданнем таго ж сонца і нябёс бачыць гэтае дзіва, свой штандар. Бел-чырвона-белы, перанасычаны пакутамі і радасцю, чырванню прырэчнага, падпрыпяцкага ракітніку, аблямаванага з аднаго боку сівізной яшчэ саланаватага ад суму па хвалях былога Мора Герадота пяску, з другога – белымі снягамі ці крыху жаўтлявай пеннай беллю спеўных глыбінных хваляў Прыпяці.

I калі вы сапраўды тут свой, паляшук, то прыпыніцеся і ўбачыце гэта, пры ўмове, праўда, што вас не страсе з сябе, як муху, Юравіцкая гара. А яна здольная і на такое. Не раз рабіла гэта з чужынцамі. Вы зможаце ўбачыць і ўсё астатняе. А галоўнае – адчуць і пачуць, калі ўжо так здарылася, калі вы аслеплі і аглухлі на гэтай зямлі і за гэтую зямлю, адчуць і пачуць усё нябачнае і нечуванае, даўно пахаванае ў горках, пагорках і старажытных палескіх курганах. Сэрцам даведацца і зразумець, што Юравіцкая гара стаіць тут зусім няпроста. Гэта зусім не той – а мо і той? – Курган Славы, які насыпаны па загадзе ўладаў. Насыпаны не са жвіру, зямлі і пяску, а з самога духу, душаў тых, што прайшлі, праляцелі тут над ракой, са спрасаванага адушаўлёнага духу смертнасці, недаўгавечнасці ўсяго існага, з вечнасці і памяці не толькі сябе, але і memento mori, зніклай сёння памяці, бо замест яе на зямлю прыйшла ўжо сама смерць, адбіла ў чалавека memento mori.

Адчуеце і ўбачыце, што горка гэтая жывая. Яна працягвае жыць і дыхаць у вечнасці, у бясконцасці сусветаў, пры сонечным святле і апраметнай цемры космасу. Пры сонечным святле і апраметнай цемры космасу стаіць на ёй бачная толькі Творцу варта. Варта, пастаўленая абачлівасцю і празорлівым жаданнем захаваць нас, нашых продкаў, далёкіх нашых прашчураў і наступнікаў. Варта па дарозе на Мазыр і Нароўлю. На Хойнікі і Брагін. I далей – на Чарнобыль, дзе ўжо трэцяе дзесяцігоддзе, запаленая і пастаўленая, гарыць па нас свечка, дзе абапал яе толькі Палын і палын-чарнабыл. Што павінен быў ведаць і бачыць кожны. Але, але…

Але варта як стаяла на той дарозе, на той Юравіцкай горцы, так і сёння стаіць, бо нягледзячы ні на што, помніць пра смерць. I адсочвае яе рух і шлях. Бо не смерць, а жыццё некалі пачыналася тут. I варце запавешчана яшчэ напачатку сатварэння запаветнага Палесся не даць патухнуць свечцы, зберагчы яе агонь.

Крыху наіўныя прашчуры, наіўная нашае немаўлявечнасць і зусім ужо наіўная, хоць і верная варта нашай ракі, дарогі і сцягу. Хаця хто ведае, хто ведае…

Усе – навыперадкі – сведкі таго, што было. А хто можа засведчыць тое, што яшчэ будзе? А за Юравіцкаю гарою спрадвеку быў рай. Рай па адзін бок – Мазыр, Нароўля, з той жа Прыпяццю і разліваным морам сонечнага святла і зеляніны. Плодны рай непадалёку ад Юравічаў – вёска Вадовічы, куды, лічы, усё Палессе ездзіла па яблыкі, а маладыя дзяўчаты і хлопцы з усёй Беларусі ў тым неабсяжным садзе зачыналі новых беларусаў. Адным словам, усё па-райску, і ўсё, як у раі. Праўда, было невядома, калі ўсюды рай, дык дзе ж тады пекла?

А яго мо тады яшчэ і не было на Беларусі. Пекла жывому – у душы яго: вечная апраметная і вечны рай.

I пякельны наш рай быў заснаваны, атабарыўся менавіта тут, пад Юравіцкай горкаю, на беразе Прыпяці, дзе сам сабой узрос і дзяржаўны бел-чырвона-белы зямны наш штандар яшчэ далёка ад таго, як стала пекла наперадзе кожнага з нас, і адзаду кожнаму, і з абодвух бакоў… Толькі пра гэта мала хто ведаў і здагадваўся. I чалавек, які ехаў на возе ці то не ведаў, ці то і ў сне сваім забараняў сабе ведаць, куды ён едзе – глыбей у пекла ці набліжаецца ўжо да раю. Адно толькі было ясна яму: Юравіцкая гара – так сабе горка. Ёсць, ёсць на свеце куды большыя, розныя там Джамалунгмы і пікі Леніна… Толькі вось нешта народу на ёй занадта. Ды нейкага колішняга народу. Цяжка коніку і працерабіцца праз яго: сабралася там нейкіх крылатых людзей і людзей хвастатых, і коней гэтакіх жа – з крыламі. Зрэдку пракідваецца і сённяшняя парода чалавека, бяскрылая, і ўжо не хвастатая, але, відавочна, з рагамі. Юраўцы, што жывуць тут цяперака, у самай вялікай вёсцы Юравічы – тры з большым кіламетры ўздоўж ракі, і юраўцы, якія жылі тут некалі, а потым вымерлі. Усе яны яшчэ з мовай, з языком, нешта з таго свету галёкалі, нешта крычалі. А яшчэ вакол – процьма народу безгалосага, дзікуны. Тутака ж, пад Юравіцкай гарою, у старажытныя яшчэ часы была стаянка першабытнага чалавека. Адсюль пачыналіся бязмоўныя яшчэ беларусы, амаль такія ж, як і сёння. I бел-чырвона-белае прыбярэжжа, прашытае слядкамі іх босых ног. Ці не ступакамі снежнага чалавека, які, відно праз пераломленае святлом шкло Юравіцкай гары, і зараз пахаджае па беразе Прыпяці. Высачэзны, метраў са тры ростам. Мо вырашае для сябе: ці навекі застацца на гэтай сёння яшчэ чыстай зямлі, ці падацца ў вечна белыя снягі, сапраўдныя горы і назаўсёды захаваць сваю нямую душу, зберагчы яе ад хцівага вока будучай цывілізацыі. Застацца прывідам, невідзімкай на зямлі. А ў прадчаканні няпэўнай і глухой будучыні з глыбіні далёкіх стагоддзяў самотна пазірае на дарогу жанчына: што вырашыць чалавек, якім наканавана быць яе лёсу. Лёсу яе дзяцей, што грэюцца паабапал бел-чырвона-белага вогнішча. Ці будзе ў іх агонь, ці зведаюць яны слодыч полымя вечнай душы чалавека, які дзеля гэтай душы гарэў у старажытных пячорных вогнішчах і гатовы пайсці ў агонь і сёння, каб яна, душа, зноў жа, аблямаваная бел-чырвона-белым, ніколі не згасла. Такая ж самотная думка і ў рудым воку істоты, якую яшчэ няма да каго аднесці, няма з кім атаясаміць. Душа ў яе ёсць, але куды яна павернецца, да каго ці чаго прыхінецца, віляючы хвастом, пабяжыць і будзе ўслугоўваць вечнаму каму, ці дастанецца яе вернасць і талан чалавеку. То чорны, што прытушаная прыпяцкай вадой галавешка, сабака. А мо яшчэ і не сабака – воўчык, воўк, хцівасць і хіжасць якога сапраўды толькі прытушаная, але нязбытая. I той воўк, ці то ўжо сабака, на вачах у чалавека на возе ў некага перакідваўся, і ён да апошняй драбніцы спалоханым да конскіх дрыжыкаў сэрцам адчуваў і бачыў гэтае перакідванне.

Пячорна каменнае нараджэнне незнаёмай, невядомай яшчэ свету набрыдзі, яе прышэсце ці не з сусвету, з чорных дзірак і злых агаладалых у вечным апраметным змроку планетаў-карлікаў. I была ў тым нараджэнні вялікая брыдота, і адначасова – і вялікая любасць. Як і ў кожным нараджэнні некага існага. Бо гэта па сваёй сутнасці першапачаткова быў промысел вялікага Творцы. Так нараджалася не толькі зло, але і перасцярога, і пакаранне існуючаму ўжо злу. I па-над Прыпяццю пракаціўся жахлівы рык. Рык уладання і зліцця, злучэння жывога і мёртвага, жывёльнага звярынага сораму і амаль чалавечай бессаромнасці, радасці нараджэння і смутку пачатку памірання. Першы крык, ад якога ў ягоных жылах скамянела і састыла кроў. Прыпяць збілася са сваёй хады, і расступіліся яе воды да самага дна, выкрыўшы на тым дне грэшную русалку і вялізную блакітнай крыві п’яўку, што наравіла прысмактацца паміж вялізных цыцак той русалкі. Загаласілі і застагналі воды, уліўся кроўю і слязьмі, учарнеў белы пясок, схапіўся агнём чырвоны ракітнік.

Нараджэнне адбылося, нехта невядомы датуль нікому прыйшоў на зямлю. Звер перакінуўся ў чалавека, чалавек перакінуўся ў звера. Звярыны і чалавечы дух увайшоў у новую істоту, яна прыняла той дух. I ён, чалавек на возе, голы пасярод дарогі, роўна на палову падзеленай горкай – што ад Мазыра і Нароўлі, што ад Чарнобыля – аднолькава, – прыняў той незямны дух. Прыняў і скарыўся яму. А мо гэта ён і сам на тую хвіліну нарадзіўся, перакінуўся немаведама ў каго. Перакінуўся і пайшоў, пайшоў.

Па-над вечным спакоем і замілаванасцю непазбежнага святога і грэшнага жыцця да зямлі падкрадваўся, прыхінаўся да яе долаў, дуброваў і ніваў – з некага ці нечага жывога і, здаецца, гожага, перакідваўся ў пошасць і брыдоту. I гэтае пракудлівае перакідванне зачароўвала прагай адбыцца, здзейсніцца звярыным жаданнем жыць. I гэтая прага да існавання, жыцця, пэўна, вымушала невядомую яшчэ істоту да самажэрства, самаедства. Хвост істоты прарос ікламі, кожная поўсцінка на ім пераўтварылася ў зуб. Зуб зліўся з зубам, узняўся жоўтым клыкам. I хвост напаў на галаву. А галава кінулася жэрці той хвост, як правалілася ў сваю ж уласную ср…ку. I на зямлі, густа палітай кроўю, вырас спачатку круглы і бязногі, як прыпалы да пяску і моху, стары і руды грыб-пшыкалка. I тая порхаўка-пшыкалка раптам набыла даўгую і дзыбатую ў чорнай, што ў малпы, поўсці нагу і чырвоную, як у падасінавіка, ці некалі ў міліцыянера галаву-шапку. I шапка-галава ўзнялася да хмараў, але, пэўна, шыя не ўтрымала яе. Вялізны страшны грыб зноў пшыкнуў, шпокнуў, ды так, што па Прыпяці аж бурбалкі пайшлі, і прах пасыпаўся на зямлю і раку, як з той торбы, што з вялікага жабрацкага нашага горбу. Воды ракі сталі горкімі, а лясы няўчасна пажоўклі.

I людзі на горцы, на беразе ракі, што сумна ўзіраліся ў сіні, што вока, блакіт даляглядаў, назапашвалі сінь і блакіт у сваіх вачах, тужылі, спадзяваліся і чакалі. Новых стагоддзяў і сённяшняга дня, калі яны абвесцяць свету аб сабе, калі прарэжацца на свет іх слова, сальецца з гоманам іх дуброваў, шэптам іх вятроў, рачных хваляў, трапяткою тугой і радасцю полымя вогнішчаў. Чакалі мо і яго на гэтым гнядым коніку, калі ён узбярэцца на іх крутую, намошчаную стагоддзямі, прахам іх жыцця, бласлаўлення і праклёнаў гару. Усе гэтыя людзі пачалі моўчкі хіліцца долу, і падаць, што снапы ў малатарні.

Але самае дзіўнае, што ён таксама знаходзіўся сярод тых людзей, быў на той гары, хоць і не бачыў сябе там. Не бачыў, але адчуваў, што ёсць, ні то як прах, пясчынка малая, ні то як праклён нечы ці бласлаўленне. Увесь яго род быў там, уся яго радня. Сябе ж ён хоць і не бачыў, але адчуваў. Адчуваў сваё дыханне і перасцерагальны ці падахвочваючы ні то стогн, ні то крык.

А яшчэ, ён адчуў, што крычыць сам, даўно ўжо галосіць і лямантуе, а не чутно таму, што ўсё адбываецца ў сне.

Усё адбываецца ў сне. I гняды конік – сон, і падвода – сон, і гара, і гэтае прыпяцкае сіняе прыволле. Ён некім прыняволены да гэтага сну, таму што няма ўжо ніякага прыволля, усё надпрыпяцце каторы год у чорным тумане. I чорны сабака, што сядзіць у яго ў нагах на возе з таго чорнага туману… Адкуль узяўся гэты сабака? Мо воўк ці ваўкалака? Ён жа толькі што быў у мінуўшчыне, а цяпер во – на табе. Не згінуў, не спрах. Навошта ён тут, на возе? Хіба ж не мог бегчы за возам. Не, рассеўся, як пан. А сам ён коўзаецца па возе, вось-вось грымнецца вобзем, а чорны ваўкалака, як адліты з металу, сядзіць, нібы ўпаяны ў воз. Хто і што гэта – павадыр, вартаўнікнаглядчык? I куды гэта і навошта ён з тым ваўкалакам едзе? Па сваёй ахвоце ці яго вязуць?

Конікам усё ж нехта кіруе, сцёбае лейцамі па крыжы, прыцмоквае. Нехта з тых дзядзькоў яго дзяцінства, што развозілі па горадзе хлеб у вялізных з фанеры і дошак будках. I воз з тых часоў. Шырокая платформа з габляваных дошак, прапахлых хлебам. I возчык, аброслы шчэццю, у брызентавым рудым плашчы – уніформе таго часу, адзенні старшыні калгаса, брыгадзіра, райупаўнаважанага.

Плашч на чалавеку ён бачыць, шчэцце на твары яго бачыць. А вось самога твару – не. Правал нейкі замест твару, ямка, дзірка ў белы свет. Дзіва дый годзе, чалавек без твару. I сам ён… голы. Галютка-голенькі. Коўдраю толькі прыкрыты, як белым саванам. Вось таму і слізка так, коўзка.

I голаму яму не ўтрымацца на возе. Упасці прылюдна – сораму не абярэшся. Перад першабытным чалавекам – і голы. А ён жа тут ім не просты чалавек з будучыні. Ён яшчэ і папярэднік іх – прадцеча. Гэтае адчуванне такога папярэдніка ў сабе – не яго. Гэта нечы загад быць папярэднікам. I яму трэба застацца вартым мінулых і будучых стагоддзяў, захаваць твар перад пільным сінім вокам зданяў і прывідаў, перад продкамі і бацькамі і сумленнем уласнага вока, што дрыжыць ужо ў спякотным марыве неба і ракі, не маючы сілы ўтрымаць свой жа сумнеў і няверу.

Страх, спапяляючы жах, што распаўзаецца адсюль па ўсёй зямлі, агортвае яго. Цела дранцьвее і паціху ссоўваецца да краю возу. Яму падаецца, што ён ужо ўпаў. Ён ужо ў перадчаканні смеху, рогату нябёсаў і вады, першабытнага рыку людзей, вылучае з гэтага пякельнага іржання ўласнае мярзотнае хіхіканне.

Але наўкола цішыня і змрок, нібы вымарачна паўмірала ўсё, аглухла, аслепла. І ў той глухой і сляпой цішыні ён чуе, як мерна цікаюць ходзікі. Адлічвае час кімсьці нябачным запушчаны гадзіннік, а мо некім заведзеная гадзіннікавая міна, што зараз выбухне, і не будзе больш ні дня, ні ночы. Ён слухае спалох часу, што цячэ праз яго. Імгненні скручваюць і вяжуць цела ў вузлы. Міна ў ім.

Гэта ён і ёсць міна. I самога сябе яму трэба ўтаймоўваць. Ён слухае цёк часу праз сваё цела. I з абурэннем думае: чаму ж гэта яго ніхто не ратуе.

Што ж ты, далёкі мой прашчур, не падасі мне рукі. Паміж намі цяпер не стагоддзі. Адзіны толькі крок падзяляе нас адно ад аднаго. Што ж ты не працягнеш мне рукі? Ты там, на тым свеце, я голы тут, абодва ў чым маці нарадзіла. Ты агораў гэтую гару і пайшоў дамоў. Дык дапамажы і мне справіцца з дарогай, агораць тваю і маю Юравіцкую горку. Не надта яна ўжо і крутая, хоць і шчодра пасоленая чалавечаю соллю. Ды, бачыш, возчык які. Я на зямлі, а ён толькі ведае лейцы накручваць. Воз рубам – таму і я вобзем. Ахоўны брызентавы каптур на вушы – дзе тут пачуеш. Ён жыве толькі імгненнем, а memento more у імгненні няма, бо memento more і ёсць вечнасць.

Адтуль нашае неба. Нашая Прыпяць, вечная і ў часе, і ў прасторы. Змыкаецца з небам, з яго пачынаецца. Як рука пры пяці пальцах. З жывога цела сусвету, адтуль, дзе днее. Дзе бяруць пачатак нашыя мары і сны, дзе лунае нашае ненароджанае, але ўжо і напаўзабытае беспрытульнае слова.

Варухні хоць адным пальцам, мая маці Прыпяць. Дай жа мне руку, прыкрый мой сорам. Паразумеемся не праз слова, а праз вітанне сляпых – дотык. Будзь жа міласэрным да мяне. Будзь жа міласэрным той, што не адбыўся, страціўся. Не трапячы над маёй галавой сваімі бялюткімі крыламі, вырані па мне слязінку, тую самую, што здольна выратаваць свет, хай жа яна выратуе нас.

Так маліўся ён у сваім сне. Але ніхто не адзываўся на яго малітву. Ні шэлаху, ні гуку. I тады ён заплакаў, гаруча і горка, як могуць плакаць людзі, пэўна, толькі ў магіле, у дамавіне. Там жа, на гары, сярод прыпяцкага разлогу, была і яго маці. Ён не бачыў яе, як не бачыў і сябе. Але яна была там. Яна была. Высока ў небе ласкавым і мяккім сонцы. У сумным напеве мядзвянага жвіру, што спяваў для неба спрадвечную песню. Яна была ў той песні, у цішы і аняменні: у небе высокім, у сонцы далёкім, у вадзе бягучай, у пыле дарожным, у дрэве зялёным і ў травінцы кволай. Усё яна.

Чым угнявіў ён яе, што зрабіў не так, каб яна выраклася свайго сына? Чым угнявіў ён сонца і неба. Што за праклён над гэтай зямлёй, успоенай такімі прыгожымі рэкамі, пазначанай, як акрайцамі хлеба, слодыччу зачацця жыцця, іскрынкамі свядомасці ў тумане першабытнасці цёплымі хатнімі агменямі юравіцкіх горак. Што за праклён вечны над гэтым краем? Рэкі тут ужо цякуць крывавыя, крыніцы б’юць слёзныя, долы на крык і стогн сыходзяць.

За што ж так пакутуе сын твой, маці наша родная зямля? Цёпла тут, печ з крыві і на крыві і костках. Агонь спрадвеку з чалавечыны. Што за крывавае каханне ладзіш ты тут. Сваім сынам адмаўляеш нават у плачы па тваёй жа песні…

I я адмаўляю табе, маёй маці…

Не, ён не паспеў так падумаць у сваім нямым сне. Але, пераганяючы думку і боль, нават у сне, у палоне ўласнага небыцця, жахнуўся. Ёсць у чалавеку нейкая мяжа, рыса, якую нельга пераступаць – гэта якраз яна. Ён быў гатовы ступіць за яе. А мо і ступіў. Гэты конік, чорны сабака, чорны вецер над Прыпяццю – адплата яму. Таму ён голы едзе на возе, падымаецца на гару, дзе знаходзіцца ўся яго радня, дзе знаходзіцца маці. Едзе, каб пазбавіцца іх праклёну вымаліць дараванне. А калі не – то застацца там, каля іх назаўсёды. Гэтым чорным ваўкалакам-ваўчком.

Але якраз яны, бацька з маці, і заступілі яму дарогу. Бацька, здаецца, не супраць, каб ён ужо далучыўся да іх. Унурыўся толькі, пакорліва стаіць побач з маці. А маці… Схавала, заклала руку за спіну, нешта трымае ў той руцэ, каб ён раней часу не ўбачыў і не ўцёк, як гэта было ў дзяцінстве. I ён загадзя і ў сне помніць і ведае, што яна трымае ў руцэ сваёй за спіной. Толькі дзяцінства яго даўно адышло і спрахла.

– Я знайшоў цябе. Я вярнуўся да цябе, мама, – кажа ён, ледзь-ледзь утрымліваючыся на краечку драбінаў.

Маці робіць крок і дубчыкам, дубчыкам па тым месцы, дзе бярэ пачатак яго розум. Толькі воўчая поўсць чорнымі пырскамі ва ўсе бакі.

– Рана, рана табе яшчэ сюды. Ды і не прыму я цябе такога.

– Навошта ты мяне пакінула аднаго, чаму ты мяне прыгаварыла да жыцця, пракляла? Злітуйся, даруй, гэта ж твой першародны грэх.

– Прэч! – зазлавала маці. I хвацка зашчыравала дубчыкам. – Ты разумееш, чаго просіш у мяне? Забіць цябе. Ведаю, так трэба. Але не магу. Не магу. Не магу… Калі ўжо такое наканавана, то гэта зробіш ты сам. Сам…

– Тады блаславі, ці то ўжо да скону зямлі пракляні мяне.

Маці адкінула дубчык і схілілася над ім, узняла ў неба руку, расцяла вусны і як бы нешта прамовіла. Але на тую хвіліну заварушыўся і скочыў з возу чорны сабака-воўк, і гняды конік спатыкнуўся адразу на ўсе чатыры нагі і згубіў дзве падковы, варта на горцы ажыла, заляскала дзідамі, і сцяна дазволіла зноў убачыць з горкі далёкі бераг Прыпяці, бел-чырвона-белы штандар…

Толькі яму было ўжо не да таго штандару. Ён прагнуў пачуць матчына слова. Бласлаўленне, пракляцце? Якое гэта мела значэнне. Было б толькі слова. Ссунуўся з возу, бразнуўся вобзем. Падхапіўся на ногі, і панёс непачутае праз горку, як мех непадымны панёс. Як быў голы, панёс на плячах цяжкае, як выплаканы зямлёй камень, валун. Не ведаючы, што ў мяху і не вельмі жадаючы ведаць. Ад маці і пракляцце салодкае. I чорны, што пякельны чорт, сабачка-воўк, увасабленне дзіцячага і дарослага зямнога страху, суправаджаў яго. Цікаваў і пільнаваў, каб ён на гэтай Юравіцкай Галгофе, спрадвечнай зямной чалавечай юдолі, не схібіў, не схітрыкаваў, не кінуў свой мех. За гэтым сачыла і варта на горцы. Дарэмна сачыла, ён не мог пазбавіцца сваёй ношкі і пад прымусам.

Так, не мог сёння. Але хто ведае, што будзе заўтра. I ці будзе ў яго заўтра, ці будзе ён у тым заўтра. I наогул, ці будзе безліч колькі разоў праклятая, безліч колькі разоў бласлаўлёная зямля.