Читать книгу Konrad Wallenrod - Адам Мицкевич - Страница 5

      Gdy Mistrz praw świętych ucałował księgi,

Skończył modlitwę i wziął od komtura

Miecz i krzyż wielki, znamiona potęgi:

Wzniósł dumne czoło. Chociaż troski chmura

Ciężyła nad nim, wkoło okiem strzelił,

W którym się radość na pół z gniewem żarzy,

I, niewidziany gość na jego twarzy,

Uśmiech przeleciał, słaby i znikomy:

Jak blask, co chmurę poranną rozdzielił,

Zwiastując razem wschód słońca i gromy.

      Ten zapał Mistrza, to groźne oblicze

Napełnia serca otuchą, nadzieją:

Widzą przed sobą bitwy i zdobycze,

I hojnie w myśli krew pogańską leją.

Takiemu władcy któż dostoi kroku?

Któż się nie zlęknie jego szabli, wzroku?

Drżyjcie, Litwini! Już się chwila zbliża,

Gdy z murów Wilna błyśnie znamię krzyża.

      Nadzieje próżne. Cieką dni, tygodnie,

Upłynął cały długi rok w pokoju,

Litwa zagraża. Wallenrod niegodnie

Ani sam walczy, ani śle do boju;

A gdy się zbudzi i coś działać zacznie,

Stary porządek wywraca opacznie.

Woła, że Zakon z świętych wyszedł karbów,

Że bracia gwałcą przysiężone śluby;

Módlmy się, woła, wyrzeczmy się skarbów,

Szukajmy w cnotach i pokoju chluby.

Narzuca posty, pokuty, ciężary,

Uciech, wygody niewinnej zaprzecza,

Lada grzech ściga najsroższymi kary

Podziemnych lochów, wygnania i miecza.

      Tymczasem Litwin, co przed laty z dala

Omijał bramy zakonnej stolicy,

Teraz dokoła wsi co noc podpala

I lud bezbronny chwyta z okolicy;

Pod samym zamkiem dumnie się przechwala,

Że idzie na mszę do mistrza kaplicy…

Pierwszy raz dzieci z rodziców swych progu

Drżały na straszny dźwięk żmudzkiego rogu.

      Kiedyż być może czas lepszy do wojny!

Litwa szarpana wewnętrzną niezgodą;

stąd dzielny Rusin, stąd Lach niespokojny,

stąd krymskie chany lud potężny wiodą.

Witołd, zepchnięty od Jagiełły z tronu,

Przyjechał szukać opieki Zakonu,

W nagrodę skarby i ziemie przyrzeka

I wsparcia dotąd nadaremnie czeka.

      Szemrają bracia, gromadzi się rada:

Mistrza nie widać. Halban stary bieży;

W zamku, w kaplicy nie znalazł Konrada.

Gdzież on? Zapewne u narożnej wieży.

Śledzili bracia nocne jego kroki;

Wszystkim wiadomo: każdego wieczora,

Gdy ziemię grubsze osłaniają mroki,

On idzie błądzić po brzegach jeziora;

Albo klęczący, przyparty do muru,

Okryty płaszczem, aż do białej zorzy

Świeci z daleka, jak posąg z marmuru,

I przez noc całą senność go nie zmorzy.

Często na cichy odgłos pustelnicy

Wstaje i ciche daje odpowiedzi;

Brzmienia ich z dala ucho nie dośledzi:

Lecz widać z blasku wstrząśnionej przyłbicy,

Rąk niespokojnych, podniesionej głowy,

Że jakieś ważne toczą się rozmowy.

      Któż me westchnienia, kto me łzy policzy?

Czy już tak długie przepłakałam lata,

Czy tyle w piersiach i oczach goryczy,

Że od mych westchnień pordzewiała krata?

Gdzie łza upadnie, w zimny głaz przecieka:

Jak gdyby w serce dobrego człowieka.

      Jest wieczny ogień w zamku Swentoroga35,

Ten ogień żywią pobożne kapłany;

Jest wieczne źródło na górze Mendoga.

To źródło żywią śniegi i tumany:

Nikt moich westchnień i łez nie podsyca,

A dotąd boli serce i źrenica.

      Pieszczoty ojca, matki uściśnienia,

Zamek bogaty, kraina wesoła,

Dni bez tęsknoty, nocy bez marzenia:

Spokojność na kształt cichego anioła,

We dnie i w nocy, na polu i w domie36

Strzegła mię z bliska, chociaż niewidomie37.

      Trzy piękne córki było nas u matki,

A mnie najpierwej żądano w zamęście;

Szczęśliwa młodość, szczęśliwe dostatki;

Któż mi powiedział, że jest inne szczęście?

Piękny młodzieńcze! Na coś mi powiedział

To, o czym w Litwie nikt pierwej nie wiedział?

      O Bogu wielkim, o jasnych aniołach,

Kamiennych miastach, kędy wiara święta,

Gdzie lud w bogatych modli się kościołach,

I kędy dziewic słuchają książęta,

Waleczni w boju, jak nasi rycerze,

Czuli w miłości, jak nasi pasterze.

      Gdzie człowiek, ziemne złożywszy pokrycie,

Z duszą ulata po rozkosznym niebie…

Ach, ja wierzyłam… bo niebieskie życie

Już przeczuwałam, gdym słuchała ciebie!

Ach, odtąd marzę w dobrych i złych losach,

Tylko o tobie, tylko o niebiosach!

      Krzyż na twych piersiach oczy me weselił,

W nim oglądałam przyszłe szczęścia hasło…

Niestety! z krzyża gdy piorun wystrzelił,

Wszystko dokoła ucichło, zagasło!…

Nic nie żałuję, choć gorzkie łzy leję,

Boś wszystko odjął, zostawił nadzieję.

      Nadzieję, cichym powtórzyły echem

Brzegi jeziora, doliny i knieje.

Zbudził się Konrad i z dzikim uśmiechem:

«Gdzież jestem – wołał – tu słychać – nadzieje?!…

Na co te pieśni?… Pomnę38 twoje szczęście:

Trzy piękne córki było was u matki,

Ciebie najpierwej żądano w zamęście…

Biada, o biada wam, nadobne kwiatki!

Straszliwa żmija wkradła się do sadu,

A kędy piersią prześliźnie się błędną,

Usechną trawy i róże uwiędną,

I będą żółte jako piersi gadu!

Uciekaj myślą i dni przypominaj,

Które byś dotąd pędziła wesoło,

Gdyby… Ty milczysz?… Śpiewaj i przeklinaj;

Niechaj łza straszna, co głazy przecieka,

Nie ginie darmo; zdejmę szyszak z głowy,

Tu niechaj spadnie, niech mi pali czoło;

Tu niechaj spadnie, jam cierpieć gotowy:

Chcę znać zawczasu, co mię w piekle czeka».

      «Daruj, mój miły, daruj mi, jam winna.

Przyszedłeś późno, tęskno było czekać,

I mimowolnie jakaś pieśń dziecinna…

Precz mi z tą pieśnią!… Miałaż bym39 narzekać?

Z tobą, mój luby, z tobąśmy przeżyli40

Znikomą chwilę: lecz tej jednej chwili

Nie będę mieniać41 z całą ziemian zgrają

Na ciche życie przepędzone w nudzie!

Ty sam mówiłeś, że zwyczajni ludzie

Są jako konchy42, co się w bagnie tają:

Ledwie raz na rok, falą niepogody

Wypchnięte, z mętnej pokażą się wody,

Otworzą usta, raz westchną ku niebu

I znowu wrócą do swego pogrzebu43.

Nie, jam na takie szczęście nie stworzona!

Jeszcze w ojczyźnie ciche pędząc życie,

Nieraz w pośrodku towarzyszek grona

Za czymś tęskniłam i wzdychałam skrycie,

I czułam serca niespokojne bicie.

Nieraz z poziomej uciekałam łąki,

I na najwyższym stanąwszy pagórku,

Myśliłam sobie: gdyby te skowronki

Ze skrzydeł swoich dały mi po piórku,

Poszłabym z nimi i tylko z tej góry

Chciałabym jeden mały kwiat uszczyknąć,

Kwiat niezabudki, a potem za chmury

Lecieć wysoko! wysoko! i – zniknąć…

Tyś mię wysłuchał! Ty, skrzydły orlemi,

Monarcho ptaków, wzniosłeś mię do siebie!..

Teraz, skowronki, o nic was nie proszę:

Bo gdzież ma lecieć, po jakie rozkosze,

Kto poznał Boga wielkiego na niebie

I kochał męża wielkiego na ziemi?»

      «Wielkość! i znowu wielkość, mój aniele!

Wielkość dla której jęczymy w niedoli!…

Kilka dni jeszcze, niech serce przeboli,

Kilka dni tylko – już ich tak niewiele…

Stało się! Próżno po czasie żałować;

Płaczmy – lecz niechaj drżą nieprzyjaciele:

Bo Konrad płakał – ażeby mordować.

Po coś tu przyszła, po co, moja droga!

Z klasztornych murów, z świątyni pokoju?

Jam się poświęcił na usługi Boga:

Nie lepiejż było w świętych jego murach

Z dala ode mnie płakać i umierać,

Niż tu, w krainie kłamstwa i rozboju,

W grobowej wieży, w powolnych torturach

Konać i oczy samotne otwierać,

I przez niezłomne tej kraty okucia

Pomocy żebrać… a ja słuchać muszę,

Patrzeć na długą skonania katuszę,

Stojąc z daleka, i kląć moję duszę,

Że w niej są jeszcze ostatki uczucia!…»

      «Jeśli narzekasz, nie przychodź tu więcej!

Chociażbyś przyszedł, błagał najgoręcej,

Już nie usłyszysz! Już okno zamykam:

Spuszczę się znowu w moją wieżę ciemną,

Niechaj w milczeniu gorzkie łzy połykam.

Bądź zdrów na wieki, bądź zdrów, mój jedyny!

I niech zaginie pamięć tej godziny,

W której nie miałeś litości nade mną!»

      «Więc ty miej litość! Ty jesteś aniołem!

Stój! A jeżeli prośba cię nie wstrzyma,

O ten róg wieży uderzę się czołem,

Będę cię błagał skonaniem Kaima…»

      «O, miejmy litość, nad sobą samemi!…

Pomnij, mój luby, że jak ten świat wielki,

Dwoje nas tylko na ogromnej ziemi,

Na morzach piasku dwie rosy kropelki;

Że lada wietrzyk, z ziemnego padołu

Znikniem na zawsze: ach, gińmyż pospołu!…

Nie na to przyszłam, ażeby cię dręczyć:

Nie chciałam przyjąć święcenia kapłanek,

Bo niebu serca nie śmiałam zaręczyć,

Póki w nim ziemski panował kochanek.

Pragnęłam zostać w klasztorze i skromnie

Oddać dni moje zakonnic usłudze:

Lecz tam, bez ciebie, wszystko wokoło mnie

Było tak nowe, tak dzikie, tak cudze…

Wspomniałam sobie, że po latach wielu,

Miałeś powrócić do Maryi-grodu,

Szukając zemsty na nieprzyjacielu

I broniąc sprawy biednego narodu…

Kto czeka, lata myślami ukraca;

Mówiłam sobie: on już może wraca,

Może już wrócił… czyż nie wolno żądać,

Gdy mam żyjąca zakopać się w grobie,

Abym cię mogła raz jeszcze oglądać,

Abym przynajmniej umarła przy tobie?…

Pójdę więc, rzekłam, w pustelniczym domku,

Około drogi, na skały ułomku,

Zamknę się sama: może rycerz jaki

Koło mej chatki przechodzący blisko,

Wymówi czasem kochanka nazwisko;

Może pomiędzy obcymi szyszaki

Ujrzę znak jego; niech odmieni zbroje,

Niechaj na tarczy obce godła kładnie,

Niech twarz odmieni… jeszcze serce moje,

Z daleka nawet, kochanka odgadnie;

I gdy go ciężka powinność przymusza

Wszystko dokoła wyniszczać i krwawić,

Wszyscy go przeklną – będzie jedna dusza,

Co mu z daleka śmie pobłogosławić!…

Tu mój obrałam domek i grobowiec,

W cichej ustroni, kędy świętokradzki

Mych jęków nie śmie podsłuchać wędrowiec.

Ty, wiem, że lubisz samotne przechadzki;

Myśliłam44 sobie: on może z wieczora

Wybieży z dala od swych towarzyszy,

Pomówić z wiatrem i z falą jeziora,

Pomyśli o mnie i głos mój usłyszy…

Niebo spełniło niewinne życzenia!

Przyszedłeś, moje zrozumiałeś pienia!…

Dawniej prosiłam, by mię twym obrazem

Sny pocieszały, choć obraz był niemy:

Dziś, ile szczęścia! Dziś, możemy razem —

Razem zapłakać…»

                                                «I cóż wypłaczemy?…

Płakałem, pomnisz, kiedy się wydarłem

Na wieki wieków z twojego objęcia;

Gdy dobrowolnie dla szczęścia umarłem,

Ażeby krwawe spełnić przedsięwzięcia.

Już uwieńczone zbyt długie męczeństwo!

Teraz stanąłem u życzeń mych celu,

Mogę się zemścić na nieprzyjacielu:

A ty mi przyszłaś wydzierać zwycięstwo!…

Odtąd jak znowu z okna twej wieżycy

Spojrzałaś na mnie: w całym kręgu świata

Znowu nic nie ma dla mojej źrenicy,

Tylko jezioro i wieża, i krata…

Wkoło mnie wszystko wre wojny rozruchem:

Śród trąb odgłosu, śród oręża szczęku,

Ja niecierpliwym, wytężonym uchem

Szukam ust twoich anielskiego dźwięku,

I dzień mój cały jest oczekiwaniem,

A gdy wieczornej doczekam się pory,

Chcę ją przedłużyć rozpamiętywaniem:

Ja życie moje liczę na wieczory!

Tymczasem Zakon spoczynkowi łaje45,

O wojnę prosi, własnej żąda zguby,

I mściwy Halban wytchnąć mi nie daje:

Albo dawniejsze przypomina śluby,

Wyrżnięte sioła i zniszczone kraje;

Albo, gdy nie chcę skargi jego słuchać,

Jednym westchnieniem, skinieniem, oczyma,

Umie przygasłą chęć zemsty rozdmuchać…

Wyrok mój zda się przybliżać do końca,

Nic już Krzyżaków od wojny nie wstrzyma.

Wczoraśmy z Rzymu odebrali gońca,

Z różnych stron świata niezliczone chmury

Pobożny zapał w pole nagromadził,

Wszyscy wołają, abym ich prowadził

Z mieczem i krzyżem na wileńskie mury…

A przecież – wyznam ze wstydem ! – w tej chwili,

Kiedy się ważą narodów wyroki,

Myślę o tobie, wynajduję zwłoki,

Żebyśmy jeszcze dzień jeden przeżyli…

Młodości! jakże wielkie twe ofiary!

Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu

Umiał poświęcić dla sprawy narodu,

Z żalem lecz z męstwem! – a dzisiaj, ja stary,

Dzisiaj powinność, rozpacz, wola boża

Pędzą mię w pole: a ja siwej głowy

Nie śmiem oderwać od tych ścian podnóża,

Ażeby twojej nie stracić – rozmowy!…»

      Umilknął. Z wieży słychać tylko jęki.

W milczeniu długie przeciekły godziny;

Noc rozrzedniała46 i promyk jutrzenki

Już zarumienił lica cichej wody;