Читать книгу Балачагым килә каршыма - Раим Губаев - Страница 3

Бүген әниемне төшемдә күрдем. Аның турында бик еш уйлансам да, соңгы елларда төшемә кергәне юк иде. Минем бик кечкенә чагым, имеш. Бер төркем хатын-кыз, атлы арбага утырып, болынга таба төшеп баралар. Кайсысы агач сәнәк, кайсысы тырма тоткан. Алар арасында әнием дә бар икән. Үзләре нәрсә турындадыр сөйләшәләр, көлешеп тә алалар. Әнием һаман элеккечә чибәр, матур. Ялгызым гына урамда яланаяк басып торуымны күреп, әни миңа кычкырып җибәрде:

– Әйдә, улым, безнең белән барасыңмы?

– Син кая барасың соң, әни? – дим икән мин.

– Әтиең янына…

– Ул да исәнмени?

– Исән-исән, улым… Әйдә, тизрәк бул!

Мин, елый-елый, арба артыннан йөгерәм, имеш. Ул ара булмады, атлылар юкка чыкты. Әнине, елый-елый, озак эзләдем әле мин. Әллә нинди агачлар арасына кереп адаштым. Мин моннан бүтән чыгалмыйм икән, дип үкси-үкси елап торганда, янәшәдә яткан хатыным Розалия төрткәләп уятты үземне. (Әле ярый төш кенә булган икән!) Уф, дип куйдым мин, авыр сулап.

– Кайчаннан бирле елап ятасың… Берәр җирең авыртмыйдыр бит?

Мин аңа төшемне сөйләп бирдем.

– Алай булса ярый. Берәр ятим балага хәер бирергә кирәк. Зиратка барып, каберләре янында дога укып кайтсаң, тагын да әйбәтрәк булыр.

– Ярый, шулай итәрмен. Бик дөрес әйтәсең, – дип килештем аның белән. – Бер чыккач, Кот Чокырында яшәп, якты дөньядан үткән ерак бабамнарның рухына да дога кылырга кирәк булыр алайса. Күптәннән булганым юк. Бергәләп барсак ничек булыр? Көздән бирле барганыбыз юк бит инде. Өч яшендә вафат булган кече улыбыз Наилнең бакыйлыкка күчүенә дә быел егерме бер ел була бит! Аның каберенә дә чәчәкләр куярбыз. Әй гомерләр диген…

Розалия, кече улыбызны искә төшерүдән, күз яшьләренә ирек бирде. Минем күзләр дә дымланып китте. Бераздан ул тынычланып калды һәм:

– Зират тавына менәргә минем аякларым авырта шул… Бик менәр идем дә… Үземнең дә күптәннән барасы килә, – дип куйды. – Лаләләр, мәкләр шау чәчәктә чагында каберләренә куеп кайтсак, әйбәт булыр иде шул…

– Зиратка бару өчен бер дә борчылма, машина белән барырбыз. Әйберләрне дә күтәреп йөрисе булмас, – дип тынычландырдым аны.

– Машина Римнең үзенә кирәк булса?

– Кирәк булмый. Бүген алар Мәдәният йорты тирәсен җыештыру өмәсе үткәрәләр, беркая да барырга җыенмыйлар. Иртәгә район күләмендә ниндидер семинар буласы, ди.

* * *

Ял көне икәнен белеп, барлык адәм балаларына куаныч-сөенеч алып килергә теләгәндәй, бүген кояш та башка көннәргә караганда иртәрәк уянды. Май кояшының җылы һәм ягымлы нурлары барлык җиһанны назлый, сөя, иркәли. Әйтерсең әниемнең җылы, йомшак куллары. Талгын гына иртәнге җил исә. Өй каршындагы бакчада үсеп утыручы гөлләр миңа карап елмаялар, үзара нидер сөйләшәләр, серләшәләр. Розалия шикелле минем дә башларыннан сыйпап үтүемне көтәләр, ахры.

Розалия, мин белә-белгәннән бирле, гөлләр, чәчәкләр үстерергә ярата. Аны авылыбызда аш-су остасы буларак кына түгел, берсеннән-берсе матур, күркәм гөлләр үстерүче хуҗабикә буларак та беләләр. Кемнәр генә сокланмый икән ул үстергән шау чәчәкле гөлләргә! Яңа төр гөлләрне дә каяндыр табып тора ул. Аның бу шөгылен белгән дүрт кызыбыз да, киленебез дә ят гөлләр бүләк итеп торалар аңа. Эшләре нитикле күп булмасын, тәрәзә төпләрендәге, идәндәге, стеналардагы, хәтта түшәмдәге йөздән артык гөлләре белән сөйләшеп чыгарга, аларга су сибәргә җитешә ул. Кайчагында мин аңа:

– Көн саен артып торган гөлләрең белән өйдәге кислородны бөтенләй калдырмыйсың бит инде! – дим шаярып.

Аның миңа җавабы кыска була:

– Гөлләр алар үзләре кислород чыгаралар. Синең уннан артык шкафка дыңгычлап тутырылып, ярты гасыр буе сөрсегән ис чыгарып ятучы китап-журналларың түгел лә алар. Гөлләр дә балалар кебек иркәләгәнне, тәрбияләгәнне ярата. Нәзберек җаннар! Алар – минем гомер юлдашым, юанычым.

– Шуңа күрә «Роза гөлем минем!» дип иркәләп торам да инде мин сине.

Урам яктагы кечкенә бакчада да нинди генә чәчәкләр үстерми Розалия. Иртә яздан чәчелгән-утыртылган чәчәкләре кара көзгә чаклы урамыбызга аерым бер матурлык, ямь биреп торалар. Кем генә гамьсез үтеп китә алыр икән берсеннән-берсе балкып утыручы чәчәкләргә күз төшермичә! Ә 1 сентябрь иртәсендә мәктәпкә җыенган оныкларыбызга, биредән үтүче балаларга иң матур чәчәкләрне үз куллары белән өзеп бүләк итә ул. Яңа гына өйләнешкән парлар да, бирегә килеп, бер кочак матурлык, шатлык, куаныч төяп китәләр. Чөнки чәчәкләр тормышка матурлык биреп кенә калмыйлар, кешеләр арасында эчкерсез дуслык билгесе булып та хезмәт итәләр. Алар минем өчен илһам чыганагы да.

Утыз елга якын туган авылыбыз мәктәбе интернатында тәрбияче булып эшләгән Розалиянең гөл-чәчәкләре башка авыллардан килеп, биредә яшәгән укучыларның хәтерләрендә хәзер дә саклана әле. Килгән хатларыннан чыгып әйтүем. Тере табигатькә мәхәббәт, шау чәчәктә утырган үсемлекләрнең гүзәллегенә соклану хисләре уяту укучыларга тәрбия бирүнең бер юлы түгелмени?!

* * *

«Калина»ны гараждан алып чыгуым булды, яныма оныгым Радик килеп басты. Үзе, бернәрсә белмәгәндәй, хәйләкәр елмая.

– Бабай, син кая җыендың болай? – дип сорады ул йомшак, ягымлы тавыш белән. – Әле сәгать җиде генә тулып килә бит!

– Кояш кыздыра башлаганчы, машинаны юып куйыйм дигән идем, улым. Безнең шикелле аның да юынасы килә ич. Син нигә иртүк тордың соң әле? Бүген ял көне ич. Йоклыйсы иде туйганчы.

– Вәт хитрый бабай! Машинаны кичтән үк әти белән юып куйдык бит. Оныттыңмыни?

– Әй, карт кешенең нинди хәтере булсын инде аның. Бөтенләй истән чыккан бит, тәкә сөзгере!

– Итәрсең сине хәтерсез! Сез әби белән зиратка барырга йөрисез бит. Әби гөл бакчасыннан бер чиләк чәчәкләр җыеп куйды анда. Зиратка барып кайтабыз, диде. Мине дә алып барасыздыр бит бүген?! Бер атна элек вәгъдә иткән идең, бабай… Онытмадыңмы?

– Ник аны баштук шулай димәдең соң?

– Үзең бит: «Кешеләр белән һәрвакыт җайлап, итагатьле итеп, ашыкмыйча сөйләшегез», – дисең. Менә мин дә шулай сөйләшергә өйрәнәм инде.

– Ярый алайса. Апаңа да әйт! Аңа да вәгъдә биргән идем. Җыеныгыз!

Башкалар җыенган арада, Тау асты урамында әнисе белән генә торучы алты яшьлек Илдарга, башыннан сыйпап, хәер биреп кайттым. Акыллы малай күренә. Иртүк әнисе тирәсендә бөтерелә. Үткән ел әтисе, машина авариясенә юлыгып, мәңгелеккә киткән иде. Урыны җәннәттә булсын!

Зиратка барырга җыену озакка сузылмады. Целлофан капчыктагы кыска саплы ике тырманы, пластик савыттагы суны, ике чиләкне һәм башка кирәк-яракны багажникка урнаштыргач сорыйсы иттем:

– Озаграк торырга туры килер, ашау-эчү дә алдыгызмы? Гөлләрегезне дә күрмим әле…

– Юкка борчылма, бабай. Барысын да алдык инде, – дип куйды Лилия.

Әниләре күтәреп чыккан гөлле чиләкне арткы утыргычта урын алган балалар арасына урнаштыргач, әбиләре дә минем янәшәмә кереп утырды.

Һәрвакыт машинада йөрүче дисбене кулына алгач, Розалия белгән догасын укып алды һәм: «И Ходаем, юлдагы бәла-казалардан үзең сакла!» – дип куйды. Улыбыз Рим белән киленебез Людмила безне кул болгап озатып калдылар.

Иң беренче эш итеп, моннан җиде ел элек агачтан салынган Рәшидә мәчетенә кереп, унике бала табып тәрбияләп үстергән Рәшидә апа рухына Илфат хәзрәт белән дога кылдым, хәер акчасы калдырдым. Бу мәчетне төзү өчен аның балалары зур көч куйдылар. Күңелдә үзеннән-үзе түбәндәге шигъри юллар языла:

Шунысы куанычлы: Зирекле ягында да зур таш мәчетебез бар бит әле безнең. Кем кайда тели, шунда барып намаз укый, дога кыла ала…

«Калина», авыл урамнарын йөгереп үтеп, иске зиратка таба юл алды.

Авыл зиратын үтеп китүебезне абайлап алган Радик кычкырып куйды:

– Бабай, бабай, дим! Без зиратны үтеп киттек бит…

– Без, улым, башта иске зират урынына барып килербез. Анда да дога кылып китмичә булмас. Ни әйтсәк тә, анда ерак бабаларыбыз җирләнгән бит. Алар да рәнҗеп ятмасын! Ара якын бит, кул сузымы гына.

– Минем бу тирәдә генә бернинди зират та күргәнем юк, кайда соң ул? – дип сүзгә кушылды атна-ун көннән сигезенче сыйныфка күчәргә җыенган өлкән оныгыбыз.

– Ерак түгел. Менә килеп тә җиттек инде. Әнә теге наратлар артында…

Моңарчы үз уйларына бирелеп, сөйләшми-нитми тирә-юньне күзәтеп килүче Розалия дә бераз үпкәле тавыш белән сорап куйды:

– Син зират урынын төгәл хәтерлисеңме соң? Башта безгә авыл зиратына кереп чыгасы иде. Синең бу зиратта булмаганыңа да бишбылтырдыр инде.

– Хәтерлим, ник хәтерләмәскә… Безнең балалык елларыбыз биредә үтте бит. «Уфалла» арбасына җигелеп, күпме печән ташуымны үзем генә беләм. Беренче тапкыр әтигә ияреп килдем мин бирегә. Икенче класста укый идем ул чакта. Кечкенә чалгы белән печән чабарга, янавыч белән эш итәргә әти өйрәтте. Элеккеге авыл, зират урыннарын да беренче булып ул күрсәтте. Икенче көнне дустым Мансур белән килгән идем… тик… Чалгыны яный гына башлаган идем, янавыч шуып китеп, баш бармак чалгы йөзеннән ике тапкыр үтеп китмәсенме. Үзәк өзгеч авыртуга түзә алмыйча кычкырып җибәрдем. Яныма Мансур йөгереп килде. «Нәрсә, малай, кистең мәллә?» – дип сорап куйды ул, ни әйтергә белмичә. Бармактан аккан кан чабыла башлаган үлән өстенә тып-тып тама башлады. Мин яралы бармакны икенче кул белән кысып тоткан хәлдә аптырап торганда, Мансур, үзенең күлмәк итәген ертып алып, минем бармакны бәйләп куйды. «Бар, хәзер авылга йөгер, туктап торма, – диде ул миңа. – Арбаң белән чалгыңны үзем алып кайтырмын!»

– Бармактагы яра озак төзәлде. Ә аның җөе гомерлеккә калды. Тәк шту! Укучыларымны да ел саен диярлек Кот Чокырына алып килеп тордым бит.

Розалия, мин сөйләгәннәргә йомгак ясагандай, елмаю катыш:

– И балакаем, кечкенәдән үк күпне күреп үскәнсең икән шул! – дип куйды.

Барыбыз да көлеп җибәрдек…

Машинаны киң ябалдашлы имән күләгәсенә куеп, җиргә аяк басуыбыз булды, төньяктан кисәк кенә җан өшеткеч салкын җил исеп куйды. Барыбыз да калтыранып алдык. Көлеп торган кояш та ни өчендер йөзен чытты. Тып-тыныч кына үзара сөйләшеп утыручы куак-агачлар, ниндидер шомлы, елаган авазлар чыгарып, төрле якка бөгелә-сыгыла ыңгырашып алдылар. Ул ара булмады, кинәт килеп чыккан өермә, элеккеге авыл урынында бөтерелә-бөтерелә пәри туе ясап алды да, үзенең күренмәс кул-аяклары белән комлы балчыкны корсагына тутырып, өскә таба күтәрелде һәм бераздан, Комлы Ызан ягына таба юнәлеп, юкка чыкты. Ярый әле табигатьнең бу гайре табигый халәте озакка сузылмады, бераздан җиһан яңадан элекке хәленә кайтты. Могҗиза дими ни дисең инде моңа! Машинага ул-бу булмаганга сөенеп, аны читкәрәк тарттырып куйдым. Менә ышан син көнгә!