Читать книгу Анамалія (зборнік) - Алесь Бычкоўскі - Страница 2
Анамалія
ОглавлениеДва серабрыстыя “Су” ўзарвалі нябесную цішыню і з ровам праплылі на нізкай вышыні, ледзь не ломячы сасновыя макаўкі. Мінуючы маршрутны пункт над сакрэтнай вайсковай часткаю, эскадрылля заклала віраж і знікла гэтак жа хутка, як і з’явілася, толькі згуртовішча варон спалохана сарвалося з дрэваў, пакружыла і праз нейкі час вярнулася ў лес.
Унізе салдаты-тэрміноўшчыкі здавалі фізпадрыхтоўку. Новая партыя маладняка прыехала літаральна днямі, і зараз зусім зялёныя юнакі праходзілі інтэнсіўную “абкатку”. Хтосьці трушком наразаў кругі вакол базы, хтосьці адціскаўся на руках да сёмага поту. А вось радавы Карусь Яблонскі вісеў торбай на перакладзіне, закінуўшы голаў уверх, маліўся пра сябе ўсім вядомым святым і ў думках развітваўся з жыццём.
Побач стаялі хлопцы першага аддзялення разведроты і сяржант Вацлаў Кравец, які на чым свет крыў радавога Яблонскага, а заадно і ўсю яго радню, што выхавала “гультая, абібока, няздольнага ніводнага разу падцягнуцца”. Пачуўшы гудзенне самалётаў, сяржант на імгненне падняў галаву і падумаў: “Штурмавікі разлёталіся штосьці”.
Пазнаёміўшыся з норавам сяржанта, хлопцы панура маўчалі. Разумелі, калі навічок радавы не падцягнецца, быць бядзе – сяржант вымусіць усіх бегаць пяць кіламетраў у процівагазе, на поўнай баявой выкладцы.
Карусь трусіў нагамі і з усяе сіл намагаўся сагнуць рукі ў локцях, каб злавесная перакладзіна хоць на сантыметр наблізілася да падбародка.
– Турнік не вытрымае, – прашаптаў хтосьці з баявых таварышаў.
Небарака радавы баяўся “цёмнай”. Мучыў жах, што калі не адолее перакладзіну, з-за яго аднаго прымусяць усё аддзяленне бегчы крос, пакуль не схаваецца сонца.
Усе гэта разумелі, сціскалі сківіцы, і поспех радавога Яблонскага расцэньваўся перамогай не менш значнай, чым перамога айчыннай зборнай на Алімпійскіх гульнях.
У душы радавога Каруся Яблонскага жыла і заклапочанасць іншага роду. На ранішні сняданак армейская сталоўка частавала варанай фасоллю з мясам. Прынятая на пусты салдацкі страўнік, гэта ежа давала ў наступным неперадавальныя ўражанні, асабліва падчас фізічных практыкаванняў.
Карусь напружваўся мацней і мацней, падцягваючыся на турніку, і вось мацней і мацней вытворныя біяхімічнага працэсу пераварвання фасолі ў страўніку воіна прасіліся вонкі. Карусь не на жарт хваляваўся, што яшчэ крыху намаганняў, і пад ім хлопне ядзерны выбух з паралельнай хімічнай атакай. Але гэтага не ведалі іншыя байцы. Сяржант Вацлаў Кравец нечакана перастаў мацюкацца і выцягнуўся смірна. Наблізіўся старшына роты, мужчына гадоў пад сорак.
– …Праводзім фізпадрыхтоўку, – адрапартаваў Кравец.
– Вольна, – сказаў старшына і прыняўся прыдзірліва разглядаць перакладзіну з мучанікам Яблонскім.
Абліваючыся потам, з астатніх намаганняў, з дапамогай невядомых унутраных рэзерваў, радавы Карусь Яблонскі ўсё ж дабіўся пастаўленай мэты і адолеў перакладзіну, крануўшыся яе падбародкам. Пачуўся ўздых аблягчэння. Хлопцы ўміг павесялелі.
І ў гэты самы момант здарылася непапраўнае. Салдацкія вантробы не вытрымалі напружання, і радавы Карусь Яблонскі, як кажуць у падобных сітуацыях, “садануў быццам з гарматы”.
Ва ўсталяванай цішыні не было чутна нават гудзенне мух.
– Выдатная падрыхтоўка, – з філасофскім выглядам прамовіў старшына і пакрочыў па сваіх справах.
Карусь саскочыў з турніка і вінавата зажмурыў вейкі. Хлопцы баяліся паварушыцца. Твар сяржанта чырванеў ярчэй і ярчэй, наліваўся крывёй. І хутка па ўсёй тэрыторыі часткі было чутна, што думае асабіста Вацлаў Кравец пра навічкоў у войску.
Пакуль раз’юшаны сяржант гучна абураўся, да хлопцаў страявым крокам наблізіўся салдацік вельмі ўжо небаявога целаскладу – нізенькі, вузенькі, у акулярах. На фоне астатніх стараслужачых разведроты, ён выглядаў даволі смешна.
Салдацік наблізіўся да сяржанта і моўчкі спыніўся.
– А гэта што за цуда? – Спытаў Кравец, закончыўшы сола.
– Радавы Андрэй Шмялёў. Адкамандзіраваны ў першае аддзяленне разведроты.
– Кім адкамандзіраваны?
– Таварышам старшыной.
– Так-так… – прамовіў Кравец. – Навічок значыць.
– Толькі з вучэбкі, таварыш сяржант.
– Чаму, радавы Шмялёў, вы адсутнічалі на ранішнім шыхтаванні?
– Выконваў загад генерала Стральцова, – адрапартаваў навічок.
– Загад значыць… – задуменна сказаў Кравец і дапытліва прыняўся разглядваць радавога Шмялёва.
Хлопцы назіралі за размовай і баяліся чхнуць. Штосьці наспявала на хітрай душы іх камандзіра.
– Адкажы мне шчыра, салдат, – украдлівым тонам вымавіў Кравец. – А як у цябе абстаяць справы з фізічнай падрыхтоўкай?
– Не ведаю, таварыш сяржант. Пакуль ніхто не скардзіўся.
– Пад’ём з пераваротам выканаеш?
– Магу.
– Колькі разоў падцягнешся?
– Пятнаццаць.
– Не брэшаш, салдат?
– Дазвольце…
Навічок скочыў на турнік, дзе нядаўна вісеў напаўзмучаны Яблонскі, адным махам выканаў тры пад’ёмы з пераваротам і пасля падцягнуўся чатырнаццаць разоў. Апошні пятнаццаты раз на палову не дацягнуў і скочыў уніз.
З хлопцаў ніхто не паварушыўся. Усе былі ўражаны. Спрыт навічка падзівіў сяржанта.
– Вучыцеся, – павесялеў Кравец. – Вось такімі я вас параблю за месяц службы. Ты чуеш, Яблонскі? Аддзяленне загагытала.
– Адставіць, – раўнуў сяржант і звярнуўся да радавога Шмялёва.
– Падрыхтоўка выдатная. Дзе навучыўся?
– Рэгулярныя заняткі спортам да службы.
– Выдатна… А ці ёсць у цябе, што я павінен ведаць?
– Ёсць, – пасля паўзы насупіўся навічок.
– Крый Божа, энурэз!?
– Баюся цемнаты, таварыш сяржант. Не магу заснуць без святла.
– Не праблема, – з палёгкай выдыхнуў Кравец і абнадзеіў: – Гэта ў нашай роце вылечваецца хутка. Гарантую, што першыя трое сутак ніхто з вас не засне. Не хопіць часу на сон, байцы.
Кравец адышоўся і скамандаваў:
– Аддзяленне! Вакол часткі два круга бягом марш! Хлопцы без прамядленняў кінуліся выконваць загад.
– Радавы Шмялёў! – паклікаў сяржант. – Адкажы, з якім загадам цябе пасылаў генерал Стральцоў?
– Даставіць сакрэтны пакет у суседні авіяполк. Была чутка, хутка сумесныя вучэнні з натаўцамі. Пачуўшы навіну, Вацлаў глыбока задумаўся.
* * *
Наступнай раніцай прыехаў генерал Стральцоў. Ён доўгі час аб нечым размаўляў з камандзірам роты, пасля чаго ў казарму выклікалі сяржанта Краўца. Не чакаючы добрых вестак, Вацлаў завітаў у кабінет, дзе ўжо сабралася некалькі чалавек з камандавання.
Кравец выцягнуўся смірна і прыкідваў у думках, чым выклікаў увагу генерала.
На стале перад камандзірамі ляжала карта, памечаная чырвонымі кружкамі і квадрацікамі.
– Сяржант. У нас разгортваюцца вучэнні, сумесныя з войскамі НАТА. Сэнс вучэнняў – выпрацаваць зладжаныя мерапрыемствы супраць глабальных тэрарыстычных дзеянняў, – пачаў камандзір роты. – Наколькі ведаюць прысутныя, штогод павялічваецца моц азіяцкіх краін, што вельмі недаспадобы амерыканцам. Нахабныя натаўцы імкнуцца ўсюды панатыкаць свае базы, што ў сваю чаргу недаспадобы нам. Быццам бы ў саюзных краінах адсутнічае ўласная моц, якую можна супрацьпаставіць тэрарыстам.
Сцэнарый гульні наступны: аб’яднаная групіроўка тэрарыстаў “Зялёны сцяг” ідзе на захоп Еўропы. Частка іх арміі захапіла Турцыю, частка заняла Венгрыю з Югаславіяй, Чэхіяй і іншымі, частка засела ў Карпатах.
Ёсць звесткі, перададзеныя знешняй разведкай, што тэрарысты плануюць захапіць чацвёрты энергаблок атамнай электрастанцыі ў Чарнобылі і з гэтай нагоды пасылаюць дэсантгрупу з некалькіх танкаў, грузавых аўтамашын і баявых машын пяхоты. Наша задача – выявіць групу і знішчыць паветраным ударам. Падрабязнасці растлумачыць таварыш генерал.
Генерал Стральцоў адкашляўся і ўзяў чырвоны маркер.
– Ролю тэрарыстаў па ходу вучэнняў узялі на сябе амерыканцы. Янкі занялі пазіцыі для наступлення вось тут і тут, – генерал пазначыў на карце. – Вось тут знаходзяцца нашы з натаўскімі войскі, якія будуць весці супраціўленне праціўніку. Аперацыя пачынаецца праз суткі. Чацвёрты блок – аб’ект стратэгічны. Амерыканцы баяцца мажлівасці здзяйснення тэракту ў ім, як баіцца і ўся Еўропа. Прынамсі, мы таксама. Наша галоўная справа – не памыліцца. Наконт прыгаданага дэсанта тэхнікі пакуль стаіць пытанне. Разведка магла і даць маху. Але з энергаблокам павінна штосьці здарыцца. Каб яго ўзараваць, дэсант тэхнікі зусім не патрэбны. Мы разлічвалі на паветраны ўдар па блоку. Але гэта адпадае. Супраць нашых і натаўскіх самалётаў тэрарысты не сунуцца. Застаецца мажлівым толькі касмічны ўдар. Якім чынам? Не разумею. Гэта гульня янкі. Верагодна, яны спусцяць што-небудзь зверху, штосьці, здольнае паўплываць на энергаблок. Таму неабходна шукаць не толькі верагодную калону тэхнікі, але яшчэ штосьці незвычайнае, нязвыклае, сам не ведаю што. Але ведаю, гэта павінна адразу кінуцца ўвочы. Зразумела?
– Адсюль, адсюль і адсюль, – генерал пакідаў рысачкі на карце. – Выйдуць разведгрупы сумеснай арміі – нашай і натаўскай. Ім належыць перайсці тэрыторыю праціўніка. Атрымаецца ці не – невядома, таму скажу асноўнае, – Стральцоў абвёў усіх позіркам. – Мы вырашылі пераплюнуць натаўцаў і адправіць нашага чалавека.
Настала паўхвілінная цішыня.
– Вось тут, – камандуючы паказаў на карце, – параўнаўча вузкі калідор забруджанай зоны, куды амерыканцы не адважацца паказаць носа. Сілы тэрарыстаў гэту тэрыторыю не занялі. Калідор даўжынёй дваццаць кіламетраў, пастаянна пашыраецца і далучаецца да дзесяцікіламетровай зоны вакол рэактара. Твая задача, сяржант, прайсці гэты калідор, выявіць актыўнасць праціўніка і навесці на яго групу нашых самалётаў. Заданне ясна?
– Спраўлюся, – па звычцы адказаў Кравец.
– Запомні, як толькі навядзеш самалёты, пакідай тэрыторыю. Бомбы і ракеты паляцяць сапраўдныя, не цацачныя. Мы павінны знішчыць дэсантыраваны натаўцамі пакуль што невядомы аб’ект. Назавіце яго бронекалонай ці іншай трасцай, сутнасць не зменіцца.
– А людзі? – раптам спытаў Кравец.
– Людзей там не будзе. Назва аперацыі “Паляванне на дзіка”. Ты павінен справіцца за сорак восем гадзін, зразумеў? Мы павінны паспець першымі. – Генерал Стральцоў павярнуўся да астатніх. – А мы выйграем у любым выпадку. Па-першае, мы пакажам натаўцам, што на сваёй тэрыторыі можам справіцца самі, па-другое… Лётчыкі адпрацуюць у справе новае ўзбраенне.
Калі сяржант выйшаў, яго пазваў старшына.
– Адзін справішся, Вацлаў?
– Спраўлюся…
– Глядзі, на ражон не лезь. Галоўнае, выйдзі на аб’ект, як толькі ўбачыш штосьці дзіўнае, не адкладаючы радыруй на базу.
З грудзей Краўца вырваўся працяглы ўздых.
– Не вяжыцца ў мазгах пачутае, таварыш старшына.
– У сэнсе?
– Дакладнасці няма. Пайдзі туды, не ведаю куды, вазьмі то, не ведаю што. Не разумею, пра што генерал плёў.
Старшына паціснуў плячамі.
– Я таксама не вельмі цямлю. Таму і раю, не лезь на ражон. Галоўнае ў нашай справе што? Манёўры, а не вайна.
– Там тэхніка, самалёты, штурмавікі, што я зраблю адзін?
З гэтымі словамі Вацлаў развярнуўся і пабрыў рыхтавацца да аперацыі.
– Бывае, адзін выйграе ўсю вайну, калі апынецца ў патрэбным месце своечасова, – прамармытаў у след старшына.
* * *
Верталёт завіс у самага краю лясной паляны ў пятнаццаці метрах над зямлёй. Вінты гналі вецер, які прыгінаў маленькія дрэўцы, кусцікі, перамешваў бруд з травой.
Унізе разгарнулася барацьба. Мацёры воўк напаў на здаравеннага дзіка, кусаў, хапаў за каўнер, паступова рваў на кавалкі. Хутка ўсё было скончана. Драпежнік прыняўся снедаць. Кравец даў знак пілоту знізіцца бліжэй.
– Пасля аварыі ў 1986 годзе тутэйшыя жывёліны амаль ніколі не сутыкаліся з чалавекам. Яны не баяцца людзей і размнажаюцца хутчэй, чым мы. Такое тут – паўсюдна, – запэўніў суправаджаючы.
Вацлаў хістануў галавой і скочыў вонкі. Воўк нават не звярнуў увагі.
Хто сказаў бы, што ў першай палове дваццаць першага стагоддзя ў самым цэнтры цывілізацыі яшчэ існуюць самыя дзікія мясціны на планеце? Мёртвыя, пакінутыя на дзесяцігоддзі вёскі, горад-здань і вялікія тэрыторыі, лясныя масівы, балоты, азёры – усё ўтварала небяспечную для чалавека Зону. Здаецца, хтосьці ўтварыў небывалы, неверагодны эксперымент, здзейсніў мары многіх фантастаў.
За дзесяцігоддзі Зона зрабіла выклік цывілізацыі. Буйная раслінасць паланавала вызваленыя ад чалавека тэрыторыі. Адрадзіліся многія віды жывёл і птушак, занесеных у Чырвоную кнігу. Усталявалася свая, амаль першародная экасыстэма. Шматколькасная звярына абжылася ў лесе на месцах пакінутых людскіх селішчаў, якія нагадвалі пакінутыя індзейскія гарады ў Мексіцы. Лагічна меркаваць, што ў свой час насельнікі Амерыканскага кантынента таксама пакідалі свае абжытыя тэрыторыі з-за нейкай экалагічнай катастрофы.
Увесь свет існуе па сваіх законах, Зона – па сваіх. Сарцавіна зоны – саркафаг чацвёртага энергаблока. Ніхто на свеце дакладна не ведае працэсаў у разбураным рэактары. Пра тое, які ўплыў аказвае ён на Зону, уявіць зусім цяжка. І на галоўнае пытанне – калі гэта ўсё скончыцца – адкажа, бадай, толькі Усявышні. Факт, Зона ўварвалася ў наша жыццё, зрабілася часткай нашага існавання, паўплывала на нашыя лёсы і лёсы нашых нашчадкаў. “Самае горшае – мы яе ўтварылі ўласнымі рукамі, мы парадзілі Зону”, – разважаў Вацлаў Кравец.
Дзясятак кіламетраў праз лес амаль нішто для сяржанта, трэнірованага армейскай службай. За дзень павінен прайсці ўвесь намечаны шлях, ва ўласных сілах ён не сумняваўся.
Водар летніх траваў свярбеў у носе. Наваколле здавалася казкай. Лясныя гукі, птушыны гоман, трэск старых сосен, ідылія… Зусім не скажаш, што ідуць ваенныя вучэнні, і хутка хтосьці прыляціць, скіне бомбы.
Крок за крокам Вацлаў прасоўваўся далей. Пераадолеў яр, уткнуўся ў непралазны ельнік, абчэплены павуціннем, без асаблівых намаганняў выкараскаўся. Грыбоў вакол было шмат – пузатыя баравікі, падасінавікі, лісічкі. Кравец шкадаваў, што нельга іх браць.
Раптоўна за паласой гушчару намаляваўся вельмі сюррэалістычны відарыс: некалькі саржавелых чыгуначных цыстэрн, прымацаваных да цеплавоза.
Сяржант спыніўся нерухома, лічыльнік радыяцыі на поясе ледзь не захлынуўся, папярэджаваючы аб нябачнай пагрозе.
Ён наблізіўся да цягніка, увагу прыцягнула састарэлая шыльда. Кравец падняў першую патрапіўшую ў рукі галінку, прачысціў ёй металёвую бляшку на паверхні цеплавоза і прачытаў выціснутыя літары “Абслугоўванне ЧАЭС. 1986 год”.
– Рэшткі старажытнай цывілізацыі… – Сам сабе прамармытаў сяржант. Падобнага дабра тут зашмат.
Сонца неўзабаве пераваліла за поўдзень. Кравец абмінуў невялікае балотца, бурболіўшае невыносным смуродам. Ад тванлівага дурману ледзь не забалела галава. Потым ў чашчобе мільгануў воўк.
Кіламетры праз два сяржант вырашыў адпачыць і зрабіў прывал. Дастаў карту, пазначыў пройдзены шлях, задумаўся. Згодна з картай, маршрут разведчыка хутка выводзіў на пакінутае селішча, пазначанае як Трыполле. Мёртвая вёска была далёка па-за тэатрам баявых падзей і магла паслужыць далейшым арыенцірам. За селішчам праз некалькі кіламетраў у паўночна-ўсходнім накірунку пачыналася зона мажлівай высадкі варожага дэсанта.
Вацлаў зірнуў на гадзіннік. Летам сонца садзіцца позна, відно ў лесе будзе яшчэ гадзін да дзевяці-дзесяці. Часу поўна. Ён падняўся і пакрочыў далей у напрамку Трыполля.
Раптоўна рэха прынесла далёкія гукі выбухаў. Адзін, другі, трэці. Быццам рваліся бомбы.
Вацлаў прыслухаўся, пачакаў, гукі не паўтарыліся.
Неўзабаве пачаўся туман. Вацлаў асцярожна ступаў па моху, аглядаўся па баках. Туман з кожным крокам узмацняўся. Быццам з неба спусцілася воблака. Зніклі птушыныя спевы.
Туман быў вельмі незвычайным. Не адчувалася вільгаці ў паветры. Быццам не туман гэта, а нейкая мяжа. Ззаду ўсё ясна бачна – а наперадзе густы кісель, хоць нажом крамсай. Незразумелая фізічная з’ява.
Метраў праз сто паказалася напаўразбураная трухлявая хата, гнілыя бярвенні якой пагражалі вось-вось рассыпацца.
“Зямля на небасхіле”, – падумаў Кравец.
Мёртвае селішча выплыла адзінокай ненаселенай выспай у лясным акіяне. Першая самшэлая хата нагадвала Лятучага Галандца.
Разведчык на хвіліну спыніўся. Недзе над галавой раздаўся клёкат. Ад нечаканасці Вацлаў жагнуўся і задраў галаву ўверх. Праляцеў бусел, падобная на авіялайнер птушына выпісала кола і села на бліжэйшую страху.
Раптам Кравец заўважыў, што буслоў у пакінутым селішчы безліч. Многія сядзелі на гнёздах.
Вёска, пазначаная на картах як Трыполле, аказалася невялікай – усяго дванаццаць хат, адна горш за другую. Адзінымі насельнікамі тут былі буслы ды некалькі лісіных сямействаў, што хаваліся ў вырытых пад хатамі норах. На разведчыка ніхто не звяртаў увагі. Чалавека ў маскхалаце з рознымі прычындаламі за плячыма і аўтаматам у руках тутэйшыя насельнікі бачылі ўпершыню, таму не баяліся.
Кравец выбраў больш-менш цэлую хату і вырашыў спыніцца каля яе. Разведчык скінуў з плячэй амуніцыю, паклаў побач з армейскімі трантамі аўтамат і, наблізіўшыся да хаты, што зеўрала пустымі вачніцамі-вокнамі, асцярожна пераступіў напаўразвалены ганак. Сяржанта Краўца апанавала цікаўнасць.
У нос ударыў цяжкі гніласны водар. Стары дах напалову абваліўся, толькі над фасадам трымаўся нейкім цудам. Скрозь агромністыя дзіркі зверху праступала святло. Хату даўно абрабавалі марадзёры.
Вацлаў зрабіў некалькі крокаў. У мёртвай будыніне панавалі павуцінне, цішыня і ноч. Ён патаптаўся крыху, адзначыў, што за дзесяцігоддзі ніхто сюды не завітваў. Ён першы. І што ён забыўся ў прасякнутым радыяцыяй гіблым месцы?
“Сэрца мудрага ў доме плачу”.
Падумалася, наколькі чужое для зямлі гэта месца – Зона. Брудная пляміна на геаграфічнай карце, месца для бадзяжнікаў, адвергнутых грамадствам. Адстойная тэрыторыя, куды звозяць рознае ламачча ды ладзяць баявыя вучэнні, дзікая для людзей і таму варожая, злавесная, пагражаючая радыяцыяй, тванямі і драпежнікамі. І толку з тых армій міжпланетных станцый, калі пад бокам разраслося такое бескантрольнае ліха?
Кравец павярнуўся і падаўся вонкі.
* * *
Крыкі і аўтаматная страляніна пачуліся знянацку, неспадзявана. Зусім побач. Гукі зыходзілі з глыбінь бялесага туману, недзе з самага эпіцэнтра. Вацлаў імгненна захінуўся маскхалатам і кінуўся на шум, прыгінаючыся да глебы. Ён дабег да бліжэйшай хаты, схаваўся за сцяну, асцярожна выглянуў у бок пачутых стрэлаў. Ватны кісель засціў наваколле. Сяржант упаў на зямлю і папоўз метр за метрам. Гукі ўзмацніліся.
Тлумачэнняў выстралам Кравец не знаходзіў.
Задрыжэла паветра. Твар Вацлава абдала жарам.
Туман знік, нібыта ад узмаху чароўнай палачкі. Разведчык працёр вочы, а потым здранцвеў ад нечаканасці.
Неба набыло глыбокі блакітны колер, ззяла гарачае сонца, вялікае поле раскінулася наперадзе. А на полі…
Валасы на галаве разведчыка заварушыліся ад жахлівага відовішча. Ён выхапіў бінокль і прыклаў да вачніц.
У бок пакінутай вёскі па полю цягнуліся танкі, перад якімі беглі безабаронныя людзі. У паветры стаяў страшэнны лямант, плач, крыкі адчаю і болю. Стракаталі кулямёты. Людзі з крыкам падалі, валіліся на глебу.
Вацлаў не верыў вачам.
Побач з танкамі на процілеглым краю поля паказаліся людзі ў старажытных формах вермахта са “шмайсерамі” наперакід. Чорныя каскі блішчэлі на сонцы. Салдаты ішлі доўгім шэрагам, ланцугом. Іх грозныя постаці выразна бачыліся ў бінокль.
У гарляку Краўца ўсё перасохла. Ён выцягнуў трубку сувязі і, парушаючы інструкцыі, датэрмінова выклікаў штаб.
Тэрарысты ў эсэсаўскіх формах, аўтаматы страляюць сапраўднымі кулямі, людзі з крывавымі плямамі на адзенні падаюць і не ўстаюць. Вацлаў гатовы паклясціся, адзін бедалага апынуўся пад магутнымі танкавымі тракамі. Гэта не вучэнні, – вайна, і тэрарысты ў ёй сапраўдныя. А ён – адзін!
“Выклікаю базу! Паўтараю, выклікаю базу! У мяне пазаштатная сітуацыя. Прыём… прыём…” – сяржант настойліва выклікаў аператара. Лінія маўчала. Кравец ліхаманкава націскаў клапыжкі іншых каналаў. Дарэмна. Сувязь адсутнічала.
Вацлаў вылаяўся, схаваў трубку на месца, ізноў прыпаў да бінокля. Адкуль у глушы, у самым цэнтры Зоны з’явілася мірнае насельніцтва ў такой колькасці, разведчык не ведаў.
Маскхалат, абвешаны штучным лісцем, добра хаваў байца. Зблізу сяржанта можна было прыняць за невялікі пагорак.
З лесу паказалася яшчэ адна група аўтаматчыкаў у нямецкіх формах. Людзі, што ўцякалі ад фашыстаў, спыніліся. Шлях адступлення аказаўся адрэзаным. Люта брахалі сабакі – грамадзістыя адкормленыя аўчары. Да слыху данесліся загады на нямецкай мове.
Сяржант адчуў жах і струменьчык халоднага поту на спіне, калі метрах у дзесяці яго абмінуў здаровы бугай са “шмайсерам”.
Вацлаў утапіўся ў глебу і ляжаў нерухома. Бінокль давялося непрыкметна схаваць як непатрэбную цацку.
Танкі спыніліся. Сярод тэрарыстаў вылучыўся адзін, відаць, самы галоўны. Ён размахваў рукамі і аддаваў загады. Людзей пачалі заганяць па аднаму-двух у стаяўшую побач звычайную сялянскую пуню.
“Светлыя нябёсы! Вылюдкі спаляць бедалаг”, – здагадаўся Кравец.
Ён ізноў спрабаваў выйсці на сувязь. Эфір безнадзейна маўчаў.
Сяржант сціснуў зубы. Ад яго адзіночнага ўмяшання толку аніякага не прадбачыцца. Ён пакрысе прыняўся адпаўзаць назад. Аперацыя скончылася яшчэ да пачатку.
Метр за метрам разведчык адпаўзаў за хату, паўз якую ён сюды прыйшоў.
Фашысты метадычна зганялі людзей на месца расправы – маладых жанчын з дзецьмі, старых. Лямант, крыкі, брэх нацкаваных аўчароў не сціхалі.
Непрыкметнаму адыходу сяржанта перашкодзіла падзея, якую нельга прадбачыць наперад. З шэрагу мірных жыхароў раптоўна аддзялілася дзіця, якое з усіх ног пабегла ў накірунку Вацлава. Малое з лямантам, пятляючы нібы заяц, кіравала прама на разведчыка. Хтосьці з карнікаў узняў “шмайсер” і даў кароткую чаргу веерам. Малое імгненна ўпала і заціхла.
Кравец спыніўся, агледзеўся і ўпотай папоўз да дзіця. Заўважыў тое, чаго не ўбачылі карнікі, малое яшчэ ледзьледзь краталася.
Хутка дым засціў сонца, вецер ганяў смурод паленага мяса, чад бярвення ад спаленай пуні.
Тэрарысты зніклі. Страшэннае вогнішча дагарала. Сяржант папоўз да параненага дзіця. Ім аказаўся хлапчук гадоў дзевяці-дзесяці. Ён ляжаў у непрытомнасці, раскінуўшы рукі.
Куля трапіла ў нагу, але не кранула косткі. Хлапчук страціў прытомнасць з-за балявога шоку, чым і выратаваўся. Праўда, згубіў зашмат крыві.
Сяржант дастаў паходную аптэчку, апрацаваў антысептыкам рану, перавязаў стэрыльным бінтам. Падумаў і зрабіў два ўколы з біялагічна актыўнымі рэчывамі, стымулюючымі працаздольнасць сэрца.
З-за страты крыві малое магло сканаць. Дзякуючы ўколам, хлопчык пратрымаецца гадзін дванаццаць. Гэтага павінна хапіць да прылёту медверталёта з бліжэйшай базы. Але як яго выклікаць? Сяржант кусаў вусны. Потым усхапіўся, намерваючыся забраць малое і схавацца ў лесе.
Ён узяў хлопчыка на рукі, як нечакана за спінай пачуўся шоргат і ў плечы ўперлася штосьці цвёрдае.
– Хальт! – прагучала нібы прыгавор. – Партызанэн?..
* * *
Апошнія дні штандартэнфюрэр СС Отто Кройц пакутваў на залішнюю нярвознасць. Рускія наступалі з усходу. Славутыя арыйскія войскі беглі назад, быццам пад націскам снежнай лавіны. Нібыта небаракі-загоншчыкі растармасілі ўзімку мядзведзя і потым драпалі падалей ад бярлогі. Штандартэнфюрэр быў упэўнены, сербануць немцы ліха на гэтай непрыветнай зямлі, калі Германія не прышле дадатковыя рэзервы і не зробіць новага ўзбраення кшталту ракет “Фаў”. Чырвоныя прарываліся штодзень, і іх з’яўленне ў тутэйшых мясцінах – пытанне часу. Са стратэгічнага гледзішча фюрэр памыліўся, увязаўшыся ў бойню з рускімі. Самы час адступіць да мяжы Саветаў, узмацніць іх і паспрабаваць мірныя перамовы са Сталіным. Хаця гэтая дзікая думка нарадзілася ў галаве Кройца пасля некалькіх порцый шнапсу. Якія там мірныя перамовы? Яны мелі месца перад вайной. Рускія ні ў якім выпадку не спыняцца, дабраўшыся да ўласнай мяжы. А тут яшчэ партызаны пад бокам нібы шыла ў срацы…
Гэта ўсё ў сукупнасці нервавала Отто Кройца. Яшчэ раздражняла прысутнасць группенфюрэра тайнага спецаддзела СС Дэніса Лутцэ і доктара Зільге, якія прыехалі з фартэцыі ордэна СС па распараджэнні самога рэйхсфюрэра з нейкай загадкавай місіяй. Нейкія анамальныя зоны, электрычныя палі, псіхічнае ўзаемадзеянне – ім у Германіі толькі ў цацкі гуляць. Отто Кройц быў упэўнены: вышэйшае камандаванне ні на ёту не разумее, што насамрэч адбываецца на перадавой і на захопленых рускіх тэрыторыях.
Цяпер высокія госці штандартэнфюрэра Кройца сядзелі разам з ім ва ўтульным пакоі і таксама пілі шнапс.
Отто Кройц марыў як мага хутчэй збавіцца ад Лутцэ і доктара Зільге.
– За перамогу Германіі! – прапанаваў пампезны тост, зусім не да месца, группенфюрэр Дэніс Лутцэ.
Кройц моўчкі хітануў галавой, уздымаючы свай келіх. Доктар Зільге ледзь прыгубіў напой і ўважліва сачыў за прысутнымі.
– Мяркую, ваш прыезд – не толькі інспекцыя становішча ў войсках СС у рэгіёне, – пачаў Кройц.
– Прынамсі так, – згадзіўся Лутцэ і пытальна выгнуў бровы. – Але ж на недахоп інфармацыі вы не скардзіцеся.
– У нас тут свае крыніцы.
– Адкуль? Няўжо гестапа асабіста даклала вам аб мэтах майго візіту? – скептычна спытаў Лутцэ.
– Інтуіцыя, гер групенфюрэр. Інтуіцыя і логіка.
– Калі так… Хаваю ўласны скептыцызм глыбей.
– Здагадаецца і школьнік, гер Лутцэ. Няўжо рэйхсфюрэр выправіў навукоўца… – Кройц шматзначна глянуў на доктара Зільге, – …інспектаваць элітныя батальёны. Адной вашай асобы больш чым дастаткова.
– Доктар Зільге прадстаўляе сабой вельмі важны аддзел рэйха. Не забывайце, што ён тут інкогніта. Вы чулі пра спадчыну продкаў?
– Упершыню, – развёў рукамі Кройц.
– “Анэнэрбэ”. У свой час наш вялікі фюрэр ускладаў на аддзел шмат надзеяў, але… – у сваю чаргу Лутцэ развёў рукамі. – “Анэнэрбэ” не апраўдала даверу, і зараз фармальна не існуе. Праўда, асобныя доследы ў розных галінах навукі, зробленыя докатарам Зільге пад час працы ў “Анэнэрбэ” прыцягнулі ўвагу рэйхсфюрэра, і шаноўны гер Зільге зараз займаецца доследамі ў ордэнскім замку.
– А чым займаўся гэты ваш “Анэнэрбэ”? – пацікавіўся Кройц.
– Доследамі сусветных таямніц, калі казаць напрамкі. Кройц памаўчаў, наліў яшчэ шнапса.
– Паглядзіце вакол, гер групенфюрэр, – сказаў ён, прааналізаваўшы пачутае. – Тутэйшыя лясы поўныя балот і туманаў. Жыхары тут дзікія, у вочы не бачылі цывілізацыі. Нашыя людзі гінуць штодзень, цягнікі ляцяць пад адхон. Карныя аперацыі не дапамагаюць утаймаваць усіх. Бясследна прападаюць салдаты, афіцэры. Мы трацім давер нават да мясцовай паліцыі. Усё навокал звязана неверагодным партызанскім павуціннем. Баявы дух салдат падае, не дапамагае нават славутая гебельсаўская прапаганда. Да прыходу савецкіх войскаў лічаныя тыдні, мы амаль прайгралі вайну.
– Асцярожна з агучваннем уласных поглядаў, штандартэнфюрэр, – рэзка перабіў Лутцэ.
– Я не погляды выказваю. Я звяртаю ўвагу на рэальны стан рэчаў.
Кройц устаў, наблізіўся да вакна, заклаўшы рукі за спіну.
– Паверце мне, шаноўны гер Лутцэ, гэта самая непрыветная зямля, якую я бачыў за ўсё жыццё. Тут не Еўропа, акрамя партызанаў і сакрэту баявога духу тутэйшых насельнікаў, ніякіх іншых сусветных таямніц тут не існуе і не было спрадвеку!
– Супакойцеся, Кройц, – адказаў Лутцэ. – Разумею ваша абурэнне. Усе чакалі паспяховага бліцкрыгу, але ж хто ў Рэйху мог уявіць, наколькі мужнымі і гераічнымі салдатамі акажуцца рускія? Я ўпэўнены, перамога будзе за намі, мы яшчэ возьмем рэванш. Але ж гэтыя размовы – палітыка. Пакінем яе палітыкам, а мы людзі ваенныя, вернемся да нашай справы. Мая вам карысная парада, Кройц: калі не хочаце трапіць у гестапа, часцей маўчыце.
Отто Кройц вярнуўся і сеў у крэсла.
– Давайце хутчэй скончым размову наконт таямніц “Анэнэрбэ”, – прапанаваў ён, зірнуўшы на гадзіннік і стомлена пазяхнуў. – Я вас падману, калі стану запэўніваць, што мне цікава мэта візіту доктара Зільге.
– Няхай гер доктар сам распавядзе, – прапанаваў
Лутцэ, звяртаючыся да навукоўца. Зільге пракашляўся і ўключыўся ў размову.
– Мяне цікавяць паветраныя з’явы, нестандартныя праяўленні прыроды ў гэтым краі.
– Што маецца на ўвазе?
– Незвычайныя туманы, якія вы прыгадвалі ў рапартах.
– Туманы як туманы, – паціснуў плячамі Кройц. – Мясціны балоцістыя, зашмат тваністыя. Увогуле, туманы тут амаль заўсёды.
– Туман, цікаўны мне, мае іншую прыроду, – запэўніў Зільге. – Скажыце, гер Кройц, на ваша меркаванне, чаму знік без вестак атрад элітных байцоў СС?
– Маю толькі адзінае тлумачэнне – партызаны, – адказаў суразмоўца. – Канечне, назад з іх ніхто не вярнуўся, але я выслаў узмоцнены танкамі карны атрад. Мы спалілі тую вёску, дзе зніклі салдаты. Зараз там адно папялішча. І хачу адзначыць, тактыкі спалення мы прытрымліваемся заўжды. За кожнага нямецкага воіна мы знішчаем дзесяць чалавек ворага, як мінімум.
– Я папярэдне сабраў інфармацыю і атрымаў цікавыя вынікі. Калі злучыць рыскамі на карце ўсе месцы ўзнікнення туманаў, складаецца ўражанне, яны нейкім чынам наўмысна гуртуюцца вакол вёскі Трыполле. Дакладней, не ў самой вёсцы, а ў кіламетры побач. Нідзе больш не назіраецца настолькі дзівосных з’яваў.
– Прабачце, доктар, – перабіў Лутцэ. – Размова выпадкова не пра мажлівае сакрэтнае ўзбраенне рускіх?
– Ніколі. Наўрад ці мы маем справу з новай сакрэтнай зброяй Саветаў. Па-першае, да іх яшчэ далёка, па-другое, падобнае назіралася б не толькі вакол Трыполля. Поўна іншых населеных пунктаў.
– Як, па-вашаму, магла б дзейнічаць новая зброя? – спытаў Кройц.
– Не ведаю. Але факт: нямецкія салдаты баяцца гэтага туману. Як сведчылі многія з іх, калі ступіць у туман, чуюцца розныя незвычайныя гукі, гадзіннікі ідуць па-рознаму. З часам увогуле невядома што робіцца. Здаецца, пабудзеш у тумане пяць хвілін, калі вяртаешся – аказваецца, мінула тры-чатыры гадзіны. Чым, па-вашаму, гер штандартэнфюрэр, гэта з’ява тлумачыцца?
– Я не навуковец, гер доктар, я – баявы афіцэр. Наконт розных гукаў скажу наступнае. Вы бывалі у буйных баявых дзеяннях? Пабудзьце пры штурме стратэгічна важных высот, правядзіце там суткі без адпачынку і харчавання, пад адначасовы залп некалькіх сотняў гармат, танкаў, мінамётаў, адчуйце дрыжэнне зямлі, пабачце, як бясконцыя вогненныя шары коцяцца па полю, а вакол усё заслана тысячамі трупаў, гарантую – вы таксама яшчэ доўгі час будзеце чуць і бачыць тое, што невядома іншым. Зразумела, калі застанецеся жывым і не згубіце розум ад жаху. Салдаты стаміліся, доктар. Адсюль і галюцынацыі. Што тычыцца туману, салдаты баяцца партызан, якія могуць з туману высунуцца ў любы момант. Я ўвогуле чакаў свежыя сілы замест вашай інспекцыі, – на апошнім слове Кройц зрабіў націск.
– Разумею ваш сарказм, – Зільге паправіў акуляры. – Але ў “Анэнэрбэ” ў свой час праводзіліся доследы, дзе таксама мелі месца незвычайныя тумановыя з’явы. Вы не фізік, зразумела, вам цяжка растлумачыць, што насамрэч адбываецца…
Ён памарудзіў.
– Карацей, Зільге, – падштурхнуў Лутцэ, які дагэтуль маўчаў.
– Мне неабходна паглядзець на тое месца, пабываць там. Вы арганізуеце для нас экскурсію?
– У Трыполле? Калі ласка. Праўда, мы сёння спалілі названую вёску, літаральна за гадзіну да вашага з’яўлення. Калі вас цікавяць галавешкі, гер доктар, няма праблемы. Яны яшчэ тлеюць.
– Спалілі ўсё? – твар Зільге пазмрачнеў.
– Менавіта.
– І нічога не заўважылі незвычайнага?
– Ні кропелькі. Хіба што схапілі ў палон партызана, які спрабаваў дапамагчы параненаму рускаму хлопчыку. На золку пасля допыту яго расстраляюць.
– У сутнасці не важна, што вёска спаленая, – прамармытаў Зільге. – Хаця мясцовыя жыхары маглі штосьці засведчыць.
Доктар задумаўся.
– Шкада, вы не паспелі раней. Я мог паслаць карнікаў на дзень-два пасля вашых доследаў. Але цяпер ужо позна, – шчыра заверыў Кройц і вярнуў на стол пусты келіх.
– Партызана вы дапытвалі? – пацікавіўся Лутцэ.
– Не паспелі. Думаеце, ён скажа путнае? Я ўжо прыгадваў унутраную моц тутэйшых жыхароў. З любога скуру дзяры – будуць стаяць да апошняга. Шчыра скажу, каб не ведаў бы іх дзікунскую сутнасць, прыняў бы за сапраўдных арыйцаў.
Усталявалася цішыня. Отто Кройц падумаў, ці не ляпнуў ён залішняга, і зараз жа паведаміў:
– Слухайце. А вось партызан павінен вас зацікавіць, доктар Зільге. Вельмі незвычайна ён апрануты, і амуніцыя, і астатняе… – Штандартэнфюрэр пахістаў галавой. – Упэўнены, нідзе ў рускіх я не сустракаў нічога падобнага. Дый у немцаў таксама.
– Што вы маеце на ўвазе? – ажывіўся Зільге.
– Форма і знакі адрознення. Рускія такую не носяць! З крэсла падняўся группенфюрэр Лутцэ.
– Што ж, – прамовіў ён. – Варта паглядзець на палоннага.
* * *
Вацлаў Кравец ачомаўся ад шчымлівага болю ў патыліцы. Цела ныла, галава гула, раскалвалася. Няйнакш чымсьці жалезным гвазданулі, вырашыў сяржант і паварушыўся. У скуру ўпіліся вяроўкі. Ён ляжаў звязаным у віль-готным падвале, каменным мяшку з невялікім ваконцам пад столлю.
Вацлаў паспрабаваў сесці. Атрымалася не адразу. Калі вочы прызвычаіліся да паўзмроку, палонны зразумеў: ён тут адзін. Зброя, маскхалат адсутнічалі. На ім засталася звычайная армейская форма.
Кравец сагнуў ногі ў каленях, уперся ў ледзяны дол, адштурхнуўся. Перасунуўся такім чынам да самой сцяны. Перавёў дыханне, супакоіўся. Прыняўся аналізаваць становішча.
Мінулыя падзеі выплылі на памяць. Сумесныя вучэнні, спецаперацыя, пакінутае селішча ў цэнтры Зоны, сапраўдныя тэрарысты ў эсэсаўскіх формах…
Кепскае становішча.
Вацлаў спрабаваў вызваліцца з путаў. Беспаспяхова. Прыняўся чакаць.
Пасля вечнасці маўчання за дзвярмі ў яго камеру загрукаталі.
Увайшлі мужчыны ў ваенных формах з арламі і свастыкамі і хударлявая жанчына невялічкага росту. Нейкі час палонны і візіцёры разглядалі адзін другога.
Кравец заўважыў, што жанчына адрозніваецца ад тэрарыстаў выразам твару. У яе вачах чыталіся сполах і літасць. “Мабыць, заложніца”, – падумаў сяржант. Адзін з катаў даў знак, і жанчына пачала гаварыць.
– Мяне завуць Святлана. Я перакладчыца. Гаспадзін штандартэнфюрэр Отта Кройц, па-нашаму, калі не памыляюся, палкоўнік Кройц, жадае з вамі гаварыць.
“Нішто сабе! – пранеслася ў галаве Вацлава. – Нават палкоўнік… І імёны ў іх нямецкія, якраз да формы, і перакладчыца. Дзівосы!”
Эсэсаўцы чакалі.
– Лепш скажыце што-небудзь, – настойліва прашаптала жанчына.
Сяржант ніяк не цяміў, чаму тэрарысты “косяць” пад нямецкіх афіцэраў часоў апошняй вайны? Рысы твару еўрапейскія, ястрабіныя ледзяныя позіркі, у аднаго шрам на скроні. Хто гэта? Не баевікі ІРА… Новае згуртаванне неанацыстаў? Ды дзе, у раёне адселенай зоны, нападалёк ад разбуранага ядзернага рэактара? Гармідар нейкі.
Краўцу ўсё падалося наркатычным сном. Але рукі былі звязаныя насамрэч, вяроўкі са сном не вязаліся. Што ж, трэба паразмаўляць, нават калі суразмоўцы – здані.
– Дзе я? – спытаў Кравец.
– На тэрыторыі дыслакацыі элітнага батальёна СС, – прамовіла Святлана. – Тут усюды захопнікі.
– Шмат захопнікаў?
Адзін з тэрарыстаў штурхануў жанчыну і нешта доўга казаў па-нямецку.
– Гаспадзіна Кройца цікавіць, хто вы, дзе хаваюцца партызаны, ці іх шмат, раскажыце пра падполле, сувязных, колькі ў вас зброі, якія планы? Расказваць трэба хутка. Гаспадзін Кройц не трывае жартаў, – пераклала Святлана.
“Добра, хоць адразу не пужаюць расстрэлам”, – падумалася Вацлаву.
– Перадайце, мяне завуць Пеця Коржыкаў, я ўвогуле прыляцеў з Марса, – з’едліва адказаў Кравец. – Мая талерка схаваная ў прыдарожным кустоўі. Мо шаноўны гаспадзін жадае зірнуць?
Святлана перавяла. Немцы раздражнёна штосьці прабурчэлі ахоўніку. Той перадзёрнуў затвор “шмайсера” і наставіў зброю на палоннага.
– Палкоўнік Кройц сардэчна раіць не ўпарціцца.
Кравец цяжка ўздыхнуў.
– А мо вы пераапранутыя натаўцы? – спытаў ён хутчэй у самого сябе. – Ламаеце тут Галівуд.
– Не. Яны самыя пародзістыя эсэсаўцы, – прашаптала Святлана.
– Са мною быў хлопчык, што з ім? – успомніў Вацлаў.
Жанчына ўзрушылася. Яе твар пасвятлеў, але імгненна накрыўся маскай абыякавасці.
– Хлопчык пад наглядам фельчара. Дзякуй вам, ён мой пляменнік. Слухайце, зманіце што-небудзь, мо адпусцяць гады. Нашыя ўжо наступаюць.
– Што мне зманіць? Хто нашыя? – горка адказаў Вацлаў. – Якія партызаны, сувязныя? Гэтыя людзі – вар’яты? Вы заложніца? Што тут адбываецца?
Святлана апусціла позірк.
– Шкада. Вас расстраляюць.
Ну вось, засталося чакаць смерці, разважаў Кравец, калі застаўся ў поўнай адзіноце. Гібель невядома за што ў час неспакойнага, але мірнага трэцяга тысячагоддзя.
Нягледзячы на стому і пройдзеныя кіламетры, спаць не хацелася. Узбуджаны мозг усебакова аналізаваў інфармацыю і лагічнага тлумачэння не знаходзіў.
Сяржант спрабаваў супакоіцца, аднавіць у памяці ўсе дэталі аперацыі. Здаецца, пералом адбыўся, калі Вацлаў забрыў у тумановую завесу. Нібыта на зло прапала сувязь, а потым і завіравала сёмая вада на кісялю.
* * *
Позняй ноччу доктар Зільге рупліва даследваў рэчы палоннага. Яму дапамагаў Лутцэ.
– Што вы скажаце наконт гэтага? – Зільге перадаў группенфюрэру ўльтранітавы зарад.
– Падобна на гранату, – Лутцэ ўзважыў прадмет у руцэ. – Новае ўзбраенне рускіх?
Афіцэр вярнуў зарад на стол. Узяўся аглядаць аўтамат з пульсмасавым нагнятальнікам. Доктар тым часам трыбушыў рэчмяшок.
– Зільге, адкажыце па шчырасці, чаму вас цікавяць гэтыя туманы? Кройцу можаце дурыць галаву, а вось мне мяркуецца, справа зусім не ў прыродных з’явах.
Лутцэ ўважліва даследваў затворны механізм.
– Маеце рацыю, гер групенфюрэр. Справа не ў тумане.
– А ў чым? – суразмоўца навёў аўтамат на пусты графін, стаяўшы на стале. Зброя зручна ляжала ў руках.
– Дакладна не ведаю.
– Баіцеся ляпнуць лішняе?
– Не. Мажліва мы маем справу з верагодным тэхнічным прарывам рэйха. Калі так, наступіць новая эра ў гісторыі.
– Тлумачэнне аб усім і не аб чым…
– Вы вывучалі фізіку, Лутцэ?
– Ніколі.
– Шкада. У свой час абвер выкраў у англічан трапіўшыя ім неверагодным чынам сакрэтныя доследы доктара Эйнштэйна аб міжпрасторавых сутарэннях часу. Дзіўна, доктар гэтыя доследы ніколі не рэкламаваў. Матэрыялы трапілі ў “Анэнэрбэ”, дзе доўгі час тэарэтычныя выкладкі Эйнштэйна спрабавалі рэалізаваць на практыцы.
– Мне гэта ні аб чым не кажа, – прызнаўся Лутцэ. – Сутарэнні часу… Не разумею.
– Вы чыталі Уэлса?
– Я рэаліст, Зільге, фантастыка не мой канёк.
– Дарэмна. Фантасты часцяком прапануюць досыць практычныя ідэі.
– Добра. – Лутцэ паклаў зброю на стол. – Уэлс паўплываў на доследы “Анэнэрбэ”?
– На “Анэнэрбэ” паўплываў фюрэр, а вось на мяне… – Ён вытрымаў шматзначную паўзу. – Уэлс выказаў думку аб мажлівых падарожжах у часе, Эйнштэйн абгрунтаваў змяненне часу тэарэтычна, а мне тое-сёе атрымалася здзейсніць на практыцы. Разумееце?
– Загадкава гучыць.
– Элементарна, Лутцэ. Вы не жадаеце адправіцца гадоў на сорак-пяцьдзясят у мінулае, пабачыць сябе ў дзяцінстве, пазнаёміцца з кайзерам, а мо вам цікава пабываць у эпоху Рымскай імперыі?
– А вы возьмеце ролю экскурсавода і галоўнага механіка машыны часу, – рассмяяўся афіцэр.
– Не жартуйце, – Зільге перастаў корпацца ў рэчах і цвёрда прамовіў: – Бадай, я першы, каму ўдалося зазірнуць за край бездані.
– Віншую, доктар, – Лутцэ паціснуў плячамі. – І якая яна, бездань?
– Палахлівая, – адказаў доктар пасля нядоўгага маўчання і вярнуўся да справы. – Але поўная неверагодных перспектыў. Больш істотных, чым атамныя доследы.
– Дык пры чым тут туман, вы так не адказалі.
– На мяжы сутарэння паралельных прастораў, калі хуткасць часу не кампенсуецца каэфіцыентам надлома ў вымярэннях…
– Можна без фізікі, доктар? – зморшчыўся, нібы ад зубнога болю, Лутцэ.
– Туманы не ёсць туманы. Калі прасцей, гэта святло. Святло іншых вымярэнняў. Іх можна атрымаць у лабараторных умовах з дапамогай неабходнага прыстасавання. Але я заўжды лічыў, што ў прыродзе павінны сустракацца анамальныя зоны, якімі злучаюцца розныя эпохі. Яны выконваюць функцыі дзвярэй у іншыя сусветы, паралельныя прасторы, іншы час. Упэўнены, у гэтых мясцінах з’явілася падобная анамалія, дзверы ў іншы свет. Верыце?
Зільге штосьці знайшоў і ўважліва разглядаў. Усталявалася цішыня. Групенфюрэр доўга пераварваў пачутае.
– Не веру, – нарэшце вымавіў ён.
– А што, па-вашаму, вось гэта? – з гэтымі словамі доктар працягнуў Лутцэ картку.
На ёй рускімі літарамі і лацінкай значылася “Сяржант 1-га аддзялення разведроты Вацлаў Кравец”. І дата выдачы, якую немцы і змаглі прачытаць: “5 студзеня 2015 года”.
– Здаецца, самы час больш істотна паразмаўляць з палонным… гм… партызанам, – сказаў уражана доктар Зільге.
Групенфюрэр заўважыў, як расхваляваўся навуковец.
* * *
Святлану апанавала трывога. Маладая жанчына хадзіла па хаце туды-сюды, спынілася каля расчыненага вакна. Увабрала паветра на ўсе грудзі. Душнай ноччу перакладчыцу не сунімала прадчуванне, што адбылося штосьці няўлоўна трагічнае. Яно яшчэ больш ўзмацняла боль ад сённяшняга спалення вёскі. Яна доўга ўзіралася ў цемру.
Партызаны чамусьці тыдзень не выходзілі на сувязь. Яна падрыхтавала шмат інфармацыі аб планах гітлераўцаў і не магла нікому іх перадаць.
З розуму не выходзіў сённяшні палонны. Напярэдадні кружыў савецкі самалёт-разведчык. Праляцела чутка, быццам бы яго збілі, але цела лётчыка каля абломкаў так і не знайшлі. Мо гэта ён зараз ляжыць у падвале камендатуры?
Святлана адчувала сябе вінаватай перад палонным. Нават сапраўднага імя не выведала, а ён выратаваў сына яе сястры. Вельмі карціла дапагчы рускаму.
У рысах палоннага жыло нешта знаёмае Святлане, не маглі яны сустракацца раней? Быццам бы не.
А яшчэ яна прадчувала, як над галавой сабраліся хмары. Святлана балансавала на вастрыні нажа, над прадоннем. Літаральна з першага дня, калі пачала працаваць перакладчыцай у немцаў, трымала сувязь з партызанамі. Уратавала многіх. Але месяц таму па райцэнтру пракацілася хваля павальных арыштаў. Паліцаі пахапалі сувязных і падпольшчыкаў. Пасля некалькіх дзён жорсткіх допытаў патрыётаў пазабівалі. Заставаўся толькі стары дзед Макар, да якога яна паслала пляменніка ў Трыполле пачуць хоць нейкую вестку ад партызан. Не дачакалася. І старога Макара болей няма. Згарэў разам з іншымі насельнікамі вёскі.
Цудам уцалела жанчына. Ніхто з сяброў не выдаў немцам перакладчыцу. Яна ведала, што да скону застанецца ўдзячнай тым маладым хлопцам і дзяўчатам, што загінулі на вайне.
Для іх вайна скончылася…
Святлана ведала: савецкія войскі не за гарамі, хутка будуць і тут. Яе гульня ў шпіёна з гітлераўцамі не можа цягнуцца бясконца. Яе выкрыццё – пытанне часу.
А тут на тое гора навязлівы штандарэнфюрэр Отта Кройц са сваімі назалеўшымі знакамі ўвагі. Святлана была маладой і прыгожай. Жарсць блакітнавокага бялявага арыйца падбухторвалася з кожнай папойкай, і жанчына разумела – не мінаваць ёй бяды.
Пасля доўгіх напружаных роздумаў Святлана вырашыла – пара ўцякаць. Прама зараз, сённяшняй ноччу, у лес да сваіх.
– Не спіцца? – раўнуў з цемры голас.
Ва ўзніклай постаці жанчына пазнала паліцая.
– Збірайся, – сказаў той. – Немцы клічуць.
* * *
Вацлаў вельмі здзівіўся, калі ўначы яго развязалі і пад канвоем прывялі наверх. На стале ў цэнтры пакоя сяржант убачыў уласную амуніцыю і рэчы. Побач сядзелі двое афіцэраў і перакладчыца Святлана. Яму прапанавалі сесці ў крэсла. Кравец заўважыў, што адзін з афіцэраў быў вельмі расхваляваны, а другі глядзеў з выразнай цікавасцю. Вацлаў прыкінуў адлегласць да вакна, дзвярэй, зброі і да ахоўніка за плячамі. Уцячы будзе складана. Ён адкінуўся на спінку крэсла і спытаў:
– Мірныя перамовы?
Афіцэры пераглянуліся. У руках аднаго была сяржанцкая ксіва.
– Вац-лов Кро-вет-тц. – прачытаў па складах лацінскія літары мужчына ў акулярах.
– Рады пазнаёміцца, мяне завуць доктар Зільге…
Святлана старанна перакладала. Яна адчула палёгку, зразумеўшы, што гітлераўцам проста спатрэбіўся тлумач.
– Спадзяюся, я ведаю, адкуль вы, гер Вацлаў.
– І што?
– Вашыя амуніцыя, зброя… Вельмі цікавыя рэчы. Раскажаце нам? – Зільге павагаўся, потым узяў са стала стандартны радыёперагаворнік і аддаў сяржанту.
– Што гэта такое, напрыклад?
– Асцярожна, доктар, – папярэдзіў Лутцэ. – Раптам вы даеце зброю?
– Не думаю, што гэта штуковіна страляе або ўзрываецца.
Вацлава вельмі здзівіла пытанне эсэсаўца. Тэрарысты, ды не ведаюць стандартны перадатчык, падобны на сотавы тэлефон?
Ён зараз жа спрабаваў выйсці на сувязь. Адказам ізноў была цішыня. Кравец пакруціў непатрэбную рэч у руках і вымавіў:
– Не працуе. – Зільге пахістаў галавой.
– Прызнайцеся, якім шляхам вы трапілі да нас?
– Наземным.
– Зразумела, што не паветраным, хаця колькі дзён таму непадалёку збілі рускі самалёт, і цела пілота засталося нявыяўленым… Ведаеце, гер Вацлаў, вы цікавы для нас аб’ект. Мы не знішчым вас, калі вы згадзіцеся з намі супрацоўнічаць.
– Супрацоўнічаць? – перад Вацлавам замаячыла нітачка да свабоды. – А што мне прапануецца?
– Усё, што пажадаеце.
Кравец не зразумеў.
– Узамен вы едзеце з намі ў Германію, расказваеце пра вашу эпоху. Выкладваеце ўсё, што вам вядома. З майго боку я гарантую вам дастойнае пражыванне, уласны палац, грошы, палітычнае сховішча, урэшце, жанчыны, – усё, што толькі пажадаеце, – хутка казаў Зільге.
Кравец агаломшана слухаў, ён зусім заблытаўся.
– Германія?
– На выбар Аўстрыя, Швейцарыя, любое ціхае месца. Можаце пасяліцца ў замку СС, можаце жыць у Берліне, штодзень сустракацца з фюрэрам. Вы не пашкадуеце, што трапілі ў мінулае. Згаджайцеся, – прапанаваў доктар.
– Сустракацца з фюрэрам?
– Так, – абрадваўся доктар. – Вы абгрунтуеце развіццё Рэйха з пазіцыі вашай эпохі, распавядзеце пра будучую славу Германіі і арыйскай расы, і я гарантую, вы станеце лепшым сябрам Гітлера і Гімлера!
Вацлаў пакратаў далонню галаву, правяраючы, ці не паехаў дах. Ніколі ў жыцці тэрарысты не прад’яўлялі ТАКІХ патрабаванняў заложніку.
– Дазвольце спытаць, – Кравец перавёў дых. – На якім вы свеце?
– А вы? Вы ўсведамляеце, дзе зараз знаходзіцеся?
Вацлаў раззлаваўся. Яго раздражняла, што злодзеі або фанатычныя вар’яты, або прыкідваюцца імі.
– Людскіх патрабаванняў у вас часам не знойдзецца? Там, вызваліць таварышаў з турмы, спыніць забруджванне навакольнага асяроддзя, прадставіць чамадан долараў і самалёт, ці іншае.
– Шкада, – коратка сказаў, нібы адрэзаў Зільге. – Да паразумення нам далёка. У размову ўключыўся групенфюрэр.
– Дазвольце мне, – папрасіў ён доктара Зільге, потым падсунуў Вацлаву планшэт з маршрутам разведчыка. – Што гэта за карта?
“Чытаць не ўмееце, на некалькіх жа мовах”, – падумаў Кравец.
– Частка плану сумесных тактычных вучэнняў войскаў паўночна-атлантычнага альянса і аб’яднаных сіл Усходняй Еўропы і Расіі. Прыглядзіцеся, вы ў надзейных цісках.
Лутцэ пераглянуўся з доктарам.
– Вы ўсур’ёз лічыце, Зільге, наш палонны прыляцеў з будучыні?
– Упэўнены, групенфюрэр.
– Дык на чым ён прыбыў?
– Вось і спрабуем высветліць…
Пакуль афіцэры размаўлялі, Святлана хуценька перакінулася з Вацлавам некалькімі словамі.
– Не разумею, аб чым размова, таварыш Кравец, але вы ў сур’ёзнай бядзе.
– Сам бачу.
– Я паспрабую вас вызваліць, а вы дапамажыце мне адсюль уцячы.
– Згодны. Тэрарыстаў шмат?
– Калі маюцца на ўвазе карнікі, у райцэнтры іх атрад, але ёсць яшчэ паліцаі. Яны яшчэ горш.
– Хто яны насамрэч?
– Паліцаі з нашых, вядома, а вось эсэсаўцы з Германіі.
Вацлаў застагнаў, апусціўшы вочы долу, і ледзь стрымаў мацюкі.
– Пачакайце! – здагадаўся Зільге. – Я бачу вырашэнне праблемы. Гэты чалавек з будучыні звычайны салдат! Гер Лутцэ, ды ён сам не цяміць, як сюды патрапіў!
Доктар вельмі ўзрушыўся.
– Паслухайце, – ён звярнуўся да Вацлава. – Мы не патрабуем звышнатуральнага. Адкажыце, вы калі ішлі па лесе, сустракалі дзіўны туман, рэзкі, густы, зусім без вільгаці?
– Так, – згадзіўся Кравец.
– Вось яно, – доктар плескануў далонямі. – Анамалія, шаноўны Лутцэ, разрыў у часе. Скажыце, вы зможаце нас правесці на тое месца заўтра?
Зладзеі самі просяцца ў капкан. А раз так, ён зможа прывесці вар’ятаў да сваіх. У сэрцы Кравец парадаваўся.
– Згодны, – Доктар задаволена пацер рукі.
– Зільге, я слабы ў вашай навуцы, – пачаў групенфюрэр. – Мяне адольвае здаровы скепсіс. Вы ўпэўнены ў выніках паходу, адкажаце за бяспеку людзей?
Вочы доктара ліхаманкава блішчэлі.
– Кіньце, Лутцэ. На карце будучыня Германіі. Падумайце, іншае стагоддзе, іншае ўзбраенне, тэхналогіі, перспектыву немажліва апісаць! Мы наладзім кантакт і прывязем сюды зброю, якая значна мацней за сучасную, станем зусім непераможнымі! Да таго ж, верагодна, мы адшукаем зніклы атрад нашых салдат.
Для групенфюрэра апошні аргумент падаўся найбольш важкім.
– Дзярзайце, Зільге. Стырно вам у рукі, – згадзіўся афіцэр. – Калі так, пабачым, чаму вас так хвалююць туманы. Гм.
* * *
Да апоўначы Отта Кройц нажлукціўся шнапсу і бадзяўся па камендатуры. Завітаў у свой кабінет у пошуках спіртнога, выйшаў вонкі, зазірнуў у пакой, дзе вёўся допыт палоннага Краўца.
– Не губляеце дарэмна часу, – заўважыў п’яны штандартэнфюрэр.
– Вы, бачу, таксама, – з’язвіў Лутцэ.
– Перастаньце, – адмахнуўся Кройц і паставіў на стол пачатую бутэльку. – Выпейце са мной, пакуль ёсць, бо заўтра нас мо не стане на свеце.
Штандартэнфюрэр ікнуў, засунуў рукі ў кішэні штаноў. Лутцэ грэбліва паморшчыўся, расхрыстаны Кройц меў вельмі абразлівы выгляд, неадпавядаючы вобразу афіцэра вермахта.
– Раю вам адпачыць, – сказаў Лутцэ.
– Раеце мне? – Кройц дастаў адну руку і ткнуў сябе пальцам у грудзі. – Адпачыць?
Зільге пракашляўся каб запоўніць узніклую няёмкую паўзу. Лутцэ чакаў выкліку, п’яны суайчыннік напрашваўся на дуэль.
– Запомніце, Лутцэ, – прамовіў Кройц. – Адпачываць тут нельга! Ён прыняўся хадзіць па пакою.
– Абрыд гэты край. Надакучыла вайна. Мае людзі стаміліся. Мы не ведаем спакою! Ён спыніўся.
– Вас не мучаць начныя кашмары?
– Я сплю як немаўля, гер Кройц. – адказаў афіцэр.
– Таму што вы ў Германіі! Усю вайну седзьма ў тыле, носу не кажаце на перадавую, тыдня не пабылі на акупаванай савецкай тэрыторыі! – эмоцыі эсэсаўца выплёскваліся цераз край.
– Вам неабходна супакоіцца, – сказаў Лутцэ.
– Супакоіцца, калі штодзень пад бокам вораг? Пабачце вось… – Кройц дастаў з кішэні паперку і шпурнуў яе на стол.
“Смерць фашысцкім акупантам”, – прачытаў краем вока Вацлаў Кравец.
– Мо ваш палонны распавядзе, як лістоўка трапіла мне ў хату?
З гэтымі словамі Кройц схапіў бутэльку і прагна адпіў некалькі глыткоў.
– Я мушу рапартаваць наверх аб вашых паводзінах, Кройц.
– Рапартуйце, – Кройц сеў на крэсла. – Я ведаю, што нас ніхто не заменіць тут, а ваш рапарт ляжа разам з сотнямі іншых.
– Вы дазволіце нам завяршыць допыт? – умяшаўся доктар.
– Валяйце. – Кройц звесіў галаву і цяжка засоп.
Святлана прагна лавіла кожнае слова. Ніхто не запрыкмеціў, як збялела жанчына, убачыўшы лістоўку. Такія былі толькі ў яе. Стос лістовак яна атрымала ад камсамольскага лідара перад павальнымі арыштамі амаль месяц таму. Юнак збаўляўся ад улік, але гэта не дапамагло. Дзе адбыўся пракол? – ліхаманкава думала перакладчыца.
– Такім чынам, дамовіліся, – сказаў Краўцу доктар. – Я разумею, вы не ваюеце з Германіяй. Мы не ворагі, Вацлаў, так? Я прашу, не загадваю, а прашу, прывядзіце нас раніцай на тое месца, дзе вас паланілі салдаты вермахта. І там я ўсё вам растлумачу, даю слова. Вы ж зусім не ўсведамляеце, што тут адбываецца, так?
Сяржант згадзіўся.
– Паверце, вам лепш не адмаўляцца ад маёй прапановы, а дачакацца раніцы. У падвал вас болей не кінуць і не звяжуць, гарантую. Заставайцеся тут, – доктар паказаў на стол. – Ваша амуніцыя, калі ласка, мы ўсё адно не цямім у ёй. Гарэлка, закуска на ваша жаданне, мы гасцінныя людзі. Адпачывайце тут. Праўда, ахову мы пакінем, не думайце што-небудзь утварыць. І галоўнае, вам няма куды ўцякаць. Вакол поўна салдат.
“І без цябе ведаю”. – прабурчэў Кравец, калі Святлана старанна пераклала словы доктара Зільге.
– Не перашкодзіць крыху паспаць, – сказаў доктар групенфюрэру, соладка пазяхнуў і, узяўшы за локаць афіцэра, падштурхнуў да выхаду.
– Што вы робіце, доктар? – абурыўся Лутцэ за дзвярмі. – Чыстай вады вар’яцтва пакідаць палоннага вось так.
– Тссс. – Зільге прыклаў палец да вуснаў. – Папершае, акрамя намурзанага Кройца там яшчэ ёсць ахова, па-другое, у мяне з’явіўся план. Нам патрэбен дзясятак салдат.
* * *
– Сэрцам чую ліха, – дрыжачымі вуснамі прашаптала Святлана, апасліва назіраючы за сонным эсэсаўцам.
Вацлаў азірнуўся, ахоўнік са “шмайсерам” стаяў каля выхаду нібы каменны ідал. Сяржант вельмі шкадаваў, што ў яго зброі няма ніводнага баявога зарада. Асабліва не паваюеш.
П’яны Кройц раптам прачнуўся, блакітныя вочы немца гарэлі шаленствам. Ён схапіў лістоўку і паматляў ёю перад носам перакладчыцы.
– Цікава ведаць, дзе я знайшоў гэту рэч? – грозна зароў штандартэнфюрэр. Святлана задрыжэла, адчула, як душа хаваецца ў пяткі.
– Боязна? – яшчэ гучней распаляўся Кройц.
Яго ахапіла асалода ўдава, якому пашчасціла ўпаляваць труса. Падсмажаная алкаголем пачварнасць ката пераўтварала фрыца ў раз’юшанага звера.
– Фэрфлюхтышэ швайнэ! – вылаяўся Кройц і наліўся крывёй, яго вочы пачварна бліснулі. Скрозь сцятыя зубы эсэсавец працадзіў у Святланін напалоханы твар:
– Я вас усіх ненавіджу! Камуністы, чырвоныя, партызаны, падпольшчыкі – брыдота, свінні! Перакладчыца ўсхліпнула.
– Я даўно сачыў за табой, ведаў пра сувязь з партызанамі. Цябе не расстралялі, бо я чакаў, ты выведзеш на астатніх. Твайго апошняга сувязнога мы спалілі сёння ў Трыполлі. Мы непераможныя! – голас Кройца сарваўся на хрып.
