Читать книгу O chłopcach dla chłopców - Andrzej Jaczewski - Страница 6

1 ROZDZIAŁ Dojrzewanie, czyli jak człowiek staje się dorosły

Każdy z was wie, jak wygląda dziecko. I każdy z was wie, jak wygląda dorosły. Okres, kiedy człowiek przestaje być dzieckiem, kiedy gwałtownie rośnie, zmienia się fizycznie i psychicznie, nazywamy okresem dojrzewania.

Dziecko, kiedy się rodzi, jest małe – waży około trzech i pół kilograma i jest całkowicie zależne od dorosłych. Samo nie może sobie poradzić z najprostszymi czynnościami. A czy widzieliście kiedyś dziecko roczne? Ono już chodzi (nie zawsze sprawnie), samo stoi, mówi (czasem tylko pojedyncze wyrazy) i rozumie, co się do niego mówi. Bardziej rozwinięty jest przedszkolak, no a chłopiec 10-letni może być już zupełnie fajnym kumplem. W tym wieku chłopcy są już bardzo sprawni fizycznie i bywają nawet dobrymi sportowcami.

Jak widzicie, człowiek stale się zmienia. Pierwszy okres, kiedy rośnie, doskonali się, czyli nabywa nowych możliwości, umiejętności i coraz lepiej funkcjonuje w społeczeństwie, nazywamy okresem rozwoju.

Ale dziecko – czy to noworodek, czy niemowlę, czy 12-latek – to stale ta sama „kategoria człowieka”. To zawsze jeszcze dziecko…

Czym się różni dziecko od dorosłego?

Czym różni się zewnętrznie i w zachowaniu, możecie określić na podstawie własnych obserwacji w życiu. Te różnice nie są jednak najważniejsze, nie są jeszcze decydujące. Otóż dziecko od dorosłego różni się zasadniczo tym, że dorosły może mieć potomstwo, a dziecko jeszcze nie.

Z biologicznego punktu widzenia posiadanie potomstwa jest najważniejszą funkcją każdego żywego organizmu. Potomstwo gwarantuje ciągłość życia i przedłużenie gatunku; gwarantuje nieśmiertelność fizyczną, bo przecież w dziecku – jak się dowiecie dalej – jest część ciała jego rodziców.

Do tego zadania – posiadania potomstwa i jego wychowania – człowiek przygotowuje się od urodzenia do dorosłości.

Dziecko rozwija się przez całe swe dziecięce życie. Rośnie. Jest coraz większe i cięższe. To najłatwiej zauważyć, nawet przy powierzchownej obserwacji. Dziecko staje się coraz bardziej niezależne, a także samodzielne. Coraz lepiej może funkcjonować w rodzinie i społeczeństwie. Rozwija się, ale ciągle pozostaje dzieckiem.

Okres, kiedy przestaje być dzieckiem, a staje się człowiekiem dorosłym, nazywa się dojrzewaniem. Niekiedy mówimy, że jest to okres dorastania, a czasem – bardziej malowniczo, prawie poetycko – okres pokwitania.

Już z racji przemian, jakie w tym okresie zachodzą (dziecko staje się kimś dorosłym), możecie się domyślić, że jest to okres szczególny. Ale przyczyn, dla których uważamy okres dojrzewania za szczególny, jest więcej. Jest ich nawet bardzo wiele. Można streścić to krótko: od tego okresu zależy bardzo wiele w przyszłym życiu człowieka. Od przebiegu dojrzewania, od tego, co się teraz będzie dziać, zależy w dużym stopniu to, jakim człowiekiem będziesz w przyszłości jako dorosły.

Teraz tempo rozwoju staje się znacznie szybsze. Występują nowe, nieznane dotąd zjawiska. Zmieniacie się prawie w oczach. Ale trzeba pamiętać, że w tym okresie szczególnie łatwo o deformacje, o skrzywienie rozwoju. Jest to okres, który trzeba mądrze przeżyć.

Oczywiste jest, że w takiej sytuacji trzeba wiedzieć, jak się zachować. Aby to zrozumieć, należy poznać mechanizmy przemian, prawa rozwoju. To zrozumienie w ogóle ułatwi życie. Bywa, że młodzi w okresie dojrzewania martwią się jakimiś zauważonymi objawami – a może nie ma po temu powodu? Wiele zmartwień wynika z nieporozumień. Ale bywa też inaczej: coś jest nie w porządku, a młody nie dostrzega tego, nie stara się w porę zaradzić. I może rozwinąć się jakaś nieprawidłowość, która potem w życiu staje się ciężarem i bywa dużo trudniejsza do opanowania, naprawienia niż w okresie dojrzewania.

A więc – pomówmy o rozwoju, a zwłaszcza o dojrzewaniu.

Co decyduje o tym, że człowiek się rozwija?

Rozwojem kierują mechanizmy biologiczne. Bardzo wiele zależy od cech odziedziczonych po rodzicach, a mówiąc ściśle, po przodkach. Są to tak zwane cechy genetyczne. Genetyka – to właśnie nauka o dziedziczeniu. W ostatnich kilkudziesięciu latach poczyniła ona wielkie postępy, wyjaśniła wiele tajemnic, a także niektóre mechanizmy dziedziczenia.

W komórkach rozrodczych rodziców (o tych komórkach będziemy jeszcze szerzej mówić w dalszych rozdziałach) są zawarte pewne substancje. Mają one bardzo duży wpływ na potomstwo. Od ich składu zależy, jakie będzie dziecko, które z tych komórek powstanie. Te odziedziczone cechy nie wszystkie mogą ulec zmianie w dalszym życiu. Na przykład, jeżeli oboje rodzice są niskiego wzrostu i przekażą taki „program genetyczny” swojemu dziecku, to żeby robić nie wiem co, nie wiem jak próbować leczyć, dziecko i tak pozostanie niskie.

W komórkach rozrodczych rodziców jest również zapisany program określający przebieg i tempo rozwoju. Otóż są rodziny, w których wszyscy dojrzewają bardzo wcześnie, i takie, w których wszyscy dojrzewają bardzo późno. Zwłaszcza to późne dojrzewanie budzi często wiele niepokoju, bo naturalnie nie jest miło, gdy ktoś jest ciągle jeszcze fizycznie dzieckiem, a rówieśnicy są już daleko zaawansowani w rozwoju. Zaniepokojeni swym opóźniającym się rozwojem chłopcy zgłaszają się niekiedy do lekarza, prosząc o pomoc. Czasem takiej pomocy udzielamy, jeżeli jednak rozwój jest uwarunkowany genetycznie – nie umiemy i nie możemy ingerować. Ale do lekarza zawsze warto pójść, choćby po to, by upewnić się, że to, co nas martwi, nie jest chorobą. Natomiast z cechami genetycznymi trzeba się pogodzić. Jeżeli czegoś w żaden sposób nie możemy zmienić (na przykład zwiększyć lub zmniejszyć wysokości ciała), to pozostaje się do tego przyzwyczaić, a może nawet spróbować tę cechę polubić?

Dwa układy

Mechanizm dojrzewania, nauce już dość dobrze znany, jest regulowany przez układ nerwowy i układ hormonalny. Nie wiem, czy w szkole uczyliście się już o tych układach. Można także sięgnąć do encyklopedii, choć informacje tam zawarte mogą być trudne do zrozumienia. Tu, z konieczności, omówimy je w wielkim skrócie i uproszczeniu.

Człowiek zawdzięcza swą wyjątkową pozycję w świecie zwierząt, swe wielkie możliwości (np. uczenia się, tworzenia, myślenia abstrakcyjnego) wyjątkowemu rozwojowi tych układów, a zwłaszcza mózgu.