Читать книгу Cyfrowy warsztat humanisty - Anna Matysek - Страница 8

Z założenia najbardziej kompletnym źródłem informacji o piśmiennictwie jest bibliografia, czyli „uporządkowany zbiór opisów bibliograficznych dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest informowanie o istnieniu tych dokumentów, na ogół bez względu na miejsce ich przechowywania”⁵. Bibliografie tworzone są przez specjalistów, co sprawia, że stanowią one rzetelne wykazy piśmiennictwa, a bibliografie dziedzinowe są najlepszym źródłem informacji o publikacjach z danego obszaru tematycznego. Obecnie bibliografie coraz częściej ukazują się w wersji elektronicznej, najczęściej w formie baz danych, których interfejs wyszukiwawczy umożliwia szybsze i łatwiejsze odnalezienie prac na dany temat niż w bibliografiach drukowanych. W bazach bibliograficznych znajdziemy przede wszystkim opisy dokumentów – podstawowe dane, jak autor/redaktor, tytuł, miejsce wydania, rok i inne. Opisy często uzupełnione są o charakterystykę treści, np. słowa kluczowe, klasyfikację czy temat; w wielu źródłach znajdziemy też abstrakt. Rzadko otrzymujemy bezpośredni dostęp do treści dokumentu w wersji elektronicznej, toteż w przypadku interesującej nas publikacji będziemy musieli skorzystać z innych baz książek/czasopism lub katalogu biblioteki.

Najważniejszym zasobem bibliograficznym o najnowszych polskich publikacjach jest bieżąca bibliografia narodowa, opracowywana przez Bibliotekę Narodową (BN), w której możemy znaleźć opisy książek, czasopism, artykułów z czasopism, dokumentów elektronicznych, kartograficznych i dźwiękowych. Z perspektywy wyszukiwania materiałów do przygotowania publikacji naukowej najbardziej interesujący jest dla nas Przewodnik Bibliograficzny, wydawany od 1946 r. i rejestrujący opisy książek, oraz istniejąca od 1947 r. Bibliografia Zawartości Czasopism, w której zamieszczone są opisy artykułów z wybranych polskich czasopism, w tym od 2016 r. ze wszystkich czasopism naukowych. Przewodnik Bibliograficzny ukazuje się co tydzień, a Bibliografia Zawartości Czasopism co miesiąc w formie plików PDF, a opisy są w nich uporządkowane w działach tematycznych według schematu Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej. W kolejnych wydaniach bibliografii możemy na bieżąco śledzić najnowsze publikacje z interesujących nas obszarów tematycznych. Opisy bibliograficzne opracowywane są na podstawie egzemplarzy obowiązkowych otrzymywanych przez Bibliotekę Narodową, co może powodować braki w wykazach wynikające z tego, że nie wszyscy wydawcy przekazują egzemplarze wydawanych przez siebie publikacji. Wszystkie publikowane w Przewodniku Bibliograficznym i Bibliografii Zawartości Czasopism opisy znajdziemy w katalogu Biblioteki Narodowej dostępnym online (https://www.bn.org.pl/) oraz w bazach bibliograficznych w systemie MAK (http://mak.bn.org.pl/wykaz.htm). Poza ogólną bibliografią bieżącą Biblioteka Narodowa opracowuje bibliografie specjalne (dziedzinowe, retrospektywne), a ich wykaz znajdziemy na stronie BN (https://www.bn.org.pl/bibliografie/bibliografia-narodowa).

Oprócz bibliografii ogólnych w internecie udostępniane są też bibliografie dziedzinowe, rejestrujące publikacje z poszczególnych dziedzin lub kilku pokrewnych obszarów tematycznych. Bibliografie dziedzinowe są najbardziej szczegółowym źródłem bieżącej i historycznej informacji o danej dyscyplinie, rejestrują więcej tytułów czasopism niż Bibliografia Zawartości Czasopism, a także zawartość dzieł zbiorowych i inne typy dokumentów. Opisy często uzupełniane są o abstrakty, adnotacje dotyczące treści czy linki do pełnych tekstów. Przykładem takiej bibliografii, będącej źródłem informacji o polskim piśmiennictwie z zakresu antropologii kulturowej, społecznej, etnologii, etnografii, muzealnictwa i folklorystyki, jest Bibliografia Etnografii Polskiej (http://odie.ptl.info.pl/). W bazie znajdziemy prace naukowe i popularno-naukowe polskich etnologów od lat 20. XX w. do 2011 r., a także wybrane publikacje z pokrewnych antropologii dyscyplin humanistycznych i społecznych. Opisy bibliograficzne uzupełnione są o słowa kluczowe i dziedziny (zakresy tematyczne). Prace naukowe z filozofii możemy przeglądać w Polskim Indeksie Filozoficznym (http://pif.up.krakow.pl/index.htm). Mimo że baza nie jest systematycznie aktualizowana, to znajdziemy w niej opisy bibliograficzne książek i czasopism wydawanych w Polsce od 1945 r., a także artykułów, recenzji, sprawozdań i przekładów wybranych czasopism. Przydatnym źródłem informacji dla historyków jest Bibliografia Historii Polskiej (https://bibliografia.ipn.gov.pl/bhp/katalog-on-line/8338, Katalog.html), w której zamieszczane są opisy bibliograficzne książek i artykułów z czasopism dotyczących historii Polski w jej historycznych granicach, a także dziejów emigracji i Polonii. Wybrane opisy uzupełnione są o spisy treści lub adnotacje dotyczące zawartości publikacji. Obecnie dostępne są roczniki 1980–2011. Obszerny wykaz specjalistycznych źródeł informacji dla historyków znajdziemy w pracy Zbigniewa Osińskiego⁶.

Znacznie większy wybór baz bibliograficznych w internecie mamy dla filologii⁷, ale w większości przypadków są to źródła o publikacjach wydanych w przeszłości. Bibliografia BARA (http://bar.ibl.waw.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=1) jest Retrospektywną Bibliografią Literackiej Zawartości Czasopism XIX i XX w. (do 1939 r.). Obecna wersja bazy⁸ zawiera niemal 380 tysięcy rekordów, obejmujących przede wszystkim teksty literackie oraz felietony, eseje, reportaże, recenzje. W Polskiej Bibliografii Literackiej 1988–2003 (http://pbl.ibl.poznan.pl/dostep/) znajdziemy prace z teorii i historii literatury, krytyki literackiej, teatralnej i filmowej, literatury współczesnej i życia literackiego, teksty literackie i paraliterackie oraz inne formy recepcji literatury. Rejestrowane są książki, a także zawartość dzienników ogólnopolskich, krajowych periodyków literackich, kulturalnych, kulturalno-społecznych, seryjnych wydawnictw placówek naukowych, wybranych tytułów prasy emigracyjnej oraz zagranicznych czasopism naukowych poświęconych problematyce krajów słowiańskich⁹. Ich opisy uzupełnione są o adnotacje dotyczące treści. Bibliografia Staropolska (http://www.staropolska.pl/bibliografia/index.html) gromadzi podstawowe informacje o wydawnictwach książkowych z zakresu literatury i kultury staropolskiej od 2000 r. Opisy bibliograficzne literatury staropolskiej i XIX-wiecznej znajdziemy w Bibliografii Polskiej Estreicherów. W Elektronicznej Bazie Bibliografii Estreicherów (https://www.estreicher.uj.edu.pl/home/) możemy przeglądać skany wszystkich stron Bibliografii. Ponadto możemy wyszukiwać publikacje w poszczególnych częściach bazy, które są sukcesywnie uzupełniane. W Bibliografii Staropolskiej i Bibliografii XIX wieku znajdziemy po 190 tysięcy rekordów. Bibliograficzna baza iSybislaw (http://www.isybislaw.ispan.waw.pl/) gromadzi opisy światowego piśmiennictwa z zakresu językoznawstwa slawistycznego (językoznawstwo slawistyczne, językoznawstwo konfrontatywne i kontrastywne słowiańsko-niesłowiańskie, językoznawstwo teoretyczne i ogólne). Znajdziemy w niej opisy bibliograficzne różnego typu prac naukowych: książek, czasopism i artykułów od 1992 r. do dnia dzisiejszego, co daje łącznie ponad 21 tysięcy rekordów. Opisy bibliograficzne uzupełnione są o słowa kluczowe i klasyfikację, a czasami abstrakty, tagi i linki do pełnych tekstów.

Literaturę naukową znajdziemy także w bazach bibliograficznych, które zawierają jednocześnie informacje o cytowaniach. Zaletą tych baz jest to, że oprócz opisów bibliograficznych i abstraktów mamy możliwość przeglądania literatury cytowanej w odnalezionych publikacjach oraz wyszukiwania autorów i tekstów, na które powołują się inni. Dzięki temu możemy dotrzeć do materiałów powiązanych tematycznie bez konieczności używania słów kluczowych czy klasyfikacji.

W Polsce w ramach Wirtualnej Biblioteki Nauki (https://wbn.icm.edu.pl/) uczelnie i inne instytucje naukowe mają dostęp do dwóch baz tego typu: Scopus i Web of Science (WoS). Są to bazy multidyscyplinarne, zawierające informacje także o publikacjach z nauk humanistycznych, w których pojawiają się linki do pełnych tekstów w wolnym dostępie. Jeśli chcemy w nich wyszukiwać, musimy udać się do biblioteki mającej dostęp do baz i skorzystać z nich na miejscu. Jako zapisany użytkownik biblioteki możemy korzystać z nich zdalnie. Bazy mają jednak pewne wady: przede wszystkim nauki humanistyczne są w nich słabo reprezentowane, ponadto dominują tam publikacje w języku angielskim¹⁰. W bazie Scopus indeksowanych jest około 3500 czasopism z nauk humanistycznych i sztuki, a także książki, materiały konferencyjne i serie wydawnicze. Obecnie w bazie znajduje się 60 milionów rekordów, w tym ponad 3 miliony rekordów prac z nauk humanistycznych i sztuki. W bazie Web of Science Core Collection znajdziemy 100 milionów rekordów z 33 tysięcy czasopism, indeksowane są także materiały konferencyjne i monografie. W bazie mamy oddzielną część dla nauk humanistycznych: Art and Humanities Citation Index, która zawiera 4,6 miliona rekordów, indeksując 2500 czasopism od 1975 r., ponadto materiały konferencyjne (Conference Proceedings Citation Index – Social Science & Humanities) i książki (Book Citation Index – Social Sciences & Humanities).

Cytowania znajdziemy również w wyszukiwarce Google Scholar, którą omawiamy w części rozdziału dotyczącej wyszukiwarek naukowych.