Читать книгу 'n Nuwe wildernis - Ben Viljoen - Страница 3

Ovamboland, 1973

here I am, just another white god of the border

perched vigilantly atop my ungodly watchtower

mostly I see only sky

dirt roads and trees

but sometimes I see the future

that’s how I know that through this heaving chest

soon now the bullet will rush to put me to my rest

25/12/1971

Die versie is met ’n bajonet op die betonkoepel van Oshikango se watertoring uitgekrap. Elke soldaat wat in die afgelope twee jaar hier wagdiens gedoen het, ken dit. Sedertdien het ’n paar talentvolle graffitikunstenaars – ’n hele paar hopeloses ook! – dekoratiewe rame, vredestekens en psigedeliese blomme om die vers aangebring en dit in ’n besonderse gedenkplaat omskep.

Soos vele skildwagte voor hom bestudeer Felix Heyman dit in die maanlig. Hy sien die datum. “Bliksem, watse kak Krismis moes dié ou nie gehad het nie,” sê hy. “Ek wonder of hy dit toe gemaak het.” Al praat hy sag, dra sy stem ver in die stil, hoë lug.

“Of hy toe wát gemaak het?” Skutter Cassie Carstens steur hom nie veel aan sy makker se bepeinsinge nie. Sy kop is met ander dinge besig. Belangrike dinge. Soos om uit te werk hoeveel dae nog oor is voor hulle van hierdie vervloekte plek kan wegkom. En te wonder of sy bokkie nie dalk al begin rondfok het terwyl hy weg is nie. Baie belangriker dinge as om hom te verknies oor die lot van die een of ander weird oudgrenssoldaat.

“Net gemáák, man. Terug huis toe ná daai Krismis of so iets.”

“Ag, wie sal weet? Maybe hét hy, maybe het hy nié. Who the fuck cares?” Cassie haal sy skouers op, ongeërg, soos alle soldate op vreemde sendings in vreemde plekke. ’n Vlermuis fladder digby sy gesig verby, vir ’n oomblik flikkerend sigbaar teen die maan. Hy klap na die vlietende skaduwee. “Die fokken goed gee my die creeps!”

“Vlermuise?”

“Ja, man. Hulle het die hele Caprivi om in rond te vlieg, maar hulle sal altyd om jou kop kom rondbliksem.”

“Ja.” Felix vee met sy mou oor sy mond. “Hulle is aardige fokken goed. Die locals glo mos as jy heavy kak aangejaag het in jou lewe, jy in ’n vlermuis verander as jy die planke slaan.”

“Mmm, hulle sál sulke kak glo, ja.” Cassie gril, en koes by voorbaat, net ingeval nog een van die gevleuelde gediertes dit naby sy kortgeskeerde kop sou waag.

Die watertoring by Oshikango, in die verre noorde van Ovamboland, is ’n uitstekende waarnemingspos. Dit toring meer as vyftien meter die lug in en bied ’n driehonderd-en-sestig grade uitsig oor die omgewing. Van daar kyk jy reg af op die kaplyn, die strook skoongekapte grenslyn tussen Suidwes-Afrika en Angola. Maar hierdie vuilwit gekalkte baken in die stofgroen landskap van die sentraalwestelike operasionele gebied is ook ’n onweerstaanbare teiken vir die vyand. Die koeël- en skrapnelmerke en die uitgeskiete vensters in die skag is bewys hiervan.

Cassie Carstens tuur van die plat betonblad bo-op die toring neer op die grondpad wat daarlangs verbyloop. In die doflig van die sekelmaan kan hy iets sien beweeg; ’n oomblik vat hy sy geweer vaster, maar eien dan die sluipende gestalte van ’n rondloperhond. “Jy weet, ou Felix,” sê hy sonder om van die hond weg te kyk, “as ek ’n terr in hierdie plek was, sou ek my soos ’n hond disguise het. Dan’t ek gegaan net waar ek wil. Enige plek, enige tyd. Honde het nie ’n saak met curfews en sulke kak nie.”

Felix het hom op sy rug lêgemaak. “My pa het altyd gereken as jy ’n hond was, sou jy jou bal in die middel van die pad gaan sit en lek het,” sê hy en tuur op na die oneindige uitspansel bokant hom. Die lae, flonkerende sterre fassineer hom nie meer nie, nie soveel soos die oneindige donker daaragter nie. “… en nie verstaan het hoekom die kar jou vrek getrap het nie. Mind you, as ék ’n hond was, sou ek …” Sy sin breek stomp af toe hy iets uit die hoek van sy oog sien: Aan die westekant van die basis flits ’n lig. Weer. Dis ’n vreemde sein. Soos ’n wurgende hand klem vrees om sy keel. “Hei, Cassie,” sê hy skor, “wat de fok is ’it daai, ou?”

Cassie bring die nagsigverkyker na sy oë. Van hier is dit haas onmoontlik om te sê of die lig aan hul eie kant van die grens flits of aan die Angolese kant. “Dis te ver; ek kan fokkol uitmaak. Ons beter die luitenant laat weet.” Hy klik die veldradio na die bevelvoerder se frekwensie. “Zero Sewe, dis Tango Vier; boodskap. Oor!”

Die offisier se ordonnans erken ontvangs vanuit die slaapsak waarin hy toegewoel lê, en Cassie gaan voort. “Tango Vier, lig … lyk na ’n torch of iets. Omtrent een en ’n half clicks … wes. Wag op instruksies. Oor!”

Luitenant Leo Steyn brom ergerlik toe die ordonnans hom uit sy droom wakker skud. Dit was ’n lekker droom, al kan hy nou glad nie onthou waaroor dit gegaan het nie. Die offisier het die ongebruikte pompkamer van die watertoringkompleks as sy kwartiere ingerig, al vereis operasionele orders dat alle personeel in die loopgrawe en bunkers slaap wat op die terrein ingerig is. Oor die jare heen het daardie veiligheidsmaatreël maar min kans gestaan teen die relatiewe gemak, die amperse gevoel van huislikheid, wat die baksteenmure, sinkplaatdak en gladde sementvloer van die leë pompkamer inboesem. “Wat’s ’it, De Beer?”

“Die radio, Luitenant; die toring. Hulle’t iets gesien.”

“Gee hier. Zero Sewe, sê weer. Oor.”

Cassie herhaal die boodskap. Hierdie keer klink hy benouder. Al die kak wat hier in die operasionele gebied gebeur, begin altyd ongesiens, ongemerk. Altyd onder die dekking van struik- en boomgewas, onder die sluier van die donker, uit die oog uit. ’n Flitsende lig in die stikduister nag wil die aandag trek, en dis nie hoe dinge in hierdie oorlog werk nie. Hier is iets aan die gang, en hy like dit fokkol. Dit stres hom uit as vreemde dinge in die nag gebeur. Selfs as daar niks gebeur nie, is dit al erg genoeg. Eintlik stres álles omtrent die plek hom uit. Die stilte. Die spookagtige, oneindige stilte. Die bos. Die eindelose duister bos. Die ewige gevoel van onheil. So ver die oog en oor kan reik, hang die onheil oor die plek. Dit rys bedags soos klam vingers uit die andersins droë aarde op, en daal snags soos satanspis uit die lug neer. Dit kom pak aan die agterkant van sy nek, kriewel teen sy skouers af. Hy staar stip na waar die lig steeds in die verte flits. Wragtig, iets is nie lekker hier nie!

Die luitenant lig die radio se mondstuk weer. “Zero Sewe, beweeg die lig? Oor.” As dit ’n voertuig is wat rondbeweeg, kan hy by Sektor navraag doen of dit toestemming het om daar te wees. ’n Aandklokreël in die operasionele gebied verbied die ongemagtigde beweging van mense en voertuie tussen sonsondergang en sonsopkoms.

“Tango Vier, dit staan stil. Ek sê weer, dit lyk soos iemand met ’n torch. Wag, nou’s daar ’n vuur ook. Oor.”

“Ag fok, laat ek self kom kyk. Gee my twee minute. Monitor die situasie. Uit!” Luitenant Steyn glip sy voete in die militêre groen tennistekkies wat hy onder sy kampbed bêre. “De Beer, kry almal op stand-to,” beveel hy die ordonnans.

Toe hy ’n minuut later sy geweer oor sy skouer slinger, lê De Beer steeds in sy slaapsak. “Hei, man, ek het gepraat!” Hy vat die kant van die sluimerende troep se kampbed vas en kantel dit sodat hy soos ’n sak aartappels op die grond val. Hy is nie mal oor hierdie nuwe ordonnans van hom nie. Daar’s net iéts aan hom …

Felix Heyman leun oor die borswering wat die borand van die toring omspan; tuur ondertoe om te sien of sy leier op pad is. Sy silhoeët is ’n oomblik lank duidelik geëts teen die maan. Presies op daardie oomblik dat hy luitenant Steyn en sy ordonnans uit die pompkamer sien kom, stamp die swaarkaliberkoeël deur sy bors. Hy voel hoe hy deur ’n magtige, onsigbare hand van sy voete gelig en teen die binneste toringwering vasgeslinger word. Die impak stamp die lug uit sy longe, vul sy mond met die dik smaak van bloed. Doodse skok doof sy sig uit. Asof in ’n vae droom verbeel hy hom hy hoor veraf salvo’s geweervuur. Hy kan nie dink nie, maar sy opleiding en instink sê vir hom hy moet dadelik in ’n loopgraaf kom. Gryp-gryp kruip hy na die trapleer wat in die toringskag afdaal; laat hang sy bene in die skag af terwyl hy aan die reling klou. Sy dom voete kan nie die boonste sport van die leer vind nie. Bloed verdonker sy T-hemp en broekspante; hy hyg roggelend, spook vergeefs om lug in sy verbryselde longe te teug. “Here, help my! Iemand … help my!” krys hy, die woorde beswaarlik hoorbaar deur die borrelende bloed in sy keel.

Cassie Carstens, wat die dek geslaan het toe die geweerskoot klap, kruip nader om sy gewonde makker te help. Dit is reeds te laat. Die verblindende wit lig in Felix se kop, doof meteens uit, verskiet tot ’n wit spikkel in die pikswart niet. Die gesuis in sy ore vervaag soos die sein van ’n pas afgeskakelde ou transistorradio. Sy hande ruk; hy verloor sy greep as eers die vingers van die een hand, dan die ander, van die reling glip. Sy ken sak op sy bors en hy tuimel vooroor in die skag af. Sy liggaam stort klap-klap teen die staalsporte af tot waar dit vyftien meter laer op die sementvloer neerplof.

Buite het die hel losgebars. Aan die oostekant van die basis blits ’n paar dosyn geweerlope uit die donker; verder weg klink die woep-woep! van mortiere wat gevuur word, en sekondes later die benouende huilfluit voordat die twee bomme die basishek van sy skarniere ruk.

Die twaalfstuks soldate van die Suid-Afrikaanse weermag by die waarnemingspos word heeltemal onkant betrap. Hulle skarrel verwilderd, duik skreeuend en vloekend by loopgrawe in. Koeëls snerp oor die grond; skrapnel skram huilend van baksteen, beton en staal weg. Gebukkend agter die sandsakbeskerming van hul skuilings vuur die troepe hoogweg, skadeloos, in die algemene rigting van die aanval.

“Fokken hél!” Sakkie du Toit ruk agteroor toe sy geweerband in die hardloop aan ’n doringbos vashaak. Hy voel iets aan sy arm pluk, dan flap die ledemaat slap langs sy sy. ’n Koeël deur sy elmboog. “Fok-fok-fók!” Hy val plat, gesig in die stof. Daar is geen pyn nie – nog nie. Hy probeer op sy knieë kom om die geweerband los te wikkel. Sy arm kan hom nie ondersteun nie en hy beland weer op sy gesig. Sonder sy wapen rol hy by die naaste loopgraaf in; kerm luidkeels toe hy bo-op die willose arm land.

Luitenant Steyn en Fritz de Beer koes terug die pompkamer in. ’n Oomblik lank is die offisier onseker wat om te doen, maar hy kom byna dadelik tot verhaal en begin bevele skree aan die manne in die loopgrawe naaste aan hom. Hy kon netsowel sy asem spaar, want sy stem word gedoof deur die kakofonie. Kruitdampe brand sy oë, en die rook en stof van barstende projektiele maak dit haas onmoontlik om die situasie akkuraat op te som. Hy hoef egter niks te sién om te besef dat hulle diep in die kak is nie.

In hul stowwerige skuilings krimp die jong soldate ineen. Skaars ses maande gelede was die meeste van hulle nog op die skoolbanke, kinders met die een oog op die verpligte dienspligjaar wat wag, die ander op die toekoms daarna. Met drome van werk en varsity en geld en karre en girls. En nou sit hulle in die vuurkring van die vyand vasgevang, ’n kring wat meedoënloos om hulle toetrek. Elke sekonde nouer en nouer. Stom, stroef, met die wete dat die dood onafwendbaar op hul gate toesak, kan hulle net wag. Die vrees vir die dood klem soos ’n bankskroef om elke orgaan, pers die asem weg en laat ’n naarheid in die keel opwel. Dis ’n vrees wat die dikderminhoud verwater, wat elke sintuig tot ’n snydende lem laat opskerp, wat tyd in sy vaart stuit en elke sekonde uitrek tot sy eie uur, elke minuut tot ’n eie ewigheid.

Van die ontelbare bronne vir vrees is geeneen so angswekkend soos die konfrontasie met jou eie dood nie. En elkeen weet die dood is op hulle spoor. Doelgerig soos ’n bloedhond wat hul reuk gekry het. Rondom hulle gil die dood sy voorneme uit met die stem van die 7,62 mm-loodkoeëlpunte van AK47’s wat deur die lug sny, salvo’s mortierbomme wat hemelwaarts suis, bokant hul stellings hul draaipunt bereik en dan afwaarts huil om hul woerende, blouwarm potysterskerwe oor die grond te saai.

Die troepe se gedagtes loop leeg. Alles vervaag behalwe die skrikbeeld van die gemantelde skadu wat regstaan om enigeen, of almal van hulle, aan die ewigheid uit te lewer. In die desperate hoop dat hulle dalk die dood se attensies kan vryspring, bly hulle in hul skuilgate sit. Hulle hurk laag, nekke in die skouers ingetrek asof hulle hulle só teen die noodlot se wispelturigheid kan staal. Party sit met styf toegeknypte oë; ander staar sonder om ’n oog te knip voor hulle uit terwyl warm sand oor hulle neersif en skerp rook hulle verstik. Die lug ruik na brandende hout en smeulende seil, dit is die reuk van voleinding in ’n ver vreemde plek.

Daar is egter nog instinkte, en soos vasgekeerde diere besef hulle dat hulle reg in die vyand se hand speel deur te bly waar hulle is. Hulle moet hulle op die een of ander manier uit hierdie doodstrik onttrek. Van hulle oorweeg dit om uit hul gate op te vlieg en te hardloop, net blindelings die donker in te vlug; ander dink daaraan om op te staan en die vyand trompop te bestorm. Die felheid van die aanval, die onverbiddelike intensiteit van die vuur maak albei opsies onmoontlik. Dit sou blatante selfmoord wees, en dít sou niemand hier enigsins help nie. Dus hou hulle maar net hul koppe laag, bid in die hart, pis in hul veldbroeke, hou deurentyd hul ongefokusde geweervuur vol, wat dit ook al werd mag wees, en wag op rigtinggewende bevele.

Leo Steyn waag dit om deur die ruitlose raam van ’n uitgeskiete pompkamervenster te loer. Van die vonke uit hul blitsbrekers kan hy min of meer bepaal waar die vyand is; hy kan hul taktiek en vordering uitwerk. En hy kan sien hoe groot die oormag is. Hoe de fok het sóveel van hulle so ongesiens in die omgewing saamgetrek? Sulke vrae is nou irrelevant, besef hy. Die vyand is op hulle. Sy seksie is in die moeilikheid. Hy moet dáárop fokus. Sonder hulp gaan hulle vanaand nie lewend hiér uitkom nie.

Steyn swaai sy arms om Fritz de Beer se aandag te trek. “Flare!” beduie hy met sy duim lugwaarts.

“Wát?” De Beer lê in ’n hoek van die vertrek, arms om sy kop geklem en gesig teen die sementvloer; deur die skrefie sig wat hy hom veroorloof kan hy nie die handsein ontsyfer nie.

“Kyk vir my, moer!”

De Beer draai sy kop en dwing een oog op ’n groter skrefie oop.

Die luitenant maak ’n stygende, barstende fakkel met sy hand na. “Skiet. Die. Fokken. Rooi. Flare. Af!” bulder hy bo die waansinnige geraas uit.

Dat hulle deur vyandelike vuur vasgepen sou word, het nooit in Fritz de Beer se gedagtes opgekom nie. Hy het homself wysgemaak dat hy met grensdienskampe altyd in die veiliger agterlinies ontplooi sou word. Hierdie skrikwekkende wending het sy verstand tot stilstand geruk. Dit was sy eie besluit wat hom hierin laat beland het. Met die aanvang van die laaste oorgrensoperasie is die geelgatte, die troepe wat nie kans gesien het om die grens oor te steek nie, aan eenhede toegedeel wat patrollies aan die duskant van die grens sou doen. Wie sou nou kon dink dat juis húlle die sitting ducks van die stryd sou word. Dit terwyl die oorgrenstroepe die afgelope paar dae haas insidentloos begin terugkeer het uit Angola.

De Beer sidder. Hy trek die naaste fakkelhouer nader, knip dit oop, laat byna die silindervormige projektiel uit sy hande val. Dan beduie hy dak toe. “Hier’s nie plek om dit te skiet nie, Luitenant!”

Steyn voel ’n magtelose woede hom oorweldig. “My fók, De Beer, is jy heeltemal fokken stupid! Vuur die bliksemse ding búitentoe, man! Of bring dit hier vir my!”

De Beer seil krampagtig in die rigting van die deuropening, plat teen die vloer om hom so min moontlik bloot te stel. Hy mik die fakkel vorentoe, vroetel onbeholpe met die ontsteker. Dan suis die projektiel onverwags weg. Dit trek in ’n feitlik horisontale trajek by die deuropening uit en maak dit net-net oor die basisheining. Dit trek met ’n neonrooi boog deur die lug en waar dit die grond ’n ent anderkant die vyand tref, steek dit ’n kol droë gras aan die brand. ’n Sarsie koeëls vreet die sement om die deuropening weg. “O, God!” Fritz duik laag terug na sy posisie in die hoek van die vertrek, stamel ’n onsamehangende gebed.

Leo Steyn gryp sy kop in radeloosheid vas. “Dít help nou fokken veel! Kyk of jy vir my die radio kan nader bring,” sis hy. Steeds hurkend by die venster loer hy nogmaals buitentoe. ’n Seksie van die aanvallers het tot feitlik teenaan die basisheining gevorder. Hul vuur hou sy manne se koppe doeltreffend af. Dalk moet hy eerder by die loopgraaflinie aansluit en vuurleidingsbevele daarvandaan gee. “Hoor hier,” skree hy vir die ordonnans, “kontak Sektor. Sê vir hulle ons word aangeval. Ons het versterkings nodig. Ek gaan oor na daai bunker toe.” Hy wys die bunker aan De Beer uit, sowat vyftien meter van hul skuilplek af, en begin na die deuropening toe skuifel. “Luister mooi, De Beer … Hei, luister jy?”

Fritz de Beer knik stom.

“Sodra jy koms het, kom jy oor soontoe met die radio. Hét jy dit?”

Weer net ’n kopknik.

“Jy het dit so, nè?” Die luitenant wag hierdie keer nie vir bevestiging nie en lanseer homself met ’n gil by die opening uit. Hy val hom half winduit, snak na asem en wriemel dan vinnig vorentoe. ’n Stroom ligspoorkoeëls trek lae, grasieuse strale oor sy plat profiel, sny deur struikgewas, laat reën stukke takkies en blare op hom. ’n Mortierbom tref die sagte grond skaars twintig meter van hom af. Uit die silwergeel blitskern zwoer skrapnelskerwe in alle rigtings. Kookwarm sand en klippies spat teen Leo, byt soos ’n swerm siedende insekte in sy vel in. Hy wurm hom nog platter teen die grond vas. Die bunker is so naby en tog so verdeksels ver!

Fritz de Beer wikkel naarstig aan die instelmeganisme van die veldradio, sy vingers bewend, sy verstand is beneweld. Die gedreun, die onaardse gekraak en geloei, ontsenu hom heeltemal. Hy is boonop nou alleen in die vertrek en dit maak hom nog meer beangs. Dit voel asof die gedonder en geskud intenser geword het die oomblik dat die luitenant buitentoe geduik het. Die gedagte dat hy sy skuilplek moet verlaat om die radio vir die offisier te neem word oorweldigend. Hy loer buitentoe, sien die vlammeflikkering van die brandende seil van die wagtent digby die basishek; sien hoe sy bevelvoerder die bunkerlinie bereik het en in ’n loopgraaf wegsak.

Dan bars die stralevlam van ’n RPG-vuurpyl deur die pompkamer. Twee meter van die hurkende De Beer word die beskerming wat die muur gebied het ’n gapende gat vol baksteenfragmente, stof en rook.

Dit is alles een te veel vir die ordonnans se oorbeproefde senustelsel; hy los die radio en struikel proesend buitentoe, sy voorarm beskermend oor sy oë. ’n Vlaag koeëls vel hom neer.

Van die manne in die loopgraaf sien De Beer neerslaan. Een van hulle kruip doodsveragtend uit sy skuiling en trek hom aan sy skoppende bene die bunker binne. Hulle ruk sy hemp oop, staar hulpeloos verskrik na die gate in sy lyf. Twee koeëls het sy bors en buik deurboor, nog een het die onderhelfte van sy gesig weggeruk, die bloed uit die wonde pols met stof en sand vermeng.

“O, Heretjie tog!” Een van die soldate kreun en draai sy gesig weg. Die ander druk die spartelende troep vas. Met repe geskeurde klere probeer hulle die polsende wonde toedruk. Tevergeefs. De Beer beur half regop en bloed uit die gaping waar sy kakebeen en mond was, spat oor sy bevange helpers. Dan knak hy agteroor; sy oë verglaas en rol terug in hul kasse. Hy sterf in spastiese rukkings.

Bo-op die watertoring lê skutter Cassie Carstens steeds plat op sy maag. Hy het hom tussen twee lae gestapelde sandsakke ingewurm. Hoewel die toringskag vol koeël- en skrapnelmerke en ander strydletsels is, is daar tot dusver geen aangetekende geval van ’n mortier-voltreffer bo-op die toringblad nie. Nie dat so ’n moontlikheid ondenkbaar is nie. Geensins. Die toring is tog ’n stilstaande en opsigtelike teiken, en met die mortierpyp se grondplaat op ’n stabiele basis en die pyp teen die regte hoek opgestel, met die windspoed en -rigting bygereken en die korrekte aandrywingslading in die stert van die missiel, behoort dit tewens heel maklik te wees om ’n 60 mm-bom reg bo-op die watertoring te laat val. Maar in die donker, as jy te voet en aan die beweeg is, en boonop ’n aks kort is aan krygservaring, kan die tóring netsowel ’n bewegende teiken wees.

Toe die skote begin klap, het Cassie die instinktiewe drang weerstaan om in die toring af te skarrel en vir ’n loopgraaf te maak. Nou is hy dankbaar dat sy lam knieë hom teruggehou het. Aan die koeëlstrepe wat net bo die grond daar onder verbyzoem, lei hy af dat hy vir eers veilig is. Dit sou een moerse frats wees as hy hier bo-op die toring getref word. Solank hy laaglê, natuurlik. Hy het benoud ineengekrimp toe ’n opslag-RPG ’n paar minute gelede bo-oor die toring geruis het. Ook toe ’n geweergranaat teen die geronde kant van die struktuur ontplof het. Nou dat hy egter bereid is om geld daarop te plaas dat hy die aanval gaan oorleef, kan hy die situasie betreklik nugter in oënskou neem.

Dan dring dit tot Cassie deur dat hy net veilig sal wees solank die troepe op die grond dit uithou. Dalk is nóú die bestemde tyd om hulp te ontbied. Maar kán hy, dít is die vraag. In sy opleiding is dit by hom ingedril dat hy nie in die army is om te dink nie. Iemand anders sal dit vír hom doen – sy korporaal, sy luitenant … Maar nou is hier niemand anders nie. Ag, fok, dis mos ’n kwessie van lewe en dood. Sý lewe!

Hy grawe ’n rooi fakkel uit die houer op die toring, vuur dit in die windstil lug op. Dié noodsein volg hy onmiddellik op met ’n ligfakkel. Dit ruis die naghemel in, bars met ’n sagte plof hoog in die lug. Dadelik word die gevegstoneel verhelder. Terwyl die gloeiende fakkel aan sy valskermpie grondwaarts spiraal, vuur Cassie nog ’n ligfakkel boontoe.

Nou, vir die eerste maal, huiwer die aanvallers. En nou, vir die eerste keer, het die weermagtroepe sigbare teikens waarna hulle kan vuur. Die voorste aanvallers staan eensklaps duidelik en binne trefafstand uit in die lig van die draaiende fakkels.

Wanneer koeëls om jou begin verby zip, is die eerste instink om dekking te slaan. Die Swapo-aanvallers val plat, duik weg, spaander in alle rigtings. Vergete vir eers is die effektiewe vuur-en-beweging-maneuver wat hulle so byna tot in die vyand se stellings gevoer het. Met hul terugval neem die intensiteit en akkuraatheid van hul vuur vinnig af.

“Claymores!” Luitenant Steyn se bevel galm oor die verdedigingslinie. “Vuuuur!”

Die vier Claymoremyne, opgestel nét binne die basis se draadheining, word feitlik gelyktydig geaktiveer. Die naglug word geruk deur ’n boosaardige knal en ’n vlammewolk. Saamgeperste kruit en skrapnel vel mens en plant in oorvleuelende bane van vernietiging neer.

Cassie Carstens stel die toringradio op Sektor se golflengte in. Feitlik onmiddellik is daar ’n respons, want iemand het reeds die noodfakkel opgemerk en gerapporteer. Cassie is nie seker oor die presiese omvang van hul nood nie; hy het ook geen idee hoeveel verliese reeds daar onder gely is nie. Radioprotokol was nog nooit een van sy sterk punte nie, daarom bevestig hy uitasem dat die basis aangeval word en die seksie hulp nodig het. “Zero, dis Tango Vier. Ons is in kakstraat! Kom help ons, asseblief!”

’n Gebiedende stem beveel Cassie om sy bevelvoerder op die lug te kry. Daar is geen manier waarop hy daardie instruksie kan ignoreer nie en hy klim skoorvoetend teen die trapleer af. Veels te gou na sy sin is hy onder. Al het die vyandelike geweervuur en bombardement bykans verstil sedert hy die ligfakkels afgevuur het, vertrou hy nie die vrede nie. Met die weermagtroepe steeds in hul loopgrawe sal hy nou die enigste bewegende figuur in die basis wees. In die verwarring kan hy deur sy eie mense platgetrek word. Hy huiwer gebukkend by die toringuitgang. Dan tree hy oor Felix Heyman se liggaam, gly in die gevalle soldaat se bloed en kom wydsbeen op die lyk neer, skarrel half regop, gril met sy hele lyf, en loer deur die toringdeur na buite.

Die geveg het nou eensydig geraak. Net die basistroepe vuur nog sporadies op skimme anderkant die heining. Net toe Cassie genoeg moed bymekaar het om dit uit die toring te waag, gee luitenant Steyn die bevel om vuur te staak. Die geweergedonder vervaag tot ’n geknetter, enkelskote, en sterf dan heeltemal weg.

’n Dik, blou, bedompige stilte sak oor die basis neer. Dan, asof op bevel, bars ’n histeriese geklets los. ’n Troep begin triomfantlik, vuurwapen omhoog, in sy loopgraaf dans. Die soldate soek gerusstelling in mekaar se gesigte, in hul eie skril stemme. Hulle soek bevestiging dat hulle die aanval oorleef het. Dit is al wat nou saak maak; die gevallenes is vir ’n oomblik bysaak.

Luitenant Steyn gaan van bunker tot loopgraaf om die verliese te bepaal. “Wel gedaan, manne,” prys hy twee troepe in een van die Claymore-bunkers. Hy hurk by Sakkie du Toit wat sy beseerde arm teen sy lyf vasdruk en van die pyn vorentoe en agtertoe wieg terwyl iemand probeer om ’n verband om die bloeiende ledemaat te bind. “Vasbyt, partner, ons gaan jou nou opfix,” probeer die luitenant troos, en skreeu dan: “Medic hierso, op die double!”

’n Briesie steek op. Dit ruis deur die blare en skuif die sluier van stof en rook oor die toneel weg. Aan die boomstamme gloei die kole rooier, knetter soos veraf geweervuur in die stilte. Vonkies jaag mekaar soos neonmiere oor die rokende seilskerm van die verrinneweerde toiletkraampie. ’n Soldaat urineer op die seil om die vonke te blus. Die plastiek-pislelies wat buite-om die toiletkraampie geplant was, is weggeskiet. Die toiletbakke aan die binnekant is vol koeëlgate.

Die enigste ongevalle is die gesneuwelde Felix Heyman en Fritz de Beer, en dan die gewonde Sakkie du Toit. Leo Steyn kyk in die inkswart lug op. Die tol is hoog, maar dit kon veel erger gewees het. Gegewe die element van verrassing, die duur en intensiteit van die vuurgeveg, is hierdie uitkoms bykans ’n wonderwerk. Hy maak sy oë toe.

Luitenant Leo Steyn sein sy situasierapport deur na Sektorbeheer in Ondangwa. Hy vra dringende mediese hulp, en twee uur later kom ’n konvooi by die toring aan. Al was die gedreun van die voertuie van ver af hoorbaar, is dit steeds asof hulle uit die niet verskyn. Flou operasionele ligte glim soos bleek roofdieroë uit die donker.

Dinge is beslis besig om handuit te ruk in die operasionele gebied, dink Steyn. Dit gebeur nie maklik dat voertuie in die donker op sendings uitgaan nie. Goddank dat daar nog cowboys soos kolonel Bulldog Smuts in die bevelsgeledere is, manne wat staande orders sal verontagsaam ter wille van kamerade wat in die nood is.

Twee seksies infanteriesoldate bondel by die agterdeure van gepantserde Ratel-troepedraers uit. Hulle neem verdedigingsposisies om en binne die basis in. Twee ander troepedraers dreun verby om soldate aan die kaplyn te ontplooi sodat enige aanvaller wat nog nie oor die grens is nie se terugtog afgesny kan word.

’n Paar hondehanteerders wip van die bevelsvoertuig se bak af – hulle het hul hande vol om die twee kermende herdershonde in bedwang te hou. Bevele galm in die stilte. Personeel skarrel rond, struikel deur die puin en mortierkraters.

In die lig van ’n Landrover rits vier troepe die lyke van die gevalle soldate in kakiegroen lyksakke toe, dra dit dan na die byna verwoeste pompkamer en lê dit op die koue sementvloer neer. Hulle oorhandig die oorledenes se dog tags aan ’n administratiewe offisier wat die gebeure met ’n stroewe gesig volg, oë stipstarend na niks besonders nie.

Die gewonde Sakkie du Toit word gestabiliseer, hierdie keer deur ’n gekwalifiseerde mediese offisier. ’n Ordonnans help hom in ’n ambulans in. Hy sal later na die hospitaal op Oshakati afgevoer word. Dalk nog, so hoop hy heimlik, selfs na 1 Militêre Hospitaal in Pretoria. ’n Paar ander troepe kry behandeling vir mindere beserinkies en pyne. In die konsternasie en adrenalienvloed van die aanval het hulle nie eens besef dat hulle seergekry het nie. Nou soek hulle aandag, ’n simpatieke woord, ’n medemens se aanraking.

Kolonel Bulldog Smuts, bevelvoerder van Sektor Charlie, loop met sy vingers agter sy rug ineengevleg deur die basis. Luitenant Leo Steyn hou pas langs hom; effe senuagtig skets hy die besonderhede van die aanval. Die kolonel dra geen rangtekens nie, want dit kan hom die voorkeur van ’n vyandelike sluipskutter op die hals haal, sou een dalk nog iewers in die donker skuilhou.

“Jy besef natuurlik dat daai moerskonts julle vir ’n sucker gevang het, Luitenant.” Bulldog Smuts is omgekrap. Hoe langer hierdie stryd voortduur, smaak dit hom, hoe makliker laat sy soldate hulle deur die vyand se slimstreke uitoorlê.

Leo Steyn knik, asof kolonel Bulldog die gebaar in die donker kan sien. Hy is nie seker of die stelling ’n vermaning of net ’n waarneming was nie.

“Daai lig en vuur was net ’n slenter om julle aandag af te trek terwyl hulle oor die grens glip, reg onder julle neuse,” rammel die kolonel voort. “Die bliksems raak astranter by die dag.”

“Ek voel só kak oor die troepe wat dood is,” sê die luitenant floutjies. Voor die einde van sy sin begin sy tande klapper.

Die kort kolonel kom tot stilstand, draai na die junior offisier, lig sy hand en lê dit op sy skouer. “Dis ’n oorlog dié, ou seun,” sê hy. “Dié dinge gebeur in oorloë. Op die ou end is dit niemand anders as die oorlog se skuld nie.”

Die kolonel is dankbaar dis donker; dankbaar dat die jong man nie nou op sy gesig kan sien watse blatante snert hy besig is om kwyt te raak nie. Hy wéét immers wie se skuld die oorlog is! “En moenie dink die oorlog eindig hier nie,” sê hy met nuwe drif. “Een van die dae gaan julle huis toe, maar hoor my mooi, boetie, julle vat straks hierdie stryd saam met julle civvystraat toe.” Hy laat sak sy hand, tuur in die rigting van waar die aanval geloods is. “Dink jy julle het van hulle gekry?”

Luitenant Steyn knik. “Ek’s seker ons het. Hulle was baie naby; ek skat die Claymores het die ding gedoen.” Hy verbeel hom dat hy tussen die gedruis van voertuie en stemme deur pynkrete van anderkant die basisheining hoor. Hy besef egter ook dat dit dalk net geluide in sy kop kon wees, die doodsgekners van spoke. “Miskien moet ons die area gaan vee, daar kan gewondes wees.”

Kolonel Smuts swaai om. “Wel, as daar is, fók hulle! Dis te veel van ’n risiko om nou daar deur te gaan. Die plek is ten to one vol booby traps. Ons sal netnou gaan kyk wanneer dit ligter is. Ek gaan ’n klompie manne oor die grens stuur om ’n sweep te doen. Daar sal goeie spore wees om te volg. Dis tyd dat daai fokkers weer ’n slag leer met wie hulle te doene het.”

Leo Steyn sê niks, en hulle loop in stilte voort. In die ooste breek die lig van die nuwe dag floutjies bokant die boomtoppe. Veraf raak die gedreun van helikopters hoorbaar. Een van hulle sal by die watertoring neerstryk om die twee gesneuweldes se liggame af te voer, ’n paar ander sal die bosse langs die kaplyn van bo fynkam vir tekens van die nag se aanvallers.

Kolonel Smuts gaan staan, draai na Leo Steyn. “Ons het ’n infanteriepeloton saamgebring,” sê hy. “Hulle kan die plek verder bewaak. Vat jou boys saam met die voertuie terug Ondangwa toe. Laat hulle ’n bietjie unwind. Ek sal later vanoggend jou verslag by jou kry.”

“Dankie, Kolonel, ek sal hulle bymekaarkry. Dankie … nogmaals.” So byna salueer hy die senior offisier, maar dit val hom by dat hy die man se rang daardeur sou verklap. Hy laat sak sy hand. “’n Rustige dag verder, Kolonel.”

“Ja-ja, maar somehow dink ek nie so nie.” Die kolonel draai weg om ’n paar verdere orders te gaan gee. “Wat ’n fokop,” brom hy binnensmonds. Hy dink aan die twee liggame in die toegeritste lyksakke, die jong lewens wat so eensklaps kortgeknip is. Die onsmaaklike verslag wat nou weer op hom wag. Die ouers wat die nuus moet kry. Droeftrotse pa’s, hartgebroke ma’s. Hy glo darem nie daar sal kinders wees wat nou sonder ’n pa moet grootword nie – die eenheid bestaan grootliks uit dienspligtiges, basies nog ’n klomp skoollaities. Maar ’n mens weet nooit nie. En dan is daar nog die giftige media wat so maklik op loop gaan. Die koerante wat al hoe meer vingers wys na die bosoorlog en sy stygende dodetal. Kolonel Smuts wonder watse kakstorie die Weermag nóú weer gaan opdis om hierdie jongste ongevalle te verklaar. Dat die twee gesneuweldes onskuldig langs ’n swembad in Ondangwa gelê en tan het toe die verraderlike Swapo mortierbomme op hulle laat neerreën het? “Wat ’n fokop.”