Читать книгу 'n Nuwe wildernis - Ben Viljoen - Страница 4

Suidoos-Angola, 1976

Die Hercules vlieg laag in oor die volslae duisternis. Die pneumaties beheerde laaibrug begin sak nog voor die wiele grond raak. Vier-en-twintig paar gesperde oë tuur agtertoe, gemesmeriseer deur die wyer wordende vragopening. Die troepe sit in gelid weerskante van twee Land Rovers wat deel uitmaak van die vrag. Namate die stukrag weens die landing afneem, knip die soldate hul veiligheidsgordels los en kom op wankelrige bene orent. Hulle begin seiluitrusting op hul rug en om die heupe vasgespe.

Die Land Rovers rol kort na mekaar by die vragopening uit. Vonke blits van die teerblad af as metaalonderstelle die aanloopbaan tref. Die voertuie slinger deur slaggate van die mortierverrinneweerde oppervlak, rol uiteindelik tot stilstand, oënskynlik sonder noemenswaardige skade.

Die einde van die aanloopbaan snel vinnig nader – die vliegtuig is steeds aan die beweeg – en dinge moet nou vinnig gebeur. Die gevegspersoneel moet almal uit. “Oukei, manne, let’s go!”

Met gewere voor die bors, steier die troepe na die vragdeur. Een vir een lig hulle hul wapens omhoog en lanseer hulself uit die bewegende vliegtuig na die onsigbare aanloopbaan daar iewers onder hulle. Hulle het hierdie sprong die afgelope paar dae oor en oor geoefen. Dit was tóé reeds moeilik genoeg, in daglig uit die oop bak van ’n stadig bewegende Bedfordtrok en waar jy die grond onder jou kon sien. Nou stort hulle in algehele donkerte na benede, steunend en vloekend wanneer hulle in mekaar vasstorm, of op die growwe, klipharde teerblad neerslaan. Toe die laaste man die grond tref, verskerp die geloei van die Hercules se turbines; die vliegtuig versnel en styg aan die ander punt van die aanloopbaan op sonder dat dit heeltemal tot stilstand gekom het.

Die soldate roep sag na mekaar. Hulle drom in klein groepe op die aanloopbaan saam. Dit is nie heeltemal so donker buite as wat dit vanuit die vliegtuig gelyk het nie. ’n Paar flou ligte dui min of meer die begin, halfpadmerk en einde van die aanloopbaan aan, maar dié ligte word uitgedoof die oomblik toe die vliegtuig se onderstel van die grond af lig.

Wanneer die troepe se oë gewoond is aan die bietjie lig wat die sterre vanuit die oop hemelruim kaats, begin hulle die omgewing verken. ’n Entjie weg kan hulle die vae buitelyne van ’n paar geboue uitmaak. Twee vinnige flikkers van ’n flitslig ontbied hulle na die kant van die aanloopbaan, waar die Land Rovers nou geparkeer staan. Die enjins grom reeds toe die troepe daar aankom, asof iemand haastig is om weg te kom.

“Klim, boys,” gebied ’n stem toe daar van elke troep rekenskap gegee is. “Die volgende Herc’ gaan ons squash as ons nie van die runway af kom nie.”

Die gedreun van vliegtuigenjins word inderdaad hoorbaar; die soldate gooi hul uitrusting agterin die voertuie en klouter bo-op. Hulle hou voor een van die geboue stil. Te oordeel na die grootte en vorm daarvan, moet dit die een of ander loods wees. Binne moet daar ’n lig brand, want in die sinkplaatmuur gloei die oë van koeëlgate.

Die bevelvoerder is ’n luitenant in sy vroeë dertigs. Hy spring van die voertuig af en glip die gebou deur ’n syingang binne. Dertig minute later is hy terug. Hy beveel die bestuurders om die voertuie sowat ’n kilometer van die terrein af te neem – slegs konvooiligte, verstaan! – waar die troepe hulle vir die nag moes ingrawe. Hy sê hulle sal van die volgende dag af kontrolepunte langs die hoofpad beman. ’n Aandklokreël is van krag in die gebied. Geen mens of voertuig mag tussen sononder en sonop rondbeweeg nie. Verder moet enigeen wat in die dag by ’n kontrolepunt verbygaan, ondervra en deursoek word.

“Waarvoor moet ons soek?” ’n Doodnormale vraag in doodnormale omstandighede. Maar hierdie omstandighede is nie doodnormaal nie.

Die luitenant sug asof hy met ’n gehoorgestremde kind te doen het. “Jy het nie gelúister nie, meneer; julle job begin môre-óggend. Ons sal julle dán sê, oukei?”

Meteens helder ’n reeks blitse die noordelike horison op. ’n Minuut later rammel ’n geluid soos swaar donderweer oor die soldate se stelling. “Weerlig,” brom een van die manne. “Dít sal nou net ons fokken luck wees om in die reën te moet slaap ná als wat ons vandag al deurgemaak het. Ek hoop nie dit waai diékant toe nie.”

“O, weerlig, nè?” Die luitenant lag sinies. “In your fuckin’ dreams, boy. Dís hoe ’n artilleriebarrage in die nag lyk, my ou. En dit spyt my innig om jou die kak nuus te bring, maar ek’s bevrees dit sál hierdie kant toe waai. Maak seker julle grawe behoorlik in vanaand.”

“Wat skiet so?”

“G3’s.”

“Ja, maar wie s’n? Is ons nie die enigste weermag wat G3-kanonne gebruik nie, Luitenant?”

“Ons weermag is nie hier nie, oukei? Onthou dit!”

Agter hulle stryk nog ’n Hercules neer, die suis van die turbines byna uitgedoof deur die gedreun van die bombardement in die verte. ’n Senuagtige stilte het hom tussen die manne kom tuismaak. Oë soek mekaar in die donker. Dit is hul eerste kennismaking met konvensionele oorlogvoering. Hulle is Burgermagtroepe, manne wat op kort kennisgewing opgeroep is om ’n militêre kamp by te woon. Elkeen van hulle het al diens gedoen in die guerrillastryd van die Suidwesgrens, waar hulle soms vir elf van die twaalf weke van hul dienstydperk geen vyand gesien of ’n aanvalskoot gevuur het nie. Die primêre doel was om die terrein te oorheers en die vyand uit die gebied te hou. Hulle het voetjie-voetjie met die plaaslike bevolking gespeel as teenvoeter vir die vryheidsvegters se eie propagandapogings. Verder het hulle ’n fees gehad, hul dae in die basis omgedrink, patrollietyd in die skadu van groot bome verwyl, geswem in riviere waar hul kanse beter was om krokodilkos te word eerder as om deur vyandelike vuur platgetrek te word.

Ja, daar was wél kontaksituasies. Onder die sagte sand hét inderdaad landmyne geskuil. Nou en dan het ’n patrollie tóg geweervuur uit ’n hinderlaag getrek. En ja, jong manne aan weerskante van die ideologiese skeidslyn het gereeld genoeg die lewe of ledemaat of verstand verloor.

Maar dié situasie is iets heeltemal anders. Hulle bevind hulle opeens aan die rand van ’n skrikwekkende en meedoënlose getier met die lug gevul deur die natrillings van kanonne en barstende bomme. Die nagbries bring die reuk van plofstof, brandstof, verbrande plantegroei en verskroeide vlees. Oplaas vra een die vraag wat die laaste paar uur in elkeen se gedagtes was: “Luitenant, waar in die hel ís ons?”

Die offisier is duidelik nie in ’n bui om inligting oor te dra nie. “Reg in die middel daarvan, sou ek sê; slap bang in die middel daarvan. Kom, boys, grawe in! En as jy iets raakspit wat clank! maak, hier’s die dril: Skree vir die res van ons om te moer en gone pad te gee, en sê jou laaste gebedjie op.” Na dié gerusstellende woorde ken hy wagdiensbeurte toe vir die nag.

Blackie Swart lê en rittel in sy loopgraaf. Sy agtergrond – christelik-nasionaal – het hom daarop voorberei om sy lewe vir volk, vaderland en God te offer. En hy is bereid, ja, maar nog nie gereed nie. Nie vanaand nie. Vanaand is hy so bang dat hy hom skaam vir homself. In ’n gevegsituasie kan die mens ’n mate van voorsorg tref teen die fisieke aanslag. Koeëlvaste klere en pantserstaal. Bunkers en loopgrawe. Maar hoe verweer jy die blootgestelde gees teen die vrees wat deur alles dring? Blackie se bene bewe onbeheersd, sy kake klem pynlik op mekaar.

Dinge het weird begin raak kort voor hulle die diklywige vliegtuig in Kimberley bestyg het op pad na waar ook al. Hulle is beveel om langs ’n sloot aan te tree met elke stukkie weermaguitrusting en -toerusting in hul besit. Verstikkende rook het uit die sloot opgewalm. Hulle moes alles in die sloot gooi, alles – elke stukkie webbing in hul besit, elke pakkie kos, elke stukkie klere, tot die laaste stinkende sokkie. ’n Tegniese ordonnans het brandstof oor die spul uitgegiet en dit aan die brand gesteek. Derduisende rande se uitrusting het in vlamme en rook opgegaan; die ontploffende blikkieskos het herinner aan ’n gesimuleerde gevegsoefening.

Van daar is hulle na die kwartiermeester se stoor gemarsjeer. Hier is hulle toegerus met die eienaardigste uitrustings: ligte kakiegroen gevegsbroeke en bypassende T-hemde, kakiegroen seilstewels en slaprandpette. Elkeen het ’n splinternuwe stel seiluitrusting ontvang, waarvan enige aanduiding van herkoms verwyder is. Selfs die blikkies en sakkies in hul rantsoenpakke was sonder enige handelsmerk, net ’n etiket wat die inhoud aangedui het.

Dit was ook die groep soldate se laaste kontak met die res van die basis se manne. Hulle mag niemand gebel of op enige manier probeer kontak het nie. Hulle was stomgeslaan. Daar was g’n gesagsfiguur wat hul kon aanhoor nie en hulle het maar onderling gegis oor wat aan die gang was. Elkeen het sy eie mening gehad, en dit was onmoontlik om te besluit wie om te glo en wie om af te lag.

Waar hulle nou twee-twee in ’n loopgraaf lê, is hulle steeds so dronkgeslaan soos toe. Hulle weet hulle is in ’n oorlogsone, iewers. Dáároor is daar ten minste geen twyfel meer nie. Maar waarom die snaakse uitrustings? In wie se oorlog is hulle, en wie sou die vyand wees? Sal hulle darem die vyand herken as hulle hom sien?

Elke man kon netsowel op deurnagwagdiens gewees het, so min slaap kry hulle. Die veraf sarsies gordynvuur hou hulle wakker. Ook die onheilspellende stiltes tussenin.

Toe die lug in die ooste begin verkleur, maak die manne blikkieskos en halfbekers koffiewater warm oor brandende Esbit-tablette. Hopelik sal die nuwe dag lig werp op hul situasie.

Maar eerstelig bring afgryse. Van die hoop sand uit sy loopgraaf sien hy dit: iets in die skadu links van hom. Die lepel met boeliebief en blikkiesertjies stop halfpad na sy mond toe; sak terug na die dixie waaruit hy eet. Sy buddy hoor Blackie se keelgeluid en volg dan sy blik. Met ’n “jissis tog!” spoeg hy sy mond vol kos op die sand uit.

Skaars tien meter weg, deels onder ’n bos in, lê ’n opgeblase lyk. Die reuk was heelnag om hulle, maar niemand het geweet waar dit vandaan kom nie. Die skewe staalhelm, driekwart vol swart gestolde bloed, ondersteun steeds die gevallene se kop. Brommers pak oor die lyk saam, terwyl maaiers in en uit die gesigsopeninge krioel, ook by die koeëlgat in sy voorkop.

Van die troepe probeer hulle nonchalant hou. Hulle draai die rug en kou voort. Ander het niks om te bewys nie en by die aanskoue van die afstootlike gesig skud hulle die oorblywende kos in hul dixies op die grond uit. Een kniel ’n ent weg in die gras en gooi op.

Die pelotonbevelvoerder wink hulle na die kant van die pad. “Menere, kom ons praat oor julle rol hier …” Hy herhaal kortliks die instruksies van die vorige aand; dat hulle sal verdeel en verskeie kontrolepunte langs die hoofpad beman. Hulle sal ook verkenningspatrollies in die nabye omgewing uitvoer, ingeval mense die kontrolepunte probeer ontduik deur boslangs te beweeg.

’n Hand skiet op en herhaal die steeds onbeantwoorde vraag. “Luitenant, waar de fok ís ons?”

Die offisier besef hy sal hulle nie vir altyd in die duister kan hou nie. Hy hou dit kort en kragtig: “Suid-Angola. Die gebied word huidiglik beset deur gesamentlike Unita/FNLA-magte. Ons doelwit is om dit vir eers só te help hou. Julle is nie stupid nie, so moenie my vra waarom nie.”

Dieselfde hand skiet weer omhoog. “Waarom al die geheimsinnigheid, Luitenant? En hoekom moet ons hierdie funny kak dra, en uit bewegende vliegtuie spring in die middel van die nag?”

“Jy sê dit self, man: vir sekerheidshalwe. Die SAW is nie veronderstel om hier te wees nie. Nie amptelik nie, in any case.”

’n Ander soldaat steek sy hand huiwerig op. “Is daar vyandelike magte in die omgewing, en hoe sal ons weet as ons in hulle vasloop?”

“Fokken tricky, daai ene. Ja, daar ís wel vyand in die omgewing. Hulle het nie gisteraand fireworks geskiet vir die coming of the virgins nie, jy weet. Hoe sal jy vyandelike magte van vriendelikes onderskei? Hulle dra almal min of meer dieselfde uniform, en het maar self moeilikheid daarmee. By and large dra die FNLA-boys – hulle is die good guys – groen kopdoeke en armbande en so aan. Die MPLA – hulle is die vyand – dra rooies. Dis húlle wat jy wil skiet. So, dis eintlik so easy soos ’n traffic light: groen laat jy deurgaan, rooi stop jy … verkieslik met ’n bullet. Maar moenie kanse vat nie. As jy twyfel wanneer jy op iemand afkom wat ’n gun dra, skiet eers en check dán die kleur van sy bandana. Enige ander vrae?”

“Luitenant, vir hoe lank gaan ons hier wees?”

“Vir so lank as wat nodig is. Luister, manne, ons moet aan die gang kom. Seksie Een, julle gaan noord hiervanaf; Seksie Twee suid. Drie clicks met die pad af, either way, sal julle die pantserboys kry. Daar sal julle verdere instruksies kry. Grawe behoorlik in. Jou loopgraaf gaan van nou af jou home from home wees. Good luck, chinas.”

“Luitenant, gaan iemand hom begrawe of iets?” Blackie Swart knik in die rigting van die man onder die bos.

“Wil jý dit doen? Hmm, ek het nie so gedink nie. As jy wóú, sou jy niks anders doen nie as stiffs begrawe vir die res van jou tyd hier.” Sóveel vir begrafnisreëlings vir die dooies. “O, en gooi hierdie loopgrawe toe voor julle loop.”

Die luitenant maak met Blackie oogkontak. “Jy, kom hier. Kom gee my ’n hand.”

Hulle kry elk ’n been van die dooie beet, sleep die lyk tot by die naaste loopgraaf en rol dit daarin, gehul in ’n wolk zoemende brommers. Dit lyk of die luitenant toe tóg ’n hart in hom het. Nadat die gat opgevul is, steek die offisier ’n stok in die sagte grond en haak die druppende helm daaraan. Hy ruik aan sy hande, trek ’n naar gesig en gaan was hulle uit ’n jerrykan op die naaste Land Rover.

Laatoggend klim die soldate op die voertuie en vertrek in hul onderskeie rigtings. Oral is daar tekens van ’n onlangse, bloedige geveg, waarskynlik om beheer van die nabygeleë dorp, Pereira d’Eca. Die teerpad is oortrek van slaggate en kraters, die nalating van bomme, vuurpyle en myne. Die geboue langs die pad wat nog nie weggeblaas is deur grofgeskut of platgery is deur tenks nie, is vol koeëlgate en beverf met strydgraffiti.

Die seksie wat noord gaan, ry verby die oorblyfsels van ’n lyk. Soveel voertuie het al oor die liggaam gery dat ’n papsagte, gryspienk maalvleis deur die verswarte uniform pers. Die weermagvoertuie jaag ’n swerm glimswart kraaie op wat besig was om aan die grieselige maal te pik.

Blackie Swart ril. Roadkill, dink hy. Op die ou einde is die wonderbaarlike mens ook maar niks anders as roadkill nie.

Hulle tref die pantserseksie aan die buitewyke van ’n feitlik vernietigde nedersettinkie aan. Langs die pad twee Eland-pantservoertuie oordek met kamoefleernet; hul 90 mm-kanonlope gluur onvriendelik in die twee verkeersrigtings.

Die aankoms van die troepe lok weinig belangstelling van die bewoners wat nog in die dorp is. Vroegmiddag verskyn ’n groepie verflenterde kinders vanuit die ruïnes en begin ’n oënskynlik splinternuwe sokkerbal tussen mekaar rondskop.

Ná drie weke se wagstaan en patrolliewerk en ’n oënskynlik doellose rondswerwery van die een strydverrinneweerde nedersetting na die ander in die Angolese bos, word die Burgermagtroepe een oggend beveel om hul toerusting te pak en op gereedheidsgrondslag te wees vir ’n nuwe sending. Reeds voor die middaguur beweeg hulle onder swaar gewapende geleide na wat oorgebly het van die eens florerende Pereira d’Eca in die suide van Angola.

FNLA-soldate met gewere oor hul skouers en granaatwerpers aan hul sye hang in die strate rond. Vanaf elke balkon, uit die vensters en deuropeninge van elke gebou wat die afgelope veldslag min of meer oorleef het, gluur hulle die Suid-Afrikaanse troepe met hatige, bloedbelope oë aan. Die vinnig saamgeflanste alliansie op leiersvlak het nie die grondvlakagterdog tussen velkleur en kultuur ongedaan gemaak nie.

Die SAW-patrollie kry koers na ’n plein in die middel van die dorp waar ’n aantal voertuie reeds bymekaar is. Elke kar, bussie en trok wat in die dorp beskikbaar was, is hier, en elkeen is tot ver verby selfs abnormale kapasiteit gelaai met besittings, vasgebinde diere, hokkies pluimvee en ’n swetterjoel familielede, die een meer verwaarloos as die ander. Hulle is vlugtelinge, Angolese boorlinge met Portugese burgerskap, wat op die punt staan om te vertrek op ’n gevaarlike tog na die relatiewe veiligheid van Windhoek in Suidwes-Afrika, van waar hulle per lugbrug na Portugal gevoer sal word. Die Suid-Afrikaanse infanteriemanne se opdrag is om die vlugtelinge te begelei, eers tot by die grenspos by Oshikango in Suidwes-Afrika, en dan na Ondangwa in Sentraal-Owamboland. ’n Taakmag van die Verenigde Nasies sal die begeleidingswerk daarvandaan oorneem en die mense tot in Windhoek bring.

Dinge begin nie goed nie. Die honde kan nie saam nie. Daar is maar geen manier dat ’n brak vol bosluise en hondsdolheid uit die Afrikabos op ’n straler na Europa toegelaat sal word nie. Die diere se eienaars protesteer heftig. Omdat nie een groep die ander se taal verstaan nie, word die argument weldra ’n Babelse oor-en-weer-beduiery en geskree op mekaar. Die ontruimingsoefening beland in ’n riskante skaakmat. Die horlosie tik meedoënloos.

Die troepe beraadslaag onder mekaar. Dit is van kritieke belang dat die operasie sonder verdere verwyl aan die gang kom, en die besluit word met somber gesigte uitgevoer: ’n Paar soldate vorm ’n kordon voor die vlugtelinge, lig hul geweerlope ’n aks hoër. Kneukels span wit om die vuurwapens se handgrepe.

Die res van die Suid-Afrikaanse soldate ruk die leibande en -toue uit die honde-eienaars se hande, sleep die diere wat tjankend vasskop tot agter die naaste gebou. Dit is asof die skote deur almal op die dorpsplein ruk. Toe die laaste dier se gekerm stil raak, sak die vlugtelinge se koppe. Selfs die FNLA-soldate kyk anderpad toe die mense sonder hul honde sitplek op die oorvol voertuie probeer kry.

Oplaas stotter die konvooi uit Pereira d’Eca. Net buite die dorp swaai dit suid, en kronkel soos ’n reuse- moeë slang in die rigting van die Suidwes-Afrikaanse grens. Die pas is uiters langsaam. Voor die voorste voertuig vee sappeurs van die Suid-Afrikaanse Weermag se Geniekorps die pad vir landmyne. Infanteriesoldate verken die gebied vir hinderlae. In normale omstandighede en met ’n goeie motor sou die tog enkele ure duur, maar na drie dae is hulle nog nie by die grens nie. Etlike van die afgeleefde voertuie gee finaal die gees, wat verdere oponthoude meebring. Waar noodherstelwerk nie help nie, word die vrag oorgepak op van die ander reeds oorlaaide voertuie, en die gesneuwelde skedonke word net daar agtergelaat.

Die Suid-Afrikaanse soldate gee nie regtig om hoe lank die reis duur nie. Al wat saak maak, is dat hulle op pad is na Suidwes-Afrikaanse grondgebied, Afrikaanse wêreld. Elke tree neem hulle weg uit hierdie vreemde onherbergsaamheid, weg van die doodsangs wat soos sweet en stof en vlieë aan hulle kleef.

Sal hy iets hieroor kan skryf? wonder Blackie Swart. Oor sy deelname aan iets waarin hy elke dag ’n groter weersin ontwikkel? Oor hierdie ellendelinge wat saamgebondel in hul armoede die onbekende ingedryf word? Hy is gewoond daaraan om alles wat hom ontroer neer te skryf: liefde, leed, enigiets. Maar hoe skryf jy oor dit wat hy hier beleef?

Blackie sien die oë van sy kamerade, sien waarheen dit dwaal. Hulle het agt weke laas ’n wit meisie gesien. Swart meisies sou normaalweg nie tel nie. In hul apartheid-gesaniteerde opvatting sal black nooit beautiful wees nie, maar nou, na bykans twee maande se geforseerde selibaatheid, het hul geen saak meer met die Nasionale Party se Ontugwet nie. Hulle soek vróúmens. Maak nie saak watse kleur nie, solank dit net vróú is.

Onbelemmer deur iets soos apartheid het die Portugese koloniste en Angolese boorlinge vryelik ondertrou. Daar is min wit meisies tussen die vlugtelinge, maar die halfwit Angolese meisies – let wel, halfwít, nie halfswárt nie! – is ’n onweerstaanbare versoeking vir die manne in uniform. Hoewel die soldate uitdruklik beveel is dat die vlugtelinge se dogters en vrouens buite “afloer-, praat-, flirt-, aanraak- of aanrandperke” is, probeer hulle deurentyd ’n gelukkie score. Min van hulle, indien enige, kry enigiets reg, en dis nie soveel te danke aan respek vir militêre instruksies nie as aan die waaksaamheid van die kêrels, mans en pa’s onder die vlugtelinge, wat die balhorige troepe se plannetjies heeltyd een voor is.

Blackie sou ook saam met ’n vrou wou wees, maar nie sommer enige vrou nie. Sy eie vrou. Verdringde manlike hormone is nie sy groot probleem nie, maar verdringde weersin en vrees – die ergste soort vrees, daardie vrees wat hy nie durf erken nie. Die barbaarsheid, verwoesting en verguising van alle menslikheid bly in sy borskas klop. Hy vind dit toenemend moeilik om te slaap. Hy mis sy huis, sy vrou, hul ongebore baba wat eersdaags die lewenslig behoort te aanskou. Dit sal beslis ’n seuntjie wees, het hy reeds besluit. Hy het die kind se gesiggie een aand in die maan gesien, terwyl hy op sy rug in ’n loopgraaf gelê en wag het op ’n rooi-oogbombardement wat toe nooit gekom het nie.

Hy mis sy skryfblok. Wanneer hy gekwel was, om watter rede ook al, kon hy nog altyd ’n terapeutiese uitlaatklep vind in die neerskryf van sy ervaring. Die gemaal in sy kop om eerstens die regte woorde te vind, en dan die regte volgorde vir daardie woorde, help om perspektief te bring. Maar hulle is nie toegelaat om skryfgoed op hierdie sending saam te bring nie. Die rede daarvoor was so belaglik dat hy nie eens kan onthou wat dit was nie; glo iets te doen met die klandestiene aard van die operasie. Hy het wel ’n pen saamgesmokkel, maar dié het langs die pad voete gekry. Seker self ge-awol! Voordat hulle uit die basis hierheen gevlieg is, was sy laaste skryfoefening iets wat die Weermag hom opgelê het: ’n testament, verpligte laaste brief aan naasbestaandes, ’n verklaring wat elkeen moes onderteken dat hy vrywillig op hierdie sending was en dat geen druk van watter aard ook al op hom uitgeoefen is deur enige persoon of persone of organisasie nie.

Blackie het intussen min of meer agter die kap van die byl gekom: Amptelik sou die Suid-Afrikaners se teenwoordigheid in Angola ontken word. Daar is geen troepe van die Suid-Afrikaanse Weermag in die gebied nie, en diegene wat dít nie wil glo nie, kan maar die Republiek se minister van verdediging vra. Net voor hulle uit Pereira d’Eca weg is, het ’n Samil-lorrie vol standaard- Suid-Afrikaanse nutria-uniforms opgedaag en hulle moes vinnig verklee: sedertdien was hulle wél amptelik op Angolese grondgebied, maar op ’n humanitêre sending. Die Suid-Afrikaanse eerste minister sal dit self kan bevestig.

Skaars ’n uur nadat die konvooi op die oggend van die vierde dag die tog hervat, raak die radiomaste van die grenspos bo die eindelose plaat boomtoppe sigbaar. Die weermagtroepe loop onmiddellik regopper, die treë langer. Maar onder die ouer vlugtelinge is nie dieselfde beroering nie. Talle van hulle kyk terug na waar hulle vandaan gekom het. Dit is asof hulle finaal moes kies tussen hul veiligheid en die vreemdheid, en steeds twyfel oor hul uiteindelike besluit.

Die jonger garde Angolese se oë gloei. Vir die meeste van hulle was ’n besoek aan Europa nog altyd ’n droom, en nou is hulle op pad! ’n Groep uitgelate jong manne leun oor die kant van hul trok en beduie na die soldate. “Thees afta’noon,” daag een van hulle die troepe in sy beste Engels uit, “you, we, play football!”

“Cool,” skreeu een van die soldate bo die Buffel-enjin se gedreun, “and after that a game of rugby!”

Die son het reeds sy middagdraai gekry toe die konvooi oplaas deur die grenspos is – te vroeg om uit te span vir die nag, en te laat om Ondangwa voor donker te haal. Met Angola agtergelaat, voel die oorlog eensklaps verwyderd, iets wat gister gebeur het en nou verby is. Verligting daal neer oor die lang stoet moeë reisigers.

’n Rooi son hang in die stofwolk wat opwalm agter die troostelose konvooi wat aankruie op wat in dié geweste bekend staan as die witpad tussen die Oshikangogrenspos en Ondangwa. By ’n Ovambokraal wuif die vlugtelinge vir ’n kind wat uit een van die hutte verskyn het om die prosessie oopmond gade te slaan. Dan word die son met ’n oorverdowende slag heeltemal uitgedoof. Die voorste burgerlike voertuig, ’n ou trok met houtbeslaande kante, steier soos ’n perd die lug in. ’n Wiel woer-woer oor die boomtoppe; matrasse, planke, meubels, stukke gereedskap word oor die veld gesaai. Die optog ruk tot stilstand, mense skarrel vervaard uit hul voertuie en vlug histeries die veld in.

Die Buffel wat die konvooi gelei het, steek in sy spore vas. Hoe hy die landmyn gemis het, sal niemand weet nie. Die troepe vlieg van die bak af en neem weerskante van die pad stelling in. Agtertoe doen die flank-Buffels se soldate dieselfde. Die situasie is kritiek. Al is hul gewere gespan en gereed om ’n aanval af te weer, besef die soldate ook dat hulle nie durf skiet nie, want die bos wemel nou van gillende Angolese wat paniekerig op die vlug geslaan het.

Die bevelvoerder se radio gons terwyl hy hom saam met die mediese ordonnans na die getroffe voertuig haas. Die bestuurder lê op die grond langs die verfrommelde stuurkajuit. Op die oog af moet elke been in sy liggaam gebreek wees; sy wangvleise staan in swartgekoekte repe van sy skedel af weg. Hy spoeg ’n paar onsamehangende woorde deur die ontvleesde kake en sterf op die toneel. Twintig minute later sak ’n helikopter in ’n oop kol langs die pad neer; die dooie word opgepik en afgevoer. Goddank daar was geen ander passasiers op die trok nie. Met die wegraak van die helikopter oor die boomtoppe, tree ’n mate van orde weer op die grond in.

Die landmyn het die gevoel van veiligheid wat die Suidwes-Afrikaanse grondgebied gebied het aan flarde geruk, en daardie aand word streng veiligheidsmaatreëls toegepas. Die voorgenome sokker- en rugbywedstryde vind nie plaas nie.

Soos die afgelope paar dae al sit Blackie Swart een van die vlugtelinge en dophou, ’n skraal man met ’n bokbaard en halfgrys hare wat hy in ’n poniestert bind. Elke agtermiddag, wanneer die nag se rendezvous bereik is, gebruik die man die laaste lig van die dag om te skryf aan wat bes moontlik ’n reisjoernaal moet wees. Hy bestudeer die omgewing ’n wyle, slaan die aktiwiteite van die émigrés in stilte gade, oorpeins oënskynlik sy woorde voordat hy dit versigtig neerpen. Selfs nou, ná die tragiese landmyninsident, volg hy dieselfde roetine.

Blackie kan die versoeking nie langer weerstaan nie. Die middag se gebeure het hom geruk. Waarvan vlug ons so ylings weg as elke mens en elke hond uiteindelik tog maar sy dag kry? Hy skuifel na die ou man toe, vis ’n paar muntstukke uit sy broeksak en vra of hy ’n potlood by hom kan koop. Die man gee hom een verniet.

Toe hy reken niemand kyk nie, skeur Blackie die kante van ’n Post Toasties-boks af en neem teenoor die vreemdeling stelling in. Hulle oë ontmoet en hulle wissel ’n vlietende vertroulike glimlag. Die ouer man slaan sy joernaal oop en Blackie sit die stuk karton op sy skoot. Skrywend begin die twee, elkeen ’n uitgewekene, hierdie wildernis in woorde verken.