Читать книгу Die skuilplek - Corrie ten Boom - Страница 6

Karel

Toe ek veertien is, ontmoet ek die eerste keer vir Karel, by een van die “geleenthede” waarvoor Mamma so bekend was. Vandag kan ek nie onthou of dit ’n verjaarsdag, ’n huweliksherdenking of ’n nuwe baba was nie – Mamma kon ’n partytjie van enigiets maak.

Willem stel vir Karel aan ons voor as ’n vriend uit Leiden, en hy groet ons elkeen met die hand. Toe ek sy sterk, slanke hand in myne neem en diep in sy bruin oë kyk, raak ek onherroeplik verlief.

Die oomblik toe almal hulle koffie het, gaan ek sit om net na hom te kyk en te kyk. Hy is skynbaar onbewus van my, maar dit is heeltemal natuurlik. Ek is immers net veertien jaar oud. Hy en Willem is reeds universiteitstudente met ruie baarde. Die blou sigaarwolke bol tussen hulle terwyl hulle gesels.

Dit is vir my heeltemal genoeg om maar net in dieselfde kamer as Karel te wees. Om nie raakgesien te word nie, wel, daaraan is ek gewoond. Nollie is die een vir wie die seuns raaksien, maar soos die meeste mooi meisies gee sy nie eintlik om nie. Wanneer ’n seun haar vir ’n haarlok vra – die gewone manier om jou liefde te verklaar – trek sy sommer ’n paar drade uit die stokou vaal tapyt in ons slaapkamer, bind hulle met ’n sentimentele blou lintjie vas en maak my die boodskapper. Die tapyt is nou al vol kaal kolle en die skool vol gebroke harte.

Ek, weer, raak om die beurt op elke seun in my klas verlief. Dis al ’n soort hopelose, gereelde ritme. Omdat ek nie mooi is nie en te skaam is om te sê hoe ek voel, word ’n hele geslag seuns groot, totaal onbewus van die meisie in bank nommer twee en dertig.

Maar Karel, dink ek en hou hom dop terwyl hy suiker in sy koffie gooi, Karel is ’n ander saak. Vir Karel sal ek vir ewig liefhê.

Twee jaar gaan verby voordat ek hom weer sien…

In die winter van 1908 reis ek en Nollie Leiden toe om by Willem te gaan kuier. Sy yl gemeubileerde kamer is op die vierde verdieping van ’n privaat huis. Toe ons daar instap, gryp hy vir my en Nollie sommer so saam in ’n kragtige omhelsing vas. Dan trek hy ons na die venster toe.

“Hier,” sê hy en haal ’n roomkoekie van die vensterbank af waar hy dit neergesit het om koud te bly. “Ek het dit vir julle gekoop. Eet dit gou-gou, voor my uitgehongerde vriende hier aankom.”

Ons sit op die rand van Willem se bed en verslind die kosbare koek. Ek vermoed dat Willem sonder middagete moes klaarkom om dié stukkie bederf vir ons te kon koop. ’n Oomblik later vlieg die deur oop en vier van sy vriende bars in – lang jong mans met diep stemme, geklee in jasse met die krae al twee maal omgedraai en die moue verslete. Een van hulle is Karel.

Ek sluk die laaste stukkie koek af, vee my hande aan die agterkant van my romp af en staan op. Willem stel vir my en Nollie aan die besoekers voor, maar toe hy by Karel kom, val hy vir Willem in die rede.

“Ons ken mekaar reeds.” Hy maak ’n buiginkie.

“Onthou jy? Ons het mekaar tydens ’n partytjie by julle huis ontmoet.” Ek kyk van Karel na Nollie, maar nee, hy kyk reguit na my. My hart wil jubelend antwoord, maar my mond is nog vol van die taai oorblyfsels van die roomkoek en die antwoord bereik nie my lippe nie. Gou sit die jong mans by ons voete op die vloer, almal hard en gelyktydig aan die praat.

Nollie sit langs my op die bed en gesels saam asof ’n besoek aan ’n universiteit vir ons ’n alledaagse gebeurtenis is. Vir haar is dit natuurlik glad nie moeilik nie. Op agttien dra sy reeds lang rokke terwyl ek nou pynlik bewus is van my dik swart skoolkouse, die hele vyftien sentimeter daarvan tussen my rok en my skoene.

Buitendien is daar baie dinge waaroor Nollie kan praat. Sy is verlede jaar al kollege toe. Sy wil nie regtig ’n onderwyseres word nie, maar die universiteite ken nie studiebeurse aan meisies toe nie, en die kolleges is nie so duur nie. Sy gesels so gemaklik en vlot oor die dinge waarin studente belangstel – die nuwe relatiwiteitsteorie van ene Einstein, en die vraag of admiraal Peary werklik die Noordpool sal bereik.

“En jy, Corrie? Gaan jy ook ’n onderwyseres word?” Van waar hy op die vloer by my voete sit, glimlag Karel vir my. Ek voel hoe die bloed warm onder my hoë kraag opstoot.

“Volgende jaar, bedoel ek,” voeg hy by. “Dit is mos jou laaste jaar op skool, nie waar nie?”

“Ja. Ek bedoel, nee. Ek gaan by die huis bly, saam met Mamma en tannie Anna.”

Dit klink so kortaf en so saai. Hoekom sê ek so min as ek so baie wil sê?

In die lente maak ek klaar met skool en neem die huishouding oor. Dit was nog altyd die plan, maar nou is daar ’n bykomstige rede. Tannie Bep ly aan tuberkulose. ’n Ongeneeslike siekte. Die enigste bekende behandeling daarvoor is rus in ’n sanatorium, en dít is slegs vir die rykes beskore. Tannie Bep lê daarom maar maande lank in haar kamertjie en hoes haar lewe weg.

Om te keer dat ons almal aansteek, gaan net tannie Anna by tannie Bep se kamer in. Dag en nag verpleeg sy haar suster en baie nagte kry sy geen slaap in nie. Daarom neem ek die hele huishouding oor. Ek hou van die werk. As dit nie vir tannie Bep se siekte was nie, sou ek heeltemal gelukkig gewees het. Maar oor alles lê haar skaduwee – nie net die skaduwee van die siekte nie, maar ook die skaduwee van haar hele onvergenoegde en teleurstellende lewe.

Dikwels wanneer ek vir tannie Anna ’n skinkbord by die deur aangee of een by haar neem, val my blik vlugtig op die siekekamer. Al wat daar is, is die enkele patetiese aandenkings van ’n lewe waarvan sy dertig jaar in ander mense se huise deurgebring het. Parfuumbottels – baie jare al leeg – want goed opgevoede gesinne gee altyd vir die goewernante parfuum as ’n Kersgeskenk. Etlike verdofde sketse van kinders wat teen hierdie tyd reeds hulle eie kinders en selfs kleinkinders moet hê. Maar dan gaan die deur toe. Telkens bly draal ek in die nou gangetjie onder die dakrand, smagtend om iets te sê, om iets te genees, om haar meer lief te hê.

Ek praat ’n keer met Mamma oor my gevoelens. Ook sy word al hoe meer bedlêend. In die verlede, wanneer die pyn van die galstene te erg geword het, het sy altyd ’n operasie ondergaan. ’n Ligte beroerte ná die laaste operasie het egter enige verdere operasies onmoontlik gemaak. Baie dae wanneer ek vir tannie Bep ’n skinkbord met kos voorberei, dra ek ook vir Mamma ’n skinkbord vol eetgoed na haar kamer.

Toe ek vandag haar middagete vir haar neem, is sy besig om briewe te skryf. Wanneer Mamma nie die buurt se mense van musse en babarokkies voorsien nie, skryf sy opbeurende boodskappe vir die ingehoktes oor die lengte en breedte van Haarlem. Die gedagte dat sy self ’n groot gedeelte van haar lewe ingehok was, kom nooit by haar op nie. “Hierdie arme man, Corrie,” roep sy toe ek instap. “Drie jaar lank al is hy in ’n kamertjie opgesluit. Dink net, heeltemal afgesluit van die blou lug!”

Ek kyk by Mamma se enigste venster uit na die baksteenmuur een meter van die venster af. “Mamma,” sê ek toe ek die skinkbord op haar bed neersit en langs haar gaan sit, “kan ons nie iets vir tannie Bep doen nie? Ek bedoel, is dit nie hartseer dat sy haar laaste dae moet deurbring op die plek wat sy juis so haat nie? Hoekom kan sy nie liewer by die Wallers gaan woon nie, of op een van die ander plekke waar sy so gelukkig was?”

Mamma sit haar pen neer en kyk na my. “Corrie,” sê sy ná ’n rukkie, “Bep is hier by ons net so gelukkig as op enige ander plek, nie meer nie en nie minder nie.”

Ek staar haar onbegrypend aan.

“Weet jy wanneer sy die Wallers so vreeslik begin prys het?” vra Mamma. “Die dag toe sy by hulle weg is. Terwyl sy by hulle was, het sy steen en been gekla. ’n Mens kan die Wallers nie vergelyk met die Van Hooks waar sy vroeër was nie. Maar by die Van Hooks was sy inderdaad ongelukkig. Geluk hang nie van ons omgewing af nie, Corrie. Dis iets wat ons binne-in onsself maak.”

Tannie Bep se dood laat haar susters op die kenmerkende manier reageer. Mamma en tannie Anna kook dubbel soveel en doen al hoe meer naaldwerk vir die buurt se behoeftiges, asof hulle besef hoe kortstondig ’n mens se lewe van diens werklik is. Tannie Jans se besondere spookbeeld beweeg al hoe nader aan haar. “My eie suster,” sê sy elke nou en dan in die dag. “Sowaar, dit kon so maklik ek gewees het.”

’n Jaar of wat ná tannie Bep se dood neem ’n nuwe dokter dr Blinker se huisbesoeke oor. Die nuwe dokter se naam is Jan van Veen, en sy suster, wat ook sy verpleegster is, is Tine van Veen. Saam met hom bring hy ook ’n nuwe toestel om bloeddruk te meet. Ons het geen benul wat dit beteken nie, maar elke lid van die huisgesin laat toe dat die strook materiaal om ons boarm gedraai en vol lug gepomp word.

Tannie Jans, wat ’n groot liefde vir enige soort mediese hulpmiddels het, is geweldig ingenome met die nuwe dokter. Sy raadpleeg hom dan ook so dikwels as wat haar geldjies dit toelaat. So kom dit dat dr Van Veen ’n paar jaar later ontdek tannie Jans ly aan suikersiekte.

In daardie tyd is diabetes ’n doodsvonnis, net so seker soos tuberkulose. Dae lank is ons as gesin verlam van die skok. Ná soveel jare waarin die blote gedagte ons met vrees vervul het, is dié siekte met sy verskrikking nou tussen ons. Toe tannie Jans die nuus kry, gaan sy reguit bed toe.

Ledigheid is egter nie in pas met haar energieke persoonlikheid nie. Een oggend verskyn sy, tot almal se verbasing, stiptelik om tien oor agt in die eetkamer vir ontbyt. Sy sê vir ons dat dokters dikwels verkeerd is. “Al hierdie buisies en toetse,” sê tannie Jans wat nog altyd onvoorwaardelik daaraan geglo het, “wat bewys dit nou eintlik?”

Van toe af wy sy haar energie nog meer aan haar skryfwerk en toesprake. Sy stig nog klubs en begin met allerhande nuwe projekte.

Soos die res van Europa, mobiliseer Holland in 1914 vir die oorlog. Skielik is die strate van Haarlem vol jong manne in uniforms. Vanuit haar venster hou tannie Jans hulle dop terwyl hulle doelloos in die straat af slenter en verveeld by die winkelvensters inloer. Die meeste van hulle is jonk, sonder geld en eensaam. Dadelik tref die idee van ’n soldatesentrum haar. Nogal ’n radikale idee vir daardie tyd, maar tannie Jans pak dit hartstogtelik aan. Net dié van ons wat haar die beste ken, weet van die verskriklike vrees wat haar dryf.

Intussen bring tannie Jans se siekte ook geldelike probleme. Elke week moet die suikerinhoud van haar bloed getoets word. Omdat dit ’n ingewikkelde en duur proses is, moet óf dr Van Veen óf sy suster na ons huis toe kom om die toets te doen.

Uiteindelik leer Tine my om self die toets te doen. Dit bestaan uit verskeie stappe. Die belangrikste stap is om die finale mengsel tot presies die regte temperatuur te verhit. Dit is maar moeilik om akkuraat te werk op die ou steenkoolstoof in ons donker kombuis, maar uiteindelik leer ek tog hoe. Elke Vrydag meng ek die chemikalieë en doen self die toets. As die mengsel helder bly, is alles reg. As dit swart word, moet ek vir dr Van Veen laat weet.

In die lente van daardie jaar kom Willem vir sy laaste vakansie voor sy ordening as predikant huis toe. Hy het twee jaar vroeër al sy universiteitsgraad behaal en is nou in sy laaste maande by die kweekskool.

Een warm aand tydens sy besoek sit ons almal om die eetkamertafel. Pappa sit met dertig horlosies voor hom uitgestal en skryf in sy noukeurige en netjiese handskrif “twee sekondes verloor” of “vyf sekondes gewen” by elkeen neer terwyl Willem hardop uit die geskiedenis van die Nederlandse Hervorming voorlees.

Skielik lui die klokkie in die steeg. Buite die eetkamervenster is daar ’n spieël wat op die deur in die laan afkyk sodat ons kan sien wie die besoeker is voordat ons ondertoe loop om oop te maak. Ek kyk in die spieël en spring van die tafel af op.

“Corrie!” sê Betsie berispend. “Jou romp!”

Ek kan maar net nie onthou dat ek ook nou lang rokke dra nie. Arme Betsie offer so baie aande op om al die skeurplekkies heel te maak. Ek spring sommer vyf trappies op ’n slag tot onder, want voor die deur, met ’n ruiker affodille in haar hand, staan Tine van Veen. Of dit nou die sagte lenteaand is wat my die gedagte gee en of dit Willem se dramatiese preekstoelstem is, weet ek nie. Ek weet net skielik die ontmoeting tussen hierdie twee jongmense sal ’n baie besonderse oomblik wees.

“Vir jou ma, Corrie,” sê Tine en hou die blomme na my toe uit. “Ek hoop sy is…”

“Nee, nee, dra jy die blomme. Jy lyk so lieflik met hulle in jou hande.”

Sonder om haar jas te vat, stoot ek die halfverskrikte meisie voor my met die trap op. Ek druk haar by die eetkamerdeur in terwyl ek amper op haar hakke trap om Willem se reaksie te kan sien. Ek weet presies wat gaan gebeur. Ek leef immers my lewe in die romantiese verhale wat ek by die biblioteek uitneem en in Engels, Nederlands en Duits lees. Dikwels lees ek dié waarvan ek baie hou sommer in al drie die tale. In my verbeelding tower ek die toneel op waar die held die heldin mekaar ontmoet, en ek laat dit duisende kere in my gedagtes afgespeel.

Willem staan stadig op. Sy oë bly stip op Tine gerig. Ook Pappa staan op. “Juffrou Van Veen,” sê Pappa op sy ouderwetse manier, “laat ek u voorstel aan ons seun, Willem. Willem, dis nou die jong dame van wie se bekwaamheid en goedhartigheid jy ons al so dikwels hoor praat het.”

Ek twyfel of een van die twee Pappa se woorde hoor. Hulle staar in mekaar se oë asof daar geen ander mens in die vertrek of in die hele wye wêreld is nie.

Willem en Tine trou twee maande ná sy ordening. In al die weke terwyl ons vir die troue voorberei, steek één gedagte by my vas: Karel gaan daar wees.

Die troudag breek koel en helder aan. My oë vind dadelik vir Karel in die skare voor die kerk. Hy dra ’n manel en keil soos al die ander mans, maar hy is verreweg die aantreklikste.

Vir my voel dit of ek ’n radikale verandering ondergaan het sedert ek hom laas gesien het. Die verskil tussen my een en twintig jare en sy ses en twintig is nou nie meer so groot soos vroeër nie. Meer nog, ek voel… Nee, nie mooi nie. Selfs op so ’n romantiese dag kan ek myself nie oortuig ek is mooi nie. Ek weet my ken is te vierkantig, my bene te lank, my hande te groot. Maar ek glo werklik – en al die boeke stem daaroor saam – ek sal mooi wees vir die man wat my liefhet.

Betsie het die oggend my hare gedoen, ’n moeilike taak wat ’n uur met die krulyster geverg het. Dit is hoog op my kop opgestapel, en wonder bo wonder hou dit nog. Betsie het ook my syrok gemaak, net soos sy vir elke vrou in die gesin in die aand by lamplig ’n rok gemaak het. Sy moes maar in die aand werk, want die winkel is ses dae per week oop en op Sondae mag sy nie naaldwerk doen nie.

Ek kyk rond en besluit ons tuisgemaakte rokke is net so modieus soos enigeen van die ander vroue se rokke. Niemand sal ooit raai, dink ek terwyl ons na die deur toe stap, dat Pappa sy sigare prysgegee het en tannie Jans die kaggelvuur in haar kamer om die sy te kon koop wat nou so elegant om ons ruis nie.

“Corrie?”

Voor my staan Karel, swart keil in die hand, sy oë stip op my gesig gevestig, asof hy nie heeltemal seker is wat om te sê nie.

“Ja, dis ek!” sê ek terwyl ek laggend na hom opkyk. Dis ek, Karel, en dis jy. En dit is die oomblik waarvan ek gedroom het!

“Maar jy is so… so volwasse. Vergewe my, Corrie, natuurlik is jy mos. Dis maar net… ek het nog altyd aan jou gedink as die dogtertjie met die yslike blou oë.” Hy staar nog so ’n rukkie na my en voeg dan saggies by: “En nou is die dogtertjie ’n vrou… en boonop pragtig.”

Skielik is die orrelmusiek wat by die deur uitrol net vir ons bedoel. Hy bied my sy arm aan, en dit is al wat keer dat ek die lug in sweef, oor die puntige dakke van Haarlem se huise.

Dis ’n winderige Vrydagoggend in Januarie toe my oë vir my vertel wat my brein aanvanklik weier om te aanvaar. Die vloeistof in die glasbeker het ’n modderige, dooie swart kleur.

Ek leun teen die ou houtwasbak en maak my oë styf toe. “Asseblief, Here, laat ek tog net ’n fout gemaak het!” In my gedagtes herhaal ek die verskillende stappe; ek kyk na al die flessies met chemikalieë en maatlepels. Nee. Alles is presies net soos ek dit altyd doen.

Dan is dit dié ellendige vertrek. Dit is altyd donker in dié vuurhoutjiedosie van ’n kombuis. Met ’n vadoek raap ek die warm glasbeker op en hardloop na die venster in die eetkamer.

Swart. Swart soos die vrees en die dood self.

Met die beker nog in my hand vasgeklem, hardloop ek met die vyf trappies af en in by die agterdeur van die winkel. Pappa, sy juweliersglasie voor sy oog, buk oor sy nuutste leerling se skouer en kies behendig ’n oneindig klein onderdeeltjie uit tussen die verskeidenheid voor hulle op die werkbank.

Ek kyk deur die glasdeur tot in die winkel, maar Betsie staan agter haar toonbank met ’n klant en praat. Nee, nie ’n klant nie, help ek myself reg, ’n laspos. Ek ken mos dié vrou. Sy kom kastig hierheen om raad oor horlosies te vra, maar dan gaan koop sy hulle by Kan se nuwe winkel oorkant die straat. Nóg Pappa nóg Betsie is skynbaar daaroor bekommerd dat dit al hoe meer gebeur.

Toe die vrou vertrek, bars ek by die deur in met die beker waarheid in my hand.

“Betsie!” roep ek uit. “O Betsie, dis swart! Hoe gaan ons vir haar sê? Wat gaan ons doen?”

Betsie stap vinnig agter die toonbank uit en vou haar arms styf om my. Agter my kom Pappa ook ingestap. Sy oë gaan van die beker na Betsie en toe na my.

“En jy het dit presies reg gedoen, Corrie? In elke besonderheid?”

“Beslis, ja, Pappa.”

“Ek is seker jy het, my kind. Maar ons moet ook die dokter se mening kry.”

“Ek neem dit dadelik na hom toe,” sê ek.

Ek gooi die aaklige vloeistof in ’n botteltjie en hardloop daarmee oor die gladde, natgereënde strate van Haarlem.

Daar is ’n nuwe verpleegster by dr Van Veen. Ek wag in doodse stilte ’n hele miserabele halfuur in die wagkamer. Uiteindelik vertrek die pasiënt en dr Van Veen neem die bottel na sy laboratorium.

“Jy het nie ’n fout gemaak nie, Corrie,” sê hy toe hy weer verskyn. “Jou tannie het op die meeste drie weke om te leef.”

Ons hou ’n gesinsvergadering in die horlosiewinkel toe ek terugkom: ek, Mamma, tannie Anna, Pappa en Betsie. Ons stem saam dat tannie Jans dadelik moet weet.

“Ons almal gaan dit saam vir haar sê,” besluit Pappa. “Maar ék sal die nodige woorde sê. Miskien,” sê hy dan en sy gesig helder effens op, “miskien sal sy moed skep uit alles wat sy bereik het. Sy heg baie waarde aan alles wat sy vermag het. En wie weet, dalk is sy heeltemal reg.”

Ons streep in ’n ry op na tannie Jans se kamers toe. “Kom binne,” roep sy toe Pappa klop en voeg dan soos altyd by, “voor die trek ’n einde aan my lewe maak.”

Sy sit by haar ronde mahoniehouttafel, besig met nog ’n opname vir haar soldatesentrum. Toe sy soveel mense gelyk sien instap, sit sy haar pen neer. Sy kyk van die een na die ander en trek haar asem skerp in toe sy verstaan. Dit is Vrydagoggend. Ek het nog nie vir haar die uitslag van haar toets gegee nie.

“My liewe skoonsuster,” begin Pappa met ’n sagte stemtoon, “daar is ’n reis vol vreugde waarop elk van God se kinders vroeër of later gaan. En, Jans, sommige moet met leë hande na hulle Vader toe gaan, maar jy sal met jou hande vol na Hom toe hardloop.”

“Al jou klubs…” probeer tannie Anna.

“Alles wat jy geskryf het…” voeg Mamma by.

“Die geld wat Tannie ingesamel het…” sê Betsie.

“Al Tannie se toesprake…” begin ek.

Maar ons goedbedoelde woorde is nutteloos. Reg voor ons oë stort die trotse vrou ineen. Tannie Jans vou haar hande oor haar oë en begin huil. “Leeg, leeg!” kom dit gesmoor tussen haar trane deur. “Hoe kan ons iets na God toe neem? Wat gee Hy om vir ons toertjies en snuisterye?”

Terwyl ons vol ongeloof na haar staan en luister, laat sak sy haar hande. Terwyl die trane steeds oor haar wange stroom, fluister sy: “Jesus, ek dank U dat ons met leë hande na U toe moet kom. Ek dank U dat U alles – alles – aan die kruis gedoen het. Al wat ons in lewe en dood nodig het, is om hiervan seker te wees.”

Mamma vou haar arms om tannie Jans en hulle hou mekaar styf vas. Ek staan egter vasgenael daar, want ek weet ek het iets ondeurgrondelik gesien.

Dit is Pappa se treinkaartjie, op die volmaak regte oomblik gegee.

Met ’n swaai van haar sakdoek en ’n harde snuit van haar neus, laat tannie Jans ons weet die tyd vir emosie is nou verby.

“As ’n mens ’n oomblik se privaatheid kon kry, sou jy jou werk gedoen kon kry,” sê sy.

Sy kyk na Pappa en in haar streng oë is daar skielik iets anders, die naaste aan ’n vonkel wat ek nog ooit in tannie Jans se oë gesien het. “Nie dat werk saak maak nie, Casper. Nee, dit maak glad nie saak nie. Maar,” en só raak sy vasbeslote van ons ontslae, “ek gaan nie ’n slordige skryftafel agterlaat vir iemand anders om op te ruim nie.”

Vier maande ná tannie Jans se begrafnis ontvang ons die langverwagte uitnodiging na Willem se eerste preek. Nadat hy minder as ’n jaar hulpprediker by ’n gemeente in Uithuizen was, het hy nou sy eie gemeente in Brabant, die pragtige landelike deel in die suide van Holland. In die Nederduitsch Hervormde Kerk is ’n predikant se eerste preek in sy eerste gemeente die plegtigste, vreugdevolste, roerendste geleentheid wat ’n onemosionele volk hulleself toelaat. Familie en vriende reis van heinde en ver en bly sommer dae lank oor om die geleentheid te kan bywoon.

Karel, steeds ’n hulpprediker, skryf dat hy ook daar sal wees, en hy sien uit om ons almal weer te sien. Ek laat die woordjie “almal” vir my ’n baie spesiale betekenis aanneem. Ek stryk rokke en pak tasse in ’n vlaag van koorsagtige afwagting.

Dit is een van Mamma se slegte tye. Sy sit inmekaargetrek in die hoekie van ons kompartement. Die kneukels van haar hand wat Pappa s’n vashou, word wit elke keer dat die trein ruk of swaai. Terwyl ons ander na die lang rye populiere in hulle heldergroen Junie-baadjies kyk, bly Mamma se oë deurentyd op die lug gerig. Wat vir ons ’n reis deur die platteland is, is vir haar ’n fees van lig en wolke en oneindige blou ruimtes.

Die dorpie Made én Willem se gemeente het onlangs baie gekrimp. Tog is die ou kerkgebou uit beter dae groot, en Willem en Tine se huis oorkant die straat heerlik ruim. In vergelyking met die Beje is dit reusagtig. Die eerste paar aande lyk die plafon vir my so hoog dat ek nie kan slaap nie. Ooms en tannies trek elke dag in, maar ongeag hoeveel mense daar instap, die vertrekke bly vir my leeg lyk.

Drie dae ná ons aankoms klop iemand aan die deur. Toe ek gaan oopmaak, staan Karel daar met spikkels steenkool van die treinreis nog op sy skouers. Hy gooi sy bruin reistas by my verby tot in die portaal, gryp my hand en trek my buitentoe tot in die Junie-sonskyn. “Dis ’n lieflike dag hier op die platteland, Corrie!” roep hy uit. “Kom ons gaan stap.”

Van toe af is dit vanselfsprekend dat ek en Karel elke dag gaan stap. Elke keer stap ons ’n bietjie verder af in die lane wat in elke rigting vanuit die dorpie tot in die veld kronkel. Die grond onder ons voete is so totaal anders as die steenstrate van Haarlem. Terwyl ons so stap, is dit eintlik onmoontlik om te glo dat die res van Europa in die bloedigste oorlog in die menslike geskiedenis gewikkel is. Die waansin het selfs na oorkant die oseaan uitgebrei. Die koerante sê Amerika gaan ook tot die oorlog toetree.

In die neutrale Holland volg die een sonnige Junie-dag op die ander. Net ’n paar mense, soos Willem, bly glo dat die oorlog ook vir Holland tragies is. Dit is dan ook die tema van sy eerste preek. Europa en die wêreld is besig om te verander, sê hy. Ongeag wie die oorlog wen, ’n leefwyse sal vir ewig verdwyn. Ek kyk rondom my na sy gemeente, die stoere dorpenaars en boere. Ek sien onmiddellik raak sulke idees staan hulle nie juis aan nie.

Ná die diens begin vriende en familie van ver huis toe vertrek. Maar Karel bly. Ons gaan stap al hoe verder en langer. Dikwels gesels ons oor Karel se toekoms, en skielik praat ons nie oor wat Karel gaan doen nie, maar oor wat óns gaan doen. In ons verbeelding het ons ’n groot, ou pastorie soos Willem-hulle s’n om mooi te maak. Ons is so bly toe ons ontdek ons hou van dieselfde soort meubels, blomme en selfs kleure. Net oor hoeveel kinders ons wil hê, verskil ons. Karel wil vier hê, en koppige ek wil ses hê.

Nie een keer sê een van ons die woord “troue” nie.

Toe Karel op ’n dag dorp toe is, kom Willem uit die kombuis met twee koppies koffie in sy hande. Tine is vlak agter hom met haar eie koppie.

“Corrie,” sê Willem terwyl hy my koffie vir my aangee, en ek kan hoor hy probeer hard om ongeërg te klink. “Het Karel jou laat glo hy…”

“… is ernstig?” voltooi Tine die sin vir hom.

Die haatlike blos wat ek nooit kan beheer nie slaan op my wange uit. “Ek… nee… ons… hoekom?”

Willem se gesig word ook rooi. “Omdat dit nooit sal kan gebeur nie, Corrie. Jy ken nie Karel se mense nie. Hulle begeer vir hom net een ding vandat hy klein was. Hulle het groot opofferings gemaak, daarvoor beplan, hulle lewe daarop gebou. Karel moet… ‘goed trou’. Soos hulle dit stel.”

Die groot leë sitkamer lyk skielik nog leër. “Maar wat wil Karel self hê? Hy is nie meer ’n kind nie,” wil ek weet.

Willem kyk na my met sy nugter oë. “Hy sal dit doen, Corrie. Ek sê nie hy wíl nie. Dis vir hom net nog ’n feit van die lewe, soos al die ander. Toe ons op universiteit gepraat het oor die meisies van wie ons hou, het hy altyd gesê: ‘Natuurlik sal ek nooit met haar kan trou nie. Dit sal my ma se dood beteken.’”

Die warm koffie verbrand my mond, maar ek wurg dit af en ontsnap tuin toe. Ek haat die somber ou huis. Ek haat byna vir Willem omdat hy altyd die donker, harde kant van die lewe sien. In die tuin is dit anders. Daar is nie ’n struik of ’n blom waarna ek en Karel nie saam gekyk het nie. Aan alles kleef nog die herinnerings van ons gevoel vir mekaar. Willem weet dalk meer as ek van godsdiens en oorlog en politiek, maar wanneer dit by liefde kom, en by dinge soos geld, sosiale aansien, families se verwagtings… Nee, in die liefdesverhale verdwyn dit net soos mis voor die son, elke keer…

Sowat ’n week later vertrek Karel uit Made. Sy afskeidswoorde aan my laat my voel of ek op die wolke sweef. Eers maande later sou ek onthou hoe vreemd hy hierdie woorde gesê het, die dringendheid, byna wanhoop, in sy stem.

Ons staan in die oprit van die pastorie en wag vir die kar en perd wat in Made steeds as die enigste betroubare vervoermiddel beskou word wanneer iemand ’n trein moet haal. Ons het net ná ontbyt reeds afskeid geneem. As ’n deel van my teleurgesteld is omdat hy my nog nie gevra het om met hom te trou nie, is ’n ander deel van my tevrede om nou net langs hom te staan.

Skielik gryp hy albei my hande vas, sommer daar in die oprit.

“Corrie, skryf vir my!” vra hy, maar nie vrolik nie. Pleitend eerder. “Vertel vir my van die Beje. Ek wil alles weet. Alles van daardie lelike, pragtige, verbrokkelende ou huis. Skryf vir my oor jou pa, Corrie. Vertel weer vir my hoe hy vergeet om sy rekenings uit te stuur. O Corrie, dis die gelukkigste huis in die hele Holland!”

So is dit inderdaad toe ek, Pappa, Mamma, Betsie, Nollie en tannie Anna almal terug is by die huis. Ons huis was nog altyd ’n gelukkige plek, maar nou gloei elke gebeurtenis, hoe klein ook al, omdat ek dit met Karel kan deel. Elke ete wat ek kook, is ’n offer aan hom. Elke blink kastrol ’n gedig, elke vee met die besem ’n daad van liefde.

Karel skryf nie so dikwels vir my soos ek vir hom nie. Maar ek skryf dit toe aan die baie werk wat hy het. Die predikant vir wie hy help, laat die huisbesoeke aan hom oor, skryf hy. Die gemeente is welgesteld en mense wat groot bydraes maak, verwag gereelde en uitgerekte besoeke van die leraars.

Mettertyd word sy briewe al hoe minder. Ek vergoed daarvoor met myne, en ek neurie my pad deur die somer en herfs oop. Een heerlike, skraal Novemberdag, toe die hele Holland saam met my sing, lui die deurklokkie. Ek is nog besig om die middagete se skottelgoed in die kombuis te was, maar ek vlieg deur die eetkamer en met die trap af voor die res van die gesin kan roer.

Ek pluk die deur op die stegie oop. Dis Karel.

En langs hom staan ’n jong meisie.

Sy kyk glimlaggend na my. Ek sien met een oogopslag die hoed met die wuiwende veer, die hermelynkragie, die hand in die wit handskoen wat op sy arm rus. Toe is dit of alles dof word. Want Karel sê: “Corrie, ontmoet my verloofde.”

Ek moet seker iets sê, besef ek. Ek moet hulle seker neem na tannie Jans se voorste kamer, wat ons nou as ’n sitkamer gebruik. Ek besef in ’n waas dat my gesin tot my redding kom. Hulle praat, skud hande, neem jasse, dra stoele aan, sodat ek nie iets hoef te doen of te sê nie. Mamma verbeter selfs haar koffiemaakrekord. Tannie Anna dra die koekies aan. Betsie praat met die jong meisie oor wintermodes. Pappa keer vir Karel in ’n hoek vas en peper hom met internasionale en persoonlike vrae. Wat dink hy van die nuus dat president Wilson Amerikaanse troepe na Frankryk stuur?

Op ’n manier sleep die halfuur tog verby. Wonder bo wonder kry ek dit reg om die meisie se hand te skud, om Karel se hand te skud en hulle ’n wonderlike toekoms toe te wens. Betsie sien hulle by deur af. Nog voordat die deur behoorlik agter hulle toe is, vlug ek met die trap op na my kamer toe. En die trane begin vloei.

Hoe lank ek op my bed gelê en huil het oor die enigste liefde van my lewe, weet ek nie. Later hoor ek Pappa se voetstappe met die trappe op kom. ’n Oomblik is ek weer ’n dogtertjie wat lê en wag dat hy my moet kom toemaak. Maar die seerkry wat ek nou ervaar, kan geen kombers van my af weghou nie. Skielik is ek bang oor wat Pappa vir my gaan sê. So bang hy sal sê: “Een van die dae sal daar weer iemand wees.” So bang dat die onwaarheid tussen ons sal bly lê. Want iewers diep, diep binne-in my weet ek reeds daar sal nie iemand anders wees nie, nie een van die dae nie, nooit nie.

Die soet sigaarreuk kom saam met Pappa by my kamer in. Natuurlik sê hy nie vals of vroom woorde nie.

“Corrie,” begin hy, “weet jy wat maak so seer? Dis liefde. Liefde is die sterkste krag in die wêreld. En wanneer dit nie beantwoord word nie, maak dit seer. Dit bring pyn. Daar is twee dinge wat ons kan doen wanneer dit gebeur. Ons kan die liefde doodmaak sodat dit nie meer seermaak nie, maar dan sterf daar natuurlik ook ’n deel van ons. Of ons kan vir God vra om ’n nuwe pad vir ons oop te maak waarlangs die liefde kan vloei, Corrie. God het vir Karel lief – selfs nog meer as jy. En as jy Hom vra, sal Hy vir jou sy liefde vir hierdie man gee. En dit is ’n liefde wat deur niks gekeer of vernietig kan word nie. Wanneer ons nie kan liefhê op ons menslike manier nie, Corrie, kan God vir ons sy volmaakte liefde gee.”

Terwyl ek luister hoe Pappa se voetstappe op die wenteltrap wegsterf, besef ek nie dat hy vir my meer as die sleutel tot hierdie bitter oomblik gegee het nie. Ek weet nie dat hy in my hande die geheim geplaas het wat veel donkerder kamers as hierdie oomblik sou oopsluit nie – plekke waar daar op menslike vlak niks, absoluut niks is om lief te hê nie.

Ek is nog maar in die kleuterskool wat die liefde betref. My taak nou is om my gevoel vir Karel te laat gaan sonder om die vreugde en die wonder wat daarmee saamgegroei het, te verloor. Terwyl ek op my bed lê, fluister ek ’n groot gebed.

“Here, ek gee aan U wat ek vir Karel voel, al my gedagtes oor ons toekoms. U weet. U weet alles. Gee vir my u manier om vir Karel te sien. Help my om hom lief te hê soos U hom liefhet. Ja, so baie.”

Terwyl ek nog bid, raak ek aan die slaap.