Читать книгу Молхона - Джордж Оруэлл, George Orwell - Страница 3

Уч кундан сўнг кекса майор уйқуда сокингина жон таслим қилди. Унинг танаси яқин-атрофдаги мевазор боғнинг худудида тупроққа топширилди.

Бу воқеа мартнинг бошларида юз берган эди. Кейинги уч ой мобайнида кенг кўламда яширин фаолият олиб борилди. Майорнинг маърузаси молхонанинг аксарият онгли аҳолисини ҳаётга янгича нуқтаи назардан қарашга даъват этган эди. Улар қачон майор айтган исён кўтарилишини билишмасди, уларда исён уларнинг тирик ҳаётлари мобайнида юз беради, деган ишонч ҳам йўқ эди, аммо шуни аниқ англар эдиларки, улар исённи тайёрлашлари лозим. Қолган барча жониворларнинг онгини ошириш ва ташкиллаштириш, табиийки, ақлий қобилиятлари ҳамма томонидан эътироф этиладиган чўчқаларнинг зиммасига тушди. Аммо уларнинг орасида ҳам иккита ахта қилинган ёш чўчқачалар Сноуболл ва Наполеон ажралиб турарди. Мистер Жонс уларни сотиш учун боқаётган эди. Наполеон молхонадаги анча каттакон ва ҳатто кўриниши баҳайбат беркшир чўчқаси эди. У кўп гапирмас, ичимдагини топ дейдиган шахслардан бири эди. Сноуболл хулқ-атвори жонли, нутқи тез ва ўзи кашшоф, аммо у қадар жиддий эмас эди. Молхонадаги қолган чўчқалар ҳали ёш эди. Уларнинг ичида Қичқироқ деб аталадиган, ёноқлари юмалоқ, кўзлари пир-пир учиб турадиган, ҳаракатлари чаққон ва овози чийиллаган, ўзи кичкина, аммо бақалоқ чўчқача машҳурроқ эди. У ажойиб нотиқ эди. Бирор-бир муаммони муҳокама қилар экан, у томондан-бу томонга югурар, думи тинимсиз ликиллар, бу ҳам нутқига алоҳида ишончлилик бахш этарди. Кимдир Қичқироқ ҳақида бу оқни қора, қорани оққа айлантира олади, деб айтган эди.

Шу учаласи кекса майорнинг даъватларини мукаммал дунёқарашлар тизимига айлантириш учун қайта ишлашди ва бу таълимотни ҳайвонизм деб номлашди. Ҳафтада бир неча кеча, мистер Жонс уйқуга кетгандан сўнг, улар омбордаги яширин йиғилишларда қолган барча ҳайвонларга ҳайвонизм тамойилларини тушунтиришди. Авваллари улар саводсизликка ва лоқайдликка дуч келишди. Кимдир мистер Жонсга нисбатан бағрикенглик қилиш ҳақида айтди, ахир, уни аксарият ҳайвонлар хўжайин деб аташар ёки «Мистер Жонс бизни боқяпти. У бўлмаса, очликдан ўлардик» сингари эътирозларни айтишарди. Бошқалар савол беришарди: «Нима учун ўлимимиздан кейин бўладиган нарсалар тўғрисида ўйлашимиз керак?» Ёки: «Агар исён барибир, албатта қўзғалса, биз у учун ишласак-ишламасак, нима фарқи бор?» Чўчқалар ҳайвонларга буларнинг бари ҳайвонизм руҳига зид эканини тушунтиришлари учун кўп заҳмат чекишлари лозим бўлар эди. Энг ахмоқона саволларни оқ бияча Молли берарди. У Сноуболлга берган илк савол шу бўлди: «Қўзғалондан сўнг шакар бўладими?»

– Йўқ, – кескин жавоб берди Сноуболл. – Биз бу молхонада шакар ишлаб чиқармоқчи эмасмиз. Бундан ташқари, сен усиз ҳам яшашинг мумкин. Сенга сули пояси ва пичан етарли.

– Менга ёлимга қизил тасмача тақиб юришга рухсат бериладими? – Сўрарди Молли.

– Ўртоқ, – деди Сноуболл, – сенга боғлаб қўйилган бу қизил тасмалар, – қуллик рамзлари. Озодлик барча тасмачалардан қимматли эканини наҳот тушунмасанг?

Молли шундай эканлигига рози бўлди, аммо, кўринишидан, ичида ўз фикри билан қолган эди.

Қўлга ўргатилган қарға Мозус томонидан тарқатилган ёлғонни рад этиш зарурати чўчқаларга Моллининг инжиқликларидан кўра қийинроқ, заҳматталаб иш бўлди. Мистер Жонснинг севимли жонивори бўлган Мозус ўта сўзамол ва ғийбатчи эди, бироқ қизилсўзликни ҳам қойиллатарди. У Муз тоғи деб аталадиган, ҳамма ҳайвонлар ўлганидан сўнг албатта тушадиган сирли бир мамлакат мавжудлиги ҳақида миш-мишлар тарқатган эди. У самовотда, қайдадир булутлардан тепада, деб ҳикоя қиларди Мозус. Муз тоғи мамлакатида ҳафтада етти кун – якшанба, йўнғичқа йил бўйи кўм-кўк, майдаланган шакар ва зиғир кунжараси буталарда ўсиб ётади, дейди у. Молхонада Мозусни ҳамма ёмон кўрарди, унинг ишламай, фақат олди-қочди гапларни гапириши ҳамманинг жонига текканди. Аммо кимлардир Муз тоғи мамлакати ҳақидаги афсоналарга ишонди, чўчқалар ҳаммани бунақа жой мавжуд эмаслигига ишонтиргунларича кўп меҳнат қилдилар.

Иккита юк ташувчи отлар, Кловер ва Боксёр, энг садоқатли ёрдамчилар бўлиб чиқди. Албатта, тафаккур қилиш жараёнининг ўзи улар учун осон эмасди, аммо чўчқаларни ўзларининг йўлбошчиси эканини тан олган бу байталлар, Кловер ва Боксёр, айтилган ҳамма гапни дарҳол қабул қилар ва билганларини бошқа ҳайвонларга етказишар эди. Улар омбордаги барча йиғинларда фаол иштирок этишар ва барча мажлислар якунида куйланадиган «Англия жониворлари» қўшиғини биринчи бўлиб бошлаб беришарди.

Бироқ, аён бўлдики, қўзғолон анча барвақт юз берди ва ҳеч ким тасаввур қилмаган тарзда, кутилганидан кўра осон кечди. Ўз вақтида мистер Жонс яхши фермер бўлган ва хулқ-атвори ҳам кескин эди. Бироқ кейинчалик унинг иши орқага кета бошлаганди. Бир дунё пулларини суд низоларига сарфлаб, у молхона ишларига қарамай қўйди ҳамда мусалласхўрликка муккасидан кетди. У кун бўйи ошхонадаги тебранадиган оромкурсида ялпайиб ўтирарди – газеталарни варақлар, шишани қўлидан қўймас, вақти-вақти билан Мозусни пивога ботирилган нон бўлаклари билан боқарди. Унинг ишчилари ишсиз тентираб юрар, эгасиз кўринган ҳар бир нарсани ўмариб кетишар эди; далаларни ёввойи ўтлар босди; панжаралар тешилиб ётар, жониворлар кўпинча овқат берилмай, оч қоларди.

Июнь ойи келди, далалардаги ҳосил йиғиштиришга тайёр эди. Ёзнинг ўртаси шанба кунига тўғри келди, ундан бир кун олдин мистер ЖонсУиллингтонга жўнади ва «Қизил арслон» майхонасида шундай бўкиб маишат қилдики, якшанба куни кун оққандан кейин қайтиб келолди, холос. Сигирларни эрталабдан соғиб олган батраклар жониворларни овқатлантириш ўрнига, ўрмонга қуён овлашга кетиб қолдилар. Уйга қайтган мистер Жонс дарҳол меҳмонхонадаги тўшакда, юзига газетани ёпганча, ухлашга ётди, яъни ўша кеч молхона аҳли овқатсиз қолди. Ниҳоят, уларнинг сабр косаси тўлди. Сигирлардан бири шохлари билан пичанхона эшикларини бузиб ташлади, жониворлар ўзларини емишга урдилар. Айни шу вақтда мистер Жонс уйғониб қолди. Кейинги лаҳзада у ва тўртта хизматчи, тўрт томонга чувиллаб силкинган қамчинлар билан қуролланган ҳолда, ходиса ерига етиб келишди. Бу ҳаёт оч-наҳор ҳайвонларнинг жонига текканди. Уларнинг ҳаммаси бирлашиб, золим одамлар томон отилдилар. Тўсатдан Жонс ва бошқалар ҳайвонлар ҳамма томондан уларни турткилаётгани ва ураётганини сезиб қолдилар. Ташаббус уларнинг қўлидан кетган эди. Улар аввал ҳеч қачон бу аҳволга тушган жониворларга дуч келмаган эдилар, улар авваллари шафқатсиз муомала қилган жониворларда нафрату ғазабнинг жўшгани уларни ҳушдан кеткизадиган даражада саросимага солиб қўйди. Улар ўзларини бир йўлини қилиб қутқаришга ва қочиб қолишга ҳаракат қилишлари зарурлигини тушунишди. Бир дақиқадан сўнг, улар беш киши бўлиб, шошилинч катта йўлга олиб чиқадиган сўқмоқдан қочиб борар, ҳайвонлар уларнинг ортидан қувиб бораётган эдилар.

Жонс хоним нима бўлаётганини ётоқхона деразасидан кўриб турарди, у ҳам жомадонига қўлига илинган нарсасини шошилинч солиб, орқа эшик орқали молхонани тарк этди. Мозус ўз қўналғасидан учиб чиқди ва қар-қарлаганча аёлнинг ортидан учди. Айни пайтда ҳайвонлар мистер Жонс ва унинг шерикларини оғир дарвоза ёпилгунча қувиб бордилар. Шундай қилиб, улар нима бўлганини тушуниб ҳам улгурмай, қўзғалон самарали якунланди: Жонс қувиб юборилди ва «Қўрғонча» молхонаси уларнинг тасарруфига ўтди.

Дастлабки бир неча дақиқада жониворлар ўз омадларига зўрға ишониб-ишонмай тонг қотиб турдилар. Аввал улар молхона чегараларини шошинқираб айланиб чопишди, бирор ерда бирорта одам яшириниб қолмаганлигига ишонч ҳосил қилгандай бўлишди. Сўнг молхонага қайтиб, нафратга гирифтор бўлган Жонс ҳукмронлигининг сўнгги изларини йўқотишга киришишди. Жониворларнинг абзаллари сақланадиган хона вайрон қилинди. Қармоқлар, сувлиқлар, юганлар, жиловлар, мистер Жонс чўчқалар ва қўчқорларни ахта қиладиган қўрқинчли пичоқлар – ҳаммаси ташқарига отилди. Эгар-жабдуқлар, нўхталар, юганлар – ҳайвонларни боғлайдиган бунақа барча жиловлар ҳовлида аллақачон ловуллаб ётган гулханга отилди. Қамчинларни ҳам шундай тақдир кутарди. Барча ҳайвонлар, қуллик рамзлари ловуллаб ёнишини кўриб, қувончдан сакрардилар. Сноуболл бундан ташқари кўргазма кунларида жониворларнинг думлари ва отларнинг ёлларига боғланадиган тасмачаларни ҳам гулханга улоқтирди.

– Тасмалар, – деди у, – кийим деб эътироф этилиши, инсондай разил мавжудотнинг белгиси ҳисобланиши лозим. Барча жониворлар яланғоч юришлари шарт.

Бу гапни эшитган Боксёр ёзда пашша ва сўналардан асрайдиган, қамишдан тўқилган шляпасини силкитди ва оловга отиб, кўнгли яйради.

Ҳайвонларга мистер Жонсни эслатадиган барча нарсани вайрон қилиш учун кўп вақт кетмади. Шундан кейин Наполеон ҳаммани хирмонга олиб борди ва ҳар бир жониворга икки ҳиссадан озуқа тарқатди, кўппакларга эса, бундан ташқари, иккитадан пишириқча берди. Кейин улар илҳомланиб, етти марта «Англия жониворлари» ни куйлашди, сўнг тунги уйқу учун жой-жойларига тарқалишди. Уларнинг бу тунги уйқулари ҳар қачонгидан ҳам қаттиқ эди.

Одатдагидай, тонгда уйғониб, бехосдан кечаги ғалабаларини эслаб қолишди ва ҳаммалари биргаликда яйраш учун яйловга отланишди. Яйлов яқинида тепалик бўлиб, унинг устидан қараб, молхонанинг барча ерларини томоша қилиш мумкин эди. Субҳидамнинг соф нурлари остида жониворлар тепаликнинг чўққисига чиқишди ва атрофга назар солишди. Ҳа, буларнинг бари энди уларнинг мулки эди – кўз тушган ҳамма нарса уларга тегишли! Бу кашфиётлардан завқланган ҳолда, улар давра қуриб айланишар ва шодликлари ошиб-тошиб сакрашарди. Улар шабнамда ирғишлашар, ёзнинг хуштаъм ўтларини чайнашар, юмшоқ қора ерни титкилаб, она заминнинг ҳаяжонга солувчи ифорини ҳидлашарди. Сўнг, атрофга – шудгорлар, яйловлар, мевазор боғ, ҳовуз ва қайинзорга тамшаниб назар солганча, улар бутун молхона худудини айланиб чиқишди. Афтидан, улар аввал ҳеч қачон буларнинг барини кўрмаган ва ҳозир булар ўзларига тегишли эканига зўрға ишониб турган эдилар.

Кейин улар бинолар томон келдилар ва иморатнинг очиқ турган қўштабақали эшиги олдида талмовсираб туриб қолдилар. Энди бу молхона уларга тегишли эди, аммо ҳали ҳам уйга киришга бироз қўрқиб тургандилар. Бир дақиқа ёки сал кўпроқ талмовсираб турганларидан сўнг, Сноуболл ва Наполеон эшикларни катта очиб қўйди ва жониворлар, ҳеч нарсага туртиниб кетмаслик учун, эҳтиёткорлик билан ичкарига кира бошлашди. Улар оёқ учида у хонадан бу хонага ўтишар, бирор овоз чиқаришдан ҳайиқиб, атрофдаги ҳашамдорликдан ҳайратда эдилар – момиқ партўшаклар, кўзгулар, от ёлидан тўқилган юмшоқ ўриндиқлар, Брюссел гиламлари ва меҳмонхона кийимилгичи устидаги қиролича Викториянинг ўйиқли сурати. Улар зинадан пастга тушаётганларида Молли қаёққадир ғойиб бўлиб қолгани аён бўлди. Ортга қайтиб, уни ётоқхоналарнинг биридан топишди. У Жонс хонимнинг орасталик жомадонидан мовий бир тасмани олиб, елкасидан пастга эндирганча, ўзининг ўта ахмоқона кўринадиган чиройига кўзгудан маҳлиё бўлиб турарди. Барча ҳайвонлар якдиллик билан унинг бу қилмишини қораладилар ва биргаликда бу хонани тарк этдилар. Ошхонада осилиб турган бир неча жониворларнинг сон гўшти марҳум ҳайвонларнинг иззатини жойига қўйиб дафн этиш учун олинди ва майхона қисмида Боксёр туёғи билан пиво бочкасини тешди – уйдаги қолган ҳамма нарса тегилмаган ҳолда қолди. Собиқ хўжайиннинг уйини инсоннинг ҳайвонларга зулми ҳисобига шоҳона яшаганини хотирлатиб туриши учун музейга айлантириш борасида якдил қарор қабул қилинди. Унинг хоналарида бирорта ҳайвон яшамаслиги керак деган қарорга келинди.

Нонуштадан сўнг, Сноуболл ва Наполеон яна ҳаммани мажлисга чақиришди.

– Ўртоқлар, – деди Сноуболл, – аллақачон соат беш ярим бўлди, олдимизда узундан-узоқ кун турибди. Бугун биз йиғим-теримни бошлашимиз керак. Аммо биз олдин бошқа бир ишни қилишимиз лозим.

Чўчқаларнинг хабарига кўра, улар кейинги уч ой мобайнида мистер Жонснинг болаларидан қолган, ахлат тўдаси ичидан чиқиб қолган ҳуснихат тўпламидан эскича ёзув ва ўқишни бир қадар ўрганишган экан. Наполеон уларни қора ва оқ бўёқларни олиб келишга юборди ва ўзи асосий йўл бошланадиган жойдаги дарвозаларга томон юрди. Кейин Сноуболл (айнан Сноуболл, чунки унинг ёзуви ҳамманикидан чиройлироқ эди) иккига айрилган туёқлари орасига мўйқаламни олиб, дарвозанинг юқори тўсинига ёзилган «Қўрғонча» молхонаси» ёзувини ўчириб ташлади ва унинг ўрнига «Хайвонобод» деб ёзди. Бугундан бошлаб молхонанинг номи шундай бўлиши керак эди. Шундан сўнг улар бино томонга қайтдилар, бу ерда катта омборнинг орқа деворига Наполеон ва Сноуболлнинг буйруқларига асосан келтирилган нарвон тираб қўйилган эди. Уларнинг тушунтиришларига кўра, улар ўқиш ва ёзишни ўрганган сўнгги уч ой мобайнида чўчқалар ҳайвонизмнинг еттита устувор тамойилларини ишлаб чиқдилар. Бу еттита тамойил омбор деворида тарихга муҳрланиб қўйилади; уларда рад қилиб бўлмайдиган, шаксиз итоат этиладиган қонунлар акс этади, молхонадаги барча жониворлар бугундан бошлаб то охиратгача шу қоидалар асосида яшайдилар. Айрим мураккабликлар бўлса-да (чўчқаларнинг нарвонда туриши осон эмас), Сноуболл юқорига чиқди ва ишга киришди; бир неча поғона қуйида Қичқироқ бўёқ солинган идишни ушлаб турарди. Ҳайвонизм арконлари ёғ босган қора деворга ўттиз метр наридан ҳам ўқиладиган қилиб катта-катта ҳарфларда оқ бўёқ билан ёзилди. Мана, улар нималардан иборат эди:

ЕТТИ АРКОН

1. Икки оёқда юрадиган ҳар ким – душман.

2. Тўрт оёқда юрадиган ёки қаноти бор ҳар ким – биродар.

3. Ҳайвонлар кийим киймайдилар.

4. Ҳайвонлар тўшакда ётмайдилар.

5. Ҳайвонлар шароб ичмайдилар.

6. Ҳеч бир ҳайвон бошқа ҳайвонни ўлдириши мумкин эмас.

7. Барча ҳайвонлар тенг ҳуқуқлидир.

Ҳаммаси жуда чиройли ёзилди, фақат «биродар» сўзи «Бриодар» тарзида ёзилгани ва «с» ҳарфларидан бири бошқа томонга қараб турганини ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Умуман олганда, ҳаммаси тўғри тамойиллар эди. Йиғилганлар ёзилганларни тўғри англаб олишлари учун, Сноуболл тамойилларни баланд овозда ўқиди. Ҳамма тўлиқ ризолик билдирди, айрим онгли ҳайвончалар тамойилларни дарҳол ёд олишга киришдилар.

– Энди, ўртоқлар, – деди Сноуболл, мўйқаламни улоқтира туриб, – ҳамма далага! Жонс ва унинг қулларидан кўра ҳосилни тезроқ йиғиб-териб олиш биз учун ор-номус белгисидир!

Аммо айни шу пайтда учта сигир, у оёқдан бу оёққа таянган ҳолда, қаттиқ маърай бошлашди. Улар бир кеча-кундуздан бери соғилмаган эди, уларнинг эмчаклари оғрий бошлаганди. Бироз ўйланиб тургач, чўчқалар челак келтиришни буюришди ва сигирларни жуда чиройли тарзда соғиб олишди. Маълум бўлишича уларнинг иккига ажралган туёқлари айнан шу учун яратилгандай эди. Бешта челак тезда буғи чиқиб турган иссиқ сутга тўлди. Бошқа ҳайвонлар бунга қизиқсиниб қараб турардилар.

– Энди бу сутни нима қиламиз? – Кимдир савол берди.

– Жонс баъзан сутни бизнинг емишимига қўшиб берарди, – деди товуқлардан бири.

– Сут ҳақида ўйлаш керак эмас, ўртоқлар! – челакларни ҳайвонлардан тўсиб, ўдағайлади Наполеон. – Сут ҳақида ғамхўрлик бизнинг зиммамизда. Ҳосил – бугун асосий иш шу. Ўртоқ Сноуболл сизларни бошлаб боради. Мен бир неча дақиқадан сўнг, орқаларингдан етиб бораман. Олға, ўртоқлар! Йиғим-терим кутиб турмайди.

Ҳайвонлар далаларга отландилар, йиғим-теримга киришдилар, кечқурун уйга қайтгач билиндики, сут гумдон бўлган.