Читать книгу Die-kwart-voor-sewe-lelie (skooluitgawe) - Eleanor Baker - Страница 6

Niemand het nog ooit regtig na my geluister nie. Met my geboorte, toe ek my eerste skree gegee het om my bestaan aan te kondig, was die dokter reeds buite in die gang en op pad na die volgende bevalling. Dit was volmaan en elke kamer op daardie verdieping was vol vroue in kraam. Miskien het my ma my skree gehoor alhoewel sy later vertel het sy was gedaan en het op die plek aan die slaap geraak toe ek uit was en die dokter sê: “’n Dogter. Welgeskape.” Die kraamsuster het bygevoeg: “Nog ’n dogter,” want sy en Ma was bevriend. Maar ook sy was haastig om my gewas en toegedraai te kry sodat sy kon gaan help by die volgende bevalling.

Pa was nie by nie. In daardie dae was dit nog nie mode nie. ’n Man het sy vrou by die hospitaal afgelaai en aangery na sy werk. Omdat Pa nie gerook het nie, kon hy nie soos ’n karakter in ’n strokiesprent in die wagkamer op en af loop en die asbak stadig maar seker met stompies vul nie. Buitendien was ek die derde kind. Ma het reeds bewys gelewer dat sy die proses kon behartig sonder teëspoed of drama. Pa het sy telefoonnommer by die ontvangsdame gelaat en kantoor toe gery. ’n Paar uur later het ’n verpleegster hom gebel om hom van my koms te verwittig en daardie aand het hy Ma besoek en ’n bos blomme gebring.

“Dié keer is dit ’n donker enetjie,” het hy vir Ma gesê toe sy die kombersies van my gesig terugvou dat hy kan sien hoe ek lyk.

“Heeltemal anders,” het Ma saamgestem.

Ek is spyt dat ek toe nog nie my verstand gehad het nie, want ek sou daarvan gehou het om op daardie punt ’n paar aanmerkings te maak. Soos dat die lig my oë seermaak of dat ek moeg was ná so ’n wurgende ondervinding. Miskien sou ek selfs kon besin het oor die doeltreffendheid van die geboorte – was daar nie ’n beter manier om die eerste lewenslig te aanskou nie? ’n Meer omgewingsvriendelike metode nie?

My susters het die volgende middag na my kom kyk. Hulle was nie beïndruk nie en het eintlik net gekom om Ma te sien en hulle leeslesse hardop vir haar te lees soos hulle gewoond was.

Waarom my ma my Iris wou noem, het ek nooit uitgevind nie. My twee mooi susters was toe reeds na sowel vaders- as moederskant vernoem. My pa het somtyds gespot en gesê die Iris was van pas omdat ek perserig was by geboorte en my arms en bene oor die verpleegster se hande geflap het toe sy my vir hom kom wys. Toe ek klein was, het ek saamgelag, maar in my diepsinnige puberteit het ek geswyg en my gesit en verwonder oor hulle domheid. Die iris was tog ook deel van die oog, en in daardie stadium het ek myself nie slegs as diepsinnig beskou nie, maar as ook besonder skerpsinnig. En die oog is die ding waarmee gesien word, is dit nie? Skerp gesien word.

In die klaskamer moes ek op ’n dag naslaan wat ipso facto beteken en uit verveling het my oog laer af met die bladsy gedraal en daar leer ek toe iets nuuts. ’n Iris was nie slegs ’n bolplant nie, maar sy was ook ’n Griekse mitologiese godin, in diens van meer belangrike gode. “Hoëre gode” het die woordeboek gesê. Net so, handomkeer het die dag verander. Waarom het niemand dit nog vir my vertel nie? Waarom het niemand verby die moeë ou grappe oor flappe en “iets knaag weer vandag aan Iris se bol”, gekyk nie? Ek was vernoem na ’n godin, en ’n martelaar daarby. Iemand wat altyd moes regstaan vir ander, belangriker gode. Ouers, susters, onderwysers. Ek het nie een van hulle regtig as ’n god beskou nie, maar dan, in my skooluniform en vlegsels was ek self kwalik ’n godin. Alles is relatief, het ek myself getroos. Dis die skuld van die tyd waarin ons leef. ’n Paar duisend jaar gelede sou ek maklik in ’n wasige tuniek teen Olimpus uitgeklim het om nektar aan te dra na die belangriker gode wat lus was vir ’n soetigheid. Die een god in die besonder het die gesig gehad van André Visser, die hoof van die debatspan, maar in plaas van sy maer wit lyf en knopperige knieë was hy effe meer gespierd en het ’n beduidenis van donker borshare gehad.

“Ipso facto, Iris!” het die onderwyser gebulder.

“Uit die aard van die saak, meneer.”

“Dankie,” het hy sugtend gesê. “Waarom moes ons tien minute daarop wag?”

“Ek het iets anders raakgesien, meneer.”

“Waar?” Hy het deur die venster na buite gekyk.

“In die woordeboek.”

“Ek is bly jy vind die woordeboek leesbaar, maar probeer konsentreer op die werk.”

Die seuns het met meer belangstelling na die woordeboek gekyk, maar ek het hulle geken. Hulle het net die vloekwoorde nageslaan en snorkend en proestend vir meneer Schutte gevra waarom hulle hierdie woorde nie mag gebruik as dit wettiglik in die woordeboek staan nie? Die ou storie. Meneer Schutte het hulle nooit eens geantwoord nie.

Tuis daardie middag het ek my studie van die woordeboek voortgesit. My oudste suster, Elsa, se naam was glad nie daarin nie en my tweede oudste suster, Kara (vernoem na ouma Katarine), s’n ook nie. Ek het meerderwaardig gevoel en na my ma in die kombuis gaan soek.

Voor haar op die werkblad het ’n skaapboud gelê en sy was verstrooid besig om deur die speseryrak te soek na die soutsubstituut. (My pa was op ’n laesodiumdieet.)

“Weet Ma wat my naam beteken?” het ek gevra.

“Nee, darling. Dis maar vir my ’n mooi blom.”

“Iris beteken iets anders,” het ek vertel.

“Dis mooi.” Sy het die skerp mes uit die laai gehaal, sy lem al hol van die slyp sodat hy na ’n sekel gelyk het. Stadig, asof sy skuldig voel daaroor, het sy die harde wit vet van die vleis weggesny. (My pa was op ’n laecholesteroldieet.)

“Dit was die naam van ’n Griekse godin. Sy het die hoëre gode gedien.”

“Dis vriendelik van haar, darling.” Sy het met die agterkant van haar hand oor haar neus gevee. “Gee vir my die blou skotteltjie aan dat ons die vet in die yskas kan bêre.”

“Wat wil Ma daarmee maak?”

Sy het die sekelmes deur die lug geswaai. “Uitbraai of so.”

“Hoekom?”

“Dan kan ek dit weer gebruik.”

Ek het gesug. Ek en my susters moes versigtig grootmaak aan ons ma. “Ma mag nie. Pa mag nie diervet inkry nie. Uitgekook of andersins.” (Ek was in daardie stadium benieud met korrekte taalgebruik. ’n Jaar vroeër sou ek gesê het: Uitgekook of te not.)

“Dit is so,” het my ma gesê en die boud in ’n baksakkie gestoot. “Dis net dat dit voel na mors. Ek kan dit tog nie weggooi nie en Polder sal ’n vreeslik ontstelde maag kry as ek dit vir hom gee.”

Polder was ons hond. Jare gelede, toe ons nog klein was, het ons ’n klein hondjie by ons oom Andries present gekry. Ons was ekstaties, maar ons ma het by die dag agteruitgegaan soos sy moes plassies opvee, gekoude kussings weggooi, deurgeknaagde stoepstoele probeer regmaak. Die hond was ook net ordentlik volwasse en geleer toe word hy doodgery toe my pa in die park gaan draf en die hond agter hom aanhol. Daarna het my ma gesê nooit weer nie. Vir babahondjies grootmaak sien sy nie kans nie. Kara het ’n ruk lank ’n hamster aangehou, maar toe ’n seuntjie in haar klas die begeerte uitspreek om ’n hamster te besit, het Ma haar oorreed om die dier weg te gee. Polder was ’n geskenk, ’n nalating van ons Hollandse bure. Hy was ’n jaar of twee oud toe ons hom gekry het omdat ome Wim en tante Aleid terugverplaas is na hulle land van geboorte. Ek het nooit gehoor waarom Polder nie ook saam is nie; feit bly: ons het Polder gekry, klaar geleer, sindelik en slegs Nederlands magtig.

Die dier het hom ook nooit laat wysmaak dat die twee tale nou verwant is nie. As ons met hom Afrikaans gepraat het, het hy sy kop skeef gedraai, sy ore gespits en intelligent gelyk, maar gereageer het hy nie. “Opscheppen!” moes Ma roep as sy sy kos in sy bak gooi en “Eve sitten,” moes Pa sê as Polder hom deurmekaar lek wanneer hy sy koerant wou lees. (My ouers se kennis van Nederlands was ook maar skraps.)

“Daar’s hy,” het my ma gesê toe sy die boud in die oond steek. Sy was verlig, soos sy altyd gelyk het as die aand se kos aan die gaar word was. Haar skouers het agtertoe beweeg, sy het regopper gestaan asof die voer van drie opgeskote kinders en een man haar afgebuig het na die aarde.

“Het Ma gehoor wat ek gesê het?”

“Ja, darling.” Sy het die bakkie vet vinnig in die yskas gesit asof die verwerking daarvan nou die yskas se verantwoordelikheid is. “Ek weet Pa is op ’n dieet.”

“Nie dit nie. Van my naam.”

Sy het haar hande gewas en die hardevet onder haar naels uitgekrap. “Natuurlik het ek gehoor.”

“Dis mooi, nè?”

“Pragtig,” het sy saamgestem en haar tong geklik toe sy agterkom die boud is wel in die oond, maar die oond is nog nie aangeskakel nie. “So ’n mooi blom. Ek vind dit so jammer dat hulle net in die lente blom.”

Dis wat ek bedoel. Sy het my nie gehoor nie. Ek het haar maar gehelp aartappels skil. “Dis so,” het ek gesê. “Net een keer per jaar.”

My ma, wie se naam ook Elsa was, maar wat deur almal Els genoem is, het nooit daarin geslaag om die wêreld in haar hand vas te vat nie. Sy was soos iemand wat ’n bus verpas het en nie daarby kon berus nie. Haar hele lewe lank al hardloop sy agter die bus aan in die hoop dat sy hom gaan inhaal nes hy stadiger om ’n draai ry. Sy was nie die soort mens wat by die volgende halte sou gaan sit en wag op die volgende bus nie. Nog minder was sy die soort wat voluit gehardloop het. Nee, sy het op ’n ligte drafstappie beweeg, net effe uitasem, een en al stralende optimisme dat sy die bus wel gaan inhaal.

Sy het leer motor bestuur op ’n relatief laat ouderdom en het haarself net bevoeg beskou om tussen die huis en die skool of die huis en ons naaste winkelsentrum te ry. Snelweë of die middestad het sy vermy.

“Dieselfde reëls geld tog oral,” het my pa met haar probeer redeneer. “En jy ken die padreëls.”

“Daar is te veel van hulle,” het sy gesê. “Te veel motors.”

“Voor die skool ook,” het Kara gesê. “En erger as op ander plekke. Het Ma al gesien as Jakkie se pa in sy trokkie daar inswaai? Jy sien net graspolle spat.”

“En ons mag nie eens op die gras loop nie,” het Elsa gesê.

My ma het die huishouding met ’n soortgelyke mengsel van vrees en selfversekering bedryf. Al die masjiene, al die elektriese toebehore, was na haar mening lewend. Toe ek in later jare in die metafisika begin belangstel en haar vertel dat die molekule opgebreek kan word in sy kleinste onderdeel, die foton, en dat daar gevind is die foton het ’n geheue en is dus lewend, was sy ekstaties. Dit was een van die min kere dat sy met groot aandag na my geluister het. So aan my lippe hangend dat ek ongemaklik gevoel het en skielik nie meer seker dat wat ek aan die vertel was, wel die hele waarheid was nie. Maar vir haar was dit voldoende. Meer as voldoende. My stamelende uiteensetting van ’n baie ingewikkelde konsep was presies wat sy wou hoor.

“En julle het altyd vir my gelag,” het sy gelukkig gesê. “Julle het altyd gedink ek is getik as ek met die stofsuier gesels. Nou vertel jy my sy molekules was al die tyd lewend en kon my hoor.”

Ek het benoud geword, my pa het ongelowig gelag toe sy dit die aand vir hom vertel en my susters het net hulle koppe geskud. Ek het dikwels soos Aspoestertjie gevoel behalwe dat my susters nóg stief nóg lelik was.

Elsa en Kara het net twee jaar verskil, maar voor ek gebore is, het ses leë jare verbygegaan. Uit die aard van die saak was ek dus ’n alleenloper en, soos Polder, iemand wat op oorskietkos geleef het. In Polder se geval was dit sy eie keuse: hy het geweier om geblikte hondekos te eet. In my geval kon dit nie anders nie, ek het die speelgoed en dikwels die klere gekry waarvoor my susters moeg was. Hulle het my as ’n aardigheid beskou, ’n tweede kans. Deur my het hulle hul eie kinderdae herleef en kon dit as objektiewe buitestanders kritiseer.

“Het Ma ons ook toegelaat om dit te doen?” wou hulle geskok weet toe ek een aand my tande staan en borsel met die uitgekrapte as uit die kaggel.

“Julle wou nie,” het Ma kalm gesê.

“Maar sy mors verskriklik! Kyk hoe lyk die wasbak!”

“Dit kan gewas word.”

Die twee het vir mekaar gestaan en kyk. “Sy’s mal, dis wat Ma bedoel,” het Elsa gesê. Sy was aangetrek om uit te gaan, want sy was in die middel van haar eerste ernstige romanse en sy het weggestaan van my asof sy bang was die grys water spat op haar. “En Ma is nie streng genoeg met haar nie.”

“Ek was nie strenger op julle nie,” het Ma gesê.

Dit was ongetwyfeld waar. Ek kon nie sien dat sy meteens verander het nie. Soos sy begin het, het sy voortgegaan.

“Sy gaan haarself vergiftig,” het Kara gereken. “Dis nie kampvuuras waarmee sy daar borsel nie.”

Ek was geneig om saam te stem. Ek wou eksperimenteer, maar plesierig was dit nie.

Terselfdertyd het ek dit waardeer dat Ma my die eksperiment toegelaat het. Ek was natuurlik nog klein; later het ek saam met my susters gelag oor die stommiteite van my jeug.

Elsa was die ernstigste van ons drie, Kara die diepsinnigste en ek êrens in die middel. Geneties gesien, was ons ’n boeiende verskynsel. Elsa het rooi hare gehad, kompleet met ligte vel en sproete; Kara was blond en blou van oog en ek het donkerbruin hare en groenerige oë gehad. Ons ouers moes baie grappe aanhoor oor omgeruilde babas in die kraaminrigting en Ma se sedes was dikwels in die gedrang aangesien sy en Pa al twee bruin hare en respektiewelik blou en bruin oë gehad het.

Toe ons klein was, het ons Elsa gespot oor haar sproete, maar toe sy begin kêrels kry, het ons dit gestaak omdat die mans, tot die laaste een, gedink het dis verskriklik mooi. Haar een kêrel, Hannes, het dit getel.

“Tweehonderd en sewe,” het sy aan tafel aangekondig.

Ma het belangstellend ophou eet en Pa het gefrons.

“Waar het hy hulle getel?” het Pa gevra.

Elsa het gebloos. “Op my gesig.”

“Julle sit dan altyd in die donker kar,” het Kara prakties opgemerk. “Die lig is nie goed genoeg om te sien nie. Het hy ’n flits gebruik?”

“Natuurlik nie. Ons het in die kafee gesit.”

“Het julle dan niks om oor te praat nie?” wou Pa weet.

“Jy het die sproete op mý neus getel,” het Ma besadig gesê. “Onthou jy nog? Ek het my gesig by die see verbrand toe dop dit af en jy het gesê . . .”

“Els,” het Pa gewaarsku. “Moenie die kinders in die verderf inhelp nie.” Hy het deur die kos op sy bord geskoffel. “Hannes moet liewer sy punte tel en sorg dat hy al sy lesings bywoon. Sy pa vertel my hy’s bevrees Hannes gaan sy tweede jaar druip.”

Elsa het rooi geword, en kwaad. As dit nie boontjiebredie was nie, het sy opgestaan en kamer toe gegaan. Ma se boontjiebredie – as sy onthou het om die bone eers behoorlik te week – was nie iets om te versmaai nie. Veral nie ter wille van Hannes nie. Min het ons in daardie stadium geweet wat nog voorlê. Hannes en sy beheptheid met sproete was maar die aanloop tot veel groter konflik.

Ek self het laat ontwikkel en laat eers belangstelling gekry in mans. Ek was in matriek en die jong man was ’n vriend van Hannes, soos dit maar gebeur. Hy het dikwels genoeg by ons aan huis gekom om die susters goed deur te kyk, en ek vermoed hy sou Kara verkies het, behalwe dat sy toe midde-in haar nonstadium was.

Sy het kuns studeer, elke vakansie gewerk en elke blou duit gespaar sodat sy oorsee kon gaan. Toe sy ná drie maande terugkom, kon sy nie ophou praat oor die katedrale van Europa nie en onder haar arm was ’n dik pak perkamente, natreksels van Middeleeuse ridders en heiliges. Sy het blykbaar die drie maande op haar knieë op koue klipvloere deurgebring en die mistiek van die Heilige Mis, die wierook en die gesnede beelde was ten spyte van haar Calvinistiese opvoeding nou in haar bloed. Sy het mans en aardse genot afgesweer en begin navraag doen oor die vereistes van die Katolieke Kerk. Sy wou ’n non word.

My ouers het hulle oë opgeslaan, die dominee ingeroep om met haar te kom praat en hom bedees uitgelei ná Kara hom smalend aangehoor en verwerp het. Ek was siek van jaloesie. Dit was presies wat ek sou wou gedoen het. In daardie stadium van my lewe was ek reeds ontevrede met myself en vasbeslote om te verander, om iets anders te wees en te word.

Hannes se vriend Riekie, doodverskrik deur Kara se piëteit, het my begin uitneem, maar dit was nie lank voor ek uitgekuier was vir sy sweterige hande, sy onbeteuelde aanvalle nes ons alleen in sy motor was en geparkeer onder ’n gebreekte straatlig, of sy benoude asem nie. Ek het hom oorgeskryf tot iets meer na my sin. Voor ek die aand moes uitgaan, het ek sy naam verander na Richard, uitgespreek Rigardt, om ’n rede wat nou nie meer vir my duidelik is nie. Ek het sy bruin borselkop omgetower in golwende donker hare wat amper in sy nek gehang het en waardeur ek my vingers getrek het in ons oomblikke van vervoerde passie. Sy praktiese, stomp hande het sensitief en lank van vinger geword, sy oë intens en versiende.

Vanaf die oomblik dat hy op die voorstoep gestaan en jolig “Haai,” gesê het, het my beeld begin wankel, maar ek het vasgebyt.

“Waarom sit jy hier met jou toe oë?” het hy eenkeer gevra toe ons ná ’n opvoering sit en koeldrank drink.

“Dis nodig, Riekie, dis nodig,” het ek gefluister en geweier om die werklikheid in die gesig te staar. Dit was ’n warm aand en die werklikheid se gesig was bepêrel van die sweet, iets wat nooit met Richard sou gebeur het nie. Richard was vry van alle menslike swakhede en veral liggaamlike manifestasies.

Ons het selde gaan fliek omdat ek die reuk van springmielies steurend gevind het. Ek het Riekie self steurend begin vind en gewens my ouers wil my verbied om hom te sien. ’n Paar van my vriendinne het ook met studente uitgegaan en hulle ouers het ’n stokkie daarvoor gesteek met die verskoning dat hulle dogters eers matriek moes deurkom. My eie ouers het nie ’n woord gesê nie.

“Ma,” het ek haar eenkeer trompop geloop waar sy in die sitkamer gestaan en staar het na ’n verlepte rangskikking rose. “Ek dink nie dis ’n goeie ding om so dikwels uit te gaan nie.”

“Ja, darling,” het sy afgetrokke gesê en die doodste rose begin uitlig. Slymerige water het op die tafelblad gedrup en sy het dit met die agterkant van haar hand afgevee.

“Matriek is baie belangrik. Julle het dit nog altyd gesê.”

“H’m,” het sy saamgestem.

“Paula en Rinda se ma’s het hulle verbied om uit te gaan tot ná die eindeksamen.”

Sy het verby my gekyk. “Gee my Pa se snippermandjie aan, asseblief.”

Ek het die rottangmandjie aangegee. “Ma kan nie die nat rose hierin gooi nie. Ek sal ’n plastieksak gaan haal.”

“Dankie, darling.”

Ek het die sak vir haar gehou terwyl sy die rose uitsoek, en my aanslag hernu. “Buitendien is Riekie te oud vir my.”

“Ek dag hy’s net twee jaar ouer as jy?”

“Nee, vier. Hy was mos eers in die leër.”

“Nou toe nou.”

Dit was baie duidelik dat sy my weer eens nie gehoor het nie. Ek het tot die punt gekom. “Ek wil hê julle moet my verbied om hom weer te sien.”

Sy het vir die eerste keer na my gekyk. “Nee, my ding, waarom sou ons dit doen? Riekie is ’n gawe seun.”

“Ja, maar ek moet leer vir matriek.”

“Sukkel jy?” Sy het angstig gefrons.

Ek was besig om moed te verloor. “Nee, Ma.”

Sy het weer verby my gekyk na die geplunderde rangskikking. “Sou dit help as ons haar vertel dat sy haar mooi hare sal moet afknip?”

“Wie se hare?”

“Kara. Hulle skeer dit mos stomp af voor hulle daardie kappie en sluier opsit.”

Ek het geril omdat ek toe nog in die stadium was waar my lang, dik hare vir my so belangrik soos Simson s’n was. Soms het ek natgesweet wakker geskrik ná ’n droom waarin iemand my vasgepen en kaal geskeer het. “Ug,” het ek gesê. “Ma kan dit maar probeer . . .”

“Ja,” het sy gesê en die plastieksak by my gevat. “Gaan doen jy nou jou huiswerk. Ek sal die sak weggooi.”

Daar was geen ander raad nie. Ek sou Riekie self moes verbied.

“Waarom?” het hy seergemaak gevra toe ons die aand by die huis kom en soos ons gewoonte was eers ’n ruk in die motor bly sit.

“Ek dink nie ons pas bymekaar nie,” het ek waardig gesê. Hy het my probeer soen, iets wat Richard se aansien altyd kwaai skade aangedoen het. Richard het teer maar intens opgetree, sy soene het my ruggraat vermurwe. Riekie, aan die ander kant, het net te menslik na my sin opgetree. Ek kon sy harde asemhaling hoor, sy mond was te nat, te groot en te werklik. Dit was byna onmoontlik om sy mond weg te skryf terwyl hy my teen die voorste sitplek vasgedruk het.

“Dis verby,” het ek gesê, losgeruk en uit die motor geklim. “Kry vir jou iemand anders. Ek is te jonk.” Wat ek eintlik wou sê, was dat ek my krag moes spaar vir die dag as die regte Richard opdaag. Ek het die huis ingeloop en op my bed gaan lê om die volgende hoofstuk te skryf in my epistel oor Richard. Uit die sitkamer het ek my ma se stem gehoor, hoog en desperaat. “Hulle gaan jou hare afskeer, darling!”

Natuurlik het Kara nie ’n non geword nie en nog minder het Riekie van my af weggebly. Ek het hom maar laat begaan op voorwaarde dat hy my nie soen nie. (As VIGS toe al bekend was, het ek ’n goeie verskoning gehad, maar my geslag was uitgelewer aan ons eie ordentlikheid en moes soek na redes vir ons kuisheid.) Buitendien moes ek ’n maat hê vir die matriekafskeid en Riekie was op sy ongekunstelde manier aantreklik. Aanvaarbaar.

Waarom Kara van haar plan afgesien het, het ek nooit uitgevind nie. Ek onthou sy het die Moeder Owerste van ons naaste klooster gaan spreek en die wyse vrou het vermoedelik met groot geduld geluister na my suster se stamelende verklaring. Dit moet vir haar gou duidelik geword het dat Kara nie veel meer weet as dat katedrale besonder mooi loodglasvensters, beelde en individuele kapelle het nie. Van dogma het die kind min geweet. Ek vermoed dat die Moeder Owerste baie taktvol was in haar verwerping, want Kara het nog ’n begeesterde lig in haar oë gehad toe sy die aand aan tafel die mededeling doen dat sy afgesien het van haar plan. My ouers se verligting was tasbaar. My ma het vleissous oor haar slaaiblare gegooi en gelyk asof sy wil huil.

“Hoog tyd dat jy tot jou sinne gekom het,” het my pa gesê en daarmee was die saak afgehandel. Kara het nooit weer daarna verwys nie en stil voortgegaan met haar werk as assistente by die kunsmuseum.

Elsa, suur omdat die aandag soveel maande lank op Kara gevestig was, het aangekondig dat sy en Hannes wil trou.

“Hy’s te jonk vir jou,” het Ma geprewel.

Die gebrek aan logika in hierdie ontplooiende argument het my gefassineer. Riekie was jonger as sy vriend Hannes, maar Hannes was omtrent vier jaar jonger as Elsa, wat teen daardie tyd reeds ’n paar jaar lank skoolgehou het. Ek, en veral my ouers, het al die jare geweet dit is die geval en tog was daar nooit ’n woord van teenkanting nie. Dit was nie asof Hannes skielik jonger geword het nie, hy was dit van die begin af. Ek het dit vir hulle genoem.

“Ek dink jy moet Hannes eers kans gee om sy voete te vind,” het Pa gesê asof ek nooit eens gepraat het nie.

“Sy voete?” het ek gegiggel. “Hy kan hulle nie mis nie. Ek het in my lewe nog nooit sulke groot voete gesien nie, die man lyk asof hy . . .”

“Stil, Iris,” het Pa kwaad gesê. “Jou susters veroorsaak meer as genoeg moeilikheid. Aan jou stuiwer het ons nie nou ’n behoefte nie.”

“Moeilikheid?” het Elsa gevra en dit was asof haar kosmeties verskuilde sproete deurslaan, rooier as ooit vantevore. “Ek dag julle hou van Hannes?”

“Natuurlik, darling,” het Ma gepaai. “Maar trou?”

“Die man studeer nog,” het Pa gesê. “Dis buite die kwessie.”

“Hy wil aanhou studeer,” het Elsa gesê. “Ons sal leef op my inkomste.”

Dit het vir my romanties geklink, maar ek het geweet romanse het ’n klein, indien enige, rol gespeel in Elsa se besluit. Sy was ’n nugter soort van mens, meer geïnteresseerd in haar bankbalans as in die Richards van die wêreld. Voor ek haar as voorbeeld gesien het, het ek geglo dat jong meisies, soos opgeskote voëltjies, die nes verlaat nes hulle afgestudeer of volwasse is. Elsa het nooit enige teken van so ’n behoefte getoon nie. Of sy vir Ma-hulle huur of onderhoud betaal het, sal ek nie weet nie, sulke dinge was nog nie deel van my ervaringsveld nie. Ek was wel van tyd tot tyd toegelaat om die kis in haar kamer uit te pak en glo my vry, sy was reg vir trou. Vandat sy haar eerste salaristjek ontvang het, het sy op uitverkopings verby die rokke en skoene geloop en lakens en handdoeke teen weggooipryse aangeskaf. Ek het gedag net meisies in die ou boereromans wat ons in standerd agt moes lees, het nog uitset bymekaargemaak, maar Elsa het my verkeerd bewys. Sy was soos iemand wat bang was vir ’n beleg.

Later, toe ek self op universiteit was, het ek gelees dis ’n verskynsel wat dikwels onder weeskinders voorkom wat nooit hulle eie goed gehad het nie. Die eekhoringsindroom, het my lektor dit genoem. Ongelukkig was Elsa teen daardie tyd klaar getroud en het nie belanggestel in my ontleding van haar gebrek nie.

“Ek het genoeg lakens, het ek nie?” het sy kortaf gevra. “En nog teen die ou pryse daarby.”

Ek sou dit so aanvaar het, was dit nie dat sy nog steeds huisgoed versamel het nie. Vir elke rasper in gebruik was daar ’n ekstra een in die kas, vir elke laken op ’n bed, twee nuwes in die linnekas.

As iemand my ooit van trou laat afsien het, was dit Elsa en Hannes. Selfs op die troue, toe sy ten minste na ’n wasige bruid gelyk het, was sy prakties en onemosioneel.

“Het jy die motor parkeer waar ek gesê het?” het sy in die konsistorie gevra. “Ek wil nie dat dit gekrap en bemors word deur jou verspotte studentemaats nie.”

Ek, as blosende strooimeisie, het gewens sy wil stilbly. ’n Bruid moes haar mond hou en verlief lyk, het ek gevoel. En moes ook nie ’n horlosie dra en uitreken hoe lank die onthaal behoort te duur nie omdat die hotelbesprekings gemaak was en sy nie wou hê hulle planne moet verkeerd loop nie. Die dae toe sy gebloos het omdat Hannes haar tweehonderd en sewe sproete getel het, was verby. Sy was broodwinner en baas van die plaas.

Riekie was vanselfsprekend strooijonker, iets wat my koud gelaat het. Ek het hom te goed geken om opgewonde te raak. Terwyl die dominee se stem oor ons koppe gedreun het en later tydens die toesprake op die onthaal, het ek sit en borduur aan die storie in my kop. Daarvolgens was die strooijonker totaal onbekend, ’n peetoom of so iets van Hannes. ’n Ouer man (maar nie te oud nie) wat oorsee, verkieslik in Frankryk, gewoon en afgevlieg het vir die troue omdat hy Hannes as kind laas gesien het. Nie Hannes of Elsa het daaraan gedink om ons vooraf aan mekaar voor te stel nie; ek het hom die eerste keer gesien toe ek uit die motor klim voor die kerk en hy op die trappies vir my staan en wag. Hy het nie “Haai,” gesê nie; hy het diep oor my hand gebuig en dit gesoen. Sy oë was donker en intens, hy het Engels gepraat met ’n bekoorlike aksent. Sy naam moes iets wees soos Eduard of St. John. Ek het die grootste gedeelte van die diens bestee aan sy naam en was so weggevoer dat Elsa moes sis toe ek die ruiker by haar moes vat sodat Hannes die trouring aan haar vinger kon glip.

Tydens die toesprake – en veral ’n ellelange een deur Hannes se regte peetpa, wat vertel het hoe Hannes hom natgemaak het toe hy hom die eerste keer op sy skoot hou – het ek ons verhouding uitgebrei. Eduard (St. John is geskrap omdat dit te Engels is vir ’n Fransman) was van plan om dadelik terug te vlieg omdat sy sakebelange dit vereis het, maar hy het aangekondig dat hy ’n paar dae gaan bly om ons mooi land te sien. Ek het natuurlik geweet sy besluit het niks met die land uit te waai nie, hy wou my beter leer ken.

“Hoekom eet jy nie?” het Riekie my gedagtes onderbreek.

“Senuwees,” het ek gesê.

“Nonsens, kyk na Elsa, en sy’s die bruid.”

Dit was pynlik om Elsa te sien. Sy het weggelê aan haar bord kos asof sy ’n nuwe beleg verwag. Sy het nie sjampanje gedrink nie maar sodawater. (“Ek sal seker moet bestuur,” het sy vir my gesê. “Hannes het al twee glase sjampanje en drie glase wyn gedrink. Dis meer as die voorgeskrewe minimum vir veilige bestuur.”) Ek het my blik weggedwing van die vraatsige bruid en na die blomme voor my op die tafel getuur terwyl ek Eduard herroep en ons verhouding laat ontwikkel. Omdat ons net ’n paar dae tot ons beskikking gehad het, was hy haastig. Hy wou my liefhê. Hierdie deel van my droom was uit die aard van die saak vaag omdat ek toe nog ’n maagd was en moes staatmaak op wat ek gehoor, gelees of in die bioskoop gesien het. Ek moes maar konsentreer op sy sensitiwiteit en die pragtige goed wat hy vir my gefluister het tydens ons paar kosbare nagte van passie. Teen daardie tyd was die onthaal verby en Elsa het my saamgejaag na die kamer waar ek haar moes help ontklee.

Ek was geskok toe ek die trourok oor haar kop trek en op die bed neersit en sy voor my staan in die mees voorstedelike stel onderklere wat ek nog gesien het.

“Jy gaan tog nie so by die hotel aankom nie?” het ek gevra.

“Wat bedoel jy met so?” het sy gevra en in ’n linnelangbroek geklim. Sy het die rits met mening toegetrek asof sy ’n deur sluit en haar hand uitgehou na die sybloese wat langs my oor die stoel gehang het.

“So ordinêr,” het ek gekla. “Kon jy nie iets meer kanterigs gekry het nie? Dink aan Hannes, hoe gaan hy nie voel as hy moet vaskyk teen daardie ordentlike spul katoen nie?”

“Jy’s laf,” het sy gesê en haar kop afgebuig terwyl sy haar hare van kant tot kant skud dat ek dog sy kry een of ander aanval. “Is daar nog konfetti in my hare?”

“’n Paar.” Ek het die bont vlekkies uitgepik. “Maar hulle gaan julle weer gooi wanneer julle ry.”

Sy het regop gestaan en haar hare hard geborsel. Ten spyte van haar onromantiese houding was sy baie, baie mooi. Ek het in verwondering gestaan en kyk hoe haar rooi hare knetter en glans asof elke haar deur ’n elektriese transformator opgewek word.

“Hoe voel jy oor vanaand?” het ek skamerig gevra.

Sy het na my gekyk asof sy nie weet waarvan ek praat nie. “Soos oor enige ander aand, natuurlik. Moeg. Ek is van plan om vroeg te gaan slaap.”

“Is jy nie effens skrikkerig nie?”

Sy het gelag en haar wit satynskoene uitgeskop. “Haai, sussie, ek sien swarigheid vir jou as jy nie gou van jou romantiese drogbeelde ontslae raak nie.”

“Drogbeelde?” Ek kon stik. “Jy noem dit drogbeelde?” Ek is in die rede geval deur ’n klop aan die deur.

Dit was nie my ma nie maar Johanna ons huishulp, wat ’n smaakvoller uitrusting aangehad het as baie van my tantes. “Elsa,” het sy streng gesê. “Wat draai julle so? Jou ma het my gestuur om te kom kyk waar julle bly.” (Lank voor dit die aanbevole ding was om te doen, het sy ons op ons name genoem. Toe ek haar eenkeer gevra het waarom my maats se huishoudsters hulle “kleinmies” noem, het sy gesnork en gesê: “’n Snotkind soos jy ‘kleinmies’ noem?” Ek kon nie stry nie, sy het ’n punt gehad.)

“Ons kom,” het Elsa gesê en haar handsak gegryp.

“Wat van ’n kraletjie om die nek?” het Johanna gevra. “Of ’n ou serpie?”

“Dis te warm.”

Johanna het gesnuif en die string nagemaakte pêrels om haar eie nek losgemaak en om Elsa se nek gehang. “Something borrowed, something blue . . .”

“Vergeet dit,” het ek gesê. “Dis soliede wit katoen daaronder.”

“Julle’s almal laf,” het Elsa gesê en lipstiffie aangesmeer. “Daardie ou rympie geld net vir die bruid. Vir die trouery self, bedoel ek.” Maar sy het die pêrels aangehou en die deur oopgemaak.

“Sorg net lat jy dit terugbring,” het Johanna gesê. “Dis my enigste blinkding.”

Natuurlik het ek die ruiker gevang al het Kara, wat ’n beter netbalspeelster was as ek, my byna onderstebo gespring. Almal het die verwagte opmerkings gemaak al kon ek sien Kara reken ek staan nie ’n kat se kans om voor haar te trou nie. Ek was geneig om met haar saam te stem; sy was ouer en mooier en tot ek ’n Eduard, St. John of Richard raakloop, was ek nie van plan dat enige Riekie of Hannes my in katoenonderklere kansel toe sleep nie.

Dit klink miskien in hierdie stadium asof ek deur my susters geleef het, of in reaksie teen hulle, maar dit was nie die geval nie. Ek het hulle fyn dopgehou, hulle lewens geëvalueer en dit as ’n teoretiese oefening gesien om vas te stel hoe ek in ’n soortgelyke situasie sou optree. En ongesiens, sonder dat ek dit regtig agtergekom het – en vir seker sonder dat hulle dit besef het – het ek grootgeword, klaargemaak met skool, universiteit toe gegaan. My dramas was onbenullig teen hulle s’n en selfs as daar ooreenkomste was, het almal teruggesit met ’n gevoel van déjà-vu. Hulle was al een keer daardeur en het nie krag gehad vir ’n herhaling nie. En die ergste: elke keer dat ek deur ’n krisis of interessante stadium gegaan het, was my susters my voor, het hulle die kalklig gesteel deur iets meer dramaties te doen. Soos die keer toe ek Riekie wou afsê en Kara ’n non wou word.

In my finale jaar het ek deur ’n eksistensiële periode gegaan. Ek het my lang hare stomp afgesny, los jurke gedra, ’n swaar donkerraambril aangeskaf en plat toerygskoene aangetrek. Ek het nooit gelag nie en smiddae laat deur die tuin geloop en tob oor die sin van die wêreld en my plek in die groter bestel. Niemand het eens opgekyk nie, want Elsa was swanger. Onbeplan en onvoorsien.

“Hoe kon dit gebeur het?” het sy gehyg en soos ’n tierwyfie deur ons sitkamer gewoed.

Ma het op die bank gesit en werk aan ’n stuk borduursel, ek het gesit en brei aan ’n swart trui vir myself. Nie een van ons het geweet wat om te sê nie.

“Seker maar op die gewone manier,” het Ma dit gewaag.

“Ma! Ek het mos voorsorg getref.”

Ma het geglimlag soos iemand wat van beter weet. “Glipsies gebeur, darling. Iris was ’n glips.”

Ek het wakker geskrik. Dis vernietigend om te hoor jy was ’n glips terwyl jy midde-in jou eksistensiële krisis is. “Wat het Ma gesê?” het ek uitgeroep.

“Wag eers, Iris,” het Elsa kortaf gemaan. “Ons praat nie nou oor jou nie.”

“’n Glips?” het ek gefluister. “’n Fout? Ek was nooit veronderstel om te leef nie?”

Ma het vir my geglimlag en ’n roosblaar in donkerbruin wol begin borduur. “Natuurlik was jy,” het sy my verseker. “’n Glips is nie noodwendig onwelkom nie. Ons was baie plesierig oor die nuus.”

“Tog,” het ek gesê, onwennig om vertroos te word.

“Iris!” het Elsa geknor. “Gee jy om as ek klaar praat?”

“Ons sal jou help brei,” het Ma haar probeer troos en op haar vingers begin tel. “Hoe ver is jy nou – April, Mei, Junie – o aarde, dit gaan ’n winterbaba wees. Julle sal ’n verwarmer moet kry vir die babakamer.”

“Ons het nie ’n babakamer nie en Ma weet ek glo nie aan verwarmers nie; dis ongesond.”

“Julle sal ’n groter woonstel moet kry.”

“Wat van Hannes?”

“Hannes sal moet gaan werk.” Ma was beslis.

“En sy studie los?”

“Sy studie los, ja. Hy is tog amper klaar. Sy verhandeling kan hy maar saans skryf, ná werk.”

“O, o, o!” het Elsa gekreun en haar hande teen haar bors geslaan. Sy moes dit blykbaar nie gedoen het nie, want sy het gegil van pyn.

“Wat makeer, darling?” Ma het haar naaldwerk laat val.

“My boesems is so seer!”

Ma het verlig geknik. “Ja, dis gewoonlik die eerste teken. Dit word mettertyd beter.”

“Maar ek wil nie nou verwag nie,” het sy gesê en in ’n stoel neergesink.

“Jy het geen keuse nie,” het ek haar ingelig. “As denkende mens, as lid van ’n spesie wat die verband tussen oorsaak en gevolg kan bepaal en in ’n mate beheer, is jy verantwoordelik vir jou dade en moet jy dus . . .”

Elsa het verward na Ma gekyk. “Waarvan praat die kind?”

“Sy sê jy moet begin brei.”

“En ek is nie ’n kind nie,” het ek vinnig gesê, my breiwerk bymekaargemaak en die vertrek verlaat.

Hoe Elsa mettertyd berus het, weet ek nie, maar sy het. Hannes het ’n assistentskap by die universiteit gekry en hulle het na ’n groter woonstel getrek. Ma het een aand aan tafel vir Pa gevra of hy nie vir hulle ’n huis wil koop nie en hy het onomwonde nee gesê.

“Ek het drie dogters,” het hy gemor. “Die idee is dat hulle moet trou sodat ander mans na hulle kan kyk. Ek het genoeg rokke en kouse en haarlinte gekoop om ’n strik om die aardbol te bind en ek gaan wragtig nie vir hulle huise ook koop nie.”

“Ek het net gedink . . .” het Ma gemymer. “As die kleintjie eers begin loop, is ’n tuin tog handig.”

“Dan moet sy pa vir hom ’n tuin koop.”

“Elsa lyk grotesk,” het Kara vir my gesê toe ek een aand by haar en haar woonstelmaat gaan eet het. Kara kon nie kook of naaldwerk doen nie en haar woonstelmaat ook nie eintlik nie, maar ek was tevrede met die bak slaai, bestaande uit boontjiespruite, sampioene, tamaties en bokmelkkaas. Die woonstelmaat het ’n growwemeelbruinbrood gebak wat heerlik was, maar gevaarlik vir mens se tande en stopsels. “Glad nie soos ’n Madonna nie. Ek help tans met die restourasie van ’n Middeleeuse triptiek en die Madonna daarop het ’n engelagtige uitdrukking op haar gesig en ’n kwalik geswelde ronde magie.”

“Kuns is interpretatief,” het haar woonstelmaat haar herinner. “En subjektief. Dit hang alles af van hoe die kunstenaar voel oor sy onderwerp. Jy vind swangerskap grotesk en sal dit dus anders weergee.”

“Jy’s reg,” het Kara gesê. “As iemand my vra om Elsa te teken, sal ek ’n groot sirkel trek met ’n klein koppie boaan en twee stokarmpies en -beentjies. Dis al wat ’n mens sien: maag.”

“Wil jy nie eendag kinders hê nie?” het ek gevra.

“Nee.”

“En gestel jou man wil?”

“Dan kry ons ’n surrogaatmoeder om die drawerk te doen. Maklik. Ek is nie ’n broeikas nie. My lyf behoort aan my.”

Ons het die ete afgesluit met ’n ongesonde sjokolademousse, gemaak en geskenk deur een van Kara se bewonderaars. Blomme was blykbaar ontoereikend om te sê wat hy wou sê, en wat die mousse moes sê, kon geeneen van ons drie besluit nie. Was hy soet, ryk en romerig of was dit sy? Of was dit wat hy van die verhouding verwag (of vereis) het?

Op pad terug huis toe in Pa se kar het ek weer aan Elsa gedink en so is ’n nuwe storie gebore. Die oues, met Richard in die hoofrol, was uitgewas en prikkelloos.

Met die eerste oogopslag het swangerskap my nie eintlik getref as iets romanties nie, maar ek het darem geglo dat ’n mens niks durf verwerp tot jy dit nie self probeer het nie. Ek was nie van plan om “in die moeilikheid” te beland nie, daarvoor was ek te nugter, maar in my verhaal sou ek verwagtings, babas en geboorte omskep tot ’n fantasie.

Dit het een van my meer uitgebreide verbeeldingsvlugte geword en het my maande lank besig gehou. Deur vervelige lesings, tydens motor- of busritte, terwyl ek my onderklere gewas het of as ek Polder na die park geneem het, het ek daaraan gewerk. Tussen bevele soos “Nee, Polder, niet bijten!” en “Kom, Polder, wij moeten naar huis,” het my storie en sy karakters vorm aangeneem. Die hoofkarakter was natuurlik ek self al het ek altyd na haar in die derde persoon verwys. Die haakplek was die feit dat ’n swangerskap nege maande duur. Hoe behou jy jou romantiese spanning?

Ná ’n week of twee van tob, het ek die storie begin aan die einde van die swangerskap. Daar was hierdie man, sien, ’n oujongkêrel, ryk genoeg en aantreklik, ’n Eduard eintlik. Hy het nie vreeslik in meisies belanggestel nie, maar sy jonger broer het. Sy naam was Peter. (My karakters het altyd Engelse of buitelandse name gehad en die verhaal het ook êrens anders afgespeel. Selfs my vrugbare verbeelding kon nie romanties raak onder Suid-Afrika se bakkende son en interne probleme nie.) Ek, of liewers: sy, was nie een van Peter se meisies nie, sy was bloot ’n goeie vriendin. Die meisie by wie hy sy hart kon kom uitpraat. ’n Maat. Maar op ’n gegewe aand kom hy by haar aan, baie laat. Hy het te veel gedrink, kan sy dadelik sien toe sy eers wakker is. (Sy het al geslaap.)

“Wat makeer?” vra sy en begin koffie maak.

Hy trek sy das los en val op haar bed neer. Terwyl hy haar vertel hoe sy meisie hom teleurgestel het en hoe alles die afgelope weke met hom verkeerd gaan, moet ek miskien ’n bietjie agtergrond inskets.

Sy bly alleen in ’n ateljee-tipe woonstel. Basies net een baie groot vertrek met ’n badkamer êrens op die agtergrond. Wat sy doen, weet ek nie. Iets vaags soos ’n proefleser, in elk geval iets wat sy by die huis kan doen. Miskien was sy selfs ’n skryfster. (Sy was my alter ego en ek was altyd besig om stories te versin.) Ek wou nie tyd mors met wonder waar haar geld vandaan kom en hoe sy dit regkry om brood en melk te koop nie. Feit bly, sy het geld gehad, miskien van ’n ryk oom geërf.

Aangesien ek nie te veel tyd wou mors met hierdie deel van die verhaal nie, het ek ook nooit Peter se treurmare in besonderhede uitgewerk nie. Greta (dit was haar naam, ver verwyder van Iris) het hom koffie gegee en later langs hom gaan lê om hom te troos. Sy was per slot van rekening sy beste vriendin, die een op wie se skouer hy altyd kom huil het. Daarby was sy deur die slaap en dus nie so helderdenkend soos sy moes gewees het nie. Hoe dit ook al sy, hulle bring die nag in mekaar se arms deur en toe sy die volgende oggend wakker word, is hy weg. Hy stuur vir haar ’n bos rose met ’n kaartjie by waarin hy om verskoning vra vir sy swak gedrag van die vorige nag. Hy hoop nie hy het haar in die verleentheid gestel of hulle vriendskap bederf nie.

Sy voel verleë oor haar eie swakheid, maar aan die ander kant is sy ’n moderne, geëmansipeerde jong vrou en mors nie te veel tyd met verwyte oor iets wat nie meer verhelp kan word nie. Peter kom loer nog van tyd tot tyd in en hulle is albei bly om te sien hulle vriendskap is so sterk soos altyd. Hy vertel haar ook dat hy ’n paar maande Amerika toe gaan, op aandrang van sy broer, sodat hy een of ander kursus kan bywoon. (Hy moes van die toneel verdwyn sodat ek die ellelange nege maande kon verbykry.) Hy is ’n vennoot in sy broer se sakeonderneming, maar sy broer is nie gelukkig met sy bydrae nie. Hy is te veel van ’n losbol en rokjagter.

Maar op ’n dag klop hy weer aan haar deur, die ene vrolikheid en baie bly om terug te wees. En hy skrik toe hy haar sien, want sy is onteenseglik swanger.

“Greta!” sê hy. “Hoe het dit . . . wie het . . .?”

“Dis wat gebeur as ’n mens jou vriende probeer troos,” sê sy kalm.

Hy word bleek. “Jy bedoel dis ek?”

Sy lag. “Ek gaan jou nie lawe nie, Peter. Sit. Dis net soveel my skuld as joune, die enigste verskil is dat ek dit nou al gewoond is. Moenie so verskrik lyk nie, ek gee regtig nie om nie. Jy weet ek stel nie daarin belang om te trou nie, maar ek het nog altyd gedink dit sal lekker wees om ’n baba te hê.” (Die dialoog het met elke borduurslag verander, maar dit was by benadering wat sy gesê het.) Sy was nie ontsteld nie en het hom verseker sy gaan nie ’n geweerloop in sy nek druk en hom preekstoel toe sleep nie. Alles was onder beheer, sy was gesond en voorbereid.

Haar kalmte het geen effek op hom gehad nie. Hy was baie ontsteld. Sy het gewens sy vyande kon hom sien, al die mense wat altyd gesê het hy het geen gewete nie. Hy was eerbaar, konvensioneel en vasbeslote om die “regte ding” te doen. (Ek kon hom nie ’n onsimpatieke karakter maak nie. Al was hy nie die held nie, het dit nie beteken hy is ’n skobbejak nie. Ek – en by implikasie Greta – heul nie met slegte karakters nie.) “Laat my toe om iets te doen,” het hy gesmeek.

Sy moes hom omtrent by die deur uitstoot. “Ek het niks nodig nie, Peter. Dis nie nodig om skuldig te voel nie. Wat gebeur het, het gebeur. Ek het dit aanvaar, jy sal ook maar moet.”

Of hy dit ooit aanvaar het, sou sy nooit weet nie. Hy is ’n paar dae later in ’n motorongeluk dood. (Wel, ek moes hom van die toneel af kry, moes ek nie? En ’n motorongeluk is ’n truuk wat al deur baie skrywers of vertellers gebruik is.)

Dus, exit Peter en die aksie verskuif na die kantoor van sy broer Eduard. Dis ’n paar weke later; die nege maande is amper verby. Eduard se regsman en goeie vriend, Paul, het ’n afspraak gemaak om hom te kom spreek en in sy hand het hy ’n brief. Dit het saam met al Peter se papiere by Paul beland, wat as eksekuteur van die boedel sou optree.

“Waarmee kan ek jou help?” vra Eduard.

“Lees hierdie brief.”

Die greep uit die verhaal, wat ek nou so vinnig vertel, het in werklikheid maande geduur. Ek kon soms vashaak op die onbenulligste punte, soos: wat het Greta gedra toe Eduard haar die eerste keer sien? Hoe was haar hare gekam? Watse soort koffie het sy vir Peter gemaak toe hy so laat in die nag daar aankom? As dit sterk filterkoffie was, was die daaropvolgende gebeure haar eie skuld, want hulle sou wawyd wakker gewees het. Presies waar het die bed gestaan in verhouding tot die res van die meubels? Waar en hoe het sy Peter die eerste keer ontmoet aangesien sy ’n stil, introspektiewe lewe gelei het en nie gemeng het met stralerjakkers nie? Het haar fisieke eienskappe ooreengestem met myne of was sy langer, beter gebou, mooier?

Om sake verder te kompliseer, het twee dinge gebeur. Elsa se seun is gebore en ek het ’n man genaamd Peter ontmoet.

Die geboorte van Elsa se kind was ’n driebedryfdrama wat ek, Kara en ons ma tot in die fynste besonderhede moes aanhoor, keer op keer op keer. Hoe Hannes gesit en werk het aan die bibliografie van sy verhandeling toe sy die kamer ingesteier kom en aankondig: “Ek dink dis tyd.” Hoe hy deur sy hare gevee het sonder om op te kyk en “uh-huh” gesê het. Hoe sy dramaties moes kreun om sy aandag te kry. Die geskarrel deur die woonstel om die ligte afgeskakel te kry, haar reeds gepakte tas onder die bed uit te sleep en die motorsleutels te soek. Hoe die motor eers nie wou vat nie en toe so skielik vorentoe geskiet het dat sy byna deur die voorruit is. (Haar maag was te groot en die pyn op daardie oomblik te erg om nog te dink aan veiligheidsgordels vasmaak.) Die onnoembare dinge wat aan haar gedoen is toe hulle by die kraaminrigting aankom.

“Ug,” het Kara gesê. “Ek beter solank begin uitkyk vir ’n surrogaatma. Niemand gaan dit ooit aan my doen nie!”

Ma het haar hand gelig. “Dit klink erger as wat dit is, darling. Ek is drie keer daar deur en het dit oorleef.”

“Ma was seker nie so gesteld op persoonlike waardigheid soos ek nie,” het Kara gesê. Die hoek van haar mond het stywe, afkeurende plooitjies gemaak.

“Laat ek verder vertel,” het Elsa hulle vermaan. Sy het regop gesit teen hooggestapelde kussings en haar rooi hare was blinker as ooit vantevore. Ek het gewonder of dit met hormone te doen het en of sy bloot oordryf het toe sy die geboorte self beskryf het. In bioskoopprente het die vrou altyd rondgekrul op die bed en haar hare was ’n gemors; natgeswete stringe teen haar kopvel. Tensy ’n middernagtelike haarkapper Elsa se kop gewas en gekam het, lieg iemand. Maar ek het nietemin ’n aantekening gemaak van die glansende prag van haar hare sodat ek dit op Greta kon toepas wanneer die regte oomblik aanbreek.

“Dis grusaam,” het Kara gesê toe die vertelling eindelik verby was. “Ek verbaas my dat jy jouself sover kan bring om daaroor te praat.”

“Dit was die moeite werd,” het Elsa gesê en afgekyk na die bondeltjie wat langs haar in ’n bedjie op wiele gelê het. Hy was aan die slaap, maar vir my het hy kwaad gelyk, asof hy sy tante Kara se opmerking onderskryf.

“Besef jy ons is nou tantes?” het ek vir Kara gevra.

Sy het nie ingenome gelyk nie.

“En Ma is nou ouma,” het Elsa gelag.

Ma het verward gelyk. “My aarde, ja. Ek sal moet gaan naslaan wat ’n ouma alles veronderstel is om te doen.”

“Klein Hansie stel op hierdie oomblik nog nie belang in oumas nie,” het Kara droog opgemerk. “Ma het genoeg tyd.”

“Johan,” het Elsa skerp gesê. “Johan, nie Hansie nie. Hy het Hannes se volle name, maar ons gaan hom Johan noem. Johannes klink so . . . so . . .”

“Biblies?” het ek onskuldig opgemerk. Die kamer was vol blomme in kontras met die winterse stowwerigheid buite.

“Hannes is seker bly,” het Kara gesê en na haar horlosie gekyk. Dit was haar etensuur en sy moes terug na haar triptieke. Buitendien het Elsa gelyk asof sy graag sou wou slaap.

“In die wolke,” het Elsa tevrede gesê.

“Deur die blare,” het Ma haar gekorrigeer. “Toe hy drie-uur vanoggend daar by ons insteier, het ek gedag hy was in ’n motorongeluk gewees. Ek het net aanhou vra: ‘Het Elsa iets oorgekom?’”

Elsa het wys gelyk. “Dis swaar vir ’n man.”

Kara het gesnork en opgestaan om te loop. “Tensy jy oordryf het, is dit aansienlik swaarder vir ’n vrou.”

“Dis nie wat ek bedoel nie. Ek was besig, ek was betrokke, hy het net gekyk.”

“Gekyk?” Kara se stem was dun. “Gekyk! Ek skaam my dood.”

“Hy’s dan my man.”

“Dis geen verskoning nie.” Sy het oorgeleun en die nuwe Madonna gesoen. “Sien jou later en rus nou maar lekker.”

“Eersdaags is daar ’n wekker,” het Ma werktuiglik die rympie voltooi.

“Hy’s klaar hier,” het ek gesê en na die wieg gewys.

Kara het haar voorvinger oor die baba se wangetjie gevee en hy het dadelik sy gesiggie opgeskroef en nog vieser gelyk. “Hy lyk nogal na Iris,” het sy gesê.

“Na my?”

“Ek het ook gedag die familietrek is daar,” het Ma gesê en opgestaan. “Kan ek jou op die kampus aflaai, darling?”

“Nee dankie, Ma, Kara is nader. Ek ry sommer saam met haar.”

In die motor het Kara my kategories en met heftige slae teen die stuurwiel vertel waarom sy nooit sal trou en aanteel nie. Die tafereel van blosende moederskap wat ons pas verlaat het en wat my so beïndruk het dat ek besig was om Greta se hare rooi in te kleur, het haar koudgelaat. “Sy’t vlekke op haar gesig, het jy gesien? En haar borste staan geswel soos spanspekke. Ons elegante suster!”

“Ag nee, man,” het ek probeer keer. “Sy lyk vir my pragtig.”

“Jy’s nog so jonk,” het Kara gesug en nie verder gepraat nie.

Dit was altyd dieselfde ou storie. Ek was te jonk. Ek kon nog nie saampraat nie. Ek het nie geweet waarvan ek praat nie. Van ek die dag gebore is, was dit so. Wat ek ook al gedoen het, was reeds deur hulle gedoen. Ma het ’n boek aangehou waarin sy my susters se eerste woordjies, eerste volsinne, eerste belangrike mededelings geskryf het. Sy het dit probeer volhou ná my geboorte, maar ek het die boek gelees. Onder “eerste woord” staan “mama” en daar hou die inskrywings op.

Toe ek omtrent ses jaar oud was, het ek op ’n dag vir Ma gesê ons hondjie lyk vir my na ’n teddiebeer.

“Elsa het gesê hy lyk vir haar na ’n tiertjie,” het sy ingedagte gesê, besig aan ’n konsertrok vir Kara. “Of was dit die kat? Ja, ek dink sy het van die kat gepraat. Jy sal hom nie onthou nie, so ’n rooi-en-swart gestreepte kat. Het Pa asma gegee . . . dié dat ons nie meer katte aanhou nie. Ook nie regtig asma nie, eintlik net ’n toe bors.”

“Maar ek dink die hond, ons Wollie, lyk na ’n teddiebeer,” het ek met die koppigheid van ’n sesjarige aangehou.

Sy het my nie gehoor nie.

Dit moet ’n familiekwaal gewees het. Pa het selde sinne van meer as vier woorde gebruik. (My ouma se bababoek het seker ook net een bladsy beslaan.) Omdat hy self nie veel gepraat het nie, het hy nooit leer luister nie en toe hy boonop trou met ’n vrou wat haar sinne onvoltooid in die lug laat hang, was ons lot verseël. As ’n vrou se stem die eter versteur, het sy ore uitgeskakel.

Mense wat Ma nie geken het nie, het in afwagting gesit om die res van haar storie te hoor, maar haar vertelling het weggewaai, verlore geraak in die volgende opmerking. Haar gedagtes, soos los drywende wolkies, was klaar weg, het van vorm verander of saamgekoek om ’n hele nuwe formasie te maak. Geen wonder dat Kara ontvlugting gesoek het in haar Middeleeuse kuns, Elsa in die hiperpraktiese en ek in my fantasieë nie.

Die brief wat die prokureur vir Eduard gegee het, was geskryf in Peter se haastige, soms onleesbare skrif en was aan sy broer gerig. In los sinne en nie altyd chronologies verstaanbaar nie, het hy vertel wat hy aan Greta gedoen het.

“Sy’s nie soos my ander meisies nie; jy sal sien wat ek bedoel wanneer jy haar ontmoet. Ek sal vir haar moet sorg en as ek iets oorkom, moet jy dit doen.”

Die brief het, soos my ma se sinne, uitgerafel en geëindig halfpad deur ’n sin. Eduard het gefrons en opgekyk na Paul.

“Wat beteken dit?”

“Hy’t ’n meisie in die moeilikheid laat beland en ’n rare aanval gekry: gewete,” het Paul gesê.

“Dis kwalik iets nuuts.”

“Die gewete is.”

“Wie is sy?” het Eduard gevra. “Ken jy haar?”

“Natuurlik nie. Wie kon byhou? Elke keer dat ek Peter gesien het, het hy ’n ander meisie aan die arm gehad. Nie dat daar ’n groot verskil tussen hulle was nie.”

Eduard het seergemaak gelyk. Dit was per slot van rekening sy broer waarvan hulle gepraat het. Hy was lief vir Peter en het altyd bly hoop sy broer gaan meteens grootword en verantwoordelik optree.

“Haar adres is agter op die brief gekrap,” het Paul gesê. “Dis amper asof hy ’n voorgevoel gehad het.”

“Voorgevoel waarvan? Sy dood? Dis tog vergesog, dit was ’n ongeluk gewees.”

Paul het sy skouers opgehaal. Hy het daarvan gehou om hom hard en sinies voor te doen, maar in sy binneste was ’n stuk menslikheid nog aan die klop.

Eduard het die brief teruggegee. “Doen wat nodig is,” het hy gesê. “Sorg dat fondse beskikbaar gestel word, ’n maandelikse toelaag. Vind by haar uit wat die beste sal wees.”

“Die brief is aan jou gerig,” het Paul gesê.

Eduard het hom nie geantwoord nie.

Die Peter wat ek ontmoet het, het nie veel van sy fiktiewe eweknie verskil nie. Dieselfde ruwe, ongekamde soort aantreklikheid, dieselfde selfversekering, dieselfde blonde meisie aan sy sy. Dit was ’n studentepartytjie, maar hy het nie vir my na ’n student gelyk nie. Ek het hom ’n hele ruk gesit en dophou en in die stilligheid gedink hy lyk nogal na sy prototipe, maar toe hy aan my voorgestel word en ek hoor sy naam is Peter, het ek geskrik. (Ek was nog jonk genoeg om dit bonatuurlik te vind wanneer fantasie en werklikheid oorvleuel.)

“Wat is jou naam nou weer?” het hy gevra en oorgebuig na waar ek in ’n hoek gesit het.

“Iris.”

“Die Griekse godin van die reënboog,” het hy gesê en vir my geknipoog.

Ek was lamgeslaan. Reënboog? Ek het afgekyk na my grys rok en roomkleurige tjalie, my kortgeknipte, kleurlose naels, my regaf donker hare. Dienares van hoëre gode.

“Hoe weet jy dit?” het ek lammerig gevra.

“Die iris is ’n embleem wat deur die eeue gebruik is,” het hy vlot vertel. “Veral in die dekoratiewe kuns. Borduurwerk uit die Ooste, motiewe op Persiese erdewerk. Dis tot deel van die Franse vaandel.” Ek moes vir hom dom gelyk het, want hy het voortgegaan. “Die fleur de lis. Jy weet tog wat dit is?”

“Ja.”

“Daar het jy dit dan. ’n Naam vol ryke assosiasies.”

Ek het rondgevat na iets om te drink en my glas sodawater opgetel om as skans te gebruik. “Hoe weet jy dit?”

“Nageslaan,” het hy vlot geantwoord.

“Hoekom?”

“Jy’s nie die eerste Iris wat ek ontmoet nie.”

Ek moes op my lip byt om nie by te voeg: en jy ook nie die eerste Peter nie.

“Mag ek maar hier by jou sit?” het hy gevra.

Ek het om my rondgekyk. Behalwe die stoel waarop ek gesit het, was daar net ’n klein lamptafeltjie wat nie stewig genoeg gelyk het nie. “Waar?” het ek gevra.

“In my woonstel?”

Ek het my glas neergesit. “Waar is jou woonstel?”

“So ’n ent met die gang af.”

“In hierdie gebou?”

Hy het geknik.

“Wat van jou vriendin?”

Hy het gegrinnik. “Watter een?” Hy het sy kop geskud asof hy die ligsinnigheid van hom wou afskud. “Ek het alleen gekom. Wat van jou?”

“Ook.”

“Waarvoor wag ons?” het hy gevra en my aan die hand regop getrek.

Ek is saam met hom na sy woonstel.

Voor ek die aand uit is, het Johanna by my in die kamer kom staan en gekyk hoe ek my hare borsel.

“Jy sal iets moet doen met darie hare,” het sy krities gesê. Haar eie hare was in rooi en blou krullers omdat sy amptelik van diens af was.

“Wat makeer my hare?” het ek gevra.

“Dis pap.”

“Net omdat jou eie hare krullerig is,” het ek gesê. “Vertel my liewers hoe dit gaan by Elsa-hulle.”

Johanna was relatief jonk toe sy by ons begin werk het en ek dink sy het vinnig besef sy is onmisbaar. Sy het Ma leer kook (op ’n manier) sodat ons darem kan eet as sy die dag nie daar is nie, sy het ons ons hare leer vleg ná Ma Elsa op ’n dag skool toe gestuur het met drie vlegsels, sy het al die sleutels in die huis bymekaargemaak en in ’n bak by die voordeur gesit sodat die eindelose gesoek na motor- en huissleutels ’n einde kan kry. Waar sy vandaan gekom het, het sy ons nooit regtig vertel nie. Dit het probleme veroorsaak in die dae toe sy nog ’n pas moes dra, maar Ma se vaagheid wanneer sy Johanna moes registreer, het die owerhede so gefrustreer dat hulle nooit stappe gedoen het nie.

“Sy’s my niggie,” het sy op ’n keer vir die man gesê.

Al wat Johanna ons vertel het, was dat haar pa swart was en haar ma bruin. Sy self was lig van vel met pragtige, sterk swart hare wat sy om die beurt met Vaseline platgedruk of met rollers opgepof het, afhangende van haar bui of etniese identifikasie. Van trou wou sy niks weet nie.

“Dankie vir my,” het sy gesê. “Ek ken darie ding.”

“Watse ding?” het ons stout gevra.

Sy het die vadoek in ons rigting geklap en die onderwerp verander deur te vra wie se vuil wit sokkie dit is wat sy onder die platespeler opgetel het. Die tsotsi’s het haar bygekom toe sy nog jonk was, het Elsa my later eendag vertel. Blykbaar het sy dit by Johanna gehoor.

“Elsa is vrek dom,” het sy my nou geantwoord.

“Sy is nie,” het ek lojaal geantwoord. “Sy’s vrek slim.”

“Dom met bybies.”

Met twee kinders uit die huis het Ma begin voel Johanna is verveeld en ná ’n paniekerige oproep van Elsa, twee dae ná sy met die baba by die huis gekom het, het Ma Johanna soontoe geneem en gevra sy moet help.

“Natuurlik is sy dom met ’n baba. Dis haar eerste.”

Johanna het gesnork. “Sy sit vir hom en kyk of hy gaan ontplof.”

Ek moes haar kortknip, dit was tyd om te ry. “Maar jy help haar darem?”

“Natuurlik!”

“En ek moet ry.”

“Waar’s jou boyfriend?”

“Jy weet ek het nie een nie.”

Sy het haar oë opgeslaan dat ek net twee wit sirkels in haar bruin gesig kon sien. “Keer my as ek dit verkeerd het,” het sy teatraal aangekondig. “Jy gaat alleen na die paartie?”

“Ja.”

“Wat het van die Riekie-man geword?”

Ek het my tjalie om my skouers geknoop. (Ek was daarin toegedraai toe ek gedoop is en was verknog aan die ding.) “Herder, Johanna, ek het hom twee jaar laas gesien.”

“Dan’s dit hoog tyd jy kry ’n ander een.”

Profetiese woorde.

Toe ek ná die partytjie deur die donker, besadigde strate huis toe ry, het ek my verwonder dat ek my maagdelikheid so vinnig, so maklik en so ondeurdag aan Peter afgegee het. En dit bloot omdat sy fisionomie en naam my aan iemand anders herinner het.

Ek het byna die posbus op die hoek naby ons huis omgery, so ingedagte was ek.

My pa het my leer bestuur. Oorspronklik. Sy bevele het bestaan uit ’n kortaf: “Nee, só,” of ’n nog korter: “Oppas!” Ná ek die motor in trurat gesit het sonder om eers die koppelaar te trap, het hy ’n bestuurskool gebel en vir my ’n afspraak gemaak.

Ek moes my instrukteur in die middestad ontmoet en toe ek by hom kom, het hy reeds gaperig in die motor gesit en wag.

“Kan jy bestuur?” het hy my gevra ná ons gegroet het.

“Nee.”

“Klim in,” het hy beduie. Hy het reeds in die passasiersitplek gesit, dus het ek geen ander keuse gehad nie, ek moes agter die stuurwiel inskuif.

“Ek kan nie in die stad ry nie,” het ek gesê. Ma se verskoning.

Hy het met groter oorgawe gegaap, ’n koerant oopgeslaan, sy voete teen die paneelbord vasgeskop en gesê: “Ry.”

Luigat, het ek gedink, en die motor aangeskakel. Dit was ’n kleinerige motortjie en hy het net drie keer gespring voor hy teen die geparkeerde motor voor ons uitgeklim het.

Ek het langs die motor in die warm son gestaan en wag vir die polisieman om klaar te praat en al sy dinge neer te skryf. Om die tyd te verwyl, het ek gekyk na die duiwe wat nes gemaak het agter ’n neonbord wat die bestuurskool geadverteer het.

“Sy’t dit ekspris gedoen!” het die instrukteur beduie. Sy gesig was rooi en opgeblaas.

“Hy’t gesit en koerant lees,” het ek vertel. “Dit was my eerste les.”

Ná ’n halfuur het die polisieman begin lyk soos die man in die paskantoor nadat my ma met hom gepraat het. Ek is huis toe en met my volgende les het ek ’n nuwe instrukteur gehad.

Fantasie en werklikheid het nie in Peter se woonstel oorvleuel nie. Wanneer ek alleen was, het ek my storie poleer en al my karakters se motiewe verfyn, maar gekonfronteer met werklike geure en klanke en aanraking het my fantasieë verdwyn.

Peter was werklikheid. Hy het hare op sy bors, voorarms en bene gehad. Sy asem het soet geruik, na wyn. Hy het my ernstig ontklee asof ek ’n ou manuskrip was wat hy by ’n antikwaar opgetel het, asof my vergeelde tjalie sou verbrokkel as hy dit rof hanteer.

Ná die tyd het hy nie omgedraai en aan die slaap geraak soos wat ek verwag het nie. Hy het op sy elmboog geleun en fronsend na my gekyk.

“Was dit lekker?” het hy gevra.

“Nogal.” Ek het gegaap, want ek het ’n glas wyn saam met hom gedrink omdat ek nie aanstoot wou gee nie.

“Nogal?”

“Ja.”

“Jy bedoel dit was al beter gewees?”

“Nee. Dit was die eerste keer.”

Hy het regop gesit. “Die eerste keer?”

“Ja.” Ek het opgestaan en my klere van die stoel gehaal waar hy dit netjies neergesit het.

“Jissis.”

Ek is badkamer toe en toe ek terugkom, het hy voor die venster gestaan en rook, darem met ’n broek aan. “Ek moet nou ry,” het ek gesê.

“Waarheen?”

“Huis toe.”

“Waar’s jou huis?”

Ek het die adres afgerammel.

“Bly jy alleen daar?” Hy het sy stompie by die venster uitgeskiet en die venster vinnig weer toegemaak toe ’n vlaag koue lug ons laat ril.

“Nee, by my ouers.” Ek het gehoop niemand het onder op die sypaadjie geloop toe die stompie val nie.

Hy het sy kop geskud.

Ek het my hand gelig en vir hom gewaai. “Lekker slaap.”

Die volgende oggend aan ontbyttafel het Ma my ondersoekend aangekyk. “Jy lyk goed vir iemand wat . . .”

Ek het vinnig opgekyk. “Wat wat?”

“Die voëls het al geskree,” het Pa gesê sonder om van sy bord pap op te kyk. Ma het die voëls in die agterplaas gevoer en Pa het gedreig om ’n haelgeweer te koop en hulle uit die bome uit te skiet as hulle hom weer vieruur soggens wakker maak.

“Was dit ’n lekker partytjie?” het Ma weer gevra.

“H’m.”

Pa het opgestaan en sy servet neergesit. Dit het van die tafelblad afgeval en Polder het dit bespring en daarop gaan lê om dit te versmoor. “Dis een van die dae eksamentyd,” het Pa gesê. “Wat gaan jy doen?”

“Deurkom.”

“En volgende jaar?”

“Werk.”

“Waar?”

“By dokter Anders.”

Sy mond het oopgeval. “As wat?”

“Sy assistente.”

“Haai, darling,” het Ma gesê. “Dis ’n uitstekende idee. Dan is jy nog naby ons.”

Pa het sy baadjie aangetrek. “En dis waarvoor ek haar drie jaar op universiteit gehou het, om by die tandarts te werk. Spoeg weg te vee.”

Tot hy my gevra het wat ek van plan was om te doen, het ek nie veel aandag aan my toekoms gegee nie, maar toe ek dit eers hardop gesê het, het dit vir my al hoe beter geklink. Ek het van dokter Anders gehou (sy naam het my geamuseer: Anders. Anders as wat?) en hy het toe reeds ’n hele paar keer gevra of ek nie vir hom wil kom werk nie. Sy assistent was swanger en sou die einde van die jaar weggaan om, soos Elsa, winde uit te klop en te wonder waarom babas nie deur die nag kan slaap nie.

Ek wou nie ’n werk hê wat my gedagtes in beslag sou neem nie. Om instrumente aan te gee, bang mans se hande vas te hou of, soos Pa gesê het, spoeg af te vee, het vir my ideaal geklink. My kop sou onbetrokke bly. Ek het die telefoon opgetel en hom gebel om hom van my besluit te vertel. Hy was bly, soos ek geweet het hy sou wees, en het my al die relevante besonderhede gegee. Ek sou ’n kursus moes loop – seker om te leer steriliseer – maar ek kon dit doen sodra die eksamen verby was. Ek kon by die huis bly, want sy spreekkamer was in die gebou bokant ons naaste winkelsentrum.

Aan Peter en die vorige nag het ek nie gedink nie. Repressie, sou my lektor gesê het as hy geweet het.

Paul het Greta besoek. ’n Paar keer. Sy was, soos hy vermoed het, nie soos Peter se deurslagmeisie nie. Mooi ja, maar sereen en koppig. Sy het geweier om enige geld van die familie te aanvaar.

“Sy wil nie geld hê nie,” het Paul by Eduard verslag gedoen. “Sy lag wanneer ek dit noem.”

Eduard het gefrons. Hy het genoeg gehad om hom oor te kwel; hardkoppige, gewese nooiens van sy oorlede broer het hom nie geïnteresseer nie.

“Miskien moet jy met haar gaan praat,” het Paul voorgestel. “Jy sal strenger kan wees. Ek laat my te maklik verlei.” Eduard se wenkbroue het die lug ingeskiet.

“Nee, nee,” het Paul gekeer. “Dis nie wat ek bedoel nie. Dis net dat sy . . . ons begin gesels en as ek weer sien, is dit tyd om te loop . . . Sy maak heerlike koffie.”

“Koffie is nie hier ter sake nie.”

“Sal jy met haar gaan praat?”

Eduard het swaar gesug. “Paul, jy’s ons prokureur. Jou werk is om ons uit sulke situasies te verlos. En dis nie die eerste keer dat so iets gebeur nie. Onthou jy nie die meisietjie . . . ek dink amper Peter was nog op skool gewees.”

“Ek onthou . . . Dit was gelukkig net ’n vals alarm gewees.”

Eduard het teruggeleun in sy stoel en sy bril afgehaal. “Die volgende een was nie. Peter het hoog en laag gesweer hy het nog nooit van haar gehoor nie.”

Paul het geknik. “Ons het vir die aborsie betaal, ja.”

“Presies. Peter se liefdeslewe was problematies genoeg, waarom wil jy my nou daarby betrek?”

“Omdat sy anders is. Omdat ek dink jy gaan nie net van haar hou nie, maar jy sal haar ook oorreed.”

Eduard se sekretaresse het êrens op sy lessenaar ’n klokkie laat lui. Die adjunkminister van Finansies was daar om hom te spreek.

“Jy sal my moet verskoon,” het hy gesê en opgestaan.

“Hier is haar adres,” het Paul gesê, die papier op die lessenaar neergesit en geloop. “Sommer ná werk een middag. Sy’s altyd by die huis.”

Omtrent drie weke ná die partytjie het ek een middag laat by ons voorhekkie uitgeloop met Polder aan sy leiband. Dit was ’n versengend warm Novemberdag en my kop was suf geleer. Ma het die waaier op my laaikas staangemaak sodat ek kon afkoel, maar die gefladder van papiere op my lessenaar elke keer wanneer die waaier oor ons swaai, het my geïrriteer en Polder grommend laat opspring. Hy het altyd by my voete gelê terwyl ek leer en moedeloos gelyk omdat ek nie beweeg nie. Van tyd tot tyd het ek vir hom ’n grepie uit my Nederlandse voorgeskrewe boek gelees om sy nostalgie te besweer. Maar hy het meer van Simon Carmiggelt gehou, miskien omdat ek self hardop gegiggel het.

Die son was aan die sak, die gras het gryserig gelyk en die boomblare het gedruip. Ek het opgekyk na die lug en gewonder of daar genoeg wolke is vir ’n reëntjie. Daar was hoegenaamd geen wolke nie. Selfs die lug was lelik en uitgebak.

“Iris,” het iemand gesê en ek het ’n motordeur hoor oopgaan.

Dit was Peter. Hy het ’n wit oopnekhemp aangehad en verbleikte jeans. Hy het jonger gelyk as vantevore, meer soos ’n student.

“Is jy ’n student?” het ek gevra en Polder probeer bedwing. Hy het vorentoe gebeur om aan Peter te ruik en homself byna aan sy leiband verwurg.

Peter het verward gelyk. “Ek is Peter. Ons het nou die aand by Paula se . . .”

“Ek weet,” het ek gesê. “Ek vra net of jy ’n student is.”

“Hoekom?”

“Jy lyk of jy een kan wees, en almal nou die aand was.” Hy het sy kop geskud. “Nee, ek is ’n ingenieur. Ek bou paaie en brûe en damme.”

“Nou toe nou.” Ek het die leiband ’n paar keer om my hand gedraai en Polder ingetol. “Ek is op pad park toe.”

“Mag ek saamstap?”

Ons het in stilte tot by die parkhekkie geloop. Ek het afgebuig en Polder ontkoppel en hy het soos ’n gebreekte veer van my weggeskiet om met sy maats te gaan speel. Die groot swart hond van ons bure het altyd dié tyd van die aand in die park kom speel – sonder sy eienaar – en hy was Polder se vriend. (Of vriendin; ek het nooit gekyk nie.)

“Bly jy in hierdie buurt?” het ek gevra terwyl ons na die baljarende honde kyk.

“Nee. Jy ken my woonstel.”

Ek het opgekyk na hom. “Hier is jy dan.”

“Ek het jou kom opsoek.”

“O.”

Ons het stadig tussen die struike begin stap. Hier en daar moes ons koes vir die sproeiers wat oor die paadjie gespuit het, maar ek het nie omgegee om nat te word nie. Niks kon met my hare gebeur nie en die klam hemp teen my warm rug was ’n saligheid.

“Wat doen jy vanaand?” het hy gevra.

“Leer.”

“Natuurlik. Dis eksamentyd.”

Ek het ’n verbenablaar afgebreek en tussen my vingers gekneus. Die soel suurlemoenreuk was lieflik; ek het aanhou snuif aan my vingers.

“Ek het gedog ons kan saam gaan eet,” het hy gesê.

Ek het afgekyk na my gekreukelde wit kortbroek. “Ek is nie aangetrek nie.”

“Ek sal vir jou wag.”

Die blaar tussen my vingers het ’n ander geur herroep. “Ons eet vanaand lemoenhoender,” het ek hom ingelig. “Wil jy nie liewer hier eet nie?”

Hy het op ’n strategies geplaaste rots gaan sit en afgekyk na die slykerige water wat veronderstel was om ’n murmelende stroompie te wees. “Iris,” het hy gesê. “Ek verstaan jou wragtig nie.”

“Dis lekker,” het ek myself verdedig. “Ma maak dit in ’n wok.”

“Wat van jou ouers?”

“Hulle hou ook daarvan. Hoekom anders dink jy maak Ma dit?” Ek het op ’n klip oorkant hom gaan sit en my sandale afgeskop. Die stroompie het aan my kant van die paadjie ’n waterval gemaak en ek het my tone in die yl water gehou. Die grondbedekkers aan weerskante het die ergste slyk vasgevang sodat die water hier relatief skoon was.

“Hoekom het jy nou die aand saam met my na my woonstel gegaan?” het hy gevra. Hy het ’n stokkie opgetel en dit voor ’n naaldekoker gehou asof die insek, soos ’n parkiet, daarop sou klim.

“Jy het my gevra.”

“Doen jy altyd alles wat mense jou vra?” Die naaldekoker het wantrouig na ’n ander blaar verskuif.

“Nee.”

Hy het sy kop gelig en lank na my gekyk. Gelukkig het Polder deur die beddings aangehol gekom en my byna onderstebo gespring.

“Brave hond,” het ek gesê en hom tussen sy ore gekrap terwyl ek die leiband weer vasmaak. “Lieve dier.”

“Waarom praat jy met die hond Nederlands?” het Peter gevra. Sy stem het veraf geklink.

“Dis al wat hy verstaan.” Ek het opgestaan en my broek afgestof. “Kom, dit word laat. Pa hou daarvan om vroeg te eet, anders sak sy bloedsuiker.”

Pa het opgekyk toe ek en Peter met die stoeptrappies opkom en sy koerant laat sak. “Aangename kennis,” het hy gesê toe ek hulle voorstel. “Ek dag Iris leer.”

“Ek het met Polder gaan stap.”

Pa het na Polder gekyk asof dit sy skuld was dat daar ’n ekstra mens in die huis was. Maar hy het sy bes gedoen om met Peter te gesels. Ma was sjarmanter.

“Ag!” het sy geroep en haar hande saamgeslaan. Sy het die middag haar hare ingedraai en dit was mooi uitgeborsel behalwe een vergete kruller wat net agter haar oor gesit het. As dit nie was vir die blou plastiekpennetjie wat deur die hare gesteek het nie, sou ’n mens dit kon miskyk. “Is dit nie plesierig . . .?”

Ek het agter haar inbeweeg en die kruller vinnig uitgetrek. “Is jy en Iris ou vriende?” het sy gevra.

“Uh . . .” het hy geantwoord.

“Daar’s bier in die yskas,” het Pa onthou. Dit was ’n paar jaar sedert daar laas ’n kêrel in die huis was.

“Gaan jy iets anders . . .?” het Ma gevra. “’n Mooi rokkie of so?”

Ek het sugtend gaan verklee. Dit was nog steeds warm en ek het vir die soveelste keer gewens ons het ’n swembad. Toe ek terugkom, het almal met biere in die hand gesit en in die skemer kon ek Peter bestudeer. Langs my lang, dun pa het hy korter voorgekom, vierkantiger. Pa se skouers het afgekrom, Peter s’n was nog reguit en sterk asof hy as kind ’n waterdraer in die woestyn was. Toe ek die eerste keer ’n prent gesien het van daardie stok met die twee emmers (of bokvelsakke) het ek gedink dit moet jou leer om jou skouers terug te gooi en regop te loop. (Ma het ons leer regop loop deur ons die gang af te laat stap met die Tweetalige Woordeboek op ons koppe.)

“Is die kos reg, Els?” het Pa gevra.

Ma het geknik en Peter het na my gekyk. Ek het vir die eerste keer besef waarom sy hare altyd ongekam lyk. Hy het twee kroontjies gehad, een aan elke kant van sy kop. Vanaf hierdie punte het die hare middel toe en kante toe gegroei. Van ’n paadjie of netjies gekamde kuif was daar nie sprake nie.

Ma se lemoenhoender was so lekker soos altyd en ek kon sien Peter is bly hy het gekom. Elsa het gebel terwyl ons geëet het om met Johanna te praat. Die baba het brandboudjies gehad omdat hy sy eerste tand aan ’t sny was en Johanna, wat nog nooit ’n kind gehad het nie, het uiersalf aanbeveel. Ek kon Elsa tot in die eetkamer hoor gil.

“Ek wens ons het ’n swembad,” het ek gekla toe ons ná ete weer op die stoep sit.

“Dis net ’n gemors,” het Pa gesê.

Ma, wat hard probeer het om seine te stuur sodat Pa ons alleen moet los, het opgehelder. “Waarom gaan swem julle nie in Aleid se swembad nie? Sommer oor die muur . . .”

“Tante Aleid woon nie meer daar nie,” het ek haar herinner.

“Maar die nuwe mense . . . jy weet, die . . . wat is hulle naam nou weer? Hulle’s op vakansie. Het hulle nie, darling?” het sy vir Pa gevra.

“Het hulle nie wat nie, Els?” het hy geduldig gevra.

“Gesê ons is welkom om te swem.”

Ek het na Peter gekyk. “Wil jy swem?”

Hy het geknik en opgestaan. Ma is dartelend binnetoe en het teruggekom met twee handdoeke. Die een was pienk met liggeel eendjies en die ander een blou met teddiebere. Vermoedelik deel van Elsa se uitset.

Ons is in die donker langs die huis af en by die muur het Peter sy hand gehou sodat ek dit as trap kon gebruik om oor die muur te kom. Die tuin was swart en stil en die swembadwater het dik en olierig gelyk. Ek het die handdoeke op die gras gegooi en na Peter gekyk.

“Ons het nie swemklere nie.”

Hy was reeds besig om sy skoene uit te trek. “Die blomme kan ons nie sien nie,” het hy gesê.

Ek het my sandale uitgeskud en my rok begin losknoop. “Dis ’n debatteerbare punt,” het ek gesê. “Soos ek dit sien, is alle plante lewend en daar is selfs bewyse dat daar sprake kan wees van ’n gevoelswêreld . . .”

Peter het voor my kom staan. Sy klere was klaar uit, maar dit was donker en ek kon net sy gesig sien in die flou lig wat deur die bome vanuit ons sitkamervenster gesyfer het. Hy het sy hand oor my mond gedruk en my klere van my afgestroop.

“Bly stil, Iris,” het hy gesê. “Bly stil. Ek wil nie ’n verdere woord van jou hoor nie.” Hy het my aan my skouers vorentoe gestoot en met ’n stamp in die water gegooi.

Eduard was glad nie van plan om Greta op te soek nie, maar hy het nie rekening gehou met sy fotografiese geheue nie. Toe hy een middag deur die stad ry, op pad terug van ’n afspraak, het hy haar straatnaam raakgelees en daar ingedraai. Hoe gouer die besigheid afgehandel kan word, hoe beter, het hy besluit.

Haar voorkoms, toe sy die deur vir hom oopmaak, het hom verras, soos Paul voorspel het. Sy was ongetwyfeld mooi, maar anders as Peter se nooiens. Sterker. Sy het ook nie vir hom besonder swanger gelyk nie, maar hy moes toegee dit kon wees omdat sy so ’n los (en modieuse – ek het ure bestee om haar reg aan te trek) rok gedra het.

“Goeiemiddag,” het hy gesê en sy hand uitgesteek.

Haar oë het vernou; miskien het sy die familie-ooreenkoms raakgesien.

“Ja?” het sy gesê sonder om die deur wyer oop te maak.

Hy het homself voorgestel. “Peter se broer,” het hy bygevoeg.

“Ja?” het sy weer gesê.

“Ek wil graag met jou gesels.”

“Weer oor die brief?”

“Wel, ja . . .”

“Daar’s niks om te sê nie. Julle hoef julle nie oor my te bekommer nie.”

“Dit was Peter se laaste wens.”

“Hoe weet jy dit?” het sy gevra en gelag. “Julle prokureur het my die brief gewys, daar’s geen datum op nie.”

“Maar sy voornemens is nie te betwyfel nie.”

Sy het gesug en die deur wyer oopgemaak. “Kom binne. Ek is nie lus vir baklei nie.” Sy het voor hom uitgeloop na die oop kombuis. “Kan ek vir jou koffie skink?”

Hy het wantrouig na die koffiemasjien geloer, op sy hoede vir die oorredingskrag daarvan. “Ja dankie.”

Sy het in ’n harde, regop stoel gaan sit ná sy vir hulle geskink het. “Ek het heeldag al die verskriklikste rugpyn,” het sy bely. “Weet nie waarvan nie. Ek het tog nie swaar meubels rondgestoot nie.”

Hy het opgemerk dat sy mooi bene het. (Mooier as myne, vanselfsprekend.) En hy moes toegee dat sy wonderlike koffie maak. “Ek het gedink ’n trustfonds sou die beste wees,” het hy abrup gesê. “Vir die kind. Sy skoling, studies, mediese uitgawes. Dis die minste wat ons kan doen.”

Hy was gefassineer deur haar. Ten spyte van wat Paul gesê het, het hy ’n blonde sekspot verwag, ’n skattejagter met gebleikte hare waarvan die wortels roeterig deurskyn, besmeer van maskara en druipend van selfbejammering. Hy het haar begin uitvra oor haar werk en lewe en hoe verder hulle gesels het, hoe meer het hy gevoel dat dit sy fondament was wat aan die wankel was, nie hare nie. Van tyd tot tyd het sy haar lyf gerek en gefrons.

“Ek weet nie waarom my rug so seer is nie,” het sy gesê. “Dit grief my.”

“Miskien moet jy jou dokter bel?”

“Vir wat? Dis seker maar ’n simptoom van my toestand.”

Hy het al sy tweede koppie koffie klaar gehad en het begin voel as hy nie nou loop nie, sal hy dit nooit doen nie. “As ek my prokureur vra om die nodige te doen, sal jy so ’n trustfonds aanvaar?”

“Ja,” het sy onbelangstellend geantwoord. “Doen maar waarvoor julle lus is. Sal jy my ’n oomblik verskoon?” Sy het opgestaan en na die badkamer geloop. Alleen gelaat, het hy hard probeer om nie onchristelike gedagtes oor sy broer te dink nie. Hoe kon Peter ’n meisie soos sy so misbruik?

“Ek raak nie weer aan jou nie,” het Peter my ingelig toe ons bibberend in die donker langs die swembad sit. Hy het sy teddiebeerhanddoek om sy onderlyf gedraai en op die klipbank langs die braaivleisplek gesit.

Ek het my besig gehou met die organisering van my ontoereikende handdoek. As ek dit laag genoeg afgetrek het dat daar lap tussen my sitvlak en die klip was, het my bolyf ontbloot gelê in die klimmende maanlig. Ná ’n ruk het ek dit oopgelos; hy het my tog al gesien en ek was banger vir Johanna se dreigement dat ek aambeie sal kry as ek op koue klip sit. Ek het teruggeskuif teen die bank sodat my rug teen die muurtjie rus en ek my bene lankuit oor die bank kan uitstrek.

“Hoekom nie?” het ek gevra. (Nie dat ek regtig omgegee het nie; hy was per slot van rekening Peter en nie Eduard nie.)

Hy het sy kop geskud. “Omdat ek nie weet hoe jou kop werk nie.” Hy het na my gekyk en vinnig weer weggekyk. “Wil jy nie jou rok aantrek nie?”

“Nee. Ek’s nog nat.” Die oppervlakkige koudheid wat die water veroorsaak het, was aan die verdwyn; die hitte uit die tuin het my vel styf en dor laat voel.

Met die punt van sy handdoek het hy my tone begin afdroog, asof dit sou help. “Sal jou ouers nie wonder waar ons bly nie?”

“Nee.”

“Nee,” het hy saamgestem.

“Wat impliseer jy nou?”

“My ma sou al lankal oor die muur gehang het om uit te vind wat ons alleen hier in die donker doen.”

“My ma loop nie en tob oor ons sedes nie,” het ek hom vertel. “Sy tob oor ander goed.”

“Ja,” het hy gesug. “Ek het so agtergekom.” Hy het my tone gelos en oor die swembad uitgestaar. Die rimpelinge wat ons geswem veroorsaak het, het lankal bedaar, maar ons het albei gewip toe die drywende suierpyp skielik ’n ruk gee en gorrelend begin filtreer. Dit het gelyk na ’n dier wat slurpend oor die swembadbodem soek.

“Wat gaan jy volgende jaar doen?” het hy gevra.

Ek het hom vertel.

“Is jy ernstig?” het hy gevra.

“Ja.”

“Wat ’n vermorsing.”

“Van wat?”

“Jou talent.”

“Hoe weet jy wat my talent is?”

Hy het weer na my gekyk. Die maanlig was helderder en het sy gesig na ’n masker laat lyk waarvan die twee oë donker uitgehol was. “Ek wens jy wil aantrek.”

Ek het afgebuk en ’n hand vol frangipanibloeisels opgetel. Ek het dit omgekeer dat dit soos kappies lyk en een oor elke bors gehang. Dit was nie moeilik nie, daar was nie soveel om te bedek nie, maar ek moes tog terugleun omdat die bloeisels aanhou afval het.

“Daar,” het ek vir hom gesê. “Is dit beter?”

Hy het opgespring, sy klere bymekaargeraap en begin aantrek. “Jy moet gaan swot,” het hy met sy rug na my gesê.

Ek het die blomme afgeskud en ook aangetrek. “Ek dog jy’s so wêreldwys,” het ek vir hom gesê.

“Ek?” het hy gesmoord gevra. “Ek?”

Hy het my oor die muur gehelp en is sonder om te groet reguit na sy motor. Polder, wat heeltyd aan ons kant van die muur op my gesit en wag het, het bly aan my bene gelek en voor my uit gehuppel.

“Is hy weg, darling?” het Ma gevra toe ek inkom. Sy het by die eetkamertafel gesit en skuif aan die stukkies lap van haar laslappieskombers. So lank as ek haar ken, werk sy al aan die ding.

“Ja. Hy’t gevra ek moet dankie sê vir die ete.” Dit was ’n leuen, hy het hoegenaamd niks gesê nie, maar ek het gevoel ek behoort dit te noem.

Sy het oor haar leesbril na my geloer. “’n Mooi man. Hy sal pragtige babas . . .”

“Pragtige babas wat?”

Sy het die lappies rondgeskuif en in die proses ’n paar van die tafel laat afval. Ek het gebuk om dit op te tel.

“Maak,” het sy gesê.

“Waarom sê Ma so?”

“Ek kyk na klein Johan.”

“En?” Ek het oor haar gebuig en ’n geel lappie weggevat waar sy dit tussen twee delikate pienkes wou insit.

“Die neus,” het sy gesê. “En die swaar kaak. Hannes is ’n liewe man, maar . . .”

Ek is vinnig weg na die normaliteit van my wagtende studieboeke.

Dokter Anders was ’n presiese man. Die boeke op sy boekrak was volgens grootte gerangskik en, waar moontlik, volgens kleur. Dit het die rakke skeef laat lyk, asof dit enige oomblik na regs kon omkantel. Nie al die boeke was van tandheelkundige aard nie. Daar was woordeboeke en diverse glansfotoboeke oor sulke uiteenlopende temas as Inka-kuns en moderne boerderymetodes in Hongarye. Ek het afgelei dit was geskenke van dankbare pasiënte. Die onderste twee rakke was vol sagtebandboeke, blitsverkopers, almal dieselfde grootte. Ek het geweet dit grief hom. Dit het die skewe simmetrie van die boonste gegradeerde rakke versteur.

Die meubels in die wagkamer en in sy privaat kantoor was swaar en solied, gemaak om meer as een generasie te dien. Outyds, eintlik. Hy het kennelik nie geglo in die moderne opvatting dat ’n wagkamer lig, vrolik en opbeurend moet wees nie. Sy meubels het ontsag ingeboesem. Vrees ook. Pasiënte het verkommerd na die swaar buffettafel gekyk met sy baie laaie en blink spieëls. “Dis waar hy die tange bêre,” kon ek hulle hoor dink.

Maar terwyl die boor gesellig gedreun het en ek die slurppypie onder hulle tonge gehou het, kon ek voortgaan met my fantasieë. Ek kon die uitleg van Greta se kamer verander, Eduard se huis meubileer, blomme op Peter se graf plaas. Ek het omtrent ’n argiteksplan van Greta se woonstel geteken voor ek tevrede was met die ligging van haar badkamer en kon voortgaan met die choreografie van haar en Eduard se bewegings. Ek was baie gesteld op korrektheid. Die wette van die werklikheid moes gehoorsaam word. Koffietafels moes nie in die pad wees wanneer daar skielik beweeg moes word nie, gordyne moes net genoeg lig inlaat, telefone mag nie op ongeleë oomblikke gelui het nie. As Greta klouend aan die muur uit die badkamer kom en hees aankondig: “Ek dink dit het begin,” moet iemand die ligte afskakel en die koffiemasjien ook. Ek wou nie dat die woonstel afbrand terwyl my drama hom ontvou nie.

Ek kon nie vir ’n meer ideale werk gewens het nie. Ek was nie afgesonder nie, daar was altyd genoeg mense om mee te klets. Kinders het die minste vrees gehad en het gesellig op die mat gesit en teken op papier wat ek vir hulle gegee het. Ek het die plante gehad om na om te sien, die rekeninge en indekskaarte vir intellektuele stimulasie en die tandartsstoel om in te lê tydens my etensuur.

Pa het elke aand ’n nuwe opmerking gemaak oor my werk, almal variasies op die tema van: spoeg afvee, of: hiervoor het ek jou op universiteit gehou. Soos Polder se vlooie, was dit hinderlik, maar iets waaraan ’n mens wel mettertyd gewoond raak.

“Objekteer dokter Anders nie teen jou kloosterrokke nie?” het Kara my gevra.

“Jy’s ’n mooi een om te praat. Buitendien, ek dra ’n wit oorjas.”

Ek het gehou van my voorkoms. Ná jare waarin ek my hare probeer krul het, het ek dit nou in ’n loodregte lyn vyf sentimeter onder my ore laat knip. Johanna het dit sommer vir my gedoen met Ma se naaldwerkskêr, want haarkappers wou altyd begin stileer en “kom ons probeer dit só”. In die winter het ek swart kouse en plat toerygskoene gedra. My “kloosterrokke” was almal grys of swart.

“Jy lyk so druipstert,” was Elsa se kommentaar. “Asof jy ’n vlugteling is.” Sy self, met ’n jaar oue kind op die heup, was so netjies soos altyd. Haar voorgeboortelike figuur was terug waar dit moes wees, danksy harde oefening en my ou geroeste fiets. Sy het weer begin skoolhou omdat hulle ’n huis wou koop en die kind is soggens by Ma en Johanna afgelaai.

“Nog ’n kind om te leer,” het Johanna by my gekla. “Van bleddie voor af. Hoe om te eet en sy broek vas te maak.”

“Dis darem iets nuuts. Ons was almal dogtertjies.”

“Selle ou storie.” Sy het die kind aan sy voet gegryp toe hy verbete in die rigting van die stoeptrappies begin waggel. “Ek dink dis tyd dat ek aanmaak.”

Dit was ook ’n ou refrein. Elke paar jaar het sy besluit ons waardeer nie haar gawes nie, dis tyd dat sy loop.

“Jy sal tog nie, dis vir jou te lekker hier by ons.”

“Ek sal! Om rond te trek, is in my bloed. Die gesittery op een plek is nie vir my nie. Ek aard na my voorvaders.”

“Watter een?” Afhangende van haar bui was almal van Dingaan tot ’n televisieheld haar voorvaders.

“My oupa,” het sy waardig gesê. “Die seevaarder.”

“’n Matroos?”

“Darie hare van jou lyk sleg,” het sy teruggekap. “Natuurlik was hy nie ’n matroos nie. ’n Groot man met ’n rooi baard.”

“Rooi? Is dit waar Elsa se rooi hare vandaan kom?”

“Loop,” het sy vir my gesê. “Jy’t g’n respek vir my voorsate nie.”

“Hulle fassineer my. Dis net dat daar soveel van hulle is.” Sy het klein Johan opgetel en met hom kombuis toe gestap. Polder is stertswaaiend saam. Hy het vinnig geleer dat oorskietkos mildelik oor die vloer gesaai word wanneer die baba eet.

Vir Peter het ek nie weer gesien nie. By Paula het ek gehoor hy werk in Amerika. Sy het nie geweet ons ken mekaar nie en het bloot ’n handvol inligting in my skoot gegooi (soos dat sy gaan trou) onbewus daarvan dat die een brokkie uitgeval en by my bly lê het.

’n Paar maande later het ek ’n poskaart van hom gekry. ’n Mooi foto van ’n onnatuurlike blou waterval met ’n beer langsaan. Ek is baie besig, het hy agterop geskryf. Ek werk hard daaraan om jou te vergeet.

Dit kon nie te moeilik gewees het nie; daar was min om te onthou.

Dokter Anders was besig om van sy vrou te skei. Dit het hy my vertel toe ons een oggend hospitaal toe moes ry om ’n pasiënt te gaan sien wat in ’n motorongeluk haar voortande verloor het. Oor die telefoon was sy histeries en het hom gebied om dadelik te kom en afdrukke te maak van haar gebit sodat die saak reggestel kon word. Ek moes saam as handlanger en terwyl ons deur die verkeer gesukkel het, het dokter Anders my van sy vrou vertel.

“Sy praat met my wanneer sy gesigroom in haar mond het,” het hy gesê. “Ek stik vir haar part.”

Ek het net geknik. (Was dit rede vir ’n egskeiding?)

“Sy trek poppe aan,” het hy voortgegaan. “Toe ek nog studeer het, het sy lampkappe oorgetrek. Lelike lampkappe. Nou’s dit poppe. Die hele huis lê vol kaal skedeltjies en pruike. Laaie vol handjies en voetjies.”

“Maak sy dit self?”

Hy het ongelukkig gelyk. “Gelukkig het ons nie kinders nie.”

“Dit verklaar die poppe,” het ek slim gesê.

“Sy was ’n pasiënt van my,” het hy bygevoeg. “Sy’t vir my gevra waarheen gaan die speeksel.”

“Watter speeksel?”

“Wat ek uit haar mond suig. Sy het gedink dit word opgegaar in ’n pot en moet deur my assistent leeggemaak word.”

Ek het hoendervleis gekry en oor my arm gevryf. “Wat ’n afskuwelike gedagte!”

“Maar oorspronklik.”

“Miskien.”

“Nou’t ons niks meer vir mekaar te sê nie.”

Die res van die pad het ek gesit en dink oor die huwelik en gewonder waarom die bevolking van die wêreld so ’n behoefte het om twee-twee af te paar. Elsa en Hannes het mekaar “Mammie” en “Pappie” genoem en teen Hannes se agterkop het die vel begin deurskyn. Paula het meer aandag aan haar trourok gegee as aan haar aanstaande. Johanna was bang vir “darie ding” en Ma en Pa het in gemoedelike onbegrip saamgeleef. Die familie het Kara begin aanhits om tot trou te kom met opmerkings soos: “Ons word geeneen jonger nie,” of “Jy kan nie dat jou klein sussie jou voorspring nie.” En dokter Anders se vrou het gepraat met ’n mond vol gesigroom.

Ek was bly toe ons by die hospitaal kom en aan die werk kon spring. Die tandelose mevrou Rademeyer se man het langs haar bed gestaan en wroeg terwyl ons die rubberpap aanmaak om die afdruk te neem.

“Ek hoop die assuransie gaan betaal,” het sy gemompel en haar lippe styf op mekaar gehou.

“Hulle sal vir die motor betaal, my hart,” het hy gesê.

“Ha!” Vir ’n oomblik het ons haar tandvleis gesien. “Wie gee om vir ’n gebreekte voorruit?”

“Daarsonder kan jy nie ry nie,” het hy miserabel gesê. Ek kon sien wie sy voorkeur geniet.

“Sonder tande kan ek nie leef nie,” het sy gesê voor ons die vorm ingeskuif en haar kake op mekaar geklamp het.

“Het u vrou haar veiligheidsgordel vas gehad?” het ek die man gevra terwyl ons wag vir die rubber om hard te word.

“H’m,” het sy kwaad probeer praat en haar oë heen en weer gerol.

“Nee,” het haar man vertaal.

“Dit sou die skade voorkom het,” het dokter Anders gesê.

“Die voorruit kon nog heel gewees het,” het haar man saamgestem.

Die vrou was gelukkig gewees, het ek gevoel. Haar oë was potblou geswel en daar was twee snye wat met gaasdoek toegemaak was, maar andersins was sy eintlik ongeskend. Behalwe nou die tande, natuurlik.

“Meneer Rademeyer is meer gekwel oor sy voorruit as sy vrou se voortande,” het ek opgemerk toe ons terugry na die spreekkamer.

Dokter Anders het sy skouers opgehaal. “Hy was baie erg oor sy motor.”

“En tog noem hy haar ‘my hart’,” het ek volgehou. “As sy sy hart is, is sy die belangrikste orgaan.”

“Iris, Iris,” het hy gemaan. “Jy neem die lewe te letterlik op.”

Eduard het uit sy stoel opgespring toe Greta in die deur van die badkamer verskyn en haar aankondiging doen.

“Dink jy regtig so?” het hy gevra en Paul tot in die verste duisternis verwens.

“Ek is bevrees so.”

Hy het sy motorsleutels van die koffietafel opgetel. “Ek sal jou hospitaal toe neem.”

Greta het die koffiemasjien afgeskakel en die vensters toegemaak. (Dit moet ook nie inreën terwyl sy weg is nie.) Eduard het haar tas opgetel en die deur oopgehou. (Hulle het nie vervaard rondgehol soos Elsa en Hannes nie.) In die motor het sy op haar asemhaling gekonsentreer en so deeglik en diep gehyg dat sy begin bleek word het.

“Ek is bang,” het sy erken. “Dis nie meer ’n abstraksie nie. Dis seer.”

Hy het nie geantwoord nie. Hy het wel ’n vae plan gehad om haar weer te probeer sien, maar om betrokke te wees by die geboorte van sy broer se kind was nie deel daarvan nie.

“Hoekom het julle so lank gewag?” het die suster by die kraamafdeling met hulle geraas. Sy het Eduard weggedu. “U kan die toelatingsvorms gaan invul, meneer, u vrou is in goeie hande.”

“Sy is nie . . .” het hy begin, maar is in die rede geval deur die kwaai suster.

“Sy is, meneer, sy is. Laat my toe om daaroor te oordeel.” Greta het haar handsak in Eduard se hande gedruk. “Die vorms . . . dis alles daar,” het sy gehyg en haar bene probeer optrek tot teen haar bors.

Met haar handsak is hy terug na die ontvangslokaal. Die klerk het goedig gewag terwyl hy soek na die vorm waarna Greta verwys het, maar toe hy dit kry, was al die nodige inligting soos volle name, identiteitsnommer en so meer, beskikbaar.

“Het u ’n kredietkaart?” het sy gevra toe alles neergeskryf is. “Ons maak ’n afdruk en wanneer u vrou die hospitaal verlaat, vul ons die juiste bedrag in en kan u u kwitansie kry sodat u weer op u beurt van u mediese fonds kan terugeis.” (Dis wat ek bedoel met besonderhede. Ek het niks oor die hoof gesien nie.)

“Ja, natuurlik,” het hy gesê.

Toe alles afgehandel was, het hy verlore rondgestaan. Om koelbloedig om te draai en huis toe te ry, het verkeerd gevoel. Buitendien het hy nog Greta se handsak by hom gehad en sy kon dit later nodig kry.

“Tweede verdieping, links,” het die klerk vriendelik gesê. “Teen dié tyd is hulle reg vir u.”

Eduard het opgegee en met die hyser boontoe gery. ’n Ander verpleegster het hom gevra wie hy soek en toe hy Greta se naam sê, is hy summier in ’n teaterjas gevou en deur ’n glasdeur gestoot waar hy haar onder skerp ligte sien lê het, gedrapeer in groen steriele doeke. (Of hulle dit regtig gedoen het, het ek nie geweet nie en Elsa het ook nie gesê nie, maar ordentlikheidshalwe het ek dit maar bygevoeg.) Dit het dadelik geblyk dat haar rugpyn deur die dag die aanloop van die geboorte was en dat hy haar net betyds by die hospitaal gekry het.

Haar oë was baie groot toe sy hom beteuterd in die deur sien staan. “Nee . . .” het sy begin praat, maar die volgende kontraksie het haar woorde in ’n gil verander. Hy het by haar kop gaan staan en sy hand uitgehou toe sy na hom gryp. Vir verduidelikings was daar nie tyd nie. Die dokter en suster het simpatiek maar ferm bevele gegee en dit was onmoontlik om almal se aandag te kry en hulle in kennis te stel dat hy nóg eggenoot nóg vader was en eintlik by sy eie huis sou wou wees.

Minute later het die dokter aangekondig dat dit ’n seun was. Greta se mooi oë het vol trane geword.

“Het jy gehoor?” het sy gevra en die nat bondeltjie teen haar gesig gedruk.

Hy het net geknik, te oorweldig deur die oomblik om iets te sê. Toe hy later huis toe ry, was hy verstom om op sy horlosie te sien dat dit byna middernag was. Dit het vir hom gevoel asof die hele drama nie langer as tien of twaalf minute geduur het nie. Sy ritme was versteur; sy normale koel, berekende gedagtegang was chaoties en onsamehangend. Hy was vyf en veertig jaar oud en nooit getroud nie. Hy was ’n terughoudende mens, bang om betrokke te raak, meer tuis met syfers as met mense. Hy het teësinnig by ’n meisie ingeloop met geen ander doel as om ’n embarrasserende situasie so gou moontlik afgehandel te kry nie. In plaas daarvan het hy intiemer betrokke geraak by haar lewe as by sy beste vriend s’n.

By sy huis aangekom, het hy reguit na die telefoon geloop en Paul se nommer geskakel.

“Ja . . .?” het Paul gesê.

“Het jy al geslaap?”

“Nie eintlik nie . . .” (Sy liefdeslewe het ooreenkomste getoon met Peter s’n, seker dié dat hy so simpatiek was.)

“Ek wou jou net vertel dat ek Greta gaan spreek het.”

“Greta?” het Paul gevra. “Nie juffrou Knowles nie?” Sy stem was vol stoute insinuasies.

“Ek moes haar hospitaal toe neem en het by haar gebly tydens die geboorte. Dis waar ek nou vandaan kom. Dis ’n seun.”

Daar was ’n lang stilte en toe ’n tikgeluid.

“Hallo?” het Eduard geroep.

“Kan jy herhaal wat jy nou net gesê het?” het Paul gevra. Sy stem het nou wakker geklink.

“Jy’t my gehoor.”

“Jy was by?”

“Ek het geen keuse gehad nie.”

Nog ’n lang stilte. “Wel . . .” het Paul gesê. “Veels geluk.”

“Ek praat weer môre met jou,” het Eduard gesê, die gehoorstuk neergegooi en soos ’n dooie in die bed geval.

En toe, op ’n dag, net so, uit die blou lug (by wyse van spreke – in werklikheid het dit gelyk na reën) was Peter weer daar. Dit was my etensuur en vir ’n wonder het ek gevoel na rondloop, miskien omdat die wolke ’n sekere beweeglikheid aangemoedig het ná ’n baie warm paar weke.

Hy het op die marmerrand van die binnenshuise plantbak gesit, so ’n paar meter van die hysbakdeur af. Ek het hom eerste gesien en ’n paar sekondes net na hom gestaan en kyk. Hy het donkerder gelyk. En hariger. Sy kop was vantevore ook donker, maar het ’n verbleikte skynsel gehad, seker as gevolg van die son. Nou was dit swart en nogal lank in sy nek. Ten spyte van die koeler weer het hy ’n donkerblou oopnekhemp aangehad en sy borshare het teen sy nekkuiltjie uitgekruip. (Wyle Peter van Greta was blond.)

Hy het opgekyk, sy oë ’n slag geknip en opgestaan. “Iris,” het hy gesê.

“Middag.” Ek het om my rondgekyk na die bewegende mense wat deur die winkelkompleks gestroom het. “Wag jy vir iemand?”

“Nee.” Hy het ’n skouersak by hom gehad, die soort met ’n lugredery se naam en leuse daarop. “Waarheen is jy op pad?”

“Nêrens. Dis etenstyd, maar . . .”

Hy het my aan die elmboog gevat en saam met hom geneem na die Italiaanse restaurant net ’n ent verder. Die helfte van die tafels was binne en die res buite in ’n afgekampte gedeelte wat versier was met plastiekklimranke.

“Ek wil nie buite sit nie,” het ek gesê. “Die mense kyk wat ek eet as ek hier sit.”

Binne het ons in die hoek gaan sit. Dit was leeg; die ander eters het kennelik nie omgegee om na gestaar te word nie en het die buitenste tafeltjies vol gesit.

“Wat het van Amerika geword?” het ek gevra.

“Dis nog daar.”

“En jy?”

“Ek is drie weke hier.”

“O.” Ek het die spyskaart bekyk. Twintig soorte pizzas, die standaardversameling pastageregte en omelette. “Hoekom?”

“My ouers word oud.”

Die kelner het ’n mandjie broodhompe voor ons neergesit en ek het aan een begin krummel. “Wanneer het jy aangekom?”

“Vanoggend vroeg.” Hy het sy spyskaart opgetel. “Wat wil jy eet?”

“’n Omelet en ’n slaai.”

“Nie iets groters nie?”

“Nee. Die pap was vanoggend verbrand en ek is lus vir eier.”

Hy het ons bestelling vir die kelner gegee en gesê hy moet gou maak met die wyn, ons is dors. “Waarom was die pap verbrand?” het hy gevra toe ons elkeen met ’n glas koue wit wyn sit.

“Johanna het dit begin, maar toe het Elsa haar kom oplaai en moes my ma verder kyk. Dié.”

Hy het geknik en ook ’n stuk brood gevat. Ek het gekyk hoe netjies hy sy blokkie botter uit die silwer papier dop. “Wil jy nie saam met my terugkom nie?” het hy skielik gevra.

“Na jou ouers?”

“Nee. Na Amerika.”

“Ek werk dan.”

“Kan jy nie verlof kry nie?”

“Ek weet nie. Ek kan seker.”

Hy het buierig aan sy brood gekou, ’n diep keep tussen sy wenkbroue. “Is daar ’n man wat sal omgee?”

Ek het nie geweet wat hy bedoel nie. “My pa, praat jy van my pa? Hy sal nie omgee nie. Dokter Anders sal seker. Hy kan nie sonder my regkom nie.”

“Jissis, Iris, jy weet wat ek bedoel!”

Ek het gewens hy het nog sy woonstel gehad, want as hy my toe gevra het, het ek weer saamgegaan. “Ek dag dan jy het van my vergeet?” het ek gevra. “Dis wat jy op jou poskaart geskryf het.”

“Is daar ’n ander man of nie?” het hy kwaad gevra.

“Ek weet nie wat jy met ‘ander ’ bedoel nie,” het ek kalm gesê. “Dit impliseer daar is of was ’n spesifieke een om mee te begin.”

“Ja,” het hy gesê. “Ek.”

“Dit was ’n jaar gelede en toe het ek jou maar twee keer gesien.”

“Moenie hare kloof nie. Het jy ’n kêrel?”

“Nee.”

“Hoekom nie?”

Ek het my hande plat op die tafelblad neergesit. “Wie is nou onlogies? Ek het nie een nie omdat ek nie een wil hê nie.”

“Sit jy die afgelope jaar by die huis? Elke liewe aand?”

“Sit jy?” het ek teruggekap.

Hy het oor die geblokte tafelkleedjie geleun, my aan my skouers opgelig en my gesoen. Hard, so hard dat ek my voortande in my bolip kon voel sny. Toe hy my los, het ons albei te vinnig asem gehaal en ek het verby sy kop gesien hoe die eienaar – die enigste ding in die restaurant wat werklik Italiaans was – ons goedkeurend aankyk. Hy het byna trots gelyk, asof hierdie soort ongebreidelde passie ’n diens was wat hy spesiaal aanbied aan uitverkore klante. Die ander eters het bloot geamuseerd gelyk. Gelukkig het die kelner ons kos gebring.

“Sê my net een ding,” het Peter gevra toe ons weer alleen was. “Waarom, waarom het jy daardie aand saam met my gegaan?”

“Dis moeilik om te verduidelik,” het ek gesê. “’n Karakter in een van my stories se naam is Peter en toe jy . . .”

“Storie? Watse storie? Skryf jy stories?”

“Nee. Ek dink hulle uit.”

Hy het deur sy hare gevee sodat hulle regop gespring het om die twee kroontjies. “En ek is deel van so ’n versinsel?”

“Nee.” Ek het begin eet. “Dis juis my punt, jy is nie.”

Hy het sy vurk in sy pasta begin draai. “En as ek jou nou weer sou vra?”

“Ek sal weer saamgaan. Maar jy het nie meer jou woonstel nie. Paula het my vertel.”

Hy het sy vurk neergesit en die kelner nader gewink. “’n Vriend het syne vir my geleen terwyl ek in die stad is. Het jy ’n motor?”

Ek het my baadjie en handsak opgetel en agter hom aangeloop.

Dokter Anders was bly toe Peter terug is na Amerika. Hy het nie van Peter geweet nie, maar my gedrag, lang etensure en swak konsentrasie het wel tot hom deurgedring. Die pasiënte het ook gekla.

“Waar is die engel wat altyd my hand vashou?” het ou meneer Bruwer vir hom gevra toe ek weer laat was.

“Hy noem jou ’n engel,” het dokter Anders gegrom toe ek uiteindelik opdaag.

“Dis omdat hy benoud word wanneer jy so in sy mond grou,” het ek verduidelik. “Hy sê dit voel asof sy lugpyp verstop word en hy’s altyd bang een van die watterolletjies glip weg en verstop dit regtig. Ek moedig hom aan om sy neus te gebruik. Om te dink aan vars lug.”

“Wat ook al,” het hy gesê. “Ek wens die laatkommery wil nou end kry.”

“Dit sal,” het ek gesê. “Dis klaar verby.”

My ouma (Ma se ma) het in engele geglo. Nie net die soort waarvan ’n mens in die Bybel lees en wat gewoonlik in kore gesing het nie, maar die soort wat van tyd tot tyd op aarde kom kuier en met sekere mense gesels.

Sy was in die hospitaal toe die Engel haar die eerste keer besoek het. Van die skrik het sy een van die pypies losgeruk sodat die vloeistof op haar beddeken gedrup het. Sy het die storie dikwels vir my vertel. Net vir my. Elsa en Kara en Ma sou nie verstaan nie, het sy gesê. Hoe die pypie wind gesluk het en hoe bang sy was die verpleegster kom in en raas met haar.

“Maar wat het die Engel vir Ouma gesê?” het ek altyd gevra.

“‘Dis goed,’ het die Engel gesê.”

“Net dit?”

“Net dit. Ek wou my hand uitsteek en aan hom raak, maar hy was dun, die bak blomme wat jou ma-hulle gestuur het, het klaar deur sy klere geskyn. Terwyl ek na hom gekyk het, het die tierlelies deur sy rok gewys. Toe was hy weg.”

Dit was ’n wonderlike storie. “Hoe het Ouma geweet hy is ’n man?” Ek het engele altyd as vroulik ervaar, mooi meisies met lang golwende hare. Soos Kara. Kara was jaar na jaar die hoofengel in die skoolkonsert.

“Sy gesig, sy gesig. Hy was ’n man.”

“Het Ouma nooit vir iemand anders vertel nie?”

“Nee!” het sy ontsteld gesê. “Ons is Gereformeerd, ons glo nie aan geeste nie.”

“En tog het Ouma hom gesien.”

“Maar hy was nie ’n gees nie. Nie ’n spook soos ’n mens van lees nie.”

Jare daarna (want sy het gesond geword, die uitgerukte pypie ten spyt) het sy bly bid dat hy moet terugkom. “Stuur vir my ’n wonderwerk,” het sy gevra.

Ek het gedink dis die mooiste gebed wat ek nog ooit gehoor het.

“Toe ek klein was,” het sy vertel, “het ek die woord vir die eerste keer gehoor. Dit was so verskriklik warm en dag na dag het die oes verder verskroei. Jou oupa- en oumagrootjie se gesigte het verval van die kwelling. Toe sê die dominee net ’n wonderwerk kan hulle nou nog red.”

“En het dit?”

“Nee.” Sy het voor haar in die niet gesit en kyk asof sy die vervalle gesigte en verbrande oeste nog voor haar kan sien. “Nee, maar toe het ek geweet wat ’n wonderwerk is.”

Ek het die storie vir dokter Anders vertel terwyl ons gewerk het aan mevrou Buys wat doof is. Sy het altyd haar gehoorapparaat afgehaal omdat die geluid van die elektriese boor onhoudbaar was. Ek dink sy kon wel ons lippe lees, want sy het ’n keer of twee kwaai gefrons en met groter konsentrasie na my gekyk.

“Dis stront,” het dokter Anders gesê.

Hy was baie kortgebonde sedert sy egskeiding.

“My ouma het dit geglo.”

“Mense glo snaakse goed. Ou meneer Bruwer het geglo sy brein word beskadig toe ek sy kiestand uittrek. Hy dag die wortels loop tot in die brein.”

“My ma het geglo babas word deur ’n mens se naeltjie gebore. Sy het dit geglo tot sy getroud is.”

“Dit wys jou net hoe jou ouma gefaal het,” het hy gesê en die vysel met amalgaam by my gevat. “Pleks dat sy minder met die Engel gefoeter het en jou ma die feite van die lewe vertel het.”

Mevrou Buys het haar oë gepynig toegemaak.

Alhoewel dokter Anders reeds wettiglik geskei was, het dit nie sy vrou verhoed om hom te kom spreek nie. In ’n professionele hoedanigheid. As eggenoot het hy te kort geskiet, maar haar tande het sy aan niemand anders toevertrou nie. Niemand kon ’n wortelkanaal so pynloos behandel soos hy nie, het sy my vertel.

Sy was ’n mooi vrou in haar middeljare, ’n kop langer as haar man, en ’n geselser. Terwyl sy in die wagkamer gesit het, het sy die tydskrifte in netjiese hope gepak, die potplante se blare met ’n sakdoek skoongevee en met my gesels as ek daar verbygeloop het.

“Ek het gister bang geword,” het sy vertel. “Toe ek oor die wasbak gebuk staan, het ek myself meteens voel versink in tandelose bejaardheid. Ek kon dit voel. My bene het hulle vet en spiere verloor, spatare het in die wit vel om my enkels uitgebult. Ek was skielik alleen op die wêreld.”

“Ja?” het ek gesê en bly staan. Ek het altyd tyd gehad om na mense se fantasieë te luister.

“Ek was alleen op die wêreld, almal het van my vergeet en hulle eie selfsugtige lewe gelei. Die woonstel was al wat ek gehad het. Ek het heen en weer geslof op my uitgetrapte pantoffels om my oorblywende besittinkies skoon te hou. Dit was ’n droewe tafereel.”

“Inderdaad,” het ek saamgestem.

“Dis waarom ek vanoggend hier is. ’n Mens mag nie jou tande verwaarloos nie.”

“Dis wat u man altyd sê.”

“Hy’s nie meer my man nie.”

“Nee.” Ek het my verskoon om haar gewese man te gaan help.

Dit klink miskien asof ek alles gedoen het en dis nie heeltemal korrek nie. Daar was ’n ander meisie, Dina, wat veronderstel was om die ontvangstoonbank en telefoon te beman, maar sy was selde daar. Hoe minder hulp ek van haar gekry het, hoe vinniger het ek leer werk sodat ek ons albei se take kon afhandel sonder om die een of die ander af te skeep.

“Wie’s volgende?” het dokter Anders my gevra toe ek weer langs hom staan.

“Jou vrou.”

“Wat wil sy hê?” Hy was besig om sy spierwit hande te skrop.

“Sy gaan deur ’n krisis.”

“Stuur haar in,” het hy gesug. “Sy kan ten minste nie praat terwyl ek die boor in haar mond het nie.”

Hy was verkeerd. Haar tande was in ’n uitstekende toestand en die boor was nooit nodig nie. Sy kon praat en waaroor sy gepraat het, was sy huidige lewenstyl. Ek het met groot belangstelling geluister, want soos baie ander pasiënte het sy geglo ek bestaan nie of indien ek wel bestaan, dat ek doof was. ’n Tandarts moes dikwels diens doen as psigiater en wanneer dit gebeur het, het ek verdwyn. Nie fisiek nie, maar in die oë van die pasiënt.

“Ek hoor by Ans-hulle dat jy by elke geleentheid opdaag met ’n ander meisie aan die arm,” het mevrou Anders gesê.

Hy het gegrinnik en begin krap aan haar plaak.

“Ek het geweet mans gaan deur so ’n stadium, maar ek het dit nooit van jou verwag nie.”

Ek het op my hoë stoeltjie gaan sit en my baas met nuwe oë bestudeer. Hy was seker aantreklik as ’n mens gehou het van korter, bleswordende mans in hulle middeljare.

“Ek veronderstel jy sleep hulle almal saam na jou nuwe woonstel wat ek nog nie eens gesien het nie,” het sy voortgegaan toe haar tong ’n pad tussen sy vingers kon kry.

“Soms,” het hy toegegee.

“Dis vieslik,” het sy gesê en my raakgesien toe ek vorentoe beweeg om ’n instrument aan te gee. “Iris. Vind jy dit nie vieslik nie?”

“Nee, mevrou.”

“Ek veronderstel jy was ook al daar?”

“Nee, mevrou.”

Sy moes ’n paar sekondes stilbly terwyl hy aan ’n kiestand gekrap het.

“Jy kan ook nie oordeel nie,” het sy toe gesug en toegelaat dat ek haar mond uitspoel en leegsuig. “Jy’s te jonk en julle sedes is anders.” Sy het haar tong tussen haar lip en tandvleis deur getrek om te voel of haar tande skoon genoeg was.

“Jy moet vir jou ook ’n kêrel kry, Dora,” het dokter Anders voorgestel en sy hande vir die hoeveelste keer gewas.

“Ek?” het sy gekreet. “Iris. Hoor jy dit? Waar moet ek op my ouderdom ’n kêrel kry?”

“Hou op om vir Iris te vra,” het hy gesê. “Sy stel nie in mans belang nie.”

“Hoe weet jy dit? Iris, hoe weet hy dit?”

“Hy raai maar, mevrou.”

Sy het opgestaan en haar rok reggetrek. Ek het nader gestaan en die borslap losgemaak.

“Dis bitter,” het sy gesê. “’n Vrou van my ouderdom wat alleen is.”

“Dis jy wat wou skei, Dora,” het hy gesê terwyl hy haar kaart ingevul het. “Ek sien jou weer oor ses maande. Pas jou tande op, jy kan nog baie jare plesier uit hulle kry. Wie’s volgende, Iris?”

Lank voor Eduard en Greta uitvind hulle is lief vir mekaar, was ek moeg vir hulle. Die besoeke aan die hospitaal, die besluit oor ’n naam vir die kind (hy kry die familienaam wat nog ’n kraak maak in Eduard se verweer) en die ontplooiing van Eduard se gevoel vir Greta het my lank besig gehou, maar teen die tyd dat hy haar vra om met hom te trou sodat hulle saam vir die erfgenaam ’n tuiste kan bied, was ek uitgekuier met hulle en hulle baba. Ek kon Eduard nie meer duidelik sien nie en het die hele storie uitgegooi en begin rondtas na ’n nuwe een.

Elsa in die hospitaal, rosig ná die geboorte van Johan, voldaan en selfversekerd in haar nuwe rol as Die Moeder, was die saad waaruit die storie ontkiem het, maar teen die tyd dat die kind twee jaar oud was, kon ek min romanse in die situasie sien. Dat die kleintjie oulik was, het ek nie betwyfel nie, maar dat hy ’n handvol was wat gelei het tot ergerlikheid en ’n rondskuif van verantwoordelikheid, was ewe waar. Ek kon eenvoudig nie sien hoe Eduard en Greta sielvol in mekaar se oë kon kyk terwyl hulle kind die antieke Venesiese glas van die tafel trek of op Greta se skouer opbring omdat hy te veel en te vinnig geëet het nie.

Boonop het Kara weer ons vreedsame gesinslewe deurmekaargemaak. Ek was vier en twintig jaar oud en sy dus dertig toe sy weer van ’n oorsese reis terugkom en aankondig dat sy die man van haar drome ontmoet het.

“Hoog tyd,” het Johanna gesê. “Sy was aan die uitdroë.”

Ma, en veral Pa, was skepties.

“’n Buitelander?” het Pa gevra. “Wat is verkeerd met ons eie mans?”

“Sal ons met hom kan praat?” het Ma gevra.

Sy en Hannes het mekaar ontdek toe hy en Elsa ’n huis gekoop het. Dit was ’n nuwe huis, gebou soos ’n trein, met ’n lang gang en al die kompartemente aan die een kant. Die huis het Ma koud gelaat, maar Hannes het haar raad gevra in verband met die bar tuin en dis daar waar hulle mekaar gevind het.

Aanvanklik het net bourommel en ’n paar opslagmadeliefies op die erf gegroei, maar terwyl Elsa boeke nagesien en Johan die telefoongids verskeur het, het Ma en Hannes die tuin beplant. Haar kennis van plantname was ewe vaag as haar kennis van die meeste goed, maar sy kon goed verduidelik.

“Hier het jy daardie bos met die pienk trosse nodig,” sou sy sê. “Dit groei by ons langs die lukwartboom. Hy’s nie lief vir te veel son nie.” Aangesien die tuin net son gekry het, het sy betaal en ’n firma gekry om ’n vragmotor vol opgeskote boompies te kom aflewer.

Kara het net geglimlag oor al die vrae. Sy het ’n nuwe glans gehad asof iemand haar, soos Johanna se Kersfeeseend, versigtig met heuning en suurlemoensap bedruip het.

“Julle sal hom sien,” het sy gesê. “Hy kom in die somervakansie kuier.”

“Dan’s ons by die see,” het Ma gesê.

“Sy somervakansie.”

Ma het ontsteld gelyk. “Dan is dit so lelik hier by ons.”

“Hy kom nie na die tuin kyk nie, hy kom by my kuier,” het Kara gesê.

Al wat ons verder van hom geweet het, was dat hy van Martinique afkomstig was, Franssprekend was, maar darem op ’n manier Engels kon praat.

“Dit gaan lol,” het Pa gesug en Ma gehelp soek in my ou skoolatlas. Hulle het Martinique gekry, maar nie veel wyser geword nie. Gelukkig was hy bloot daar gebore en het hy nou in Frankryk gewoon waar hy ’n lektor was by ’n klein kollege.

Die dag voor hy aangekom het, was ek en Ma besig om die gastekamer reg te kry. Hy sou by ons moes bly omdat Kara se woonstel te klein was. Dit was ná werk en sy het gou by ons aangery om te sien of alles onder beheer was. Haar oë het geblink soos kerse en ek het my voorkeure geskommel en besluit sy is tog mooier as Elsa.

Later het ons om die verwarmer in die sitkamer gesit en koffie drink. Kara het die kleur van haar koffie bestudeer en nog ’n bietjie melk bygegooi.

“Ek wil nou nie hê julle moet môre julle tonge insluk nie,” het sy gesê. “Claude is nie wit nie.”

“Hoe bedoel jy, darling?” het Ma gevra.

“Hy’s nie wit nie. Dis al.”

Pa het gefrons. “Wat is hy dan, swart?”

Kara het haar koppie gelig en skuins gehou. Omdat sy nog niks gedrink het nie, het die meeste uitgestort in die piering. “Nee, só. Soos my koffie.”

Daar was ’n paar sekondes stilte. “Weet hy van apartheid, darling?” het Ma eindelik gevra. (Dit het my verras; ek het nie geweet sy weet daarvan nie.)

Kara het gegiggel, ’n vreemde geluid in die stilte. “O ja, maar toe hy hoor waar ons woon, was hy gerusgestel. Hy het gedink apartheid is ’n stad.”

Ek het my verskoon en kombuis toe gegaan. Johanna het voor die stoof gestaan en roer aan haar boontjiesop.

“Wag tot jy dit hoor,” het ek vir haar gesê. “Kara se kêrel is bruin.”

Johanna het onverstoord aangehou roer. “Ek dag julle loop en vertel hy’s ’n Frenchie.”

“Hy is.”

Sy het ’n skielike kekkellaggie gegee, die lepel neergesit en haar arms gevou oor haar maag. “Dan sal ek hom mos verstaan.”

“Nee, jy sal nie. Hy praat eintlik net Frans.”

“En hy lyk soos ek?”

Ek het haar velkleur probeer vergelyk met Kara se koffie. “Min of meer, ja. Soos ek dit verstaan.”

Sy het teruggedraai na die stoof. “Miskien is hy familie.”

“Nee.” So maklik het ek nie dat sy vir Claude opeis nie. “Hy kom van ver af.”

“My oupa was ’n seevaarder,” het sy my herinner asof ek dit al ooit vergeet het.

“Maar hy kon wragtig nie op elke kontinent of obskure klein eilandjie kinders gemaak het nie!”

“Ek sal weet as ek hom sien,” het sy kripties gesê. “Sal ek nou vir die klong koffie in die bed moet aandra?”

“Johanna! Hy’s nie ’n klong nie en jy’s ’n rassis.”

Sy het haar heupe wulps geswaai. “Maar ’n mooi een.” Toe het sy begin lag dat haar hele lyf geskud het.

As Kara gedink het Claude se aankoms, teenwoordigheid of velkleur gaan ’n rimpeling veroorsaak, het sy dit mis gehad. Vanaf die oomblik dat hy oor ons drumpel getree het, het hy ons in die olyfkleurige palm van sy elegante, skraal hand gehad. Hy het ons hande gelig tot ongeveer een sentimeter van sy lippe en “Enchanté” geprewel. Ek kon Ma se knieë hoor swik en ek self het besef Eduard was meer as net ’n fiktiewe maaksel. Pa het min gesê, maar sy stilte was nie vyandig nie. Johanna het klong uit haar woordeskat geskrap.

Ek dink Ma en Claude het so goed klaargekom omdat hulle ’n eenderse uitkyk op die lewe gehad het. Sy was geen Pollyanna nie; sy het nie blindelings en teen alle bewyse in geglo dat die wêreld ’n goeie plek is en mense almal edel van inbors nie; dit was bloot dat sy die lewe vir haarself vereenvoudig het. Wat sy nie kon begryp of verander nie, het nie bestaan nie. Moordenaars en psigopate was oor dieselfde kam geskeer as verspotte wette en regulasies en het in die wêreld, soos sy dit ervaar het, geen bestaansreg gehad nie.

Toe ek nog op skool was, het Pa een wintervakansie gaan jag en was ons alleen. Ma het in die middel van die nag wakker geword van ’n geluid in die sitkamer en toe sy daar kom, was ’n inbreker besig om die platespeler te diskonnekteer.

“Nee, nee,” het sy gesê. “As jy dit doen, sal dit nie meer speel nie. My dogters sal baie omgekrap wees.” Onder haar besorgde oë het hy die drade teruggesit waar dit moes wees, sy leë tas opgetel en geloop. Ma en die stertkwispelende Polder, toe nog ’n jong hond, het saamgestap en die hekkie agter hom toegemaak.

Toe ek in die sitkamer kom, wakker gemaak deur die ongewone gedruis van stemme, was sy besig om vir Polder ’n lesing te gee. “Dat mag niet,” het sy vir hom gesê en na die deur gewys wat deur die inbreker oopgebreek is. Die slot het slap eenkant toe gehang en die hout was versplinter.

Polder het intelligent na haar gekyk en haar hand gelek.

“Hij was een boef,” het sy voortgegaan. “Doe so: woef, woef!”

Polder het instemmend geblaf en na my gedraf om my kaal tone by te kom.

Pa was minder tegemoetkomend toe hy terugkom en die storie hoor. Hy het beter slotte laat insit en sy bonusgeld bestee aan ’n gesofistikeerde alarmstelsel wat Ma so dikwels per abuis laat afgaan het dat die polisie ons as ’n gesin met ’n hoë irritasiewaarde aangestip het.

Maar ek dwaal af.

Johanna het ook voor Claude geswik en Ma gevra om ’n Franse kookboek te koop sodat sy vir die man beter kos kan maak. Sy het ook teenoor my erken dat sy nie dink hy is familie nie.

“My mense is ronder van gesig,” het sy gesê. “En korter in die lyf.”

Elsa en Hannes was die enigste wat nie meegesleur was nie al het Claude sjarmant deur die tuin gestap met klein Johan aan die hand.

“Dit kan nooit werk nie,” het Elsa verklaar. “Die kultuurverskil is te groot.”

“Nie regtig nie,” het ek gesê. “Sy vak is kunsgeskiedenis en dis hulle al twee se passie.”

“Dis nie wat ek bedoel nie,” het sy kortaf gesê.

“Hulle kan skaars met mekaar konverseer,” het Hannes gesê. (Hy het gehou van woorde soos konverseer, al het dit die res van ons hoendervleis gegee.) “Kara ken twee woorde Frans en hy drie woorde Engels.”

“Die liefde ken geen taal nie,” het ek teatraal aangehaal.

“Bly stil, Iris,” het Elsa gesnou. “Jy is te jonk om saam te praat.”

“Hulle geniet mekaar,” was Ma se kalm siening. “Niemand het nog van trou gepraat nie.”

Pa het onthuts opgekyk. “Trou!”

“Waar sal hulle bly?” wou Elsa weet. Sy het haar mooi hare korter geknip en dit het haar strenger laat lyk.

Ek en Ma het gaan tee maak. Daar was tye dat ons Elsa ’n handvol gevind het.

Claude en Kara het hulle aan niemand gesteur nie. Ek het een middag gesit en kyk hoe ’n stringetjie miere teen Claude se skoen en broekspyp opmarsjeer, op pad na die konfytkrummels van Johanna se tert. Ek het na my eie been geklap en Claude se aandag gekry, maar hy het net vir my geglimlag en voortgegaan met blaai deur ons fotoalbum. Kara as sesjarige, in vlegsels en boepmagie, was vir hom belangriker. Hy het die hooigetrapte, wit gerypte grasperk misgekyk en ekstaties geraak oor die vurige blomme van die koraalboom. Hy het saam met ons om die verwarmer gesit saans en ons vertel van die klein vulkaniese eilandjie waar hy gebore is en waar sy familie ’n suikerplaas gehad het. Sy ouma, ’n formidabele matriarg wat as bruid uit Frankryk gekom het, het die plaas en haar vier seuns met ’n ysterhand regeer. Sy wou bruide uit haar vaderland invoer, maar het skouerophalend geswig toe hulle by die huis kom met boorlinge van die eiland. Claude het ’n swart broer gehad en ’n wit suster en alhoewel sy ouma bytende opmerkings kon maak oor die gemengde bloed van haar bure, het sy haar eie kleinkinders se velkleur nooit raakgesien nie.

“Ons moet Elsa soontoe stuur,” het Kara tersyde opgemerk en verder geluister na sy stories van mahoniebome en reënwoude en varings so groot soos ’n man.

Of daar miere buite ons tuinmure was wat wel tot Claude se vel deurgedring het, het ek nooit gehoor nie. Hy het vir Ma ’n geborduurde tafelkleed gegee en ons verseker dit was ’n onvergeetlike vakansie. Kara was baie stil ná sy vertrek.

“Jy moet met hom trou,” het ek vir haar gesê. “Pak jou goed en vlieg agter hom aan.”

“Hy’t my nog nie gevra nie,” het sy gesug.

Maar haar beurt op die verhoog was verby. ’n Ander speler het vorentoe getree en ons aandag opgeëis. Pa. Hy sou aan die einde van daardie jaar aftree en ons het almal aangeneem hy sal by die huis bly en dikwelser gholf speel. Ons was verkeerd.

“Ek gaan boer,” het hy aangekondig.

“Boer?” het Ma geprewel.

Pa het jare gelede ’n aandeel in ’n wildsplaas gekoop sodat hy nie hoef rond te val vir ’n plek om te gaan jag nie. Nou het hy ons kort en kragtig vertel dat hy sy vennote uitgekoop het en van plan was om met beeste te boer.

“Wat van ’n huis?” het Ma gevra en om haar rondgekyk na haar geliefde besittings.

“Ons kan in die rondawels bly en aanbou.”

“Goggas,” het Ma gesê. “Hulle val uit die dak.” Sy was net een vakansie saam met hom gewees, daarna het sy by die huis gebly. “Mens het ’n geweer nodig as jy na die kleinhuisie loop.”

“Ons sal ’n badkamer bou.”

“Die leeus sal Polder opeet,” het sy aan nog iets gedink. “Die seekoeie sal hom vertrap.”

Polder het sy naam gehoor en opgekyk na ons.

“Wat is ’n seekoei in Nederlands?” het Ma haar tot my gewend.

“’n Nijlpaard.”

“Sien jy kans vir nijlpaarden, Polder?” het sy hom gevra. Hy het gegrom en na die voordeur gedraf.

“Ek gee nie om wat julle sê nie,” het Pa beslis. “In Desember trek ek bosveld toe. Dié wat wil bly, kan bly.”

Ma het gebly.