Читать книгу Terug na Kolkbaai - Ena Murray - Страница 3

“Ma …” Die jong meisie buk laer. “Mamma …”

Die woord klink vir haar vreemd. Wanneer laas het sy daardie woord gebruik? Wanneer laas het sy vir die vrou hier voor haar “Mamma” genoem? So lank terug dat sy dit skaars kan onthou.

Met spore van pyn op die bleek gesig lê sy voor haar – dié vrou wat sy nou al jare lank uit haar lewe weer, maar nooit regtig uit haar gedagtes nie. Dit weet sy in hierdie oomblik. Toe sy die telegram gekry het, het sy gevoel hoe ’n onsigbare band haar terugtrek na haar plek van oorsprong.

Versigtig vou sy haar hand oor haar ma se hande, oordek met die tekens van baie jare se werk, baie jare se liefdesdiens. Elke plooitjie, elke litteken vertel ’n verhaal van swaarkry en die daaglikse stryd om net kop bo water te hou.

“Mamma … dis ek. Kan Mamma my hoor?”

Sy bid dat dit nie te laat is nie. Dat sy net weer in daardie oë kan kyk. Al verdien sy dit nie …

“Mamma!”

Dankbaarheid oorweldig haar toe die oë skielik oopgaan.

“Hannetjie!”

“Mamma!”

“Jy het gekom! Jy het teruggekom!”

Sy knik, vee met fyn, lang vingers en goed versorgde naels die trane van haar wange af. “Ja, ek is terug. Ek het teruggekom, Mamma.”

“Ek is so dankbaar, my kind. Ons het jou baie nodig hier. Wil en Elaine ook. Hulle is tog jou broer en suster.”

Haar blik draai effens weg, keer dan terug. “Natuurlik sal ek help solank …”

“Nou is jy terug en alles is weer reg. Dis net jy wat nog altyd gekort het.”

“Mamma …”

“Ek het nooit ophou bid nie. Ek het geweet, eendag, eendag sal jy terugkeer. Ek het altyd geglo – nie Christoff nie. Maar ek het altyd vir hom gesê: Sy sál nog terugkom.”

“Christoff?”

“Meneer Bernhardi. Jy onthou hom tog? Bernhardi van die skuite.”

“Ja, natuurlik.”

“Het iemand my naam genoem?”

Skielik staan hy aan die ander kant van die bed en sy sien hoe hul hande ineenstrengel. Sy kyk amper onwillig op na die man. Natuurlik onthou sy hom. Die ryk man van Kolkbaai. Die man met die vloot visserskuite waarom alle lewe op Kolkbaai draai. Die man wat nooit self op een van sy skuite uit was nie, maar dit van die land af beheer het soos ’n eietydse Prins Hendrik die Seevaarder. Die ongekroonde koning van Kolkbaai, met sy sterk persoonlikheid, sy algehele invloed oor die dorp. Sy naam is altyd met die grootste respek en vrees genoem, want as meneer Bernhardi besluit het jy is nie meer goed genoeg vir een van sy visserskuite nie, sit jy sonder dak en brood.

Hy lyk vandag nog net soos jare gelede. Hy het niks verander wat voorkoms betref nie. Hy bly ’n man wat gesag afdwing.

Op sý beurt bekyk hy haar asof sy ’n algehele vreemdeling is. Dié meisie onthou hy as klein dogtertjie met twee stokstywe vlegseltjies, op pad skool toe. Later het die vlegseltjies verdwyn; het sy die jong meisie geword met die koel blik en beleefde stem. En toe het sy van Kolkbaai verdwyn.

Dit wat hy agter die sluiers in haar oë kan peil, vertel hom dat dieselfde woelinge wat haar destyds van Kolkbaai weggedryf het, nog nie gaan lê het nie. Dit woel steeds binnekant, al is sy nou ’n vrou van diep in die twintig. In haar netjiese, byderwetse uitrusting, met die lang, slanke figuur en gesofistikeerde haarstyl, pas sy nie in die prentjie van Kolkbaai in nie, nes sy destyds ook nie ingepas het nie.

“Kyk, Christoff, sy is terug! Ek het jou mos gesê sy sal eendag terugkom!”

“Ek onthou jy het dit vas geglo. Ek moes geweet het jy het reg, Hanchen. Ek is bly jy lyk soveel beter vandag.”

Dit was net haar pa wat haar ma Hanchen genoem het, onthou Hannelore. Vir Kolkbaai was sy Hannie – Hannie Dorffling, die skoolmeester se vrou.

Die vrou glimlag na hom op. “Gister het jy gedink ek gaan sterf. Ek het self so gedink, maar ek was nog nie gereed nie. Nou wil ek lewe.”

“Ons sal weer kom, maar nou moet ons eers gaan. Anders praat jy te veel en jy moet baie rus. Ek sal môre vir Wil en Elaine saambring. Almal stuur baie liefde en groete.”

“Dankie, Christoff. Neem jy Hannetjie saam met jou?”

“Natuurlik. Tot môre.”

Buite die hospitaal gaan hulle staan. “Ek het reeds by die hotel plek bespreek, dankie.”

“Dan wil jy nie Kolkbaai toe gaan nie?”

Sy frons. Sy het haar ma beloof sy sal omsien na haar halfbroer en -suster solank sy in die hospitaal is. Sy kan nie nou haar belofte verbreek nie. Maar sy probeer dit omseil.

“Ek kan tog meer vir my ma beteken as ek hier bly en haar gereeld besoek.”

“Ek kom elke besoektyd deur, dan kan jy saamkom. Dit sal jou ma ontstel as jy hier alleen in ’n hotel tuis is. Ek het haar beloof ek neem jou saam na Kolkbaai.”

“Dankie dan.”

Sy oë soek rond na haar motor en Hannelore verduidelik: “Ek het met die trein gekom. Daar was ’n fout met my motortjie en die pad van Johannesburg is lank.”

“Baie verstandig. Kom. Ons gaan haal jou goed by die hotel.”

Dis stil op pad Kolkbaai toe. Die man agter die stuur van die luukse motor probeer nie ’n beleefde gesprek voer nie, en die meisie langs hom is ook stil.

Dis eers toe hulle amper daar is, dat sy die stilte verbreek: “Ek neem aan dis u wat vir my die telegram gestuur het. Dankie.”

“Ja. Iemand moes dit doen – ter wille van jou ma.”

Sy reageer nie daarop nie. Dis onnodig, want sy weet wat hy bedoel. Dis net ter wille van haar ma dat hy haar van die hartaanval en moontlike implikasies laat weet het.

Skielik lê Kolkbaai voor hulle. Teësinnig soek haar oë die bekende plekke van haar kinderjare uit. Hier regs, teen die rantjie, staan die skool nog. Maar dis nie meer die rietdakskooltjie waarheen sy saam met haar pa soggens skool toe gestap het nie. Dit het nou ’n teëldak en is vergroot. Dis beslis nie meer die tweemanskooltjie van destyds nie. En die vissersdorpie, soos sy dit nog altyd in haar gedagtes onthou het, het uitgebrei. Dis nou ’n dorp met nuwe, moderne huise teen die sandheuwels oorkant; ’n nuwe saal langs die ou witgekalkte kerk en ’n nuwe poskantoor waarop die dorp se naam pryk. En die hoofstraat spog met ’n teerblad. Dit lei reguit na die groot huis wat byna bo-op die rotse gebou is – die Bernhardi-kasteel, soos dit destyds bekend gestaan het.

Sy frons liggies, maar sê niks voordat die motor voor die indrukwekkende woning stilhou nie.

“Ons is tuis.”

“Dis baie vriendelik van u, meneer Bernhardi, maar ek verkies om na my ma se huis te gaan.”

“Daardie huis is lankal in onbruik. Ek is seker jy sal dit hier geriefliker vind.”

Sy swyg weer en klim uit. Sy is glad nie van plan om by die Bernhardi’s tuis te gaan nie. Dis heeltemal buite die kwessie. En natuurlik sal mevrou Bernhardi ook nie daarvan hou nie.

In die huis is dit baie stil. Hulle stap na die syvleuel en ’n binnedeur word oopgemaak. Hulle stap ’n klein, sonnige sitkamer binne en dan draai die man na haar toe.

“Maak jou tuis, asseblief. Daar is ’n klokkie. Bestel vir jou tee of enigiets waarvoor jy lus voel. Jy moet my asseblief verskoon. Ek moet fabriek toe gaan.”

Hannelore staan huiwerig in die middel van die sitkamertjie. Anders as die res van die groot huis met sy saalagtige vertrekke – ongetwyfeld mevrou Bernhardi se smaak – straal hierdie vertrek ’n warm huislikheid uit. Dis duidelik later bygevoeg en is soos ’n klein private woonstel. Sy stap na ’n toe deur en maak dit oop. Dis ’n slaapkamer, en voor die bed staan ’n enkele vars roos in ’n fyn geslypte blompot. Niemand het haar tog verwag nie.

Sy draai besluiteloos terug, terwyl haar tasse in die middel van die sitkamer neergesit word. ’n Huishulp dra ’n skinkbord met tee binne.

Hannelore stap na die venster en kyk na die golwe wat onder teen die rotse klots. Sy haat die see. Kolkbaai, skuins voor haar, het uitgebrei soos die Bernhardi’s uitgebrei het. Hy het gepraat van ’n fabriek – iets wat vroeër jare nie hier was nie.

Sy wil die wete dat sy ’n kind van Kolkbaai was, uit haar gedagtes druk – soos sy dit elf jaar gelede al gedoen het. Maar met ’n bitterheid in haar weet sy dat sy hierdie feit nie kan uitwis nie. Sy wás ’n kind van Kolkbaai, en só moes sy dit aan die Eyberse vertel.

Dit was nie maklik nie. Dit was nie maklik om aan Dewald en sy ma te vertel dat sy meer as ses jaar lank in ’n leuen gelewe het nie. Dat sy nie regtig ouerloos was soos wat sy voorgegee het toe sy en Dewald bevriend geraak het nie. Sy moes erken dat sy ’n ma op Kolkbaai het. Dit was pynlik om te verduidelik waar Kolkbaai is, want die Eyberse van Johannesburg het nog nooit van so ’n plek gehoor nie.

Die dag toe sy die telegram gekry het, was Dewald en sy ma ongelukkig teenwoordig. Niksvermoedend het sy dit oopgeskeur. Sy het nie kon dink dat dit so ’n omwenteling in haar goed beplande lewe en toekoms sou bring nie: Jou moeder ernstige hartaanval in hospitaal op S. Stiefpa oorlede. Bernhardi.

Op daardie oomblik, toe haar blik oor die woorde gaan, kon sy haar gewete nie langer ignoreer nie. Haar ma, die enigste mens op aarde wat regtig hare is, was ernstig siek. Haar gedagtes het teruggegaan na die jare toe haar pa nog skoolmeester van Kolkbaai was en haar ma bekend was as Hannie Dorffling. Daardie eerste jare was Kolkbaai haar hele wêreld en die visserskinders haar maats. Met al hierdie herinneringe helder voor haar, het sy die moed gekry om vir die Eyberse alles te vertel.

Natuurlik was dit vir hulle ’n skok, veral vir haar aanstaande skoonma – ’n vrou uit die voorste elitekring. Háár skoondogter uit ’n vissersgemeenskap! Dat haar oorlede pa nie ’n visser was nie, maar die skoolmeester van ’n tweemanskooltjie het die saak niks verbeter nie.

Sy het besef dit is die einde van hul verlowing en haar toekoms as die vrou van een van die hubaarste mans in die stad. Daar is daarna nie veel woorde gewissel nie. Dewald het haar stasie toe geneem.

“Ek weet nie wanneer ek terugkom nie.”

“Natuurlik. Bly so lank nodig. Ek sal jou geweldig mis – op kantoor en in my persoonlike lewe.”

Sy het by haarself gedink: ’n Mens mis altyd ’n bekwame private sekretaresse as dié skielik êrens heen moet vertrek. Maar buite die kantoor sou Emerit Eybers sorg dat haar seun sy verloofde nie te veel mis nie. Sy gewese verloofde – want die ring was reeds in ’n koevert in die boonste laai van sy lessenaar. Sy gaan nie eens probeer om die stryd teen ’n vrou soos Emerit Eybers aan te knoop nie. Want al kom sy van Kolkbaai, het sy ook haar trots.

Hannelore herleef in haar gedagtes alles wat sy die afgelope elf jaar bereik het. Sy het haarself as topsekretaresse bewys. Sy het geleer hoe om smaakvol aan te trek, haar bates ten beste te benut, watter haarstyl en grimering haar vlei. En toe het sy by Dewald Eybers se kantoor ingestap.

Die vriendskap het gou op dreef gekom en sy het haar onmisbaar op kantoor gemaak. Intussen het sy haarself nog verder ontwikkel: as ’n volmaakte gasvrou, kenner van etiketreëls en die moets en moenies van die uitsoekkring waarin sy nou beweeg het. Uiteindelik het sy haar doel bereik toe sy Dewald Eybers se verloofring aan haar vinger gekry het.

Toe kom die telegram – en alles waarvoor sy so hard in hierdie elf jaar gewerk het, het aan skerwe gespat.

Sy pas net so min hier in die Bernhardi-kasteel as in Emerit Eybers se luukse huis in Johannesburg, dit weet Hannelore. En ewe min in die rietdakhuisie waar sy haar ma die laaste keer in die deur sien staan het toe sy elf jaar gelede weg is. Sy het as vreemdeling na Kolkbaai teruggekom en wanneer sy weer weggaan, sal sy as vreemdeling na die stad terugkeer. Waar pas sy nou eintlik in?

Die tee in die fyn teepot het koud geword. So ook die warm botterbroodjies daarnaas. Toe Hannelore van die venster af omdraai, word dit ook koud binne-in haar. Want die man wat in die deur staan, laat die jare teen haar sin terugrol.

Hy het daardie besondere dag reg voor haar kom staan en hul oë het waterpas ontmoet, want die seun en die dogter was ewe lank.

“Hoekom hou jy nie van my nie?” het hy op egte Bernhardi-manier gevra. Want dit was die Bernhardi’s se voorreg om reguit te kan praat. Die res van Kolkbaai moes versigtig praat, veral as hulle met een van die Bernhardi’s te doen gekry het.

Maar die jong meisie het haar min aan daardie ongeskrewe reëls van Kolkbaai gesteur. “Jy ruik na vis.”

“Jy jok. Dis die sout van die see wat jy ruik. Ek was vandag nog nie naby ’n vis nie.”

“Dit maak nie saak nie. Die visruik is al soos salpeter in julle Bernhardi’s ingetrek.”

“En wat van jou? Jy is ook ’n visserman se kind. Jy bly ook hier.”

“Ek is nie ’n visserman se kind nie! Willem Krause is nie my pa nie! En ek gaan nie meer lank hier bly nie.”

“O? En waarheen dink jy gaan jy miskien? Jy is ’n Kolkbaaier en Kolkbaaiers gaan nie weg nie.”

“Ek gaan padgee van Kolkbaai wanneer ek groot genoeg is. Dis een van die dae, en julle sal my daarna nooit weer sien nie!”

Hy was verbaas en ontsteld. “Wat gaan met jou aan, Hannetjie? Wat is verkeerd met Kolkbaai? Dis die beste plek op aarde. Ek wil nie hê jy moet weggaan nie. Ek en jy gaan eendag trou.”

“Dit sal die dag wees,” het sy hom geantwoord.

“Maar natuurlik gaan ons twee eendag trou!”

“Wat is so natuurlik daaraan?”

“Want jy is die mooiste meisiekind op Kolkbaai.”

“O, dankie vir niks. Vergeet daarvan, Oloff. Ek gaan eendag trou met ’n man wat in die stad bly, en ek gaan nooit weer my mond aan vis sit nie.”

’n Paar jaar later het ’n soortgelyke gesprek tussen hulle plaasgevind, maar dié keer was daar veel meer erns daarin.

“Gaan jy regtig nooit weer terugkom nie?”

“Nee. Ek gaan leer.”

“Vakansies?”

“Vakansies gaan ek werk. Ek het my ma ook so gesê.”

“Maar eendag sal jy terugkom – wanneer jy klaar geleer het.”

“Om wat hier te kom maak?”

’n Selfbewuste glimlaggie het aan sy een mondhoek getrek. “Om met my te kom trou, natuurlik.”

“Nooit. Nóóit, sê ek jou! Ek is nie van plan om die res van my lewe op Kolkbaai te slyt nie. As jy en Martin wil, is dit julle saak.”

Maar sy het tog een keer daarna weer huis toe gekom. Sy het daardie dag van die graf van haar broer weggedraai en haar blik laat gly oor die see, die Bernhardi-kasteel en die skuite in die klein hawetjie. Dit was hulle skuld – die see en die Bernhardi’s se skuld dat Martin onder die duine van Kolkbaai begrawe is, het sy gedink. As hy na haar geluister het, en ook verder gaan leer het, sou hy nie dood gewees het nie.

Toe iemand voor haar kom staan, het sy hom amper nie herken nie. Oloff Bernhardi in ’n pak klere was ’n vreemdeling.

“Hannetjie …”

“Los my uit.”

“Jy moet na my luister …”

Haar oë het hom deurboor. “Gaan soek liewer Kato se lyk, dan doen jy darem een keer in jou lewe iets goeds.”

“Dis nie wat die mense sê …”

“Ek gee nie om wat die mense van Kolkbaai sê nie. Ek gee nie om wat jy te sê het nie. Ek is klaar met Kolkbaai.”

Dieselfde woorde het sy oomblikke later vir haar ma ook gesê toe hulle eindelik weer alleen in die rietdakhuisie was. Willem Krause, vir ’n wonder nugter genoeg, was nog besig om toe te sien dat die graf goed toegemaak word. Die twee kleintjies was iewers buite, elkeen met ’n sny brood in die hand.

“Het dit iets te doen met die stories oor Kato?”

“Dit het niks met enige storie te doen nie, Ma. Dit het te doen met die lewe hier. Ek kom nie weer terug nie, Ma.”

Haar ma het geknik, haar hande stil op haar skoot gevou.

“Ek verstaan, my kind. Maar eendag sal jy tog terugkom.”

En nou is sy terug. Al is dit net tydelik. En dieselfde Oloff staan weer voor haar.

Met die eerste oogopslag lyk hy nog dieselfde. Dieselfde opstandige, windverwaaide kuif. Dieselfde breë skouers en bruingebrande arms. Dieselfde vissermansklere. Dieselfde sout reuk. Maar hy is elf jaar ouer en het die kenmerkende Bernhardi-lyne op sy gesig bygekry wat hom ’n ruwe, aantreklike voorkoms gee.

Hy staan en kyk na haar met daardie selfde reguit, bewonderende blik van destyds toe hy gesê het hulle gaan eendag trou omdat sy die mooiste meisiekind op Kolkbaai is.

“Ek het altyd geweet jy sal die godin van Kolkbaai bly. Jy is nou mooier as ooit. En jy het niks verander nie. Steeds neus in die lug soos destyds.” Met ’n breë glimlag en fyn spot in sy blou oë gaan hy voort: “Onthou jy ek het jou destyds gesê dis omdat jou neus te hoog in die lug is dat jy altyd vis ruik. Jy moet dit net so ’n bietjie laat sak.”

“Ek sien jy het ook nog niks verander nie.”

Die glimlag flits weer breed. “Nee, ek is bevrees daar is geen hoop daarvoor nie. Hoe gaan dit met jou ma?”

“Baie beter, dankie.”

Hy knik. “Dis gaaf. Nou maar goed. Ek sien jou weer die een of ander tyd. Maak jouself tuis.”

“Oloff.” Haar stem roep hom terug. “Ek wil huis toe gaan.”

“Huis toe?”

“Ja. Na my ma se huis toe.”

“Jy bedoel die rietdakhuisie?”

“Ja. Ek bedoel die rietdakhuisie.”

“Niemand woon daar nie.”

Sy frons. “Wel, dan waar my ma nou bly.”

“Jy ís daar.”

Haar frons verdiep en sy kyk stadig om haar rond. “Hier?”

“Ja. Dis haar woonstelletjie wat Pa destyds spesiaal vir haar laat aanbou het.”

“Jy bedoel my ma bly hiér?”

“Heeltemal korrek. Sy bly al meer as vier jaar lank hier.”

“Hoekom?”

“Omdat ons mekaar nodig het. Sy het eers my ma help verpleeg totdat sy dood is. Daarna het sy aangebly.”

“Aangebly?”

“Ja, sy sien om na die huishouding. Maar dis nie die rede hoekom sy hier aan die sykant in ’n woonstel woon nie.”

“Wat presies bedoel jy?”

“Jou ma bly hier omdat sy, ter wille van jou, nie kans sien om my pa se huweliksaanbod te aanvaar nie.”

Sy kyk hom verbysterd aan. “Jy bedoel my ma bly hier in die Bernhardi-kasteel as … as …”

Hy skud sy kop, die blou oë skielik ysig. “Nee, nie as my pa se bywyf nie, as dít is wat jy dink. Jy en die res van die wêreld kan maar so dink, maar ek bly saam met hulle in hierdie huis en ek weet dit is nie so nie. Soos jy weet, is ons Bernhardi’s nie baie sterk moreel ingestel nie. Maar Hanchen Krause is ’n vrou soos min. Sy is ’n beginselvaste vrou met die hoogs moontlike standaarde. Maar ek veronderstel jy sal my nie glo nie, want dit was nog altyd jou kwaal om te oordeel voordat jy alles weet.”

Sy kyk hom woedend aan. Sy onthou nou die vreemde klank in meneer Bernhardi se stem toe hy haar ma Hanchen genoem het. “Probeer jy my wysmaak dat daar nie ’n verhouding tussen jou pa en my ma is nie? Dink jy ek ken nie die lewe ook ’n bietjie nie?”

“Wat jy van die lewe ken, Hannelore Dorffling, is wat jy van hom leer ken het anderkant hierdie sandduine. Maar aan hierdie kant – of jy dit wil glo of nie – is daar ’n lewe wat so pragtig is dat ek my daaraan kan verkyk. Hulle het mekaar lief met ’n soort liefde wat jy nie sal verstaan nie. Jy sal nie kan begryp dat ’n man en vrou mekaar jare lank kan bemin en onder dieselfde dak woon sonder dat dit afbreuk doen aan die suiwerheid van hul verhouding nie.”

Oloff is in een opsig reg. Uit wat sy van die lewe in die stad leer ken het, kan sy nie glo dat so ’n verhouding kan bestaan nie. Was dit enige ander man sou sy dit miskien nog kon glo. Sy ken immers haar ma, en sy ken haar hoë sedelike beginsels. Maar die man is ’n Bernhardi. Hoe kon haar ma met so ’n mens deurmekaar geraak het?

“Nee. Jy het gelyk. Ek sal dit nie kan verstaan nie. Nog minder glo.” Sy kyk hom vas in die oë. “Want ek ken die Bernhardi’s.”

“Dis wat jy dink, Hannelore. Jy ken hulle nie. Nie die pa óf die seun nie. Jy het ons nooit geken nie. Maar jy behoort jou ma te ken en daarom behoort jy jou te skaam vir jou gedagtes.”

“Dis vreemde woorde komende van jou lippe, Oloff. Julle Bernhardi’s was nog nooit skaam oor enigiets nie – nie wanneer julle van jul losbandige eskapades anderkant die duine teruggekom het nie, en ook nie eens by die oop graf nie. Natuurlik is jy nie skaam vir wat onder jou pa se dak aangaan nie, want julle ken nie skaamte nie. En nou het julle my ma daarby betrek.”

“En enigiemand wat enigiets met die Bernhardi’s te doen het, kan nie anders as om bevuil en besoedel te word nie. Dis jou mening. Vreemd dat juis ’n Bernhardi op hierdie oomblik moet voel hy het hom teen iets smerigs vasgeloop. Die visruik kan ’n mens afwas, maar …”

Hy draai in sy spore om. Hannelore stap blindelings na die venster. Dieselfde onstuimigheid van die golwe daaronder teen die rotse woed ook in haar.

Sy kyk om haar rond in die slaapkamer, laat haar blik op die enkele roos in die smal vaas rus. Sy kan dit nie verwerk nie. Dit kan nie waar wees van dié ma wat sy onthou nie. Of het die lewe saam met haar tweede man alles wat mooi en standvastig in haar was, tot in die stof vermorsel? Het die bitter swaarkry saam met Willem Krause dit reggekry om die mooi siel van hierdie vrou af te breek tot iets waarvan haar eie dogter op hierdie oomblik wegdeins? Maar hoekom het sy nie toe Willem Krause dood is, weggebreek van Kolkbaai nie? Hoekom toe nog dieper onder die skuim gaan wegsak?