Читать книгу My Kubaan - Etienne van Heerden - Страница 4

Stasiemeester Ferreira kom uit die kleinhuisie waar hy gesit en peins het, met ’n wit stafie son wat deur ’n gaatjie in die sinkdeur val en deur die skemerte boor verby sy kop. As hy, waar hy sit, sy kop net effe kantel, skiet daardie straal son hom vol in die gesig, en dan is dit asof hy wakker word uit die hitte, en dan dink hy weer, agter die sinkdeur, tussen die morrende brommers, aan die stasie, die spoorstawe na weerskante, en sy kind en vrou.

Nou trek hy die sinkdeur agter hom toe, voel-voel aan sy gulp, en knipper sy oë teen die ongenadige son.

Agter die halte, dwars, lê ’n yl bergreeks, parallel met die glimmende spoorstawe wat weerskante wég van die stasiegebou pyl. Dit is harde Karoo, die yl berg is bruin en skurf, en soms in die skemer lyk dit soos een van die groot diere wat eeue gelede in dié wêreld deur moerasse geploeter het.

Al groenigheid voor sy oë is ’n klossie peperbome met grondwalletjies om hul stamme. As die treine stil is, soos nou, kom hy uit die gebou, en dra na elke boom een gieter water. Die water sprinkel blink uit die tuit en word byna dadelik deur die grond opgesuig.

Daar’s fout met sy vrou, tob hy terwyl hy die laaste druppels uit die tuit skud. Saans as hy van diens af kom, en met die gruispaadjie opstap na die voordeur, speel die kind in die stof langs die tuinpaadjie. Die kind het ’n paar karretjies, wat hy eindeloos rondstoot in die stof. As hy die tuinhekkie hoor en opkyk en sy pa sien, flikker daar ’n effense belangstelling in sy oë.

Maar dan speel hy weer, stoot stofpaadjies met die handpalm, of sit by die leë visdammetjie en staar na die geroeste blikke en glasstukke op die bodem.

Dit is die kind. Effens agter in die verstand, het die skool geskryf, en die kind oorgesit na die klas wat met hul hande werk, mandjies vleg en in die tuin skoffel.

Dis tóé dat die vrou begin stil raak het. Of het hy dit toe maar net eers opgelet? Sy het altyd gekla oor die alleenheid – dit is ’n wye wêreld – as hy wegstap stasie toe in die oggend, en die skoolbus voor hul huis stilhou vir die kind. En die gesukkel met die tuin. Al wat wou groei, was malvas en vygies, en as ’n droogte kom, het selfs dié gevrek.

En sy het begin drink. Saans as hy huis toe kom, was daar eers net ’n ligte surigheid op haar asem. Later meer. Een aand was die kind nie langs die tuinpaadjie nie. Die huis was leeg en die deure en vensters het oopgestaan. Hy het hul spore gevat; sy het met die kind die veld ingeloop. Hy het hulle gekry in ’n sandlopie waar sy met haar rug teen die wal sit en huil en die kind aan haar een arm hang en trek en sê: “Aag kom nou, Ma, aag kom nou, Ma . . .”

Dis so in die middel van niks, het sy gesê. Net die treine kom verby, vol blink karre van General Motors wat van PE af binneland toe gevat word. Rooies en geles en groenes, en ook die kind staan oopmond as die trokke met die stringe nuwe karre verbykom.

“Waarheen gaan die karre alles?” vra sy vrou altyd. Maar hy weet sy wil nie antwoord hê nie. Wat sy wil sê, is: “Kom ons gaan ook na die stad, of na ’n dorp . . .” Hier is vlieë en die huis is elfuur al weer vol stof nadat jy nege-uur uitgevee het; die stof kruip oor die drumpel, sypel deur die gaasdeur tot in die matte en komberse en matrasse.

En dan kom die passasierstreine verby, snags, met hul verligte kompartemente en die mense wat binne-in op pad is, net iewers heen, neul sy altyd.

Net iewers heen.

Om halfses gee stasiemeester Ferreira oor aan die nagmeester, wat die twintig myl van die dorp kom. Met sy trommeltjie stap hy huis toe, die son sit al skuins en hy loop en dink hoeveel treine het deur sy sinjale gegaan daardie dag.

Hy stap verby die kind in die tuinpaadjie. Die kind brom oor sy karretjies. Eenmaal het hy vir die kind ’n klein lokomotief gekoop. Dit het weggeraak en later het hy dit in die hoenderhok sien lê.

Hy klap die gaasdeur agter hom toe, en die klossie vlieë draai om sy ore en gaan sit dan weer op die gaas.

Hy roep na sy vrou. Sy antwoord nie. Hy stap slaapkamer toe. Sy sit op die bed en kyk hoe hy sy trommel neersit en sy swart baadjie uittrek en sy keps ophang agter die deur.

“Naand,” sê hy.

Sy antwoord nie, bly net na hom kyk.

“Die kos is op die tafel,” sê sy naderhand. Hy stap kombuis toe en sit aan. Hy rol sy swart hemp se moue op. Hy roep na die kind, wat die gaasdeur onnodig hard laat klap.

“Pa het gesê jy moet die deur sag toemaak.” Die kind antwoord nie. Dalk het hy geantwoord, maar ’n trein dreun verby.

Eers, toe hulle kort hier was, het die treine hulle snags wakker gemaak, want die spoorlyn loop dig teen die huis verby. Maar later word die treine se geraas ’n ánder soort stilte. Jy hoor dit, maar jy hoor dit ook nie.

Hy smeer botter op die brood, en sny brokke kafferwaatlemoen. Hy skink koffie vir hom en die kind, wat woordeloos oor die tafel na hom staar.

“Hoe gaan dit in die skool?” vra hy.

“Ek het ’n skinkbord gemaak,” sê die kind deur ’n mondvol kos.

Buite sak die skemer, en dis asof dit warmer word. Hy staan op en steek die olielamp aan. Nou kom die aand, die nag. En soms lê hy langs sy vrou en wens die oggend kom sodat hy na sy blink stasie kan gaan en die hefbome gooi wat die sinjale laat lig of val.

Sy verstaan nie.

Sy staan skielik in die deur. Hoe gekreukel is haar rok, en die lamp se skaduwees laat haar oud lyk.

“Ons moet trek,” sê sy.

Hy kou sonder om te antwoord.

Sy verstaan nie. Sy staan in die deur en kyk na hom.

“Die kind se rapport het gekom,” sê sy. “Hy’t gedop.”

Hy kyk na die kind. Die kind kyk na die gaasdeur en die nag buite.

“Ek het ’n skinkbord gemaak,” sê die kind. Skielik vlieg hy op, stamp die gaasdeur oop en hardloop na buite.

“Ons moet weggaan,” sê sy vrou.

“Nee,” sê hy. “Nee.”

“Die kind moet by ’n spesiale skool kom,” neul sy.

“Dan stuur ons hom.”

Sy kom sit skielik op die kind se stoel, kyk oor die tafel na hom. “Dan is ek alleen in dié . . . gehuggie.” Haar mond kry ’n bitter trek.

Hy haal sy skouers op. “Net ’n paar jare, Martha, dan word ek verplaas na ’n groter stasie, dan . . .” En sy begin huil, soos altyd. Hy wil haar vertel van sy sinjaalkamer; die sinjale wat regop langs die spoor wag dat hy die hefbome gooi. En as hy hulle gooi, op die minuut, op die sekonde, begin die groot diesels te brul, sidder die magtige lywe. Maar eers moet hulle wag, met hul trokke vol uraan of vakansiegangers, wag, wag, wag – tot hy die sinjaal gooi.

Dan dreun die trein voor die platform verby, dit ruik na diesel en olie, die stilte breek oop en ’n wind vlug deur die peperbome, en dan, skielik, is dit stil.

Die trein het in die water verdwyn.

Maar sy stap kamer toe en hy sit sonder woorde.

Sy verstaan nie. Dit is sý stasie, syne. En in ’n groot dorp is daar te veel stasiemeesters. Te veel treine en syspore, dis anders as hier.

Hy hoor haar huil agter die toe deur. En buite in die donker vroetel die kind.

Hy sny nog ’n sny brood, en nog ’n trein kom verby, met die geraas wat die hele huis vul en die vrou se gehuil smoor en die kind laat stilstaan in die donker om met groot oë te luister.

Toe hy werk toe stap, die volgende oggend, langs die blink spore af, boor die son reeds in sy nek. Dis pas agtuur, maar die sonbesies sing al in die bosse langs die spoor.

Langs die stasiegebou, omraam deur netjies gepakte kalkklippe, is ’n grasperkie. In die een hoek van die lappie, waar die stasiegebou se skaduwee nooit val nie, al skuif die son hóé, is daar ’n droë kol waar die kaal aarde al die oorhand gekry het.

Elke oggend as stasiemeester Ferreira die tweehonderd tree van sy huis stap na die stasiegebou, hou die blink spoorstawe sy oë. Dit is asof die stawe en die son wat daarop kaats, sy oë neem en neem, tot waar die twee ysterlyne mekaar vasvat, in die verte, in een blink blerts op die vlakte. En as die son fel is, soos vandag, bibber daardie blerts ’n paar duim bo die horison en is dit soos water.

Dan is dit asof die groot, pruttende diesels hul trokke die water insleep, weg van die grasperkie, die peperbome en die ry rooi brandemmers by die sinjaalkamer.

Die rooi emmers is met sand gevul.

En elke oggend, trommeltjie in die hand, en korrels sweet alreeds op sy voorkop, betrag hy die kolletjie kaal grond in die hoek van die grasperk. As die kolletjie groter lyk, vat hy die gieter en verwaarloos daardie dag die peperbome. En hy haal al die sigaretstompies uit die vuuremmers wat die nagmeester en kondukteurs in die nagure daar gegooi het, terwyl hulle op die platform staan en rook het.

Dit is in die tyd tussen die treine dat hy sit en dink. Hy sit op die bankie voor die stasie sodat hy die spoor na weerskante toe kan sien. Dan dink hy wat hy vir Martha kan doen.

In die middag, teen halfvier, stap stasiemeester Ferreira na die kleinhuisie agter die stasiegebou. Hy het die sinjaal gesak vir die drie-veertig, want dié moet eers wag vir die passasierstrein van De Aar, wat sonder stop moet deur PE toe.

Hy het dus ’n goeie twintig minute om in die kleinhuisie te sit en te dink oor Martha en die kind, en hoe dit op ’n groot stasie sal wees.

Die stafie son speel oor sy kop, hy sit kop onderstebo en moet kort-kort met sy hande die vlieë verjaag.

Hy kan al die drie-veertig hoor nader kom. Die trillings van die trein laat die sinkmure bewe. Skielik besef hy: die trein dreun verby!

Hy spring vervaard op, knoop sy broek in die hardloop toe en vergeet sy pet wat aan die haak van die kleinhuisiedeur hang en liggies swaai. Binne die sinjaalkamer sien hy onmiddellik: iemand het met die hefbome gelol. Hy kyk uit: die sinjaal wys dat die drie-veertig kan ry. Hy hardloop uit na die platform; die agterkant van die kondukteurswa raak al kleiner. Die kondukteur leun uit en waai na hom. Hy wil sy pet vat om te waai, tas mis en swaai sy arms en skree. Maar die son en hitte en dreuning van die dieselenjins vreet sy stem op.

Hy moet bel en storm na binne met die volgende halte se nommer alreeds in sy kop.

By die sinjale, op die blink gepoleerde vloer, sien hy ’n sakdoek lê. Hy steek in sy spore vas. Hy onthou die kind wat aan sy ma se arm trek by die sandlopie en neul: “Aag kom nou, Ma, aag kom nou, Ma.”

Hy tel die sakdoek op. Dis klein, ’n vrou s’n. Die reuk is Martha s’n. Soet en swoel.

En hy gaan staan met sy hande op die hefbome, voel die lamheid in hom lê.

Stadig gaan hy na die foon en draai die slinger. Die volgende halte sal die passasier laat stop; gelukkig is hy nog nie daar nie.

“Is daar fout op Kreerivier?” vra die stasiemeester aan Ferreira.

“Nee,” sê hy, “nee. Keer net die passasier.”

Hy onthou wat sy gesê het toe hulle ’n maand gelede gehoor het van die kalf wat deur die trein getrap is.

Ferreira gaan sit op die bankie voor die stasie. Eers wou hy huis toe bel, maar hy weet dat die kind nooit die foon antwoord nie. Weerskante strek die spore tot waar die water hulle insluk.

Later hoor hy iets en ver, uit die rigting van die huis, kom ’n figuur aangestap. Die kind. Stadig stap die kind, ingedagte, asof hy ver dink.

Ferreira staan op om die kind in te wag. Kop onderstebo kom die kind tot voor hom en staan dan, lig sy kop en sê: “Ek het ’n skinkbord gemaak, Pa.”