Читать книгу Надбярэзінцы - Фларыян Чарнышэвіч - Страница 11

Масленічныя вакацыі Стах прабавіў надзвычай весела. Калі хатнія даведаліся, як яго адзначыў інспектар, то літаральна на руках малога насілі.

Трэцюю чвэрць навучальнага года хлопец праседзеў у трэцім аддзеле. Вучыўся старанна, паводзіўся ўзорна, паслухмяна, як і абяцаў інспектару, увесну быў пераведзены ў чацвёрты аддзел і радасны вярнуўся ў Рагі.

Але восенню ён зноў з’язджаў неахвотна, і прычынай гэтага было набрынялае нянавісцю стаўленне да яго вучняў-іншаверцаў і з’едлівыя водгукі пра яго саміх настаўнікаў.

Ён прыехаў у другім тыдні верасня, акурат да пачатку заняткаў. Большасць лаваў зеўрала пустатой, але чацвёрты аддзел у першы ж дзень з’явіўся ў поўным складзе. Цяпер у ім вучыліся Стах, адзін з братоў Паўловічаў, Барух Салавейчык, сын рэзніка з мястэчка, і пяцёра беларусаў. Настаўнік застаўся той самы.

Каля месяца вучняў у школу хадзіла вобмаль, а потым пачалі збірацца. Шмат запісалася навічкоў. Стах у новапрыбылых палякаў з цікавасцю пытаўся пра прозвішча, мясцовасць, паходжанне і сваякоў, прагнучы знайсці крэўных, якія цалкам маглі адшукацца ў Балашэвічаў у ваколіцах Вончы.

Аднойчы раніцай ў сярэдзіне кастрычніка разам з купкай беларусаў у парцянках і лапцях у школе з’явіўся адметны хлопец невыразнага паходжання. Быў ён у заечай шапцы, сівой світцы – такія носяць у беларускіх вёсках, штанах з даматканага сукна і прыгожых чорных ботах вышэй за калена. Не тое паляк з рускай вёскі, не тое русін з заможных купчанскіх хутаран. Найбольш усіх зацікавілі боты: такіх ніхто ў школе не тое што не меў – нават не бачыў ніколі. Гадоў прыбыш меў пятнаццаць ці нават болей, бо дужы быў і крэпкі, а на твар – мілы і прывабны. Стах з першага погляду адчуў да яго вялікую сімпатыю. Яму нават здалося, што недзе гэтага хлопца ён ужо бачыў.

Навічка адразу абступілі сталыя вучні, уважліва да яго прыглядаючыся. Некаторыя нават абмацваць пачалі.

– Зваць як? – падступіў Кірпаты, найвялікшы ў школе задзіра і насмешнік.

– А табе навошта? – даў адлуп гаспадар доўгіх ботаў, мераючы нахабу позіркам.

– Мне навошта?! – закрычаў Кірпаты. – Я настаўніка замяняю! А ну кажы, як зваць!

– Так, ён настаўніка замяняе, – пацвердзілі ўсе.

– Зваць мяне Косцік, – паведаміў навічок, убачыўшы вакол толькі сур’ёзныя міны.

Смех выбухнуў разам з мянушкамі:

– Косцік! Хвосцік! Мосцік!

Косцік пачырванеў як бурак.

– А па фаміліі як? – пытаў Кірпаты далей.

– Не адказвай яму, ён звычайны дурань, два гады ў адным класе сядзіць! – выкрыкнуў аднекуль ззаду Стах.

Косцік пхнуў Кірпатага ў грудзі.

– Ах вось так?! Паваяваць са мной хочаш?! – заверашчаў Кірпаты.

– Я не баюся, – адказаў новенькі. – Хочаш – паваюем.

– Ну давай. Даведаешся, колькі фунт ліха каштуе. Нападай давай.

– Сам пабачыш. Давай, хоць пад пахі бяры.

Яны схапіліся і рухнулі на зямлю, Косцік зверху.

– Ого, вось табе і хвосцік, – дзівіліся вучні.

А некаторыя радаваліся:

– Так яму, задаваку! Ён думаў, што адзін тут сілач. Так яму!

– Ты мяне паваліў, – падымаючыся, сказаў Кірпаты, – бо пэўна ўжо нажэрся, а ў мяне і крышкі ў роце з учора не было.

– Гэта праўда, ён сёння галодны, – засведчылі аднакласнікі.

– Ну тады падыходзьце хто пад’еўшы, – падбухторваў Косцік. – З любым вазьмуся.

Але далейшаму разбіральніцтву перашкодзіла з’яўленне настаўніка.

Падчас праверкі навічкоў вучні даведаліся, што прозвішча Косціка – Васілеўскі. Ён ужо крыху быў навучаны, таму пайшоў адразу ў другі аддзел.

На перапынку Васілеўскага абступілі палякі.

– Ты з нашых, ты польскі? – дапытваліся яны.

– А як жа, польскі, польскі, – адказаў Косцік.

– Ты ж леснікоў сын, праўда? – запытаў Стах.

– Так. А ты адкуль?

– Я толькі паглядзеў на цябе і нібыта пазнаў. Я з Рагоў, Балашэвічаў Стась.

– Ты – Балашэвічаў Стась?! Гэта ж трэба, як чалавека адзежа змяняе. Я цябе зусім не пазнаў, хоць столькі разоў у Рагах быў і цябе бачыў.

– Як ты здолеў Кірпатага зваліць?

– Я і двух такіх павалю, мне яны як мухі.

– Ты такі моцны?! А давай будзем з табой дружыць. Я ўжо ў чацвёртым аддзеле.

– Такі малы і ўжо ў чацвёртым? Дружыць згодны, калі ты хочаш. А вось раскажы мне, Стах, што гэта за два кругі на чорнай дошцы.

– Гэта наш свет такі.

– Такі смешны свет?!

– Так. Хадзем, я табе ўсё патлумачу.

І Стах паказаў Косціку часткі свету, Расію, а потым падрабязна апавёў пра партрэты ўсіх цароў на сцяне.

– А вунь той, што як канакрад глядзіць, – гэта хто? – асабліва зацікавіўся Косцік партрэтам Мікалая І.

– Ціха! – шыкнуў Стах, хапаючы яго за плячо. – Гэта таксама цар!

– І таксама расійскі?

– Польскіх тут няма. А цяпер зірні ў кут пад ручнік.

– Гэта хто?

– Гэта іхны Пан Езус.

– Гэта Езус у іх такі?! Аяяй, нягеглы ён нейкі. Як такому маліцца?

– А ты думаеш, я яму малюся? Я толькі для выгляду вуснамі варушу, а хто ж ведае, што Ён думае. У іх амаль усе абразы такія. Як у цэркві будзем, сам пабачыш.

– А што, тут трэба да цэркві хадзіць?

– Так, у царскія святы ўсіх разам да цэркві ганяюць. Толькі габрэяў не чапаюць, яны ж няхрышчаныя.

* * *

Вечарам Косцік адведаў Стаха на кватэры.

– Адкуль у цябе такія боты дзіўныя, доўгія? – спытаў Стах.

– А гэта мне пан даў, за тое, што мой бацька мінулае зімы мядзведжы бярлог адшукаў.

– За бярлог?

– Так. Ты, мабыць, не ведаеш, як лесніку важна мядзведжы бярлог знайсці. Вось мінулай зімою мой тата знайшоў, мядзведзя ў аблаве забілі, і тата пана папрасіў мне ў навуцы дапамагчы. Пан даў дзесяць рублёў і вось гэтыя боты. Пан іх, канечне, трохі насіў, але калі падноскі ставіць і даглядаць як належыць, то на тры рокі хопіць.

– Па-мойму, пан ваш – той яшчэ жмінда. За мядзведжы бярлог мог бы і болей даць.

– Па-мойму таксама жмінда, але тата кажа, што доранаму каню ў зубы не глядзяць і калі даюць, то браць трэба. Дык што, – вярнуўся Косцік да размовы пра школу, – ты такі малы, а ўжо ў чацвёртым сядзіш? То вясною экзамент здасі ўжо?

– Спадзяюся, што здам.

– У Смалярні аж двое такіх, што экзамент здалі: Казік Здановіч і Ясь Ладан. Я з Казікам дружу. Ты ў Смалярні калі-небудзь быў?

– З нашых амаль усе былі, а я ніколі.

– Ой, бачыў бы ты, які наш засценак вясёлы! Дваццаць дзве польскія хаты побач стаяць. Могілкі польскія ёсць, ёсць такі чалавек, што дзяцей у вадзе хрысціць і нябожчыкаў хавае, музыканты свае, дзяўчат многа і хлопцаў усякіх. А яшчэ ведаеш што, – сцішыў ён голас. – У мяне ў Смалярні дзяўчына.

– У мяне таксама ўжо дзяўчына ёсць.

– Ды што ты! А прыгожая хоць?

– Як анёлак!

– А вялікая?

– Не, малая яшчэ, але ўжо смяецца, а ручкі як сцісне, дык не адразу і расчэпіш.

– Што?! Стой, дык ты пра дзіцёнка гаворыш?

– Дзіцёнак яшчэ, ага, мама на жніво нарадзіла.

– Дык яна табе сястра, значыць.

– І нават родная. Эх, ты б яе бачыў!

– Ды ідзі ты з такой дзяўчынай. Я пра тую кажу, з якой жаніцца можна, як вырасцеш.

– А-а, такая, каб жаніцца?! А я жаніцца не змагу, бо на ксяндза буду вучыцца.

– Калі б у мяне Каруські маёй не было, я б з табою на ксяндза пайшоў.

– Праўда на ксяндза? – уразіўся Стах. Падумаў крышку і спытаў:

– Дык тваю дзяўчыну Каруся зваць?

– Так, Каруся, а называюць яе ўсе Былінка.