Читать книгу Slagoffer - François Smuts - Страница 8

Soos in die hand ’n vuurhoutjie, wit,

voor dit vlam word, na alle kante

dartelende tonge steek – begin in die kring

nabye kykers haastig, helder en heet

haar ronde dans sigself rukkend uitsprei.

En meteens is dit volledig vlam.

– Rainer Maria Rilke

“Ag, wel, dit was dít.” Hy kon die lekker hartseer van ’n onopgeloste vraag in sy binneste voel toe hy weer in sy stoel sit en by die venster uitkyk. Hy het in sy gedagtes weer deur die sessie gegaan en homself herinner aan die fyn haartjies in haar nek, haar lippe en die beweging van haar borste. Aan die beweging van haar bruin vingers in haar skoot terwyl sy praat. En die bittersoet van haar afskeid, wat sonder twyfel dié was van iemand wat nie wou groet nie.

Maar wat nou?

Niks, was die antwoord.

Miskien een oproep met ’n navraag. Maar sy ervaring was dat die kanse daarvoor nie goed was nie. Mense gaan aan met hulle lewens ná verbygaande geestestoestande en as hulle dit onthou, is dit met ’n mate van weersin, soos wat mens ’n siekte onthou. Jy bel nie jou psigiater om te rapporteer dat daar niks is om te rapporteer nie. En Cipralex is ’n middel wat nie veel probleme veroorsaak met die afskaal daarvan nie.

So het hy die somer ingegaan. ’n Aantal fietsrenne, die afname in sy werkure soos wat die studente die dorp verlaat. Toe die gewone gekompliseerde Kersfees, met die vraag oor wie se familie besoek sal word en waar hulle die res van die vakansie sal deurbring.

Tot einde Januarie, toe sy selfoon een aand lui terwyl hy voor die televisie sit.

“Dis Eva. Eva Rodriguez.” Hy het sy hart voel ruk. Hy het opgestaan, weggeloop van Ingrid af, uit die vertrek uit.

“Ja? Is daar fout? Kan ek help?”

“Nee … ja. Ek … ek wil jou sien.”

“Ek is nie by my dagboek nie. Kan jy mevrou Wilsnach …”

“Nie by jou spreekkamer nie.”

Daar was weer ’n rukking in hom en hy het hard probeer om sy afsprake vir die volgende paar dae te onthou, maar tevergeefs.

“Ek sal … kan ek jou terugbel as ek voor my rekenaar is?”

’n Stilte, asof sy nie dié gebeurlikheid voorsien het nie.

“Ja.”

’n Elektroniese girtsklankie, en die foon se skerm wat na hom staar soos ’n beskuldiging.

Ingrid het opgekyk toe hy weer by die sitkamer instap.

“’n Pasiënt,” het hy gesê in antwoord op die vraende blik.

“Dit was vinnig.”

“Ek het gesê sy moet my by my spreekkamer kom sien. Dis nie ’n ernstige probleem nie.”

Wat natuurlik ’n leuen was, op soveel maniere. Waarvan die belangrikste die swerende wond van hulle onpaar bestaan was, waarin Eva nou ’n vinger kom steek het. Ingrid het, skynbaar totaal onbewus van die skeur in Dawid se aarde, haar oë teruggedraai na die TV toe. Maar hom nietemin later die aand met ’n besitlike hartstog aangeval.

Hy het die volgende oggend vroeg kantoor toe gegaan en Eva gebel. Wat ’n erkenning van ’n aard was. Maar hy het nie so daaroor gedink nie. En selfs al het hy, sou dit nie saak gemaak het nie. Want sy gemoed is oorweldig deur ’n begeerte wat soos ’n bandsaag in sy ore gesing het.

Hulle het die volgende middag op ’n stoep gesit wat uitkyk oor wingerde en ’n spieël van ’n dam, met watervoëls wat skynbaar willoos agter mekaar aan dryf. Maar die uitsig, die kos en die wyn was net ’n agtergrond vir die oë wat hom gevange gehou het met hulle boodskap. Want hulle het gans ander wêrelde beloof, van gesteelde vryheid en ongekende avontuur en donker heerlikheid.

Haar hande was sag en warm en haar vingers het ongemerk met syne vervleg terwyl sy praat. Sy het Dawid se trouring om sy vinger gedraai. Sy het hom baie dinge vertel, waarvan hy ná die tyd nie veel kon onthou nie, behalwe die algemene strekking: die verhaal van sy meedoënlose aantrekkingskrag vir haar. Maar hy het ná die tyd die besef – dat hy nog altyd só wou voel, dat hierdie een die vrou was wat alles sou moontlik maak, met wie hy voluit kon leef – in sy hart gedra soos ’n skoolseun ’n geliefkoosde knipmes in sy broeksak, hard en vir ewig.

Hulle het ná die ete sommer by ’n gaste-eenheid op die plaas ingeboek en die deur nie eens behoorlik toegemaak voor hulle mekaar se klere afgestroop het nie.

En toe hy sy gesig tussen haar dye inskuif en haar muskusreuk sy neus vul, het die gedagte “My beker loop oor” deur sy kop geflits.

Maar daardie eerste middag al, terwyl sy halflyf op hom lê en sy vingers die paadjies van haar lyf verken, het hy met haar die reëls van hulle verhouding ooreengekom. Geen selfoonkontak van haar na hom nie. Hoegenaamd geen kontak per e-pos nie. Geen kontak by sy praktyk of sy huis nie. Hy sou haar kontak. Hy sou vroegoggend na haar toe kom net voor hy gaan fietsry. Ander afsprake sou hulle maak wanneer hulle die geleentheid kry.

Want hy het daar gelê in die ekstase van iemand wat so pas die eerste keer die sneller getrek het met Russiese roulette. Wat weet dat hy hier en nou leef, hewig, voluit. Maar ook dat hy telkens wéér die sneller sal moet trek om aan te hou leef. En weer. En weer.

+ + +

O, jy met die donker, ruisende vlerke! Ek wag op jou soos die aarde op die reën. Soos Leda op die swaan.

Ek het gisteraand by die klas soos ’n engel gedans. Ek het Enrico se ritme geneem en dit versnel, omvorm van sy versigtige begeleiding tot iets meer, iets groters. Hy moes later noodgedwonge sy kop agteroor gooi en die musiek vrylik deur hom laat vloei. En ek het my hare gegooi en getol soos ’n derwisj, soos ’n duiwel.

In ’n stadium het ek die geluide gehoor van ’n storm wat opsteek. Dit was Inmaculada se stem, met nuwe woorde vir die melodie, woorde wat ek haar nog nooit hoor sing het nie. Sy het oor Enrico se akkoorde gesny soos ’n mes oor ’n buik: hees, skerp, rou. En meteens was jy daar, my geliefde swart engel: meteens was alles vlam.

Mag die man wat jy na my gestuur het ook só aan die brand raak, ook so onder jou vlerke kom dans.

Hy is snaaks en vreemd en maak liefde soos iemand wat soek na die waarheid. Maar versigtig. Lugtig. Soos ’n hond voor ’n hand.

Hy is opreg en deursigtig, iets wat Jacques nie was nie. Dit moet ek sê. En wat hy my vertel het van sy vrou, beteken dat hy ’n moeilike huwelik het. Wat ek kom kompliseer het. Hy lyk soms of hy wonder oor alles, oor ons.

Of miskien is hy die hand en ek die hond. Maar waarvoor sal ek lugtig wees? Dat hy my onverhoeds, sagkens gaan vasvat met sy mooi woorde en mooi hande? My van jou gaan wegneem? My respektabel gaan maak, nes hy? Met sy reëls en regulasies vir die verhouding, met sy vrees.

Te veel dink. Te veel tob. Mag hy brand. Mag ons saam brand. Mag ons dans.

+ + +

Die werklikheid was minder gekompliseerd as wat hy verwag het. Hoe verder die verhouding gevorder het, hoe duideliker het hy die diepte van Ingrid se afsydigheid besef. Hy het deel van die meublement van haar lewe geword en solank hy gestaan het waar sy hom verwag wanneer sy haar blik na sy kant toe laat val, kon dit haar eintlik nie skeel wat hy verder doen nie.

Hy is die meeste oggende vroeg na Eva toe. Sy was gewoonlik nog in die bed, wat beteken het dat sy nog omhul was van die heerlike geure van die nag. Hy sou die kompleks se hek, waarvan die motor nie gewerk het nie, oopskuif en sag aan haar deur klop. Sy sou dit oopmaak met geswelde oë en deurmekaar hare. Hom loom omhels. Hy sou sy fiets in haar woonstel se klein voorportaaltjie sit, dan sou hy saam met haar in die bed klim. Hulle sou fluister en giggel en speel, soos kinders wat hulle eie werklikheid op ’n strand bou.

Hy het aanvanklik gestort voor hy by haar weg is, maar gou besef die feit dat Ingrid nie sy sweetlyf kon uitstaan nie, het beteken hy was heeltemal veilig om eenvoudig te oefen ná hy by Eva weg is.

Soggens het soms saans geword. Maar selfs dit was nie ’n probleem nie, want Ingrid was al ’n hele ruk met ’n reusagtige oudit besig, wat haar dikwels tot laat uit die huis gehou het, en die een keer wat sy voor hom by die huis was, kon hy op ’n ingewing die toelating van ’n pasiënt wie se kop uitgehaak het, as verskoning gebruik.

Maar Ingrid was op die ou end die minste van sy probleme. Met die intrapslag was daar al die rokery. Hulle het die eerste oggend wat hy haar by die woonstel besoek het, op haar bed gelê in die swaar aardsheid van twee liggame en geeste wat nog met mekaar verweef is. Sy het regop gesit, iets uit haar bedkassie gehaal en begin om ’n sigaret te rol.

Hy wou iets sê, maar het nie. Sy het oor hom gebuk en die eerste vars, skerp, gekruide rook van dagga en tabak oor hom losgelaat; dit oor hom uitgesprei soos ’n ligtende blou sluier in die oggendson, terwyl dit oor sy gesig neerdaal en dit streel. Iets soos ’n soen, maar beter as ’n soen … ’n kus, ’n seëning wat sy gesig en lyf bestryk. Toe het sy deur die sluier haar borste oor sy gesig laat afsak, tot een harde tepel heen en weer oor sy neus vee soos ’n vinger of ’n tong, en toe afdaal na sy reikende lippe.

So het hy die rokery gedoog. Maar dit was algaande moeiliker, want sy het verwag dat hy saam sou rook en wou niks weet van sy besorgdheid oor hoe hy sou ruik as hy by die huis aankom nie. Inteendeel, hy het die indruk gekry dat sy dit as deel van háár reuk beskou en dat sy hom daarmee merk as haar eiendom.

En dan was daar die duende. Sy is vir die wintervakansie Spanje toe en hy het ’n kongres in Barcelona op die internet opgespoor wat hom die geleentheid sou gee om drie dae saam met haar deur te bring. Hy het Seville toe gevlieg, waar Eva by haar ma se neef Juan en sy gesin gebly het. Hulle was gesofistikeerde, gasvrye Spanjaarde. Dawid het heerlik gekuier. Die Sondagaand is hulle na ’n stiergeveg toe.

Hy het nie voor die tyd ’n sterk mening oor stiergevegte gehad nie. Hy het al te veel gesien hoe daar op die plaas geslag word om fiemies te hê oor bloed of diere se dood. Buitendien het sy mediese agtergrond hom bewus gemaak van die absoluut lukrake manier waarop die dood toeslaan. Daarom het hy nie die gewone sensitiewe reaksie gedeel oor die doelbewuste doodmaak van ’n dier buiten as om suiwer funksionele redes nie.

Juan, ’n groot man met dik, swart hare soos ’n pels, was ’n connoisseur van stiergevegte. Die Sondagmiddag het hy oor ’n fino en sigare vir Dawid in sy swaar Spaanse Engels agtergrond oor stiergevegte gegee. Hy het gepraat soos die dosent wat hy was, asof hy ’n lesing gee. Maar dit was interessant en sy deklamatoriese styl het Dawid nie veel gepla nie.

“Kom ons begin by die begin: by die bul. Jy weet seker dat bulle al van die vroegste tye aan die gode geoffer is. En in die antieke Griekse en Romeinse samelewings is stiergevegte dikwels met hierdie offerandes gekombineer. Want die bul is ’n simbool van lewenskrag, van viriliteit en van mag. Maar die bul is ook die chaos, die noodlot en die dood. As jy eers die bulle in lewende lywe sien, sal jy verstaan wat ek bedoel. Die dood van die bul is dus ’n offer aan die gode – of aan God – maar ook ’n oorwinning oor die dood en ’n bevestiging van lewe.

“Mense dink stiergevegte is ’n sport, en daar ís natuurlik iets sportiefs daaromtrent. Maar dis in wese ’n kunsvorm en ’n godsdienstige ritueel. Lorca praat van die liturgieë van die stiergeveg, waar daar iets aan ’n god geoffer word. Ek dink dis hoekom mense vandag so gekant is daarteen – hulle is nie meer in voeling met hulle heidense en godsdienstige wortels nie.”

“Maar waarin lê die kuns?”

“In die arena is die bul se doel om die matador dood te maak, net soos wat dit die matador se doel is om die bul dood te maak. En ’n gevegsbul – ’n toro bravo – is meer as daartoe in staat om die matador se lewe te neem. Daar is geen ervare stiervegter wat nie ’n hele reeks wonde aan sy lyf het wat deur ’n bul toegedien is nie. Die meeste stiervegters doen elke jaar minstens een wond op. Een van Spanje se grootste stiervegters, José Tomás, het ’n paar jaar terug nege liter bloed ontvang nadat hy in een geveg vir die derde keer deur ’n bul gegaffel is.

“Dis een van die redes vir die steek van die bul en die banderillas: om die bul só te vermoei en te verswak dat die matador hom tydens die faena kan baasraak. Gebeur dit nie, sal die bul die meeste van die kere wen. Want mens moet onthou dat ’n toro bravo geweldig aggressief en rats is, en hoogs intelligent. Hulle leer besonder vinnig. Daarvoor word hulle die afgelope driehonderd jaar al geteel. Elke keer as hy by die matador verbygaan, kom die bul nader aan die punt waar hy besef dat dit makliker en meer effektief is om die man eerder as die mantel aan te val. Dit is wat met José Tomás gebeur het. Dis hoekom ’n bul meer onvoorspelbaar en gevaarlik raak hoe nader die geveg aan sy einde kom.

“So, aan die een kant het jy hierdie geweldig gevaarlike dier.” Juan se sigaar het saam beduie. “Aan die ander kant is ’n stiergeveg ’n ritueel met baie streng reëls en konvensies wat die matador presies moet nakom. Heelwat van hierdie konvensies is spesifiek daarop gerig dat die matador homself in die pad van lewensgevaar moet plaas – en dit moet doen op ’n manier wat esteties bevredigend en emosioneel aangrypend is, juis oor die gevaar waarin hy homself plaas. Die toeskouers duld nie ’n lafaard nie. Hemingway het ’n geval beskryf waar die skare ’n lafhartige matador aangeval en sy varkstertjie wat hom as matador uitken, afgesny het.

“Nou, die kuns lê daarin dat die matador namens die skare, namens ons álmal, die dood en die noodlot konfronteer en oorkom. Hy word ’n priester wat die bul na sy dood vergesel, maar naby genoeg kom dat die een wat die offer voltrek, enige oomblik self geoffer kan word. Dié spel tussen ’n man wat deur die reëls van die ritueel ingeperk word, en die instink en onvoorspelbaarheid van ’n bul wat geteel is om dood te maak, skep ’n enorme spanning, soms amper ondraaglik.

“En wanneer sowel die matador as die bul vreesloos en edel aan hierdie ritueel deelneem, ontstaan daar ’n dans van iets onsegbaars, met ’n verskriklike skoonheid. Die man en die bul vorm ’n eenheid wat kuns meebring op die rand van die dood. Dis soos … soos ’n flamencodanser wat dans met ’n dolk in haar buik. Of ’n operasanger wat jy vooraf wéét nie die vertoning gaan oorleef nie.”

Dawid het Eva se oog gevang waar sy oorkant hom aan tafel gesit het en gevra: “En het dit iets met die duende te make?”

Juan het verras gelyk.

“Ja, natuurlik. Alles. Dis een van die plekke waar mens die duende die duidelikste in die Spaanse kultuur sien. Maar waar het jy daarvan gehoor? Baie Spanjaarde weet nie eens daarvan nie.”

Eva het laggend onderbreek en gesê dat sy Dawid daaraan bekend gestel het en hom stadig maar seker daarvan aan die leer is.

“Ja. Jy kan natuurlik nie van die duende leer nie. Jy moet dit vóél.” Terwyl Juan half afkeurend met sy hand waai en sigaaras op die tafel mors. “Maar terug na die stiergeveg. Jy gaan vanmiddag ses bulle sien, en drie matadors. Elke matador veg teen twee bulle, in volgorde van die matadors se senioriteit.

“Elke geveg het drie hoofgedeeltes. Die eerste deel is die tercio de varas, die derde van die lanse. Hiertydens beoordeel die matador eers die bul, deur ’n reeks verbygange te doen met ’n groot magenta-en-geel mantel. Die bul word dan van ’n perd af met ’n lans gesteek, net agter die grootste spiermassa op sy skof. Die doel hiervan is om die nekspiere te verswak sodat die bul sy kop kan laat sak voor hy deur die matador gedood word. Maar die bul wys ook baie van homself deur die manier waarop hy die perd bestorm en die aggressie – of nie – waarmee hy die perd aanhou gaffel, selfs al word hy met die lans gesteek.

“Die tweede deel is die tercio de banderillas, die derde van die banderillas. Die banderillas word in die bul se skof geplaas om enige geneigdheid wat hy mag hê om na die een of ander kant te gaffel, reg te stel. Dit maak ook die bul meer aggressief ná die tercio de varas, wat hom gewoonlik uitgeput laat. Want jy kan jou indink dat om ’n perd met jou nek te probeer oplig, jou energie tap.

“Ten slotte volg die tercio de muerte, wat bestaan uit die faena, waartydens die stiervegter met sy rooi mantel ’n dans met die bul uitvoer. Dit bestaan uit ’n aantal reekse van verbygange deur die bul. Aan die einde van die faena word die bul met ’n swaard net agter sy skof deurboor. Dis die hoogtepunt van elke geveg en terselfdertyd die gevaarlikste oomblik vir die stiervegter, want hy kan sy swaard slegs op die regte plek plaas as hy óf bo-oor die horings óf net langs hulle verbygaan.”

“Jy het netnou gepraat van ‘godsdienstig’ en ‘ritueel’. Wat het ’n stiergeveg daarmee te make?”

“Mens moet dalk daaroor praat as ons klaar die geveg gesien het. Maar … waar sal ek begin? Julle wat woon in die Protestantse lande, met julle klem op individualiteit en vryheid, het die ritueel van godsdiens grootliks verloor. ’n Ritueel word dikwels as iets doods en betekenisloos beskou. Maar ’n ritueel is in sy wese enigiets wat volgens ’n voorgeskrewe orde gedoen word. As jy elke oggend opstaan en badkamer toe gaan en dan jou klere aantrek en dan ontbyt eet, volg jy ’n ritueel. As jy ’n nuwe persoon ontmoet, dan skud jy blad, of in die Latynse lande gee jy hom ’n soen op die wang. Dis ’n sosiale ritueel.

“Rituele is in hulle gewone betekenis iets formeels en godsdienstig. Dis iets wat ons in die Katolieke lande goed verstaan. Die vorm van ons kerke sê reeds vir jou iets van hulle funksie as godsdienstige geboue – en daar sit reeds iets van die rituele in. En die Katolieke liturgie het ’n bepaalde orde, wat die mens se poging is om struktuur te gee aan sy aanbidding van die Gans Andere, aan die Een wat nie begryp of omvat kan word nie. Dit aanvaar dat die mens nie op sy eie sy Skepper kan nader op sommer enige manier nie. Dit neem ook aan dat sy voorgangers meer as hy geweet het van hoe om te aanbid, en dat hy daarom ’n manier van doen moet volg wat oor eeue ontwikkel is.

“Enige godsdiens, in elk geval al die godsdienste van die Boek, het die offer van diere en van mense as ’n sentrale tema. Hierby sluit die stiergeveg aan. En dié godsdienste het in hulle oorspronklike vorms baie rituele – wat soms God se voorskrif aan die mens is en soms die mens se besluit deur die eeue oor hoe hy die aanbidding van God moet bedryf. Ek sou hierop kan uitbrei, maar ek het nog nie genoeg sjerrie in nie en ek wil jou nie verveel nie.”

Want dit was asof Juan aanvoel dat Dawid skepties staan teenoor sy verduideliking.

“Feit is dat as jy verstaan wat ek so pas vir jou gesê het, sal jy iets verstaan van die verband tussen ritueel en godsdiens en die stiergeveg. En dis nou genoeg gepraat. Kom ons gaan.”

Die Plaza de toros de la Real Maestranza de Caballería de Sevilla is van buite ’n helderwit-en-mosterdgeel gebou, met rooi en sandsteen aksente en ryk versierings. Aan die binnekant lyk dit na ’n ronde Romeinse amfiteater. ’n Gebou wat sigself ernstig opneem, was Dawid se stille mening. Hulle het hulle plekke net agter die donkerrooi barrera gaan inneem, reg langs die arena.

“Beste sitplekke,” het Eva in sy oor gefluister. “En die duurste.”

Hier begin die ritueel, het Dawid gedink toe drie stiervegters agter twee trippelende perde statig oor die okerkleurige namiddagsand van die bulplein begin stap, op maat van wat vir hom soos operamusiek geklink het.

Agter die stiervegters het die picadores gery, lywige manne op perde met hulle lanse onder die arm. En laastens die troppie muile wat die dooie bul uit die arena sou sleep, met die sandmanne agter hulle.

Juan het deurgaans verduidelik: “Die drie manne wat voor stap is die matadores, die stiervegters. Agter hulle stap hulle hulpe, die subalternos. Jy sal sien dat hulle kostuums nie so ryk en helder versier is soos die matadores se ‘uitrustings van lig’ nie. Agter hulle op die perde is die picadores wat die bulle gaan steek.”

Ná ’n buigery, pratery en poseerdery het almal posisie ingeneem en het die puerta de toriles, die bul se deur, oopgegaan. Vir ’n paar oomblikke was daar net die gapende donker gat. En toe is die ruimte gevul deur die vreesaanjaendste, pragtigste stormende bul wat Dawid nog gesien het. Wat onmiddellik aan die binnekant van die sirkel begin omhardloop het na waar ’n assistent ook al sy aandag getrek het, en woedend gekap het na die mantels wat in sy rigting geswaai is.

Die matador het agter die barrera uitgekom, sy magenta-en-geel mantel voor hom uitgehou en die bul geroep. Die bul het sonder huiwering nader gestorm, met so ’n vaart dat die mantel om die matador geswiep is. Die dier het kort gedraai en die mantel weer bestorm. En weer en weer, terwyl die skare opgesweep “Olé!” begin roep het.

Meteens was daar ’n trompetgeskal. Ander deure het oopgegaan en die twee groot, gepantserde perde het uitgestap, op hulle rûe die mans met die lanse oor die arm. Die bul is uitgelok om ’n perd te bestorm en terwyl hy die perd gegaffel het, het die picador sy lans se punt net agter die bul se skof ingedruk.

“Hulle kyk hoe bereid die bul is om te storm ten spyte van die lans in sy skof. Dié een is aggressief en die stekery met die lans maak hom net nog kwaaier. Dis buitengewoon. Dit gaan ’n mooi geveg wees.”

Die bul is van die perd af weggelok en die helpers het agter die barrera inbeweeg. Die matador het die mantel dié keer agter hom gehou. Hy het voetjie vir voetjie nader aan die bul gestap. Die bul het skielik sy kop laat sak en gestorm. Die matador het die mantel na regs geswaai en die bul het gedraai, agter die mantel aan. Op die laaste oomblik het die matador die mantel weggepluk en na links uitgeswaai. Die bul het instinktief van rigting verander en rakelings aan die matador se linkerkant verbygestorm. Dawid het van skrik uitgeroep voor hy kon keer, en die skare saam met hom.

Die matador het ’n paar sulke verbygange gedoen en toe die bul na die perd aan die oorkant van die arena gelok, waar dit weer gesteek is.

“Hoekom fluit die mense elke keer as die bul gesteek word?”

“Want daar sal altyd mense wees wat dink die bul word te lank of te diep gesteek, sodat dit te gou moeg word of te veel bloed verloor. Maar hulle is sommer laf – dié picadores weet wat hulle doen.”

Daarna is die bul weer na die middel van die arena gelok. Een van die subalternos het twee veelkleurige stokkies wat soos pyle gelyk het, in sy hande gevat en die bul uitgelok om hom te bestorm. Hy het begin om skuins na die bul te hardloop en net toe die bul sy kop laat sak om hom te gaffel, die punte van die stokkies in sy skof ingedruk. Dit het gelyk asof hy ’n oomblik in die lug oor die bul se horings hang toe hy die stokkies plaas. Die skare het entoesiasties hande geklap.

“Hoe bly die stokkies sit?”

“Die banderillas het harpoenvormige punte en dit het ’n gewriggie wat kan draai, sodat die skag kan afhang as dit klaar geplaas is,” het Juan geantwoord. Teen dié tyd was die bul se skof al blink van die bloed.

Styf teen Dawid het Eva gesit, vingerpunte teen haar lippe. Drie keer is twee banderillas in die bul se skof geplaas. Die bul het met elke plasing sigbaar meer aggressief geword. Die laaste keer het die man wat die stokkies geplaas het hom misreken, oor sy eie voete gestruikel, geval. Oombliklik was die bul op hom, met ’n gemaal van horings en hoewe en stof. En die rollende man wat telkens ruk wanneer die bul se horings hom gaffel. Eva het Dawid se arm vasgegryp. Dit het oneindige oomblikke geneem om die bul se aandag weg te lei – die ander assistente het met mantels na sy gesig gewaai terwyl hy die man weer en weer met sy horings boor. Toe die bul wel wegdraai, het die man soos ’n gebreekte pop bly lê, sy gesig in die grond. Hy is haastig opgetel en luidkeels kermend weggedra. Die skare het weer onder mekaar begin praat.

Die matador het met ’n rooi mantel na die middel van die arena gestap, met sy swart Mickey Mouse-hoed in die hand die skare gegroet en toe die hoed oor sy skouer laat val.

“Die derde van die dood.” Juan se stem was skor van emosie.

Die matador het koponderstebo en stokstyf gaan staan, ’n ent van die rustelose bul af. Sy voete was teenmekaar, die rooi mantel ’n vlag voor hom, sy lyf reghoekig met die bul. Hy het die bul onderlangs beloer, die mantel geskud.

“É, torro!”

Die bul het gestorm. Deur die mantel, rakelings by die matador verby. Sy besef dat hy aan niks geraak het nie en sy omdraai was een. Maar toe was hy al weer tien meter van die matador af, wat steeds stokstyf gestaan het met sy vlag voor hom. Die bul het sonder meer weer gestorm, weer niks gevind nie en weer omgedraai, maar dié keer gouer, sodat die matador vinnig moes wegtrippel en homself posisioneer om plek te maak vir die bul se stormloop. Hierdie keer was die bul só naby hom toe hy storm, dat sy agterlyf in die verbygaan teen die matador s’n geraak het. Weer en weer het die bul gestorm, totdat hy uiteindelik ná ’n stormloop gaan staan het sonder om om te draai, klaarblyklik winduit.

Die matador het skuins gaan staan, linkerarm in die sy en die mantel in sy regterhand na die bul uitgehou, wat intussen weer omgedraai het. Toe die bul weer storm, het hy gedraai tydens die verbystorm, sodat die bul in ’n halfsirkel om hom beweeg het. Die matador is agter om die bul en het die volgende keer die mantel soos ’n tennisraket vir ’n rughandhou vasgehou. Die bul se verbygange het al hoe nouer om die matador geword, sodat dié later sy arm vlugtig oor die bul se rug gesit het om sy balans te hou.

Die reeks het geëindig met die bul wat uitgeput na die matador staan en staar, flanke wat sy hortende asemstote wys, sy bek oopgesper en sy tong gekrul. Die matador het sy hand gelig en teatraal sy rug op die bul gekeer en weggeloop, sy rug krom, terwyl hy die skare toekyk en die mantel onder sy arm vou.

“Hoekom so teatraal, en so dramaties?” wou Dawid weet.

Juan het ’n rukkie gedink.

“Enige uitvoerende kunsvorm is teatraal. Kyk opera, drama … ballet, selfs musiekkonserte. En dis natuurlik eg Spaans,” het hy met ’n grinnik bygevoeg. “Maar dit simboliseer ook Eros, die lewensdrang, viriliteit, wat dié enkele keer oor Thanatos getriomfeer het …”

Juan se woorde het weggesyfer, want die stiervegter het weer gaan staan en die bul uitgelok, nou ’n hele ent van die dier af en met die mantel skuins agter hom. Toe die bul storm, het hy die mantel agter sy rug gehou, sodat die bul rakelings teen sy rug verby is. Toe die bul omdraai, het die man weer reg gestaan en toe die bul storm, ’n tree of wat vorentoe gegee, sodat die bul van rigting moes verander om hom te mis en die mantel te raak. Hy het hierdie reeks verbygange op min of meer dieselfde manier herhaal, sodat sy klere aan die voorkant later besmeer was met die bul se bloed soos hy telkens teen die matador verbyskuur. Aan die einde van die stel faenas het hy met ’n kreet die seremoniële swaard met ’n tennishou geswaai en omgedraai na die skare toe, terwyl hy weer van die hygende bul af wegloop.

Teen die derde stel faenas kon die matador voetjie vir voetjie nader skuifel, totdat hy twee treë voor die bul, met sy lyf skuins gedraai, tot stilstand gekom het. Met sy gesig vertrek van die konsentrasie, het hy die rooi mantel agter sy rug vasgehou en dit stadig van links na regs beweeg terwyl die bul dit amper hipnoties met sy kop volg. Oomblikke lank het die mantel agter die man verdwyn, net om weer stadig aan sy ander kant te verskyn. Telkens het die bul die mantel bekyk, dan die man, dan weer die materiaal wat verskyn. Die skare het met ingehoue asem sit en kyk. Eensklaps het die bul gestorm, die matador in die verbygang opsy gestamp en in die lug in probeer spring om die mantel te gaffel wat oor sy kop en skof sleep. Hy was klaarblyklik moeg, maar nog nie klaar baklei nie.

“Hoe weet hy wanneer die bul gaan storm?” het Dawid gevra.

“Elke bul het ’n gebied om hom wat hy sal handhaaf en verdedig. Wanneer die matador dié gebied betree, sal die bul storm, of wanneer hy die bul uitlok op die grens van daardie gebied. Hoe langer die geveg aanhou, hoe kleiner word dié gebied. Een van die basiese vaardighede van ’n goeie matador is om te weet waar ’n spesifieke bul se gebied op ’n spesifieke tydstip is. Die matador ken teen dié stadium van die geveg die bul so goed soos sy eie siel. Hy vereenselwig hom totaal met die bul. So hy weet al instinktief wanneer die bul gaan storm. En plaas natuurlik elke keer sy lyf op die spel met sy oordeel.”

Oplaas was die bul só moeg dat hy al hoe moeiliker gestorm het. Die matador het nader en nader aan hom moes stap en die mantel byna in sy gesig moes skud om nog ’n stormloop uit te lok. Die stormlope was stadiger en minder egalig, met die bul wat selfs langs die matador tot stilstand kom en uitgelok moes word om die mantel te volg. Elke keer wat die stormloop voltooi is, het die bul korter gedraai, met sy horings nader aan die matador se lyf.

Aan die einde van hierdie stel faenas het die matador die bul in die middel van die arena gelos en na die barrera toe geloop.

“En nou?”

“Nou gaan hy die staalswaard haal.”

Die matador is weer na die middel toe. Hy het weer die bul uitgelok om ’n slag of wat te storm, sodat hy parallel met die barerra eindig. Die skare het stil geword. En eensklaps het die dood oor bul en matador gehang. Die bul het kop omlaag gestaan, terwyl die matador tuitmond van konsentrasie oor sy swaard korrel na ’n kol op die dier se skof, asof hy ’n leeu is wat hom regmaak om te spring. Die volgende oomblik het matador en bul mekaar in ’n veeg van beweging ontmoet en het die swaard in die bul se skof verdwyn. Die helpers het nader gehardloop met hulle mantels en die bul se kop heen en weer laat swaai. Gaandeweg het die bul nader aan die barrera beweeg en daar gaan staan en wieg soos ’n ou man wat die dood by die deur sien inloop. Na ’n ruk het sy bene onder hom ingevou en het hy gaan lê, met bloed wat by sy bek uitloop. Een van die helpers het nader gestap en hom met ’n dolk agter die kop gesteek, sodat sy hele lyf styf geruk het. Die stiervegter het sy gekromde arm triomfantelik die lug ingesteek, terwyl die skare met wit sakdoeke en papiere waai.

Dawid het onwillekeurig gesidder, agteroor gesit en gevoel hoe die spanning en emosie uit sy lyf syfer. Hy was moeg.

“Daar. Die duende.” Van Eva, wat hom met swart oë deurboor.

+ + +

Maar dit was een ding om die dramatiese emosies van die stiergeveg te ervaar. Dit was iets gans anders om te ervaar hoe Eva die duende probeer uitleef. Dit het gaandeweg geblyk dat sy veel meer erns daarmee het as wat hy aanvanklik kon raai, of mee gemaklik kon wees.

Hy het eers gedink dat haar manier van liefde maak – met absolute oorgawe en drif en soms met woede – maar eie aan haar is, of die gevolg van haar herkoms. Maar dit was deel van iets groters. Sy kon drink tot sy apoplekties word en hy haar by restaurante moes uithelp. Dan was sy op haar aggressiefste in die bed.

Sy het hom op ’n keer ’n blou oog gegee wat fyn voetwerk gekos het om vir Ingrid te verduidelik. Sy het op hom gesit en hom gery asof die duiwel agter haar was. Toe begin sy hom klap en krap. Hy het sy hande inderhaas van haar heupe afgehaal en probeer keer terwyl hy regop beur. Die volgende oomblik het sy hom met die vuis vol op die oog getref.

“Jissis, Eva!”

Maar sy was aan die kom, wild, luid, klaend, tot sy met fyn kermgeluidjies vooroor op hom geval het.

En sy het hom een aand genooi vir ete by kerslig in haar woonstel. Halfpad deur die ete het sy abrup opgestaan sodat haar stoel agteroor val. Sy het agteruit getree en vir ’n oomblik met haar kop effe skuins gestaan, asof sy iets hoor. Toe het sy haar hande bo haar kop gelig en hulle ritmies begin klap, ’n komplekse ritme wat geklink het soos twee mense wat beurtelings hande klap. En begin dans, op maat van ’n geluidlose musiek wat sy toe-oë hoor en maak en word. Sy het gaandeweg haar klere van haar lyf afgestroop terwyl sy dans, tot sy haar broekie met ’n vuishaal afgeskeur het. Haar hande en arms het slange geword, haar vingers kastanjette.

Dit het vir Dawid gelyk of haar lyf in besit geneem word. Haar woonstelletjie het ’n grot geword en sy ’n oervrou wat die gode roep as getuies van haar dans. En hy ’n voyeur wat besef dat hy, jags en beangs, onlosmaaklik deel is van dit waarna hy kyk.

Hy het aan Ferdi verduidelik: “Sy tree op asof sy geen vrees ken nie. Sy gaan stap snags stoksielsalig alleen. Lang ente. En slaan enige waarskuwing oor veiligheid in die wind.”

Hulle was op ’n Vrydagmiddag op Rust en Vrede se stoep onder die akkerbome aan die eet.

“En jy het gesien hoe sy fietsry. Weet nie hoe om ’n briek op ’n afdraand te trek nie. En dis nie asof sy so vaardig is nie – sy het al morsig geval. Maar sy kyk nie eens na haar seerplekke nie. Klim net weer op en ry verder.

“Maar dit pla my die meeste dat sy my heeltyd kontak. Ek sit nou die aand langs Ingrid op die bed en lees toe daar ’n WhatsApp van haar inkom. Ek het gesê géén WhatsApps nie, maar nee. Toe ek dit oopmaak, sit sy kaalgat agteroor op haar bed, met oopgespalkte bene. ‘Vir jou,’ sê sy.”

“Dit moes nogals ’n foto gewees het,” het Ferdi met ’n glimlag opgemerk.

“Jy kan dít weer sê!” het Dawid gelag. “Maar kan jy dink as Ingrid daarop afgekom het?”

Ferdi had nie raad vir hom nie. Hy was die tipiese pragmatiese materialis. Hy het geen oordeel gevel nie, net probeer vasstel wat sou werk. In hierdie geval was die enigste risiko dat Ingrid sou uitvind. En die enigste manier om dit te verhoed was om vir Eva te beheer of die verhouding te beëindig. Maar dit sou sy eie risiko’s inhou. Beter sielkundige manipulasie was dus al praktiese oplossing. Hoe, kon hy nie sê nie. Hy het nie dikwels met Eva te make gehad nie en haar nie goed geken nie. Dawid het buitendien uit ondervinding geweet dat Ferdi maar toondoof is as dit by mense kom. Hy was ’n man vir feite, simptome, diagnoses, probleemanalises, oplossings.

En so het daardie gesprek ook nie veel beteken nie.

Dawid het een Vrydagmiddag op ’n ingewing vir Barnabas gebel om ’n afspraak met hom te maak vir ’n dop. Maar Barnabas het die een of ander diens aangehad en kon hom eers die volgende dag sien vir middagete.

Teen die tyd dat Barnabas hom die Saterdagmiddag by Oude Werf ontmoet het, het Dawid geweet dat sy ingewing van die vorige middag nie ’n goeie een was nie. Tog het hy deurgedruk en die situasie vir Barnabas verduidelik, wat in stilte na hom sit en luister het, sy donker oë somber.

“Wat moet ek maak? Ek wil haar nie verloor nie. Maar ek wil ook nie my hele lewe opneuk nie.”

“Ek het nie vir jou ’n antwoord nie, Dawid.”

“Hoekom nie? Veroordeel jy my?”

Barnabas het afgekyk na sy hande, toe na sy halwe bord kos.

“Nee, natuurlik nie. Jy ken my hopelik beter as dit.”

“Nou hoekom wil jy my nie help nie?”

“Dis nie dat ek jou nie wil help nie. Ek kán jou nie help nie.”

“En hoekom nie?”

“Ek dink jy weet hoekom nie.”

“Nee. Ek weet nie. Ek vermoed jy wil nie omdat jy my veroordeel. En jy het nie die moed om dit vir my te sê nie.”

Maar Barnabas het hom reguit aangekyk.

“Nee, Dawid. Jy is besig met ’n buite-egtelike verhouding. Dis ’n verhouding wat op ’n leuen gebaseer is. Leuens is die wortels van ’n boom wat die dood as sy vrug het. Hoe kan ek jou help om voort te gaan daarmee?”

“So nou kom swaai jy tóg vinger vir my? Wie gee jou die reg?”

“Nee, Dawid. Ek swaai nie vir jou vinger nie. Sit net ’n oomblik terug en vra jouself af hoe jy vir ’n priester kan vra hoe om beter sonde te doen.” Met ’n glimlag waarmee hy die wind uit Dawid se seile gehaal het. Want dit was natuurlik waar dat hy sonde aan die pleeg was vanuit Barnabas se oogpunt. Jy mag nie egbreuk pleeg nie, en so aan. Hy kón seker nie van ’n priester verwag om hom daaroor raad te gee nie.

Hulle het die res van die ete oor koeitjies en kalfies gesels. Dit het Dawid laat besef hoe min koeitjies en kalfies daar in sy lewe oor was, hoe allesomvattend sy verhouding met Eva geword het. Wat dit des te belangriker gemaak het om plan te maak om dit te red en op vaste voet te plaas. Want hy het toenemend die indruk gekry dat hy in ’n warrelwind opgesuig word; dat daar in haar, en daarom in hulle verhouding, kragte aan die uitspeel was waaroor sy nie beheer het nie. En daarom ook nie hy nie.

+ + +

Ag, fok tog! Hoe meer my bloed loop, hoe meer rem hy.

Hoe nader ek en jy loop, hoe banger word hy. En tog is dit hy wat my loslaat en jou moontlik maak.

Vir die eerste keer in my lewe voel ek asof ek vry is om asem te haal, vry om te wees wie ek is, te word wie ek wil wees. Sy toewyding maak dit moontlik, en sy hulpelose verliefdheid en sy oorgawe. Ek dans soos iemand wat losgelaat is. Die musiek vloei deur my.

Maar gedurig die vrees, die versigtigheid, die verantwoordelikheidsin, asof die getroude geleerde psigiater ons afkeurend beloer, soos ’n foto van ’n voorvader in die gang.

Kan nie reg wees nie. As ek hom saam met my wil laat brand, sal ek die vuur hoër moet stook. Aanhoudend hoër.

Anders gaan hy my met sy pragtige hande versmoor.

+ + +

Hy het op die internet begin lees oor die duende om dit beter te verstaan, maar uit die populêre beskrywings kon hy nie veel meer wys word nie. Die beroemde lesing deur Lorca daaroor was eerder verwarrend as verklarend. Wat, na alles, moes hy maak van die volgende stelling?

Die duende is ’n krag, nie ’n werk nie. Dis ’n worsteling, nie ’n gedagte nie. Ek het ’n ou meester van die kitaar hoor sê: “Die duende is nie in die keel nie; die duende klim op binne jou, van die sole van jou voete af.” Wat beteken: Dit gaan nie oor jou vermoë nie, maar oor ware, lewende styl, van bloed, van die mees antieke kultuur, van spontane kreatiwiteit.

Dawid kon daar nie kop of stert van uitmaak nie en sy ervaring tydens die stiergeveg, maak nie saak hoe intens emosioneel dit was nie, het hom ook nie gehelp om ’n greep daarop te kry nie. Buitendien, dit was alles goed en wel om ’n beter kunstenaar te probeer wees, maar moes jy soos ’n mal ding tekere gaan vir die res van jou lewe?

Hy het Eva weer uitgevra in ’n poging om nog ’n gesprek daaroor aan die gang te kry. Sy kon egter nie veel meer sê as wat sy hom reeds vertel het nie: dat dit ’n inspirasie is wat uit jou opwel en kuns oordra aan die toeskouer op ’n manier wat jou en sy siel met mekaar verbind. En, enigmaties: dat dit is hoekom die liefde hartseer is.

Toe het sy hom bevlieg met: “Hoekom wil jy weet? Is jy nie gelukkig nie?”

“Nee, nee, dis nie dit nie.” Want hy wás gelukkig, desperaat gelukkig. Dis net dat hy nie wou hê dat die voorwerp van sy geluk die hele res van sy lewe moet verongeluk nie.

Aan die ander kant moes hy, as hy eerlik was, erken dat die gevaar deel van die lekkerte was. Dit het hom aangetrek, soos dit hom aanvanklik na Ingrid toe aangetrek het. Maar was dit nie moontlik om die gevaar binne perke te hou nie?

Sy wou klaarblyklik nie, of dalk kón sy nie. Maar hy sou moes. Hy moes eenvoudig.

+ + +

Dit was ’n besige oggend, die een pasiënt ná die ander. Dawid het sy spreekkamer se deur oopgemaak en saam met ’n pasiënt by die wagkamer ingeloop. En daar, rustig blaaiend deur ’n tydskrif, was sy. Soos die eerste oggend. Hy het haar verbouereerd geïgnoreer en na mevrou Wilsnach toe gestap.

“Dié dame wil … móét u nou sien.” Met oë wat sê dat sy al krisisgevalle aanskou het, maar dat dié nie een is nie. En dat sy graag sou wil weet wat dit was indien dit nie ’n krisisgeval is nie.

Hy het verskonend na sy volgende pasiënt gedraai.

“Ek is nou by jou.”

Toe na Eva: “Kom maar deur.”

Met die opstaan en die swaai van haar sak oor haar skouer kon hy sien dat haar borste los beweeg onder haar ligte somerrokkie. Sy het na hom toe gestap, liggies teen hom verbygeskuur.

Hy kon dit nie verhelp om ’n tinteling in sy lende te voel nie. Maar, ewe onkeerbaar, ’n woede wat soos ’n gety in hom opstoot. Hy het by die kantoor ingestap, die deur agter hom toegemaak en na haar toe gedraai.

“My God, Eva, is jy fokken mal?”

Want sy het met die instap die rokkie saam met haar sak van haar skouers afgeglip en sonder ’n draad klere voor hom gestaan.

“Net vinnig.”

“Jy kan nie! Jy kan nie! Jy kan nie net by my praktyk opdaag en …”

Maar verder as dit het hy nie gekom nie. Sy het in een beweging haar hande om sy nek gehad, haar sagte, geurige lyf teen hom aangevly, haar lippe teen syne, haar heupe wat skuur teen syne.

Hy het sy kop weggeruk, haar arms hardhandig van sy nek afgehaal en teruggetree. Hy het haar aan haar skouers gegryp en geskud.

“Jy kan nie net … jy kan nie in my lewe kom indonner net wanneer jy wil nie! Jy gaan alles vir my opfok!”

Tepels wat wip soos hy haar skud.

Sy het hom ’n oomblik verskrik aangekyk. Hy kon sien hoe die spanning uit haar lyf syfer.

Toe, dodelik sag, met hande bo-oor syne en met haar naels wat in sy vel inbyt: “Jy hét my nie lief nie. Ek is net ’n gemák vir jou. Iets om te gebruik wanneer dit jóú pas.”

“Eva, maar jy weet mos dis nie waar nie.” Verward, onseker.

Sy het haar rok met een haal opgetel en oor haar kop gegooi. Dit reggetrek. Toe opgekyk terwyl sy haar sak optel.

“Fók jou, man! Jý kan in jou hele mílitêre móér in vlieg!”

Sy het die deur oopgemaak. Hy wou nog keer, maar sy het hom hardhandig uit die pad gestamp en uitgemarsjeer. Deur die spreekkamer, verby mevrou Wilsnach. Omgedraai en geskree: “Moerskont!”

En verder gemarsjeer, met haar linkerhand langs haar skouer en die middelvinger in die lug.

+ + +

Ek is na sy spreekkamer toe om hom te gaan aanval, om die vuur hoër te stook. En ek was jonk en vry en dringend in my begeerte.

Hy het daar aangekom en hy was sy professionele self, gemasker en gepantser, nes toe ek hom destyds ontmoet het. Die aanskoue van die masker het my nóg meer vasberade gemaak om dit af te ruk, die mens aan te gryp en hom met my passie te oorrompel. Ek was immers die een wat aanvanklik onder die pantser ingekom het. Ek het die ware Dawid gesien, in sy eensaamheid en sy begeerte. En sy begeerte was na my.

Maar dit was nie. Ek het nakend voor hom gestaan en hom omhels, hom gesoen. In antwoord het daar ’n dier in hom opgestaan en deur sy oë na my gekyk. Hy het my vasgegryp en woedend met my gepraat. My seergemaak of hy my wíl seermaak, my wil verdelg. Ek het hom met my eie woede geantwoord, om die geraas van die intuimel van my siel weg te steek.

En hier sit ek nou, stukkender as ooit. Meer verlate. Wetend dat die psigiater en sy huwelik gewen het.

+ + +

Hy is die aand na haar toe. Vir Ingrid ’n verskoning uitgedink oor Barnabas wat die een of ander krisis het. Dit sou hom nie verbaas het as iemand haar laat weet het van die petalje by die spreekkamer nie. Maar hy moes eers met Eva regmaak. Ander regmaakwerk kon wag.

Sy het die deur oopgemaak asof sy hom verwag het. Woordeloos teen hom kom staan en sy slape tussen haar hande geneem en sy kop na haar toe afgetrek. Sy het sy oë toe gesoen en toe liggies sy gesig begin lek. Fyn lekkies oor sy hele gesig. Stadig, sekuur, asof sy besig was om dit te verf. En hy met ingehoue asem soos ’n kind wat die eerste keer die see sien.

Toe het sy hom na die bed gelei en sy klere stadig en plegtig uitgetrek, hom platgedruk en haar vingerpunte oor sy hele lyf laat loop, versigtig, asof sy ’n blinde is en hy ’n boek. Halfpad deur het sy begin huil, geluidloos: net die trane wat aanhoudend oor haar wange loop, haar gesig wat vertrek en die diep, hortende asemhaling.

Eers toe sy weer halflyf op hom lê, het hy gewaag om te vra hoekom sy huil. Haar oë het gerek. Sy het haar kop opgelig. Hom lank aangekyk.

“Want ek het jou verloor. Nee. Nee. Ek dink nie ek het jou ooit gehad om te verloor nie. Jy sal my nooit verstaan nie en my nooit liefhê nie. Jy wíl my nie liefhê nie. Waarskynlik kán jy nie.”

“Maar ek hét jou lief, Eva. Ek hét jou lief.”