Читать книгу Саха сирин дьулаан түбэлтэлэрэ - Группа авторов - Страница 8

Покровскай сирэ-уота үтүөкэн, кэрэ айылҕалаах, бастыҥ-мааны дьонноох сир. Мин эбэбэр сотору-сотору тахсааччыбын, кини даачата өрүс үрдүгэр турар. Манна дьиэлэр ойуур быыһыгар тутуллубут буоланнар кэрэ көстүүлээхтэр. Дьиэлэр кэккэлэһэн турар сирдэриттэн тэйиччи соҕус былыргы аппа баара. Тоҕо эрэ кэнники кэмҥэ бу диэки киһи соччо ылбычча өйдөөбөт түгэннэрэ тахсар буолбуттара.

Биирдэ атырдьах ыйын хабыс-хараҥа киэһэтигэр табаарыһым чугас ыалларыгар олорбут. Түүн үөһүн саҕана эбэтэ субуоннаабыт: «Түргэнник дьиэҕэр киирэ оҕус, дьиэбитигэр ким эрэ баар курдук хаамар тыаһа иһиллэр, кими эмэ илдьэ кэл», – диэн. Уол ыала уолу кытта бэрт түргэнник сүүрэн кэлбиттэр да, ким да суох эбит. Ол эрэн чуумпуран ылбыттарыгар ким эрэ ытыыра иһиллибит. Сиэбиттэн банаар ылан тыктарбыта, биһиги тэлгэһэбитигэр көхсүнэн буолан, тобук тардыстан ким эрэ иэҕэҥнии олорорун элэс көрөн аһарбыт.

– Манна ким баарый?! – дии-дии өссө төгүл банаарынан тыктарбыт да, ким да суох эбит. Хайдах-хайдах баҕайыный дии санаатар да, доҕор уолун дьиэтигэр утааран, утуйардыы оҥостубут.

Уол эбэтэ биир сарсыарда бэрт эрдэ таһырдьа тахсыбыт. Эмээхсин санаатыгар ким эрэ баар уонна бэл тыынара иһиллэр курдук эбит. Хас да төгүл киирэн-тахсан көрбүт да, ким да суох буолан иһэр…

Нэдиэлэ курдугунан эксээмэннэрбин туттаран бүтэн, уһун өрөбүлбэр кэлбитим. Биһиги дойдубутугар урут-уруккуттан кулуһун оттон баран, өрүс үрдүгэр олорон, саҥа күнү көрсөр үгэстээхпит. Итинник күөрэйэ ойон тахсыбыт күммүтүн көрсөн баран, сарсыарда биэс саҕана уһаайбабытыгар турар кыра дьиэҕэ утуйа барбытым. Бу сайыҥҥы дьиэ буолан судургу тутуулааҕа, истиэнэлэрэ хаптаһын этэ. Дьэ, саҥардыы утуйан истэхпинэ, ким эрэ бэрт күүскэ дьиэни тас өттүттэн сууралыыр тыаһа иһиллибитэ.

«Ээ, аттынааҕы ыаллар ыттарын оҕото сылдьар ини», – дии санаабытым.

Сарсыарда туран көрбүппүттэн хайдах эрэ сэрэхэдийэ санаабытым, дьиэ хаптаһын истиэнэтигэр сыста саһаан сааһыланан турара, ыт даҕаны, туох даҕаны хайдах да истиэнэ икки саһаан икки ардыгар батан киирэн тыаһыыр кыахтара суоҕа. Урут истибит кэпсээммин өйдүү биэрбитим: бу сиргэ олохсуйан олорбут ыччаттар сылтан сыл ахсын көҕүрээн иһэллэрин туһунан, туох эрэ биллибэт биричиинэнэн араастык быһыыланан, көҥүл өттүнэн олохтон бараллар эбит. Былыргы үһүйээннэртэн кэпсэнэн кэлбитинэн, урут манна эбэҥкилэр олорбуттар. Бу сиргэ эбэҥки удаҕаннара харалла сыталларын туһунан барбах кэпсэтэллэрэ. Былыргы аппа туһунан эмиэ туох эрэ кэпсээн баара: өрүс салаатыттан тахсан, уута уолан, былыр үйэҕэ хатан-кууран турара, хойуутук үүммүт мастар тулалыыллара. Сэбиэскэй кэм саҕана ити эргин субу аҕай ыал буолаары сылдьыбыт кыыс суорума суолламмыт эбит. Бэрт хойукка диэри моҥнубут быата турбутугар оҕолор Тарзан буола оонньуу сылдьыбыттарын дьонноро билэн тохтоппуттар дииллэрэ. Аҕыйах сыллааҕыта эмиэ ити сиргэ биһиги уруккуттан билэр көнө майгылаах эдэр уолбут, туох хара дьайдаах санаа киирбитэ эбитэ буолла, бэйэтин дьаһаммыт этэ, сурук да хаалларбатах, кимиэхэ да тугу да эппэтэх…

Дьон-сэргэ былыргы аппа таһынан ааспат буолбуттара. Төһө кырдьыга эбитэ буолла, киһи кэнниттэн ким эрэ хаамар курдук, туох эрэ күлүктэр көстөн ааһаллар дэһэллэрэ.

Быйыл саас тиэргэммит иһигэр үүммүт былыр үйэҕэ хам хатан хаалбыт улахан маһы охторбутум. Аарыма улахан хам хаппыт мас тэлгэһэ ортотугар үүнэн турара киһи кутун-сүрүн баттыыра. Испэр аны былыргы ойууннар мастара буолаарай дии саныырым эрээри, туох да куттала суох ини диэн бэйэбин уоскутунарым. Киһи сөҕүөн курдук, ол маһы суулларбытым кэннэ, хайдах эрэ барыта оруноннугар түһэн хаалбыта: ким да хаамара, тыынара иһиллибэт, ким эрэ баар быһыылаах дии саныырбыт сүппүтэ. Уубутун аймаабыт, олохпутун долгуппут, кэтэнэ-манана сылдьыбыт куттал санаабыт ити хам хаппыт мастан буолуо дуо?! Санаабар эбитэ дуу, көннөрү сөп түбэһии эрэ эбитэ дуу, чахчы туох эрэ көстүбэт күүстэр бааллара дуу?!

(с) К.В.