Читать книгу Schizmy i herezje - Henryk Zamojski - Страница 6

„Schizmy” i „herezje” to pojęcia wyrosłe na gruncie chrześcijaństwa. Obydwa odnoszą się do swego rodzaju odstępstw od przyjętych przez doktrynę bądź praktykę wzorców.

Herezja to wyraz grecki; w dosłownym brzmieniu hairesis znaczy „wybór”. W języku polskim przyjęło się określenie „kacerstwo”. Najczęściej definiuje się ją jako poglądy religijne uważane za sprzeczne z doktryną (dogmatami) głoszonymi przez Kościół i w konsekwencji uznane za rodzaj niewiary w nauki Chrystusa. W literaturze prezentowanej przez teoretyków Kościoła często spotykamy się ze sformułowaniem, że terminem tym określa się błędne pojęcie prawdy, która w izolacji od kontekstu przybiera sens niezgodny z całością Objawienia Bożego.

Św. Augustyn podaje natomiast, że heretykiem nie jest ten, kto błądzi w wierze, lecz ten, kto nie przyjmuje objawionej mu katolickiej doktryny. Można zatem stwierdzić, że niezależnie od źródła, słowo „herezja” oznacza całkowite bądź częściowe negowanie dogmatu czy nawet nauki Kościoła bądź ich niewłaściwą interpretację.

Wszystkie te definicje nie są jednak precyzyjne w odniesieniu do początkowego okresu, kiedy to doktryna chrześcijańska dopiero się formułowała i nie do końca było wiadomo, która koncepcja ostatecznie zwycięży. W owym pierwszym okresie wiele poglądów stanowiło przedmiot wspólnych rozważań, a nawet sporów poszczególnych osób czy całych grup w łonie chrześcijaństwa.

Nieco inaczej ma się sprawa z instytucją schizmy. „Schizma” to także odstępstwo od ogólnie obowiązujących w danym Kościele reguł, lecz nie zawsze doktryna jest tu czynnikiem decydującym. Na ogół chodzi tu o dążenie do wyodrębnienia się z Kościoła i przyłączenie do innego bądź ustanowienie nowego.

Największe dwie schizmy w łonie Kościoła katolickiego to wyodrębnienie się w 1054 roku Kościoła prawosławnego, a następnie, w roku 1555, Kościołów protestanckich. Zdarzało się, że podstawy tych schizm miały także charakter herezji.

W trakcie rozwoju chrześcijaństwa zawsze zdarzały się odstępstwa. Początkowo dotyczyły one głównie zagadnień chrystologicznych i pojawiały się w sferze formułowania podstawowych dogmatów, nawiązując do nauki głoszonej przez Chrystusa. W okresie późnego średniowiecza natomiast oraz na początku czasów nowożytnych odstępstwa dotyczyły głównie interpretacji zarówno dogmatów, jak i nauki Kościoła.

Skutki owych odstępstw miały charakter nie tylko religijny, lecz czasami ich kontekst był znacznie szerszy. To przecież pod ich wpływem zrodziły się niektóre ruchy społeczne, prowadzące do rewolucyjnych wystąpień plebejskich, a nawet narodowowyzwoleńczych. Dlatego uważa się, że odstępstwa te na przestrzeni wieków odegrały istotną rolę nie tylko w sferze religijnej, ale także społecznej, moralnej, a nawet politycznej.

Niniejsze opracowanie składa się z czterech rozdziałów, omawiających zarówno tło i okoliczności powstawania poszczególnych odstępstw, jak i ich skutki. Odstępstwa, które Autor postanowił opisać bardziej szczegółowo, zostały zamieszczone w formie Aneksu w ostatniej części publikacji.