Читать книгу Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 5

Социология тушунчаси

Социология, бошқа ижтимоий фанлар сингари, жамиятни ўрганади. Шу билан бирга, у ўз тадқиқот мавзусини ажратиб кўрсатади ва махсус концептуал аппаратдан фойдаланади. Социологияда иккита асосий тадқиқот ёндашуви ишлаб чиқилган ва шунга мос равишда бу фан предметини аниқлашга иккита ёндашув мавжуд. Бири социоцентрик деб аталади, чунки у бутун (жамият, гуруҳ) нинг шахсдан устуворлигидан келиб чиқади. Социоцентризмнинг методологик асосига қурилган назарий моделларда шахсларнинг хулқ -атвори ижтимоий тузилишнинг ҳосиласи сифатида қаралади. Иккинчи ёндашув шахсдан бошланади ва ижтимоий воқеликни шахсларнинг мазмунли ижтимоий ҳаракатларининг ҳосиласи сифатида тушунтиради. У инсонпарварлик ёки инсонпарварлик номини олди. Турли хил услубий ёндашувлар – ижтимоий воқеликни тасвирлаш ва тушуниш учун турли хил «тиллар». Уларга эмпирик социологик тадқиқотларнинг ҳар хил турлари мос келади.– «миқдорий» ва «сифатий» деб номланган.

Бироқ, ҳар қандай тадқиқот ёндашуви социологияни бошқа ижтимоий фанлардан ажратиб турадиган жамиятга бўлган алоҳида қарашни очиб беради. Унинг ўзига хос хусусияти шундаки, социологияда жамият ижтимоий жамоаларнинг тартибли тизими сифатида қаралади ва индивидуал шахс индивидуал ҳаракатни ижтимоий гуруҳлар ўртасидаги муносабатлар фонида ўрганади, шунинг учун мустақил эмас, балки гуруҳ вакили сифатида намоён бўлади, маълум бир гуруҳ чегаралари, бошқа ижтимоий гуруҳларга нисбатан муайян гуруҳ позициясини ифодалайди, яъни муайян ижтимоий чекловлар доирасида амалга оширилади – тизимли, маданий, меъёрий ва бошқалар. – ва бу маънода ижтимоий ижтимоий гуруҳ ва ижтимоий тузилиш, ижтимоий ҳаракат ва ижтимоий ўзаро таъсир, ижтимоий табақаланиш ва ижтимоий мақом. Қолаверса, жамият қанчалик мураккаб бўлса, индивидуал хулқ -атвор қанчалик тартибли ва уюшган бўлса, бу тартиблилик ва уюшишнинг механизмлари шунчалик мураккаб бўлади. Социология социологияда ижтимоий тартиб деб аталадиган тартиблилик ва уюшиш тизими қандай (қандай) ижтимоий амалиёт жараёнида шаклланади ва такрорланади, у қандай қилиб ижтимоий меъёрлар ва ижтимоий роллар тизимида ўрнатилади ва шахслар томонидан ассимиляция қилинади социализация жараёнида. Шундай қилиб, индивидуал хулқ -атвор ижтимоий характерга эга бўлади ва оқилона башорат қилинади.