Читать книгу Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 8

Биринчи бўлим
1.Меъморий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари умумий тушунча
1.3.Ижтимоий ва меъморий шаҳарсозлик категорияларининг ўзаро боғлиқлиги.

Ўзаро муносабатларнинг ривожланиш тенденциялари: жамият – инсон – табиат – технология меъморий ва шаҳарсозлик жараёнлари йўналишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Келинг, бу муносабатлардаги энг муҳим ўзгаришларни ва уларнинг архитектура ва шаҳарсозликнинг замонавий ривожланишидаги ролини номлайлик.

Ҳудудий меҳнат тақсимотининг ривожланаётган жараёнлари ва аҳоли пунктлари ва минтақалараро шаклланиши ришталари лойиҳалаштирилган ҳудудий тизимлар ҳажмининг ўсишини аниқлайди.

Aслида, бугунги кунда минтақавий миқёсда пайдо бўлаётган сиёсий-ишлаб чиқариш мажмуалари ва ҳисоб-китоб тизимлари нафақат ижтимоий-иқтисодий, балки шаҳарсозликни тартибга солиш объектлари ҳисобланади.

Aрхитектура бугунги кунда республикалар, йирик иқтисодий районлар ва умуман мамлакат ичида ҳисоб -китобларни ташкил этиш вазифаларини юклаган ҳудудий тизимларнинг янги кўламлари олдида турибди.

Оммавий қурилиш объектлари – меъморларни дифференциациялаш талаби. хатто экологиянинг риторик барқарорлигига мос келадиган, архитектура қарорларининг узоқроқ муддатлари, турли хил қурилиш эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда, объектларнинг маълум қарама-қаршилигига олиб келади.

Бу шаҳарсозликни ижтимоий қурилишнинг бошқа барча соҳаларидан оммавий саноатни ривожлантириш вазифаларини бажаришга мажбур қилади.

Ижтимоий тараққиётнинг маълум босқичларида олдиндан тахмин қилинадиган улкан истеъмолчилар майдони сифатида режалаштиришни лойиҳалаш ривожланиш ва фаровонлик даражаси – ҳар хил ижтимоий болаларнинг турмуш тарзи шаҳар ва қишлоқ аҳолиси гуруҳлари доирасидаги кенгайиш, ҳаётнинг ўзига хос хусусиятларининг эҳтиёжларини миллий ва минтақавий мантиқий тадқиқотлар жамоасининг меъморий фаолиятини ўчириш.

Aҳолидан бири (оилалар, меҳнат жамоалари ва бошқа ижтимоий гуруҳларнинг соддалаштирилганлиги) бу жараёнларнинг соддалиги учун яшаш муҳитининг ўзгаришига, қабул қилинган хизматлар, дам олиш, ишлаб чиқариш қарорларининг кераксиз стандартлашувига олиб келди, бир ва бошқа табиий объектлардан фойдаланиш.

Қишлоқ жойларида урбанизация амалиётининг кўплигига асосланган прогрессивлик ва зарурлик ғоялари асоссиз провокацион асословчи типологиялар сифатида яшаган оилалар келгусида ҳаётнинг тарқалиши ва қишлоқ жойларининг кенгайиши, қишлоқлар талабларининг фарқланиши кўринади.

Бу ва бошқа ошхоналар оилаларнинг тузилишига, уларнинг бир қанча ижтимоий асосларига ва энг аввало, барча хусусиятларга – ишнинг табиати, тушунишнинг дастлабки позициясига ёндашувларнинг соддалаштирилганлигини кўрсатди.

Даромад даражаси, таълим даражаси, ҳозирги вақтда, ижтимоий тенглик, худди шу жиҳатлари билан бирга, ижтимоий замон сифатида кўриш керакки, таҳлилда ижтимоий фаровонлик, минтақавий ва ижтимоий маданий ўсишнинг умумий кўтарилиши ташкилотнинг ўзига хос хусусиятларининг тескари бурилишига олиб келади – натижада фарқлар ва турар -жойларга бўлган талаблар ошади.

Бу ҳаётнинг қадр -қиммати табиатидаги хилма -хилликка имкон беради, лекин барча хилма -хил жараёнларни, турмуш тарзида, истеъмолчининг эҳтиёжларини тўлиқ ҳисобга олади.

Бироқ, ҳар хил ижтимоий гуруҳларнинг манфаатлари ва манфаатларини, унинг чекланган гуруҳлари, шахслари, миллатлари ва минтақавийлигини муқаррар, янги унинг енгиб ўтилиши бугунги кунда ижтимоий эҳтиёжларни ўзгартириш ва ривожлантиришга, ҳаёт шаклларида, шунингдек, янги технологик ишлаб чиқариш эҳтиёжларининг фарқлари ва ривожланишига мос равишда оригинал дизайн схемаларини ишлаб чиқишга имкон берадиган билан боғлиқ

ИЖТИМОИЙ ЛОЙИҲАЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Резидентларнинг шахсий ва кундалик жараёнларида иштироки дизайнида аниқ рол ўйнайди"яшаш манзили йўқ» монотонлик билан тавсифланадиган ташқи яшаш муҳитининг шаклланиши

Бу янги йўл – меъмор ва истеъмолчи ўртасидаги мулоқот социологик ахборотни олишнинг янги шаклларини, амалий социологик тадқиқотларни янада ривожлантиришни талаб қилади.

Ижтимоий тараққиётда инсон омилининг аҳамиятининг ошиши барча

ижтимоий инфратузилма объектларини: уй -жой, соғлиқни сақлаш муассасалари, таълим, спорт ва бошқаларни лойиҳалаш ва қуриш ролининг ошишига олиб келди.

Шу билан бирга, тарихий ва маданий меросга ижтимоий ўзликни англаш омили сифатида эътибор кучайиб бормоқда, бу маданият ёдгорликларини реконструкция қилиш ва қайта тиклаш билан боғлиқ меъморчиликнинг ривожланишини белгилайди. мероснинг тарихий ва маданий қиймати. Ушбу ўзгаришларни сарҳисоб қилиб, архитектуранинг замонавий ривожланишининг қуйидаги асосий жиҳатларини номлашимиз мумкин

Меъморий ва шаҳарсозлик объектлари турларини кенгайтириш, уларнинг хилма -хиллигини ошириш, шу жумладан йирик ҳудудий тизимлар объектлари сонида – мамлакат ҳудудида ягона ҳисоб -китоб қилиш тизимигача;

архитектура ва шаҳарсозлик соҳасида лойиҳалаш ва прогнозлаш нуқтаи назаридан ўсиш;

атроф -муҳит доирасини кенгайтириш табиат ва тарихий -маданий меросни муҳофаза қилиш ва санитария -гигиеник қулайлик билан боғлиқ вазифаларни лойиҳалаш;

дизайн дастурларини ишлаб чиқиш ва қабул қилинган қарорларни асослаш билан боғлиқ ижтимоий билимлар доирасини кенгайтириш:

функционал ва технологик асослаш билан бир қаторда, ижтимоий-психологик, сотиб олиш-мантиқий эстетик ва семинар тадқиқотлар маълумотларидан фойдаланинг.

Ижтимоий жараёнларда архитектура ва шаҳарсозликнинг ролини кенг белгилаб, яна бир саволни кўриб чиқиш керак: архитектура ўзининг ижтимоий вазифаларини қандай изоҳлайди. Бу саволнинг профессионал формуласи ярим асрдан кўпроқ вақтни олади ва унга жавоб бир хил эмас. Энг радикал позиция – бу архитектура ролини ифодалаш

«Ҳаёт қуриш». Бу нуқтаи назардан, 1920—1930 йиллардаги социалистик турар -жой ва коммунал уйларнинг ғоялари, Ле Корбюзье, Лауҳауснинг шаҳарсозлик ва меъморий концепциялари ва 1960 -йилларда хизматларни ташкил этиш бўйича баъзи ғоялар (Aкадемия Жамоат бинолари институти СССР фанлари) ташкил топди.

Бу ғояларнинг барчаси вақт ўтиши билан ўзларининг утопиклигини, биринчи навбатда, ижтимоий текисликда кўрсатди (бу борада энг характерли нарса «архитектура ёки инқилоб» шиори).

Бироқ, фазовий дизайн ёрдамида ижтимоий жараёнларга йўналтирилган таъсир кўрсатишнинг кўп ўлчовли мақсадини белгилаш нафақат меъморчиликнинг ривожланишига, балки «конструктив» географиянинг шаклланишига, иқтисодий ва ижтимоий ҳудудий режалаштиришга ҳам таъсир кўрсатди.

30 -йилларда ташкил этилган ва маълум даражада давоми бўлган бошқа позиция «ҳаёт қуриш» ғоясини енгиш-бу функционализм позицияси. Унинг ижтимоий маъноси маълум бир фаолият турини (функциясини) амалга ошириш учун архитектура воситаларини тақдим этишдан иборат.

«Ҳаёт қуришнинг» кенг кўламли дастурларидан воз кечиб, функционализм ижтимоий жараёнларнинг ўзига хос «технологияларини» фазовий амалга оширишга йўналтирилган.

Кўриниб турган фарқга қарамай, улар битта умумий позициядан келиб чиқади: ижтимоий жараёнларни фазовий тартибга солиш имконияти ва зарурияти, шунингдек, меъморнинг танлов қобилияти ҳақидаги тахмин.

Фазовий ечимни белгилайдиган асосий омиллар кўплаб ижтимоий омиллардир. Функционализмни танқид қилиш функционал асосларни соддалаштириш, ёндашувларнинг «технологизми» билан боғлиқ. «Ҳаёт қуриш» ғояларини танқид қилиш – утопия билан спекулятив қурилиш. Бу танқиддаги умумий нарса – бу ижтимоий вазиятни соддалаштиришнинг ноқонунийлигини тан олиш, меъморий қарорлар қабул қилишнинг ижтимоий асосланиши.

Ҳозирги вақтда архитектуранинг ролини атроф муҳитни шакллантиришдаги фаолият сифатида изоҳлайдиган янги профессионал позиция шаклланмоқда. Фазовий тузилмалар ижтимоий жараёнларни амалга ошириш учун шароит (имконият) сифатида яратилади.

Биноларнинг архитектураси, шаҳарларнинг фазовий тузилмалари уларнинг ҳаётийлиги, иқтисодий ва ижтимоий фойдалилиги, тарихий, маданий ва эстетик қиймати мезонларига мувофиқ кўриб чиқилади ва шаклланади. Бино, шаҳар архитектураси ғояси ижтимоий ҳаёт муҳити сифатида ижтимоий мавзуни (индивидуал, жамоа) ўрганишни ўз ичига олади.

«Ҳаёт қуриш» ва функционализм позицияларидан фарқли ўлароқ, бу ерда фаолиятга унчалик эътибор бермайдиган экологик ёндашув шаклланмоқда (кўп ёки камроқ маънода, фаолият мавзусига, «хўжайин» га). – инсонга, ижтимоий гуруҳга, жамиятга ўз манфаатлари мураккаблигида ҳаракат қилувчи ва шу маънода унинг катта инсонийлигини кўриш керак, амалий маънода, архитектура ижтимоий тараққиётнинг натижаси ва ифодаси сифатида ифодаланиши мумкин. Энг мураккаб мужассамланишлари жамиятнинг ҳудудий ва маънавий маданияти.

Бошқа моддий маданият объектларидан фарқли ўлароқ, жамият ҳаётини ижтимоий ривожланиш сифатида қолдириб, бинолар меъморчилиги ва бундан ташқари, шаҳарлар замонавий ижтимоий жараёнларда ҳақиқий қадрият сифатида сақланиб қолмоқда.

Бу ижтимоий ривожланишнинг турли босқичларининг тарихий қатламидир… Бу ёндашувнинг олдингиларидан тубдан фарқи шундаки, бу нафақат атайлаб қилинган, мақсадли меъморий хатти -ҳаракатларни, балки атроф -муҳитнинг меъморий шаклланишининг бутун табиий жараёнларини кўриб чиқишдир.

Масалан, бу ҳодиса шаҳар қурилишининг оқилона ҳисоб -китобларига қарши бўлган режалар. Яна бир мисол, микрорайонлар аҳолиси томонидан ҳудудни «яшаш» табиий жараёнлари, фақат ретроспектив тадқиқотлар ушбу табиий компонентни кўриш имкониятини беради. Бироқ, дизайнда буни ҳисобга олиш жуда муҳимдир.

Меъморнинг ижтимоий ва меъморий-фазовий хусусиятлар ўртасидаги муносабатни профессионал тушуниши изчил ривожланиши ва мураккаблашишини кўриш мумкин.

Шу билан бирга, бугунги кунда архитектура амалиётида юқоридаги барча ёндашувларнинг конструктив моментларидан фойдаланиш зарурлигини таъкидлаш муҳим:

бино ва шаҳарда функционал дастурларни мақсадли таъминлаш;

ушбу жараёнларнинг ижтимоий субъектининг эҳтиёжлари ва манфаатларини ҳисобга олган ҳолда; шаҳар ривожланишининг табиий тенденцияларини ҳисобга олган ҳолда, улар кўпинча оқилона режалаштиришга тўғри келмайди.

Шунга кўра, лойиҳа олдидан ижтимоий таҳлил бу компонентларнинг барчасини ҳисобга олган ҳолда тузилиши керак. Лойиҳадан олдинги ижтимоий тадқиқотлар архитектура ва шаҳарсозликнинг барча соҳаларида тадқиқотлар олиб борилмоқда.

Бироқ, улар бино ва иншоотларни, шаҳар объектларини лойиҳалаш учун ҳар хил таркибга эга, ижтимоий жараёнларни ташкил этишнинг турли вазифалари ва дастурларига мос келадиган юқори ҳудудий даражадаги ҳисоб -китоб тизимлари.

Бинолар ва иншоотлар шахслар ва ижтимоий гуруҳлар ҳаётида амалга ошириладиган турли хил ижтимоий функцияларни бажариш учун шаклланади. Бинонинг архитектураси ва яратилган муҳитнинг сифати фаолият субъекти (турар -жойдаги оила, ишлаб чиқариш биносидаги меҳнат жамоаси, театрдаги актёрлар ва томошабинлар) томонидан уюштирилган фаолиятнинг табиати билан белгиланади: унинг технологияси, зарур ижтимоий-психологик, ахборот, гигиеник ва бошқа шартлар…

Мавзу ва унинг ташкил этилиши ҳаёт фаолияти космос параметрлари, унинг физик хусусиятлари, ускуналари, муҳандислик таъминоти, керакли «нарсалар мажмуаси» билан белгиланади. Бинони лойиҳалашда меъмор шундай хусусиятларга эга сунъий муҳитни яратади.

Бу фазилатлар нафақат турли хил ҳаётий вазиятларни, балки уларни янада ривожшлантириш учун маълум захираларни таъминлайдиган макондан функционал фойдаланиш учун маълум имкониятлар доирасини ифодалайди.

Бу бино ва иншоотлардан турли усуллар билан фойдаланиш ва хусусан, замонавий функцияли тарихий биноларни ўзлаштириш имконини беради.

Шаҳар ва қишлоқ аҳоли пунктларини лойиҳалаш.

Уларнинг элементлари (ёқимли, саноат, жамоат, рекреацион зоналар ва комплекслар), шу жумладан транспорт ва очиқ шаҳар маконлари, ҳудудий жамоалар, ижтимоий гуруҳлар ва муассасалар фаолиятининг ҳар хил турларини ташкил қилиш учун муҳит сифатида шаклланади.

Шаҳарсозлик объектларининг тузилиши аҳоли турар жойларида, уларнинг жойлашуви ва ресурсларнинг мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда, уларнинг ўзаро жойлашуви ва алоқаларининг табиати бўйича белгиланади.

Замонавий шаҳарсозлик амалиёти ишлаб чиқариш ва ижтимоий такрор ишлаб чиқариш, ердан оқилона фойдаланиш ва атроф -муҳитни муҳофаза қилиш мақсадида шаҳар майдонини мақсадли ташкил этишга қаратилган.

Шу билан бирга, бугун мен истеъмолчининг ўзини, хусусан, яшаш муҳитини ташкил этишни синчковлик билан ўрганиш зарурлигини биламан. Aҳоли, қўшни жамоалар ва умуман шаҳар жамоасининг ижтимоий-психологик, ижтимоий-маданий хусусиятларини тадқиқ қилиш зарур.

Шаҳар муҳити ва бино ва иншоотларнинг туб фарқи унинг фазовий тузилишининг табиий асосда шаклланиши ва ундаги табиий ва регеноген компонентларнинг комбинациясида.

Бу атроф -муҳитнинг белгиланган параметрларини шакллантириш имкониятини чеклайди, уларни асосан техник, иқтисодий ва санитария-гигиена хусусиятларининг чекланган доираси учун стандартлар тўпламига туширади.

Бугунги кунда стандартлаштирилган хусусиятлар доирасини, шу жумладан қўшимча экологик ва ижтимоий-функционал кўрсаткичларни кенгайтириш масаласини кўтариш мумкин.

Шаҳар муҳитини шакллантириш воситалари қуйидагилардир: ҳудудларни функционал районлаштириш, коммуникацияларни йўналтириш, муҳандислик таъминоти, тўғонни режалаштиришни ташкил этиш, ҳудудни ободонлаштириш ва суғориш.

Макро ҳудудий дизайн объектлари бўлган минтақавий даражадаги шодлик тизимлари минтақанинг, республикаларнинг ва умуман мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий дастурларини амалга оширади.

Ушбу объектларнинг ҳудудий тузилиши ва техник таъминланиши ишлаб чиқариш кучлари ва ирқларини жойлаштиришнинг миллий, минтақавий ва тармоқ манфаатлари билан белгиланади.

Шаҳар элементларини лойиҳалаш. Архитектура ва шаҳарсозлик асослари

Архитектура ва шаҳарсозлик асослари

Ҳарбий-ҳудудий тизимни жойлаштириш, ҳимоя қилиш ва кўпайтириш.

Табиий муҳит. Мен лойиҳада қатнашаман – қуйидаги кўрсаткичлар киритилган:

Ҳудудий тизимлар ривожланишида жамият даражаси, пасаяди, шаҳарсозлик ўзгариши – бирлашиш, ўзаро боғлиқлик табиий муҳитни чақиради, халқ хўжалиги фаолиятининг биргаликдаги фаолияти жараёнида одамларга шароит яратади;

ривожланиш, ҳар хил жараёнларни ташкил этишда ижтимоий -ҳал қилувчи омилларни бошқаришни амалга ошириш, бўшлиқ шароитлари – аҳолининг хусусиятлари ва ҳаётий фаолиятидан фарқ қилади.

Шундай қилиб, биз фаолиятнинг шаклланиши ҳақида гапиришимиз мумкин, сўнгра уни атроф-муҳитга жойлаштириш, аниқроғи атроф -муҳитнинг ҳудудий хусусиятлари параметрлари учун янги имкониятлар ва бу билан энг кўп боғлиқлик;

юқори даражадаги шаҳарсозлик, меъморчилик ва қурилиш ишлари. Бироқ, бу ерда, фаолиятнинг шаклланишида, технологик имкониятлар, маълум хусусиятларга эга бўлган муҳим муҳитда, ижтимоий жараёнлар санъати шаклланишидан тартибга солинади.

Ҳудудий ресурслар тизимидаги табиий шароит ва шароитлар, шунингдек табиий равишда ресурсларни сақлаш, фаолиятни оқилона жойлаштириш учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади.

Русселл тизими тарихида, бошқача айтганда, «суб-иқтисодий ривожланиш тузилиши – Фаолият – атроф -муҳит манзара.

Aйнан шу даражадаги техник ва қурилиш ечимлари лойиҳалаштирилган тизимнинг мувозанатли ижтимоий майдонларининг массаси ва тарихий тузилмалар, масъулият билан ошириш зарурати, табиий шароитда табиий лойиҳаларнинг мавжуд тузилмаларини ҳисобга олишда атроф -муҳит шароитларини яратиш вазифаси камаймоқда. районлаштириш, туристик тур ва иқтисодий оқилона табиатни бошқариш ҳудудга қарши кураш.

Шаҳарсозлик фақат юқори поғоналарда сақланган жойларни уюшган маконнинг ҳудудий проекцион шкаласи функциясининг ортиши билан кўриш мумкин.

Ҳудудий ресурслар тизимидаги фаолиятни табиий ва экологик шароитлар билан алмаштириш (шу жумладан кўчириш шартлари) юқори даражадаги ҳудудий ривожланиш тўғрисида қарор қабул қилиш меъморнинг бу соҳадаги фаолиятига салбий таъсир кўрсатади.

Aрхитектура ва шаҳарсозлик соҳасидаги бевосита ижтимоий тадқиқотлар дастурларни ишлаб чиқиш ва дизайн ечимларини асослашга қаратилган. Шунинг учун меъморчилик социологиясида ижтимоий ҳодисаларни ўрганиш анча фарқ қилади социологиянинг биринчи қарашлари.

Кўриб чиқилаётган ижтимоий тизимларда, шу жумладан ўз фаолиятини амалга оширувчи аҳоли (ижтимоий ҳамжамият) фаолиятнинг ўзи (ижтимоий жараён) ва атроф -муҳит, архитектура социологияси тизимнинг охирги компонентларини аниқлайдиган алоқаларни ўрганишга қаратилган.

Aрхитектура яшаш муҳитини, яшаш муҳитини ва шунга мос равишда фаолият мавзусини ташкил қилади ва унинг ўзи учун қарор қабул қилиш учун асос бўлади. Дизайннинг бир хил даражада муҳим асоси – бу қарор қабул қилинган пайтдаги атроф -муҳит ҳолатини белгилайдиган бошланғич ҳолат билан боғлиқ ҳолда, архитектура ва шаҳарсозлик соҳасидаги амалий тадқиқотлар қуйидаги хусусиятларни тавсифлайди:

социологиянинг бошқа бўлимларида ижтимоий ҳодисанинг ўзи тасвирланишидан фарқли ўлароқ, ҳаётнинг моддий-фазовий муҳитини шакллантириш қонуниятларини аниқлашга йўналтириш;

архитектура ва шаҳарсозлик қарорларининг ижтимоий жараёнга таъсирини аниқлаш, уларнинг ижтимоий самарадорлигини аниқлаш;

вақтнинг кўп қиррали учиши: ижтимоий жараёнларнинг шакли сифатида, меъморий ва шаҳарсозлик объектларининг шаклланиш даври, меъморий ва шаҳарсозлик стереотипларининг ривожланиши даври сифатида;

ижтимоий ҳаётнинг ривожланиш қонуниятларини солиштириш фазода бу нақшларнинг индивидуал намоён бўлиши билан фазовий хулқ-атворнинг икки томонлама моделлари.

Келинг, қисқача номланган хусусиятларни кўриб чиқайлик.

Социологиянинг бошқа соҳаларидаги ижтимоий тузилмалар, фаолият ва муҳит ўртасидаги муносабатларни ўрганиш (оила социологияси, меҳнат социологияси, шаҳар социологияси ва бошқалар), одатда, дизайнни ҳал қилиш учун зарур бўлган билимлар мажмуасини шакллантирмайди, муаммолар.

Бу табиий, чунки бу тадқиқотларнинг табиати, йўналиши шаҳарсозлик ва архитектура муаммолари билан эмас, балки ижтимоий фанлар муаммолари билан боғлиқ.

Масалан, оилаларнинг ижтимоий-демографик тузилиши, вақт бюджети, яшаш жойидаги алоқа ва бошқалар бўйича кўплаб тадқиқотлар мавжуд бўлиб, уларнинг вазифалари соф социологик жиҳатдан тузилган. Шу билан бирга, вақтдан фойдаланишни башорат қилиш, оиланинг тузилиши ва функцияларини ривожлантириш, ўзаро боғлиқликсиз яшаш муҳитини лойиҳалаш муаммосини ҳал қилиб, биз тўғридан -тўғри уйнинг шаклланиши прогнозига бора олмаймиз.

Уй -жой қуриш вазифалари оиланинг тузилиши ва функциялари, умуман ижтимоий ишлаб чиқариш соҳаларининг ривожланиш тенденцияларини, шунингдек, иқтисодий, сиёсий ва бошқа бир қатор масалаларни комплекс ўрганишни талаб қилади.

Турар -жойлар архитектурасига қаратилган социологик тадқиқотлар комплекс ёндашувнинг самарадорлигини кўрсатади. Бу архитектура ва шаҳарсозлик дастурлари бўйича олиб бориладиган бундай тадқиқотларни кенгайтириш вазифаси.

Муайян қийинчилик кўп сонли, кўпинча миқдорни таққослаш мумкин эмас лекин беқиёс меъморий ва шаҳарсозлик объекти. Aхборотнинг мураккаблиги муаммоси ишлаб чиқиш вазифаси билан боғлиқ солиштириш ва умумлаштиришнинг янги усулларини ишлаб чиқиш.

Маълумотларнинг моҳиятини уларнинг миқдорий баҳолаш имкониятлари нуқтаи назаридан аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бугун биз миқдорий таҳлил қилиниши мумкин бўлган бир қанча вазифаларни номлашимиз мумкин: ишлаб чиқаришнинг жойлашуви, баъзи транспорт вазифалари, ташкилотнинг эргономик моделлари ва индивидуал, лекин алоҳида фаолият турлари учун жойлар. Дастлабки ижтимоий-иқтисодий ахборот дастурини белгилашда унинг таркибини номлашгина эмас, балки биноларнинг тафсилоти даражасини, даражасини аниқлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Баъзи ҳолларда, маълум бўлган барча хусусиятларни иложи борича ҳисобга олиш истаги, муаммонинг ўзи даражасига зид келади (маълум бир даража учун ортиқча), бошқа соҳаларда маълумотларнинг етишмаслиги, Маълумотларга мос келадиган даражаси билан маълумотларни солиштириш.

Демак – барча бошланғич маълумотларни ва муаммонинг ўзи бир хил даражага олиб чиқиш зарурати. Бу ерда меъморнинг етакчи роли яққол кўриниб турибди: у ижтимоий асослаш дастурларини аниқ шакллантиришга ва уларнинг натижаларини лойиҳалаштиришга чақирилган.

Ижтимоий-архитектура тадқиқотларининг яна бир хусусияти ижтимоий жараёнлар ва атроф-муҳитнинг ўзаро таъсирида тўғридан-тўғри ва тескари алоқаларни аниқлаш вазифаси билан боғлиқ. Ишлаб чиқариш услубининг ифодаси сифатида, турмуш тарзи, меъморий ва шаҳарсозлик тузилмалари, бир вақтнинг ўзида, ижтимоий ҳодисаларнинг ривожланишига хос бўлган нақшлардан фарқли ўлароқ, ривожланишнинг сонли нақшларига эга.

Бу фарқлар биринчи навбатда меъморий объектларнинг хизмат қилиш муддати билан боғлиқ бўлиб, улар ўз навбатида нисбатан барқарор фазовий тизимлар ва доимий ўзгариб турадиган ижтимоий функциялар ўртасидаги фарқни аниқлайди.

Шу муносабат билан тизим ҳақидаги билимлар яшаш шароитларининг ролини олади деярли ҳеч қачон жамият эҳтиёжларини тўлиқ қондира олмайдиган ҳаракатсизлик. Бу, ўз навбатида, муқаррар равишда, ижтимоий жараёнларнинг мавжуд бўлган экологик шароитга маълум даражада «мослашишига» олиб келади.

Бу «номувофиқлик» бизга жамиятнинг фазовий ташкилоти эволюциясини фаолият жараёнлари ва фазовий муҳитнинг ўзаро мослашувининг навбатдаги босқичлари сифатида кўрсатишга имкон беради. Муайян босқичларда, бу ижтимоий жараёнларнинг шаҳарсозлик ҳолати ҳукмрон бўлган шароитларига маълум мослашуви. Бошқа томондан – сифат жиҳатидан ўзгариб бораётган ижтимоий эҳтиёжларга жавоб берадиган янги меъморий ечимларнинг пайдо бўлиши.

Ижтимоий тадқиқотлар, дизайндаги қарорлар ва меъморий ва шаҳарсозлик стереотипларининг умумий ривожланиш жараёнига аниқ таъсир кўрсатадиган ижтимоий ҳодисаларни фундаментал ҳодисаларга аниқ ажратишни талаб қилади, бу эса фазовий фаолият шароитлари натижасидир.

Бундай фарқлаш лойиҳага киритилган дастурлаштирилган ижтимоий гипотезани тузишда ҳам, ҳар қачон ҳам муҳим аҳамиятга эга атроф -муҳитнинг ижтимоий муҳитга таъсирини аниқлаш жараёнларида.

Ижтимоий-меъморий тадқиқотларнинг ўзига хос хусусияти, шунингдек, ижтимоий жараёнларнинг вақтинчалик хусусиятларининг кўп қиррали бўлишидир. Бунинг ўрнига, истиқболли шаҳарсозлик майдони ижтимоий ахборот билан таъминланади ва ижтимоий тадқиқотларни режалаштириш билан боғлиқ, йўналиш – Лекин бугун ижтимоий тузилмалар ва қисқа муддатли режалаштириш. Узоқ муддатли режалаштириш ва ҳудудий лойиҳалаштириш вақтининг бажарилишини таъминлаш вазифаси вақтни белгилайди бундай режалаштириш оралиғи 5— йил ва бошқа ижтимоий хусусиятлар – 10—20 йил. Бу вақтига мос келади. Бошқача қилиб айтганда, биз «иқтисодий фойда» ва шаҳарлар бош режасини ишлаб чиқиш ҳақида гапирамиз.

Сўз «маъносини» «ижтимоий фойдали – Шу билан бирга, давомийлигини таъминлаш» сўзининг кенг маъносида. Шу сабабли, ҳозирда лойиҳалаштирилаётган ва шаҳарсозлик архив тизимлари башоратлари ўз вақтида бўлиши керак, ўз соҳасида реал фаолият турларини шаҳарсозлик соҳасидаги асосий тамойиллар асосида узоқ муддатли асосни талаб қилади, типологик бинолар, улуғвор ифода ва ахлоқий барқарорлик прогнози, бугуннинг қадриятларга бўлган муносабатини ўзгартиришга имкон беради.

Бунинг учун конструктив қарор қабул қилиш зарурлигини аниқлайди, башорат қилиш вақтини дунёда олдиндан узайтириш демография соҳаси, индивидуал режалаштиришнинг компьютерлаштирилган ҳисоби миллий иқтисодиёти, миллий манфаатлар тўғрисидаги маълумотларни икки томонлама, ижтимоий гуруҳли ва мураккаб прогнозларга киритиш.

«Оиланинг ривожланиш йўли, меҳнат шаклларининг ўзгаришига қараб, шаҳарнинг пайдо бўлиши билан пайдо бўлди ва вақт тақсимотидан келиб чиқиб, меҳнат тақсимотига кўра,» йўқ «ва бошқалар бор эди.

Шахснинг бўлишиш эркинлиги ва фарқларнинг таъсири даражаси ва табиати – жамиятни қайта жойлаштириш эҳтиёжлари ўртасида башорат қилиш муҳим эмас, архитектурага янги ижтимоий ҳодисалар, атроф -муҳит мақсадлари, хизмат кўрсатиш ва ҳордиқ чиқариш шакллари ва қадриятларнинг ўзгаришига асосланган турар -жой тури, унинг шаҳри, ва одамларнинг ҳудудий ташкилоти – ҳар хил пионлар учун.

Aрхитектурани сақлаш-иқтисодий баҳолашнинг аввалги, асосан функционал жиҳатдан бир хил жамиятидаги бир қанча воқеъликларни енгиш, шунга қарамай, индивидуал ва социал гуруҳларнинг ҳар томонлама баҳоланишига, шу жумладан, маконни ташкил қилиш зарурати учун турли хил шаҳарсозлик ечимлари инсоннинг эҳтиёжларини, табиий муҳитнинг ҳолатини ва жамият шароитини, умуман, турар жой ва хизмат кўрсатиш қулайлиги даражасини қондира оладиган жамиятнинг ҳар томонлама ривожланиши учун шарт-шароитлар.

Ижодий шаклларнинг хилма -хиллиги, вақт шкаласи ва тегишли тадқиқот мақсадлари ананалар ижтимоий фаолияти, ижтимоий ўзгаришлар текширилди бинолар, мажмуалар, кланнинг статика аҳоли пунктларида стереотипларнинг ўзгариши, тинчлик зонаси- атроф-муҳит кўрсаткичлар, ирқларнинг табиати -характерли турар жой кесиш вақти, шахснинг ривожланиши ва яқин атроф -муҳит шароитида яшаш жойини, яшашни ташкил этишга қўйиладиган талаблар иш жойларидан бири бўлади. Одамларга яқин бўлган янги шаклларни яратиш учун энг муҳим рағбат сифатида, яшаш жойлари ва яшаш жойлари индивидуал эҳтиёжларга эга бўлган режалаштириш амалиётининг кенг кўламини акс эттириш учун мўлжалланган созлашларга ёрдам беради.

Мамлакатнинг умумий манфаатларининг эҳтиёжлари – бу ҳар бир кишининг шахсий ҳаёти ва ҳар бирининг шахсий дунёси билан расмий тарзда уйғунлиги, тананинг ҳолатини индивидуал баҳолаш дам олиш, меҳнатнинг икки томонлама йўналиши.

Ижтимоий фанлар усулларини фарқлаш билан бир қаторда, биз турар жой дизайни меъёрларини тушуниш ва башорат қилиш таърифларида ифодаланган геологик тадқиқотлар, жамият эҳтиёжлари ҳақида гапиришимиз мумкин.

Бу жараёнга кенг кириш талаб қилинади, бу, албатта, космик-ижтимоий ва шаҳарсозлик тадқиқотлари, ижтимоий статистикани ўрганиш усулларини, яшашни стандартлаштиришни англатмайди. Aксинча, кўпроқ моделлаштириш.

Умуман жамият ресурслари шаҳарсозлик кўламининг ўсиши билан акс этади, шахснинг манфаатлари, объектнинг роли қанчалик катта бўлса, жамиятнинг даражаси энг катта жараёнларга айланади, ижтимоий умумий қонуний талабларни фарқлаш.

Шундай қилиб, шаҳарлар ёки агломерациялар қанчалик фарқланса, уларни шаклланиши учун фазовий маълумотларга ҳал қилувчи талаблар атроф -муҳитнинг барча элементларининг тузилиши билан бир хил бўлади.

Атроф -муҳит маълумотлари.

Демографик, профессионал Aрхи-статистиканинг ижтимоий асослари, меҳнат шакллари, дизайнининг таркиби аҳолининг қўшимча таълим гуруҳида қурилган ва бошқалар.

Дизайндаги дизайн қарорига таъсир қилмайдиган аниқ объектларга. Бунинг учун унинг индивидуал ифодаси вазифаси машҳур, лекин умумий бўлимларда у статистик хусусиятларни ўрганишнинг умумий тамойиллари ва ёндашувларида сўзсиз акс эттирилган.

Шундай қилиб, ҳар хил табиатли ва, масалан, бирлаштирилган қурилиш дизайнининг режасиз миграциясининг меъморий-жонли жуда хилма-хил объектлари.

Миграция статистикаси ҳақида кўпроқ ўқинг. Уларни статистик дастурлар ва фарқларни акс эттирувчи турли фактларни асослаш шаклида ҳисобга олиш керак, объект фарқларни таъкидлайди,

• табиий ва шахсий участкаларда- махсус вазифалар ва бошқа жойга кўчириш масалалари.

Ижтимоий тадқиқотлар. Архитектурада вазият шаклланиши ва шаҳарсозлик борасида бошқача. Ижтимоий ҳодисаларни тавсифловчи социология уларни тавсифлашнинг иккита асосий жиҳатига ишора қилади: ижтимоий тузилишлар ва ижтимоий жараёнлар, улар ижтимоий ҳаёт шакллари ва уларнинг ўзгаришлари. Келинг, ушбу ижтимоий хусусиятлар шаҳарсозлик ва архитектурада қандай ишлатилишини ва улардан фойдаланиш мумкинлигини кўриб чиқайлик.

Натижада жамият шаклланади одамларнинг тарихан ривожланаётган ўзаро таъсири ва унинг ривожланишининг ҳар бир босқичида мен сиёсий, иқтисодий, мафкуравий, ахлоқий жиҳатдан уюшганман.

Бу муносабатларнинг барчаси фазовий тузилмаларда, жамият томонидан яратилган муҳит характерида ўз ифодасини топади. Ижтимоий муносабатлар ва ўзаро боғлиқликлар космосда (фазода) турли йўллар билан амалга оширилади, бу бинолар ва иншоотларнинг турларини, турар -жой турларини, география турар -жойининг эволюциясини белгилайди.

Aрхитектура ва шаҳарсозлик тарихи унинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш жараёнлари ва хусусиятлари билан чамбарчас боғлиқлигидан далолат беради. Aрхитектура социологиясининг энг муҳим вазифаси – бу муносабатларнинг ўзига хос шакллари, моделлар қурилиши ҳақидаги тасаввурларни шакллантириш ижтимоий тоифаларни фазовий тоифаларга «таржима қилиш».

Бундай моделларнинг қурилиши тарихан пайдо бўлган ҳисоб-китоб шаклларини таҳлил қилиш ва тушунтириш учун асос бўлиб хизмат қилади, архи соҳасида режалаштириш ва башорат қилиш учун асосдир.

Тузилмалар ва жараёнлар ва ниҳоят, архитектура ва миллий иқтисодий ва ижтимоий режалаштириш ва прогнозлашнинг бошқа соҳалари ўртасидаги ҳамкорлик асоси. Бироқ, бундай муносабатларнинг характеристикасига ўтишдан олдин, ижтимоий фанлардаги ижтимоий тузилмалар ва жараёнларнинг тавсифининг асосий тоифаларига қисқача тўхталиб ўтамиз.

Одамларнинг ўзаро таъсири натижасида жамиятни ташкил этиш, ижтимоий тузилмалар муносабатлар ва ўзаро боғлиқликнинг хилма -хиллигини акс эттиради: ишлаб чиқариш муносабатлари, ижтимоий тартиб, синф тузилиши, ижтимоий онг тузилиши ва бошқалар, турли хил ижтимоий тузилмалар жамиятнинг фазовий ташкил этилишига таъсир қилади.

Жамиятнинг ташкил этилиши ўзаро таъсирнинг турли асосларига эга бўлган турли хил, нисбатан барқарор аҳолининг шаклланишида амалга оширилади: ишлаб чиқариш воситалари ва воситаларига бир хил муносабат, тарқатиш тизимида бир хил позиция, жамоат моллари, умумий манфаатлар, қадриятлар., хулқ -атвор меъёрлари, умумий фаолият соҳаси, ниҳоят, ҳаётнинг умумий ҳудуди (муҳити).

Ижтимоий ташкилотнинг турли жиҳатлари фазовий тузилмаларнинг шаклланишига турлича таъсир кўрсатади. Бу позициялардан уч хил ижтимоий агрегатларни (тузилмаларни) ажратиш мумкин.

Ижтимоий агрегатлар, бирлаштирувчи тизимидаги умумий позиция ва шунга мувофиқ, қийматлар тизимидаги бир қатор умумий хусусиятлар ва янгиликнинг табиати билан белгиланади; ижтимоий жамоалар, биргаликдаги тадбирлар ҳақида

Табиий шаклланган ижтимоий гуруҳлар одатда жамоалар деб аталади. Катта жамоаларга мисоллар синфлар, миллатлардир. Ўрта даражадаги жамоалар – ҳудудий (маҳаллий) жамоалар, кичик этник гуруҳлар. Қоида тариқасида, ҳудуд, ёвуз локализация ва синовнинг бирлиги, ҳаёт муҳити билан боғлиқ.

Кичик жамоалар – шахсий ҳамдардлик ва алоқалар асосида шаклланган норасмий ижтимоий гуруҳлар. Шуни ҳисобга олиш керакки, расмий муносабатлар ҳам норасмий ички муносабатларга эга бўлиб, улар муваффақиятли ишлаши учун муҳимдир.

Масалан, меҳнат жамоасининг норасмий тузилиши, умумий мақсадли жамоа аъзоларини аниқлаш, меҳнат унумдорлигини ошириш омили сифатида.

Ижтимоий тузилишда алоҳида ўринни оила эгаллайди, у бир вақтнинг ўзида бир қанча ижтимоий аҳамиятга эга функцияларни бажарадиган ижтимоий институт ва турмуш тарзининг умумий хусусиятларига эга бўлган ижтимоий гуруҳдир.

Шундай қилиб, ижтимоий гуруҳлар, жамоалар ва институтлар – одамларнинг мулк (атрибутлар), биргаликдаги фаолияти ва (ёки) умумий ҳудуди бўйича бирлашиши натижасида шаклланадиган ижтимоий тузилиш элементлари.

Умумий давлат соғлиқни сақлаш тизимида ва ҳоказоларда, шунингдек, кўп тармоқли корхоналарда, мактабларда, ижтимоий гуруҳлар институтлари гуруҳининг ривожланиш динамикасини белгилайди, шунингдек, минтақавий ва маҳаллий норасмий гуруҳларда). ёввойи миқёси, режалаштириш учун асос яратади – бинолар ва мажмуалар иншоотларида эҳтиёжлар ҳажмини фазовий номлаш параметрлари, маълум турдаги ҳаракатларнинг кўпайиши ёки атроф -муҳитга ташрифларни ажратиш – созламалар, шаҳарлар ва зоналар, ташқи алоқаларни ташкил этиш.

Тоғлар, аҳоли пунктлари, шунингдек ўз даврларида – фазовий муҳитни ташкил қилиш, нафақат технология билан белгиланади «Биргаликдаги фаолият – бошқа давом этаётган жараёнлар (улар ҳақида ижтимоий жараённи ташкил этиш масаласи бундан кейин муҳокама қилинади), балки табиати билан ҳам белгиланади.

Психологик ижтимоий сиёсат. Умумий, ижтимоий-маданий фаолият билан боғлиқ бўлган гуруҳларнинг тузилиши сифат, таълим ва ҳоказоларга фаол таъсир қилади. Юқорида айтиб ўтилганидек, фазовий муҳитнинг шаклланиши, бундай гуруҳлар ўзига хос меъморий объектлардан олинади:

ижтимоий институтнинг тузилиши.

Тегишли муассасалар тармоғининг биргаликдаги саёҳати, унинг ўзига хослиги, фаолиятига қараб, хизмат кўрсатишдан бош тортиш, шунингдек тузилиш бўйича, дўконларидаги Пател талабалар гуруҳлари иштирокчиларининг алоқалари, шаҳарда оломон

– кўчаларда биргаликдаги фаолият жараёни. Умумийлик йўқлигига қарамай, манфаатлар умумийлиги шаклланади – ички алоқалар ва уюшмалар, бойқушлар ва хулқ -атвор, хусусиятлар шаклланади, бундай гуруҳлар ҳам бир қатор

«Коллектив мавзу» – атроф -муҳитга бўлган фаол талаблар, алоқалар, атроф -муҳитга маълум функционал талабларни қўяди.

Бу эҳтиёжларнинг таҳлили, ижтимоий тузилишнинг психологик ҳолати, эмоционал, баъзи ҳолларда – фазовий алоқаларни кескинликка эмоционал асослашга имкон беради. Aрхитектура нуқтаи назаридан, бинолар ва мураккаб дизайндан фарқли ўлароқ, улар юра оладилар, ҳисоб -китоб қилишнинг хайрия тизимлари.

Тан, ҳақиқий жамоаларни ифодалайди «Ўзгарувчи мулкдор» дан «ишлаб чиқариш» ижтимоий институти, унинг тармоқ тузилиши ва жамоатчилик назорати билан алоқаси, ҳарбий ташкилотнинг тегишли майдонида ва унинг ҳудудида амалга ошириладиган космик ролга қўйиладиган талабларни белгилайди. Жойлаштиришнинг ҳудудий схемалари ишлаб чиқарувчи кучлар тузилмаларини тавсифлашнинг махсус жиҳатлари.

Жамият сайёҳлик институтлари – бу соғлиқни сақлашни тавсифлаш, унинг фазовий тузилишини – нақд пул ва маиший хизматларни, уларнинг мақсадли дастурлари ҳудудларини маълум жамоаларда ташкил этиш воқьеликларини ўрганиш, фазовий тузилмалар бу хизмат кўрсатиш муассасалари тармоқларини кўриб чиқиш ва режалаштириш, жамиятлар тузилмаси ва аҳоли пунктлараро хизмат кўрсатиш тизимини ташкил қилишнинг социализацияси билан бевосита боғлиқ.

Aрхитектура томонидан тўғридан -тўғри ташкил этилган шаҳарсозлик ва гуруҳларнинг ўрта ва кичик ижтимоий манфаатлари. Ҳудудий жамоалар – биргаликдаги фаолият учун (Қишлоқ аҳолисининг жамоалари аҳоли пунктлари, турар -жой майдонларининг қўшни жамоалари одамлардан яшаш ва иш жойи асосида бирлашади.

Умумий жой, ҳаёт муҳити бундай жамоаларни бирлаштирадиган қўшимча фазилатларни шакллантиради, одамлар жамоасининг ҳақиқатини уларнинг жой (туман, шаҳар, вилоят) га тегишли эканлиги ва шу жой билан идентификациясига кўра белгилайди. Ўзига хос экологик тузилма шаклланмоқда

«Мавзу – атроф -муҳит», бу ерда мавзу ижтимоий жамоаларнинг кўлами ва табиати, атроф -муҳит сифати бўйича – шаҳар ва минтақавий фазовий тузилмаларнинг турли даражалари билан фарқ қилади.

Бошқа турдаги ижтимоий тузилмалардан фарқли ўлароқ, бу ҳолда, уларнинг энг муҳим хусусияти – бу «субъект – атроф -муҳит» акс -садо муносабатларидир, улар жамоавий субъект манфаатлари тизимида ва атроф -муҳит имкониятларида намоён бўлади.

Жамиятнинг ҳудудий ташкилотини таҳлил қилиш – ижтимоий экология социологиясининг алоҳида бўлими. Жойлар жамияти одамларнинг фазовий хулқ -атворидаги ўзаро таъсирини аниқлайди, ижтимоий алоқаларнинг ўзига хос хусусиятларини шакллантиради ва жараёнлар.

Бундай ҳолда (юқорида тавсифланганлардан фарқли ўлароқ), фазонинг «хўжайини» нинг фазилатларининг бутун мажмуаси шаклланади, бу функционал хусусиятни белгилайди, уни ташкил этишнинг аспектлари, унда доимий гуруҳ назоратини олиб бориш, фазовий семантикада ижтимоий -маданий меъёрлар ва хатти -ҳаракатларнинг стереотипларини акс эттириш.

Шаҳар социологиясида ҳудудий жамоаларни ўрганиш энг кенг тарқалган бўлиб, биринчи навбатда, урбанизацияни таҳлил қилиш, шаҳар жамоасининг ўзига хос хусусиятларини ривожлантириш билан боғлиқ. Ҳар хил турдаги аҳоли пунктларининг ижтимоий жамоаларини таққослаш муҳим муаммо ҳисобланади.

Шу жумладан шаҳар ва қишлоқлар минтақавий миқёсда ижтимоий жамоаларнинг шаклланиши тўғрисида. Шу билан бирга, фарқлар турмуш тарзи, ижтимоий меъёрлар анъаналари (шу жумладан, атроф -муҳитнинг ўзи шаклланишининг стереотиплари), шунингдек, шу миқёсдаги ҳудудларда амалга ошириладиган ижтимоий назорат шакллари билан боғлиқ.

Ҳудудий жамоаларни ўрганиш, жамият ҳаётининг табиатига фаол таъсир этувчи омил сифатида, жой, муҳит ва руда, минтақа, минтақанинг ўзига хос шароитларини таҳлил қилиш билан бевосита боғлиқдир. Aммо шунинг учун, бундай тадқиқотларда, худди архитектура ва шаҳарсозликнинг ижтимоий тузилмалар билан алоқаси амалга оширилгандек.

Инсон томонидан яратилган муҳит нафақат муайян функцияларни амалга ошириш учун, балки унинг умумий ҳаётийлиги нуқтаи назаридан функционал ва маънавий жиҳатлари бўйича. Aгар бошқа ижтимоий тузилмаларни ўрганиш меъморий ва шаҳарсозлик қарорларини қабул қилиш учун асос бўлиб хизмат қилса, у ҳолда ҳудудий жамоалар асосида танқидий муҳитда ҳаётнинг «оқибатлари» ни, атроф -муҳитнинг ижтимоий фаолиятига таъсирини аниқлаш учун материал беради. – ва атроф -муҳит билан инсоният жамоаларини аниқлаш бўйича ривожланиш.

Шу билан бирга, аниқ ҳудудий тизимлар (шаҳар, шаҳарча, турар -жой майдони) бўйича таҳлилда, жойнинг (муҳитнинг) шароитлари ижтимоий жараёнларга салбий таъсир кўрсатганда, салбий тескари алоқа ҳам аниқланиши мумкин. Ва шунга кўра, улар аниқланади атроф -муҳитнинг меъморий ва шаҳарсозлик ўзгаришини талаб қиладиган «муаммоли жойлар».

Ҳудудий жамоалар ҳаёт жойи (муҳити) билан бирлашган ижтимоий гуруҳлар ҳақида гапирганда, биз, биринчи навбатда, шаҳарсозлик тизимларини назарда тутамиз. «Фақат шаҳарсозлик даражасида бундай» тегишли ҳудудий гуруҳлар пайдо бўлади. Шу билан бирга, «мавзу – атроф -муҳит» муаммоси бино ва иншоотларни лойиҳалашда ҳам қўлланилади.

Ижтимоий жараёнлар – бу ижтимоий ҳодисаларни тасвирлашнинг иккинчи томони. Баъзида: ижтимоий жараёнларнинг иккита асосий тури мавжуд: ижтимоий тизимларнинг ишлаши ва уларнинг ривожланиши.

Ижтимоий фаолият – ижтимоий ҳаёт, ҳаёт – бу шахслар, ижтимоий гуруҳлар, умумий томонидан амалга ошириладиган турли хил ижтимоий ҳаракатлар (ижтимоий аҳамиятга эга бўлган ҳаракатлар) тўплами.

Аравачанинг танаси. Ижтимоий ҳаракат субъектига (шахс, гурух мавзу мақсад, тайёр, қиймат) нисбатан кўриб чиқилади.

Aтрофдаги дунёни ёки одамнинг мақсадга мувофиқ ўзгариши ва ўзгаришига қаратилган ижтимоий ҳаракатлар фаолият атамаси билан белгиланади.

Фаолият – бу маълум бўлган ҳаракатлар, шу жумладан мақсад, восита, жараён ва натижа. Фаолият характерининг мақсади асосланади, уни ишлаб чиқаришга бўлинишини чақиринг ҳарбий ва ишлаб чиқариш бўлмаган, моддий фаолият тури атроф -муҳитнинг сифати ва параметрларини, унинг имкониятлари (ресурслари) комплексини ўз ичига оладиган зарур шарт -шароитлар ва воситаларни белгилайди.

Телевизион конструкторлик фазовий ва ҳудудий ташкил этиш хусусиятини ўрганиш билан бевосита боғлиқ, тадбирлар, унинг жиҳозланишига қўйиладиган талаблар ва аҳоли пункти ҳудудини ресурслар билан таъминлаш.

Синф, ижтимоий ва профессионал

Жамиятнинг институционал тузилмалари, асосан, аҳоли, ишлаб чиқариш ва истеъмол жараёнида реал фазовий алоқалар орқали, минтақадаги у ёки бу фаолиятни баҳолаш орқали турар -жой шаҳарлари ва ҳудудларининг фазовий тузилмаларида намоён бўлади. Фаолиятнинг концентрацияси ёки тарқалишига қадар, фаолиятнинг бошқа турлари билан ҳудудий ҳамкорлик ёки аксинча, ихтисослашув ва изоляция. Шундай қилиб, оиланинг, кичик ижтимоий гуруҳнинг, жамоанинг тузилиши уй-жой ва ишлаб чиқариш ва жамоат биносини режалаштиришда, уй хўжалиги ва меҳнат жараёнларини ташкил этиш, зарур мулкий мулкка бўлган талаблар орқали акс этади, технологга ва кимга ишлаб чиқариш заводи учун ускуналар кўп жиҳатдан, фаолият орқали субъектнинг хусусиятлари ҳаракатда, яхшиликда намоён бўлади: унинг эҳтиёжлари, қадриятлари, манфаатлари.

Шундай қилиб, кундалик меҳнат жараёнлари фазовий параметрларни белгилайдиган маълум бир биология билан эмас, балки муайян жараёнларнинг ижтимоий аҳамиятига кўра турли гуруҳларнинг ва ижтимоий намойишлари билан тавсифланади.

Фазода амалга ошириладиган ижтимоий назоратнинг табиати тўғрисида (тўлиқ эркинликдан хулқ -атворни қатъий тартибга солиш бор) ва ҳоказо.

Атроф -муҳит, имкониятларни танлаш имкониятини ишга солинг, уларни қайта бажаришни таъминланг, шунингдек фаолият орқали.

Шундай қилиб, шаҳарликлар ҳайвонот боғлари ва шаҳар марказлари ҳақидаги билимларга ўз баҳоларини қабул қилиш частотасида, ёки геллар гуа жойини танлаш мактубида билдирмайдилар. Ижтимоий институтлар (масалан, хизмат кўрсатиш сектори) майдонидан фойдаланишни ташкил қилади.

Ахборат категориялари фаолиятини ташкил этиш жараёнида

Оммавий рейтинг ва индивидуал, объектнинг ўзи ва фаолият воситасининг моддий муҳитини шакллантириш сифатида. Бундай эҳтиёжлар нафақат утилитар параметрлар, балки маънавий оламнинг ифодаланишида, турмуш тарзининг шаклланишида ва хусусиятларга, семантикага ва муҳитга нисбатан ифодаланади.

Юқорида айтиб ўтилган чегаралар тадқиқот фаолиятининг вазифаларини белгилайди, худди учинчи ижтимоий тоифалар эмас ва архитектура шаҳарсозлик билан боғлиқ. Улар қуйидаги бўлимни ўз ичига олади: ишлаб чиқариш ва истеъмол соҳасидаги реал қалъанинг фаолиятини таҳлил қилиш ва уларни фазовий ташкил этиш талаби; коммуникатив фаолиятни таҳлил қилиш.

Бу ишлаб чиқаришнинг кучли жамиятида асосий ҳаракатлар менинг эҳтиёжларим ва мотивларим ижтимоий шартли изчил қадриятлар ва меъёрлар билан белгиланади.

Aрхитектура социологияси учун шахслар ва гуруҳларнинг қадрият йўналишини ўрганишнинг икки жиҳати муҳим аҳамиятга эга. биринчиси – космосда ҳақиқий хулқ -атвор асоси сифатида, иккинчиси – ижтимоий асос сифатида атрофни баҳолаш.

Ижтимоий назоратнинг зарур шартлари билан аниқланган (кўрсатилган шартларга қўшимча равишда) зоналар ва ҳудудларни назорат қилиш;

атроф-муҳитни баҳолашнинг муайян ахлоқий жиҳатлари, ҳаёт сифати ва даражаси, жойнинг обрўси, унинг тарихчиси, маданий ёки сиёсий аҳамияти, марказийлиги каби тоифаларда ифодаланган жамоат лойиҳаларини ҳудудий-фазовий ташкил этишнинг адолатлилигини баҳолаш;

эстетик фазилатлар атроф -муҳит сифатига таъсир қилади, ўз-ўзини тасдиқлаш атроф-муҳит билан шахсни аниқлаш.

Эҳтиёжлар рўйхатида турли даражаларни кўришингиз мумкин: ҳаётий эҳтиёжларнинг пастлиги; юқори – ижтимоий ва амалий, одамни ижтимоий жараёнлар ва тузилмаларга қўшилиши билан боғлиқ; энг юқори – бу шахсни жамият билан, унинг ўзига хослиги билан боғлиқ, амалга ошириш, ўзини тасдиқлаш.

Ўтмишнинг архитектураси катта мижоз томонидан кўрсатилган барча кўрсаткичларнинг интуитив комплекс баҳосига асосланган бўлиб, у бир вақтнинг ўзида меъмор томонидан қалбакилаштирилган оммавий ахборот воситаларининг «истеъмолчиси» бўлган.

Бинолар ва турар жойларнинг барқарор стереотиплари ижтимоий гуруҳларни баҳолаш тизимлари, шахсни турар -жой биноларида, ҳаёт жараёнларини фазовий ташкил этишнинг қабул қилинган тизими билан идентификациялашни назарда тутаман.

«Оммавий» архитектурага ўтиш, қабул қилинган қарорларни асослаш ва баҳолаш доирасини муқаррар равишда торайтириб юборди. «Уй – турар -жой учун машина» ибораси функционализм мафкурасини аниқ акс эттиради. Дизайн фазовий хатти -ҳаракатларнинг технологик схемасини эслатувчи функционал дастурга асосланган.

Бу ишлаб чиқариш биноларида ишлаш ва уй жараёнлари ва мактаб ўқувчиларининг мактаб биносидаги хатти -ҳаракатларига ҳам тегишли. Aтроф -муҳит физикасига қўйиладиган талаблар – ёруғлик, ҳарорат ва намлик шароитлари, атроф -муҳит ифлосланишининг рухсат этилган максимал кўрсаткичлари ўрганилиб, хулқ -атвор параметрланади.

Ранин дизайнидаги бу функционал ва технологик ёндашув бизнинг асрнинг ўрталарига қадар ҳукмронлик қилади. Шу билан бирга, амалда чексиз имкониятлар иллюзияси мавжуд. Aтроф -муҳит элементларининг функционал, технологик ва физик ечим усулларини такомиллаштириш орқали инсон ҳатти -ҳаракатларининг «манипуляцияси». Шаҳарсозлик ёндашуви шунга ўхшаш, унинг асосий мазмуни ҳудудни функционал тақсимлаш, биноларни жойлаштириш ва коммуникацияларни йўналтиришдир.

Ҳозирги вақтда дизайннинг эстетик ва композицион жиҳатларига унчалик эътибор берилмайдиган, тор функционал ёндашувнинг йўқлиги аниқ кўрсатиб ўтилган. Бу кўп жиҳатдан саноат уй -жой қурилишининг композицион имкониятларининг чекланганлиги билан боғлиқ. Aтроф -муҳитнинг монотонлиги, эстетик тўлиқсизлигини бартараф этишга уринишлар шаҳарсозликнинг ривожланиши ва мураккаблашиши билан боғлиқ.

Мослашувчанлик, фазовий ечимларнинг ўзгарувчанлиги изланган композициялар ҳозирги вақтда атроф -муҳит сифатларини баҳолаш ва уни мақсадли шакллантириш вазифаси мураккаблашмоқда. Aтроф -муҳитнинг ривожланишида, аҳолининг фазовий ҳатти -ҳаракатларида психологик қулайлик, йўналиш шароитлари, атроф -муҳитнинг ижтимоий хилма -хиллиги каби омиллар фаол рол ўйнайди.

Бу омиллар шаҳар муҳитини шакллантиришда айниқса муҳимдир. Ижтимоий тадқиқотларнинг янги йўналишларини ишлаб чиқишни ва шаҳар маконини, бинолар ва мажмуаларни лойиҳалаш асосини аниқлайди. Ушбу тадқиқотларнинг асосий йўналиши хатти -ҳаракатларнинг мотивациясидир. Мотивлар – бу ҳаракатга, қўзғалишга (ёки ундан бош тортишга) сабаб бўладиган ҳодисалар ва ҳолатлар. Мотивлар эҳтиёжлар (онгли ва онгсиз), муносабат ва идеаллар, ҳис -туйғулар ва ирода бўлиши мумкин.

Мотивация марказида қадриятлар скелети ётади, уларни таққослаш ҳам тўғридан -тўғри ҳаракатларга, ҳам атроф -муҳитни умумий баҳолашга олиб келади. Сиз тегишли социологик тадқиқотлар ва асосланиш йўналишини белгилайдиган бундай баҳоларнинг бир қанча нисбатларини номлашингиз мумкин. Биз бу ерда қабул қилинган қарорга «тескари алоқа» сифатида тақдим этилиши мумкин бўлган функционал қулайлик ва жисмоний қулайликни баҳолай олмаймиз. Бироқ, унинг бу жиҳатлари атроф-муҳитни комплекс баҳолашга бевосита таъсир қилади. Ижтимоий -психологик компрессия ифодаланади дам олиш, ишонч, одамнинг психологик ҳолатининг барқарорлиги кўрсаткичлари. Aтроф муҳитнинг хусусиятлари бу кўрсаткичларга таъсир қилади. Маконнинг катталиги ва шакли, унинг изоляция даражаси (очиқлиги), космосдаги турли функционал бўшлиқларнинг комбинацияси «ижтимоий назоратга эга бўлиш». Космик параметрларнинг асосланиши фаолият жараёнида ҳар хил алоқа шаклларини ўрганиш билан боғлиқ (функционал ва технологик асослашдан ташқари). Космосни ташкил этишга қўйиладиган талаблар иштирокчилар сонига, мулоқотнинг табиатига, алоқалар олиб бориладиган фаолият турига (иш, дам олиш, ўйин ва ҳ.к.) боғлиқ.

Шу билан бирга, алоқа маконни ташкил қилишнинг асосий омили бўлиши мумкин (масалан, қўшни мулоқотнинг турли шакллари билан боғлиқ бўлган ташқи яшаш жойлари, клуб хоналари, ажойиб биноларнинг фойелари) ёки уларнинг талабларини тўлдирувчи ҳамроҳ. – фаолият мантиқлари (ишлаб чиқариш бинолари, спорт майдончалари ва бошқалар). Aлоқа шартлари маконни жиҳозлашга қўйиладиган талабларни, «ташқи» зоналарни такомиллаштиришнинг маълум даражаси ва характерини, шунингдек, маконнинг даражаси ва изоляциясини (очиқлигини) белгилайди. Шунингдек, «психологик», шу жумладан, функционал жараёнларнинг мувофиқлик даражаси билан белгиланади.

Шундай қилиб, квартирада бор шовқинли ва ўқиш зоналари мавжуд, турар -жой майдонида – спорт майдончалари ва дам олиш жойлари, шаҳар марказларида – «транзит» пиёдалар ҳаракати ва дам олиш жойлари изоляция даражаси ҳам даражага қараб белгиланади. «Мос келмаслик», тўсиқларни ажратиш, ободонлаштириш овозлари ва бошқалар – чегараларни анъанавий белгилашгача. Бир хил функцияларни бир жойда бирлаштиришнинг мумкин бўлган вариантларини аниқлаш муҳим худди шу нарса одамнинг психологик мослашуви билан чегараланади.

Мулоқот шартлари билан бир қаторда, психологик қулайлик бизни таъминлаш билан боғлиқ. Иш, кундалик ҳаёт, ўқиш соҳасидаги «мақсадли» фаолият. Бундай ҳолда, баҳолаш мезонлари ишлаш кўрсаткичлари бўлиши мумкин, диққат, меҳнат унумдорлиги, етуклик ва бошқалар. Психологик қулайликка бу ҳолда макон параметрлари, унда содир бўлаётган жараёнларнинг изоляция даражаси ва шунга ўхшаш – интеръернинг ранг -баранг ечими, дизайн ускуналари ва бошқалар. Турли ёш гуруҳларининг ҳатти -ҳаракатлари ижтимоий хусусиятларнинг ўрни – таълим, даромад, иш табиати. Ташқи яшаш муҳитини лойиҳалашда билим талаб қилинади, турли хил алоқа шакллари, мос; фазодаги бир хил бўлмаган функциялар кўприги (масалан, дам олиш – тразит-пиёдаларнинг янги ҳаракати – Aетей ўйини). Бунда ижтимоий-психологик таҳлил билан тўлдирилади орқага режалаштирилган ва ҳақиқий жараёнлар ўртасидаги тафовутни аниқлаш мақсадида мавжуд турар-жой бинолари ва квартираларни жойида ўрганиш ҳатти -ҳаракатлар ва уларни ўзгартириш мотивацияси.

Шаҳарни лойиҳалашда хизмат кўрсатувчи муассаса биносида аҳолининг ўзини тутиш сабабларини аниқлаш, иш, турар жой, дам олиш жойларини танлаш ва умуман шаҳар майдонларини баҳолаш катта аҳамиятга эга. Уларнинг ижтимоий аҳамиятига эга бўлган жинсий кўрсаткичларнинг бутун мажмуаси. Бу ерда бундай омиллар амалий қулайликлар (кўп жиҳатдан аҳолининг фазовий хулқ -атворини белгилайди), шаҳар элементларининг тарихий, маданий, мафкуравий, эстетик аҳамиятини баҳолаш, уларнинг фуқаронинг йўналишидаги ўрни, билан боғлиқ субъектив баҳо. Баҳолашнинг бутун мажмуаси одамнинг шаҳарга умумий муносабатини, уни яшаш жойини аниқлашини белгилайди.

Ўзаро муносабатлар бўйича тадқиқотлар атроф-муҳит хавфи ва одамнинг йўналиши шаҳар, унинг цензуралари, асосий йўллари, чегаралари, диққатга сазовор жойлари ҳақидаги тасаввурларини тавсифловчи хариталарни тузиш орқали амалга оширилади.

Aрхитектура ва режалаштириш дизайнида вазифа бор, яъни мақсад – бу одамнинг эҳтиёжларини амалда ҳисобга олиш. Атроф-муҳит элементларининг синтезини ҳал қилиш имкониятини таъминлайдиган субъект-фазовий муҳитнинг оқилона мураккаблик даражасига эришиш. Бу ёндашувларнинг барчаси шаҳарсозлик композицияси ғоясини кенгайтиради, чунки у эстетик жиҳатдан муҳим фазовий тузилмаларни қидиради, бошқа қийматли ғояларни ўз ичига олади. Ривожланишга фақат композицион ёндашув атроф -муҳит учун керакли йўналиш сифатларини таъминламайди. У бошқа қонунларга мувофиқ билан жойлашади янги нишонларнинг шаклланиши, шунинг учун, ўзига хос, «таниб оладиган», аниқланадиган муҳитни яратиш вазифалари нафақат пластика, қаватларнинг сони ёки биноларнинг рангларини кенгайтириш билан чегараланиб қолмайди.

Биз ижтимоий натижа – йўналиш учун қулай шарт -шароитларни олиш зарурлиги ҳақида гапираяпмиз, уни фақат композицион ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган йўналишларни, шунингдек, фаол қабул қилинган элементларни тушуниш орқали олиш мумкин. Юқорида айтилганлар, меъморий ва маданий шакл, ижтимоий (дунёда ва эстетик) мазмун ва идрокнинг ўзаро боғлиқлигини ўрнатиш учун ушбу йўналишдаги ижтимоий-психологик тадқиқотларни кенгайтириш зарурлигини белгилайди.

Aхборот назарияси, ижтимоий психология, семиотика ва бошқалардан маълумотларни киритиш билан бундай тадқиқотлар эндигина бошланмоқда. Шахслар ва ижтимоий гуруҳларнинг космосдаги хулқ -атвори ижтимоий меъёрлар – умумий қабул қилинган нақшлар, қоидалар, урф -одатларга мувофиқ амалга оширилади.

Ижтимоий назорат маълум даражада шаҳарсозлик лойиҳаси томонидан таъминланган хавфсизликнинг функционал ва фазовий ташкил этилишига боғлиқ. Масалан, шаҳар марказлари зоналарида ижтимоий назоратни таъминлаш вазифаси, уларга турар-жой биноларининг маълум қисмини, аҳолини жойлаштириш мақсадга мувофиқлигини белгилайди.

Функционал районлаштириш ва турар -жой мажмуаларини режалаштириш билан уйларнинг кириш жойларини, пиёдалар йўлларини, болалар майдончаларини, жамоат транспорти тўхташ жойларини ўзаро жойлаштириш керак, шунда бутун ҳудуд ижтимоий назорат – гуруҳ ёки жамоатчилик назорати билан таъминланади.

Бундай назоратдан ташқари муҳим зоналарнинг мавжудлиги уларни функционал ишлатиш фаоллигининг пасайишига олиб келади ва асоциал ҳодисалар эҳтимолини оширади. Қарор қабул қилиш учун материал социологик сўровлар, кузатишлар билан таъминланади

Aтроф -муҳитни баҳолашнинг муҳим омили – бу ижтимоий қабул қилинган ижтимоий нормаларга риоя қилишдир, меъморчилик, бу меъёрларнинг аксини турар-жой турларининг ижтимоий-дифференциацияси, турли шаҳар жойларини қуриш ва ободонлаштириш, шаҳар ва қишлоқ меъморчилигида кўриш мумкин.

Ижтимоий меъёр-бу шаҳардаги жойнинг объект-фазовий муҳит сифатига мувофиқлиги, лойиҳалаштирилган объектнинг ижтимоий аҳамияти (сиёсий, иқтисодий, диний). Ижтимоий иерархия фазовий иерархияда акс этади.

Ижтимоий адолатнинг ҳудудий томони турар -жой шароитидаги муҳим фарқларни бартараф этиш ва турли ижтимоий гуруҳларнинг ҳаётий муҳитини шакллантиришда намоён бўлади.

Ижтимоий-гуруҳий ва минтақавий эҳтиёжларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмаган ҳолда, ҳаёт шароитларини иложи борича тезроқ мослаштиришга ижтимоий йўналтириш, бу эса нотўғри қарорларга олиб келади. Масалан, қишлоқ аҳоли пунктларида шаҳар турар жойларини қуриш.

Қишлоқда, кичик аҳоли пунктларида, мамлакат аҳоли пунктларининг периферик зоналарида турмуш даражасининг тез кўтарилиши сиёсатида ифодаланган ижтимоий нафақа тақсимотининг ҳудудий нисбатларини тенглаштиришнинг умумий вазифаси уй -жойнинг ўзига хос шаклларини топишни талаб қилади, ечимлар, хизмат кўрсатиш, такомиллаштириш. Шундай қилиб, ҳаёт сифати ва сифатини мақсадли тартибга солиш жараёнида архитектура ва шаҳарсозликнинг ўрни жуда катта. Ўз навбатида, яшаш муҳитини танлаш (яшаш жойи, вилоят, шаҳар, шаҳар), иш, ўқиш, дам олиш, аҳолининг миграциясини рағбатлантиришда атроф -муҳитни яшаш шароитлари омили сифатида баҳолаш муҳим рол ўйнайди.

Шундай қилиб, аҳоли ўз хулқ -атворида ушбу тизимларнинг қабул қилинган ижтимоий адолат меъёрларига мувофиқлиги ва мувозанатига эришиш йўлида ҳаракат қилади.

Aтроф -муҳитнинг сифатини баҳолаш чекланган аммо мен функционал ва амалий мезонларга таянаман. Маънавий, ижтимоий-маданий тартибни 3 та баҳолаш муҳим рол ўйнайди: бу жойнинг тарихий ва маданий аҳамияти, шаҳар манзараси ва биноларининг эстетик фазилатлари, бу жойнинг ижтимоий аҳамияти (сиёсий, мафкуравий) ҳақидаги тушунча. «Обрў -эътибор» ва бошқалар.

Aтроф -муҳитнинг барча бу фазилатлари одамнинг ўзини ўзи тасдиқлаш позицияларининг ўзаро боғлиқ позицияларига ва бу жойни юқори баҳолаш, одамни ўз шаҳри, туманлари, иш жойи билан таништириш ҳақидаги

тасаввурларига бевосита таъсир қилади.

Маданиятни инсонпарварлаштириш, маънавий истеъмол омилларининг ижтимоий аҳамиятининг ошиши меъморий ва шаҳарсозлик дизайни учун ижтимоий асосларнинг кенгайишини белгилайди; бу, хусусан, шаҳарларнинг тарихий, маданий ва меъморий меросининг юқори қиймати, уларни ҳимоя қилиш ва барқарор ривожлантириш зарурлиги ҳақидаги ғояларни тасдиқлашда акс этади.

Шаҳарсозлик меросидан фойдаланишга илмий асосланган ёндашув, ҳимояланган тарихий муҳитнинг ижтимоий қийматининг ривожланишининг ҳар бир босқичида тегишли бўлган ҳодисани аниқлаб, ижтимоий асослашни талаб қилади.

Бу соҳадаги ихтиёрийлик, ёдгорликлар ва тарихий иншоотлар асоссиз равишда вайрон қилинган тақдирда ҳам, замонавий шаҳар эҳтиёжларига қарамай, уларни сақлаш ёки тиклашда ҳам ноқонуний ҳисобланади.

Шу муносабат билан, турли даврлар ва усталар меросини баҳолашда ижтимоий имтиёзлар эволюциясини очиб беришга, маданий ва эстетик меъёрларни янада умумий ижтимоий баҳолар билан боғлашга имкон берадиган кенг кўламли ижтимоий-маданий тадқиқотлар ўтказиш зарур. Шунингдек, атроф -муҳитнинг маънавий аҳамияти, бундай баҳолашни шакллантирувчи омиллар ҳақида замонавий ғояларни тадқиқ қилиш зарур.

Бу соҳадаги тадқиқотлар ҳажми ва аҳамияти ортиб бораётган шаҳар қурилишини реконструкция қилиш тўғрисида хабардор қарорлар қабул қилиш учун зарурдир. Шу муносабат билан, меъморий ва шаҳарсозлик билан боғлиқ ҳолда, назария назариясига умумий эътиборнинг ортиши ҳақида гапириш керак.

Бу архитектура ва шаҳарсозликда сақланиб қолган турли ижтимоий қадриятлар, ахлоқий, эстетик, сиёсий ва ҳаётий аҳамиятга эга бўлган синкретик, ажралмас ўзаро боғлиқлик. Уларнинг муносабатлари ва муносабатларнинг табиати атроф -муҳитни идрок этиш ва дизайнига таъсир этувчи муҳим омил ҳисобланади.

Муайян объектларга нисбатан, биз бўшлиқлар ва тузилмаларни табиат ва ижтимоий қадриятлар тизимидаги аҳамияти бўйича мақсадли фарқлаш ҳақида гапирамиз. Aлоҳида тузилмалар ва комплекслар учун бу бўшлиқларни роли ва маданий аҳамиятига кўра ажратиш ҳақида.

Бундай фарқлар, айниқса, ёдгорлик, маросим табиатининг тоопида яққол намоён бўлади. Бироқ, турар -жой биноларида ҳам, маданий -маърифий муассасаларда ҳам зоналарга ва биноларга қараб аниқ ажратилади.

Чегаралар ва архитектурани режалаштиришда акс эттиришни талаб қиладиган «руҳий салоҳият». Шаҳарда бундай фарқлар ижтимоий мос ёзувлар пунктлари ролини эгаллайдиган майдонлар, кўчалар, индивидуал қуролларни ажратишда аниқ кўрсатилган.

Уларнинг идрокида турли хил қадриятлар турли йўллар билан бирлаштирилиб, субъектив баҳолар билан бир қаторда, шаҳар муҳитининг қадриятлар иерархияси ҳақидаги умумий ижтимоий ғояларни шакллантиради. Ижтимоий тадқиқотларнинг алоҳида йўналиши-шаҳар меъморчилигининг эстетик меъморчилиги. Бу соҳанинг ўзига хослиги агрессив тарзда кўриб чиқишни талаб қилади.

Бу ерда шуни таъкидлаш керакки, қийматлар тизимида Р нинг эстетик компоненти катта аҳамиятга эга. Ва бу шаҳар муҳитининг эстетик идрокига

қарамай, бу шаҳар (туман, туман) ҳақида умумий тасаввурнинг шаклланишига таъсир қилади.

Ижтимоий тизимда бўлгани каби қадриятлар ва ўзига хос тасвирни шакллантиришда. Ижтимоий жараёнларни кўриб чиқишнинг яна бир жиҳати – бу ижтимоий ривожланишни тавсифловчи таҳлилидир ижтимоий тузилмалардаги ўзгаришлар, ижтимоий гуруҳлар динамикаси ва уларнинг муносабатлари, ижтимоий ҳаёт турлари.

Ижтимоий ривожланиш меъморий ва шаҳарсозлик масалалари мазмунида икки жиҳатдан намоён бўлади. Ижтимоий тузилмаларнинг тарихий тараққиёти, ҳаёт табиатининг ўзгариши, ижтимоий-техник тараққиёт электрон қуролларнинг меъморий стереотипларини ишлаб чиқишда, турар-жой турларини ва турар-жой турларини ривожлантиришда намоён бўлади.

Нисбатан қисқа вақт ичида ижтимоий ривожланиш аниқ аҳоли пунктлари ва турар -жой майдонларининг шаклланиши билан боғлиқ. Бундай ҳолда, биз маълум ҳудудий жамоаларнинг ривожланиши ҳақида гапираяпмиз: аҳолининг ўсиши, иқтисодий функцияларининг ўзгариши, турмуш даражаси ва бошқалар.

Индивидуал аҳоли пунктлари кўплаб тарихий шаклланишларда ўзгаришларни бошдан кечирмоқда, улар ижтимоий тараққиётнинг биринчи ва иккинчи жиҳатларини акс эттиради.

Юқорида айтилганлар архитектура ва шаҳарсозлик ривожланишининг умумий концепциялари, шунингдек, аниқ аҳоли пунктлари ва ҳудудий тизимларни ривожлантириш лойиҳалари билан боғлиқ гипотезаларни тегишли ретроспектив тадқиқ қилиш ва ишлаб чиқиш зарурлигини аниқлайди. Бундай тадқиқотларнинг йўналиши кейинги бобда ижтимоий ҳаёт динамикасини ҳисобга олиш билан боғлиқ ҳолда кўрсатилади.

Aрхитектура ва шаҳарсозлик ечимларининг асоси сифатида ижтимоий ва ҳаётий фаолиятнинг хусусиятлари

Бино, меъморий ва фазовий муҳит компонентларининг бутун миқдори.

Жамиятни фазовий ташкил этишда ҳал қилувчи момент ишлаб чиқариш соҳасидаги фаолият ва умуман меҳнат фаолияти ҳисобланади.

«Кахим одамлари ўзлари учун зарур бўлган ҳаётий воситаларни ишлаб чиқариш

усулини нафақат одамларнинг жисмоний мавжудлигини такрорлаши нуқтаи

назаридан кўриб чиқиш керак. Бундан ҳам каттароқ даражада, бу шахсларнинг маълум бир фаолият услуби, уларнинг ҳаётий фаолиятининг маълум бир тури, аниқ турмуш тарзи». Тарихий турдаги бино ва иншоотлар, турар -жой ва турар -жой шакллари ижтимоий такрор ишлаб чиқариш усулларининг ривожланишини, меҳнатнинг ҳақиқий шаклларини ва унинг фазовий ташкил этилишини изчил акс эттиради.

Ўрта асрларнинг кенг аграр зоналари билан; саноатлаштириш ва саноат ишлаб чиқаришининг концентрацияси билан боғлиқ бўлган йирик ва заиф шаҳарларда аҳолининг концентрацияси – агломерациялар ва улкан урбанизациялашган ҳудудларнинг шаклланишининг замонавий тенденциялари – ҳудудий ишлаб чиқариш алоқаларини фаоллаштириш ва ўзаро ишлаб чиқариш ғояларини амалга ошириш тенденцияларининг акси сифатида. табиий муҳит…

Юқорида айтилганлар ишлаб чиқариш жараёнларининг ривожланиш истиқболларини ва ўзаро боғлиқликни, аслида ишлаб чиқариш технологияларини бутун яшаш муҳитининг фазовий ташкил этилишига фаол таъсир этувчи омиллар сифатида ўрганишнинг муҳимлигини белгилайди. Ишлаб чиқаришдаги ўзгаришлар ҳам таъсир қилади. одамни ишлаб чиқариш субъекти сифатида баҳолаш, унинг малакасига, умумий маданиятига, ижтимоий муносабатларга қўйиладиган талабларни аниқлаш, бу ўз навбатида бутун истеъмол соҳасининг фазовий ташкил этилишига таъсир қилади.

Илмий -техник тараққиёт кенг кўламли ўзгаришларни таъминлайди

ишлаб чиқариш жараёнида инсон ва табиат ўртасидаги муносабатлар сифатида меҳнат объектлари воситаларига таъсири, мавжуд ўзгаришларнинг ўзгаришини ва янги ишлаб чиқариш жараёнларининг шаклланишини белгилайдиган энг муҳим силжишлар:

янги материаллардан фойдаланиш, уларнинг анъанавий хусусиятларининг ўзгариши; ишлаб чиқаришнинг энергия базасини ўзгартириш; замонавий технологияларга кимёвий ва биологик жараёнларни киритиш; техник тизимларнинг ишлаш параметрларини (қувват, тезлик, босим, ҳарорат ва бошқалар) ошириш; ишлаб чиқариш тизимларининг мураккаблиги ва кўламининг сифат ўзгариши. Техник тараққиёт табиий ресурсларни истеъмол қилишнинг тубдан янги имкониятларини беради, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш базасини кенгайтиради ва айни пайтда табиий ландшафтларга босимни оширади. Эҳтимол, айнан мана шу экологик жиҳат бизнинг давримизда инсониятнинг ишлаб чиқариш фаолияти ривожланишининг замонавий босқичининг энг муҳим характеристикаси бўлиб хизмат қилади ва башоратли тушунчаларнинг янги «ҳисобини» талаб қиладиган бурилиш нуқтасини белгилайди.

Ўтган аср технологиянинг қудрати ва шунга мос равишда инсон имкониятларининг чексизлиги белгиси остида профессионал шаҳарсозлик ғояларини шакллантирди.

Концентрацияланган ишлаб чиқариш, супер кучли энергия манбалари афзалликлари ҳақидаги ғоялар 60-йиллардаги шаҳарлар техник супер гигантлари концепциясини вужудга келтирди. Ва бугун, 20 ёшда янги мафкура, биз замонавий муаммоларни янгича тушуниш билан туғилганмиз. У табиатни ва инсонни ўзи яратган технологиялардан ҳимоя қилиш мафкураси сифатида шаклланган. Саноатлаштириш ва техник устуворликлар даври инсон тафаккурини кўкаламзорлаштириш даври билан алмаштирилмоқда. Бу ўзгариш, биринчи навбатда, ишлаб чиқариш фаолиятидаги ўзгаришларда, шундан сўнг – инсон ҳаётининг барча жабҳаларида акс этиши керак.

Aрхитектура ва санъатнинг ривожланиш йўллари қурилиш тўғридан -тўғри замонавий ишлаб чиқариш қандай ривожланишига боғлиқ, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини техниклаштириш ва кимё, кенг ҳудудларни ихтисослаштириш натижасида моно тузилиш, уларнинг элементларининг кенг кўламли таркиби, қишлоқ аҳоли пунктларининг концентрацияси билан ажралиб турадиган янги турдаги қишлоқ аҳоли пункти ва аграр ландшафт шаклланди.

Ушбу тенденцияларни акс эттирувчи профессионал позициялар… чоралар: қишлоқ аҳоли пунктларининг урбанизацияси, аҳоли пунктларининг кенгайиши, шаҳар турар жойи. Прогноз алтернативани ҳал қилишни талаб қилади: бу тенденцияларни давом эттириш ва кучайтириш. Ердан фойдаланишнинг мураккаброқ ва бўлиниб кетган тузилишига, кичик турар-жойларга, хусусан қишлоқ турар жойларига ва фаровонликка қайтиш (техник асосда). Профессионал меъморчилик ва меъмор бу соҳалардан бирини танлашни ўз ичига олмайди, гарчи тегишли билим соҳаларидаги бир қанча маълумотларга кўра, иккинчи йўл фойдасига гапириш мумкин. Бу ерда кўрсатиш керакки, ишлаб чиқаришнинг ривожланиш йўналишини танлаш турар -жой туридан турар жойни фазовий ташкил этишнинг барча жабҳаларига бевосита таъсир қилади.

Демак, ишлаб чиқариш фаолиятининг ҳақиқий шакллари турар -жой тузилишига, аҳоли пунктларининг табиатига ва биноларнинг типологиясига таъсир кўрсатувчи энг муҳим омил ҳисобланади. Шаҳарсозлик ривожланишининг даражаси, мамлакатнинг турли минтақалари аҳолисининг интенсивлиги, ҳудуднинг ривожланиш хусусиятининг ўзгариши табиатнинг ўзгаришига қараб ўзгарадиган ҳудудий ишлаб чиқариш ресурсларини баҳолаш билан бевосита боғлиқ жамият ҳаётидан алоҳида аҳоли пунктларининг тузилиши, уларнинг функционал районлаштирилиши, ишлаб чиқариш бинолари ва мажмуаларининг турлари кўп жиҳатдан технология, ишлаб чиқариш соҳасидаги фаолиятнинг ҳақиқий шакллари билан белгиланади.

Умумий эътиборни аниқлаш илмий -техник тараққиёт билан боғлиқ космоснинг ривожланишидаги ўзгаришлар, қуйидаги асосий тенденцияларни номлаш мумкин:

ажралиш ва янгиларининг пайдо бўлиш тезлигининг ошиши янги меҳнат турлари, янги ишлаб чиқариш технологиялари атроф -муҳитни фазовий ташкил этиш хилма -хиллигининг ўсишини, шаҳарсозлик қарорларининг мавжуд стереотипларини доимий қайта кўриб чиқишни белгилайди;

Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Подняться наверх

Читать книгу Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 8

Биринчи бўлим1.Меъморий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари умумий тушунча1.3.Ижтимоий ва меъморий шаҳарсозлик категорияларининг ўзаро боғлиқлиги.

Биринчи бўлим
1.Меъморий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари умумий тушунча
1.3.Ижтимоий ва меъморий шаҳарсозлик категорияларининг ўзаро боғлиқлиги.