Читать книгу Satyry - Ignacy Krasicki - Страница 8

Wychodzisz na świat, Janie. Przy zaczęciu drogi

Żądasz zdania mojego i wiernej przestrogi;

Dam, na jaką się może zdobyć moja możność[191],

W krótkich ją słowach zamknę: miej, Janie ostrożność!

Wchodzisz na świat. Krok pierwszy stawić nie jest snadno[192],

Zewsząd cię zbójcy, zdrajcy, filuty opadną;

Zewsząd łowcy przebiegli, kształtną[193] biorąc postać,

Będą czuwać, jak by cię w sidła swoje dostać;

Wpadniesz, jeśli się pierwej dobrze nie uzbroisz.

Słusznie się więc twych kroków pierwiastkowych[194] boisz.

Rzadki na świat przychodzień, który by obfito

Nie zapłacił na wstępie oszukania myto[195].

Strzeż się, nie żebyś grzeszył zbytnim nieufaniem,

Roztropna jest ostrożność; Piotr szedł za jej zdaniem.

Średniej się drogi trzymał i tak kroki zmierzał,

Że ani zbytnie ufał, ani nie dowierzał;

Piotr ocalał i chociaż podejścia nie szukał,

Choć szedł drogą poczciwych, filutów oszukał.

A to jak? Tak jak ślepy; ten, gdzie się obraca,

Nim stąpi, kijem pierwej bezpieczeństwa maca.

Miej się na ostrożności, nikt cię nie oszuka.

Znajdziesz Pawła na wstępie, co przychodniów szuka;

Stary to mistrz i profes[196] w filutów zakonie,

Zna on nie tylko panów, ale psy i konie,

Układa się i łasi, powierzchownie grzeczny,

Z miny, z gestów poczciwy, uprzejmy, stateczny,

Temu rady dodaje, z tym się towarzyszy,

Tamtemu niby wierza[197], co od drugich słyszy:

Trwożny, czy kto nie patrzy, czy kto nie podsłucha,

Za wżdy ma coś w rezerwie i szepcze do ucha,

Rai, strzeże, poznaje i godzi, i rożni[198];

Przeszli przez jego ręce szlachetni, wielmożni,

Przeszli, a z tych, co zdradnie całował i ściskał,

Żadnego nie wypuścił, żeby co nie zyskał.

Znajdziesz po nim Macieja, co już resztą goni.

Przechodzi dotąd wszystkich wytwornością koni,

Ekwipaż po angielsku[199], z francuska lokaje,

A choć do dalszych zbytków sposobu nie staje,

Choć nikt borgować[200] nie chce, przykrzą się dłużnicy,

Przecież Maciej paradnie jedzie po ulicy,

Przecież laufry przed końmi, Murzyn za karetą[201].[202]

Chcesz widzieć tajemnicę przed światem ukrytą?

Nauczysz się, bylebyś tym szedł, co on torem,

Bylebyś się pożegnał z cnotą i honorem,

Bylebyś czoło stracił[203], dojdziesz przedsięwzięcia.

Zbądź się wstydu, a język trzymaj od najęcia[204],

Czołgaj się, a gdy podłość rozpostrzesz najdalej,

Dokażesz, że przed tobą będą się czołgali.

Zyskasz korzyść niecnotą; ale to zysk podły;

Nie tymi prawe szczęście obwieszcza się źrodły;

Strzeż się więc takich zdobycz[205], co czynią zelżywym.

Jesteś w wiośnie młodości, w tym wieku szczęśliwym,

Co do wszystkiego zdatny. Do użycia wzywa

Rozkosz miła z pozoru, w istocie zdradliwa;

Uwdzięcza[206] bite ślady, lecz choć mile pieści,

Kładzie żółć przy słodyczy, ciernie z kwiaty mieści[207],

Omamia nieostrożnych zdradnymi kompany.

Będziesz na pierwszym wstępie uprzejmie wezwany

Od rzeszy grzeczno–modnej, rozpustnie wytwornej.

Tam się nauczysz w szkole przebiegłej, wybornej,

Jak grzecznie rozposażyć[208] zbiory przodków skrzętne,

A ślady wspaniałości stawiając pamiętne,

Niesłychanymi zbytki i treścią rozpusty

Zawstydzać marnotrawców i dziwić oszusty.

Nauczysz się, jak prawom można się nie poddać,

Jak dostać, kiedy nie masz, dostawszy nie oddać,

Jak zwodzić zaufanych a śmiać się z zwiedzionych,

Jak w błędzie utrzymywać sztucznie[209] omamionych,

Jak się udać, gdy trzeba, za dobrych i skromnych,

Jak podchlebiać przytomnym[210], śmiać się z nieprzytomnych,

Jak cnocie, gdzie ją znajdziesz, dać zelżywą postać,

Jak deptać wszystkie względy, byle swego dostać,

Jak wziąwszy grzeczną tonu modnego postawę,

Dla żartu dowcipnego szarpać cudzą sławę,

Jak się chlubić z niecnoty, a w wyrazach sprośnych

Mieszać fałsz z zuchwałością w tryumfach miłosnych.

Taka to nasza młodzież! Po skażonej wiośnie

Jaki plon, jaki owoc w jesieni urośnie?

Rzuć okiem na Tomasza: słaby, wynędzniały,

Dwudziestoletni starzec. Poszły kapitały,

Poszły wioski, miasteczka, pałace, ogrody,

Jęczy nędzarz, a pamięć niepowrotnej szkody

Truje resztę dni smutnych, co je wlecze z pracą[211]:

Taka korzyść rozpusty, tak się zbytki płacą.

Uszedłeś marnotrawców, wpadniesz w otchłań nową.

Ci to są, co z romansów zawróconą głową,

Bohatyry miłosne, żaki teatralni[212],

Trawią wiek u nóg bogiń przy ich gotowalni.

Westchnienia ich kunsztowne do Filidów[213] modnych,

Kaloandry[214] w afektach wiernych a dowodnych

Jęczą nad srogim losem, a boginie cudne,

Raz uprzejme, drugi raz dzikie i obłudne,

Czy się zechcą nasrożyć, czy wdzięcznie uśmiechać,

Dają im tylko wolność rozpaczać i wzdychać.

Strzeż się matni zdradliwych, w które płochych mieści

Zbyt czuły na podstępy zawżdy kunszt niewieści;

Strzeż się sideł powabnych, w które młodzież wabią.

Choć sztuką zdradę skryją, pęta ujedwabią,

Przecież w nich wolność ginie, czas się drogi traci,

Zysk wdzięcznych sentymentów w cnoty nie bogaci;

A Filida[215] tymczasem, gdy ją statek[216] smuci,

Dla nowego Tyrsysa[217] dawnego porzuci.

Skacz ze skały, w miłosnych pętach niewolniku,

Albo siadłszy w zamysłach[218] przy krętym strumyku,

Gadaj z echem płaczącym na płonne nadzieje;

Twoja Filis[219] tymczasem z głupiego się śmieje.

Nie masz tego w romansach — ale jest na jawie;

Ktokolwiek się tej płochej poświęcił zabawie,

Nie inszą korzyść żądań zniewieściałych zyska;

Czyli politowania wart, czy pośmiewiska,

Niech boginie osądzą. — Ty zważ, co cię czeka.

Boginie są, mój Janie; czcij je, lecz z daleka[220].

Nie, żebyś był odludkiem. Znajdziesz nawet w mieście,

Co umysł mając męski, powaby niewieście,

Szacowne bardziej cnotą niż blaskiem urody,

Mimo zwyczaj powszechny, mimo przepis mody

Śmią pełnić obowiązki, a proste Sarmatki[221],

Są i żony poczciwe, i starowne matki;

Romans je w obowiązkach nigdy nie rozgrzesza.

Z takich gniazd, jeśli znajdziesz, szukaj towarzysza;

I znajdziesz. Niech odszczeka, co je trzy rachował[222].

Nie będę ja zbyt ostrą satyrą brakował[223].

Są, a często, choć pozór przeciwnie obwieszcza,

W uściech płochość, a cnota w sercu się umieszcza.

Wojciech — mędrzec ponury, łapie młodzież żywą,

A najeżony miną poważnie żarliwą,

Nową rzeczy postawą gdy dziwi i cieszy,

Same wyroki głosi zgromadzonej rzeszy.

Za nic dawni pisarze, stare księgi — fraszki,

Dzieła wieków to płonne u niego igraszki;

Filozof, jednym słowem, i miną, i cerą[224],

Unosi się nad podłą gminu atmosferą,

Depce miałkość[225] uprzedzeń, a dając, co nie ma,

Stwarza nowy rząd rzeczy[226] i wiary systema.

Z daleka od tej szkoły, z daleka, mój Janie!

Powabne tam jest wejście, wdzięczne przywitanie,

Ale powrót fatalny. Zły to rozum, bracie,

Co się na cnoty, wiary zasadza utracie.

Ochełznaj[227] dumne zdania pokory munsztukiem[228],

Wierz, nie szperaj, bądź raczej cnotliwym nieukiem

Niż mądrym, a bezbożnym. Tacy byli dawni,

Równie, a może więcej naukami sławni,

Przodki twoje poczciwe, co Boga się bali.

Co mogli, co powinni, oni roztrząsali,

Umieli dzielić w zdaniu, o czym sądzić można,

Od tego, w czym nauka próżna i bezbożna.

Na co rozum, dar boży, jeśli bluźni dawcę?

Mijaj, Janie, bezbożnych maksym prawodawcę,

Mijaj mądrość nieprawą. Ta niech tobą rządzi,

Co do cnoty zaprawia, w nauce nie błądzi,

Co prawe obowiązki bezwzględnie określa,

Co zna ludzką ułomność, w zdaniach nie wymyśla,

Co cię łącząc z poczciwym, staropolskim gminem,

Nie każe ci się wstydzić, żeś chrześcijaninem.