Читать книгу Beer - Szewa 1917 - Jarosław Wojtczak - Страница 5

Podczas I wojny światowej Imperium Osmańskie było sprzymierzeńcem cesarskich Niemiec i Austro-Węgier. W styczniu 1915 roku ponad 20 000 żołnierzy tureckich pod dowództwem Dżemala Paszy i niemieckiego pułkownika Friedricha Freichera Kresa von Kressensteina, potocznie zwanego Kressem, wyruszyło z pustynnego regionu Negew na południu Palestyny i przekroczyło pustynię Synaj, aby zaatakować Kanał Sueski, znajdujący się pod kontrolą Brytyjczyków. Ataki prowadzone w dniach 3 i 4 lutego zakończyły się niepowodzeniem.

Generał John Maxwell, dowódca wojsk brytyjskich w Egipcie, otrzymał wartościową lekcję. W celu obrony Kanału Sueskiego przed kolejnym atakiem w marcu 1915 roku rozmieścił swoje siły na półwyspie Synaj, po wschodniej stronie kanału. Przez kilka miesięcy na egipskim teatrze działań panował spokój. W tym czasie walki koncentrowały się na innych frontach. W grudniu 1915 roku, po nieudanej próbie wyrzucenia Turków z półwyspu Gallipoli i zdobycia Stambułu, Brytyjczycy ewakuowali swoje siły z Synaju do Egiptu. W wyniku ich porażki na Gallipoli tysiące żołnierzy tureckich zostało zwolnionych z frontu i można ich było wykorzystać do kolejnej ofensywy na Synaju.

W kwietniu 1916 roku Turcy, wspomagani przez doradców niemieckich, zorganizowali nową ofensywę w kierunku Kanału Sueskiego. W decydującej bitwie pod Romani w sierpniu 1916 roku ponieśli jednak sromotną klęskę i musieli się cofnąć. Po tym zwycięstwie dowództwo brytyjskie postanowiło przyjąć bardziej ofensywną strategię i uniemożliwić Turkom w przyszłości jakikolwiek dostęp do kanału. Misję tę powierzono specjalnej jednostce wojskowej utworzonej w grudniu 1916 roku. Nazwano ją Kolumną Pustynną. Dowódcą jednostki został generał porucznik sir Philip Chetwode. Ważną rolę w Kolumnie Pustynnej odgrywała Australijsko-Nowozelandzka Dywizja Kawalerii dowodzona przez generała porucznika sir Harry’ego Chauvela. Te konne oddziały są oficjalnie znane jako ANZAC, co jest skrótem od nazwy Australijski i Nowozelandzki Korpus Armijny (Australian and New Zealand Army Corps). W czasie ofensywy brytyjskiej w Palestynie w 1917 roku oddziały ANZAC dokonały udanego manewru flankowego w zachodniej części pustyni Negew, którego częścią była słynna szarża kawaleryjska na Beer Szewę i wydarcie miasta tureckim obrońcom.

Początki Beer Szewy sięgają zamierzchłych czasów. Pierwsi ludzie zaczęli się osiedlać na tym terenie w epoce brązu. Biblia kilkakrotnie wspomina o mieście Beer Szewa istniejącym za życia hebrajskiego patriarchy Abrahama. Według niej to właśnie tutaj około 4000 lat temu Abraham wykopał istniejącą do dzisiaj studnię, a potem zawarł przymierze z Wszechmocnym Bogiem, potwierdzone i przypieczętowane przysięgą realizacji obietnic danych wcześniej Abrahamowi w krainie Charan. Mieszkając w tym regionie, Abraham nawiązał przyjazne stosunki z lokalnymi plemionami i zawarł porozumienie z ich królem, Abimelekiem, dlatego miejsce, w którym doszło do zawarcia przymierza, nazwano Beer Szewa (hebr. Bee’er Sheva, ang. Beersheba lub Beer-Sheva), czyli „Studnią Przysięgi”. Znaczenie Beer Szewy polegało głównie na jej trwałych zasobach wodnych i bliskości ważnych szlaków handlowych, którymi transportowano niektóre towary z Bliskiego Wschodu do Europy. Sąsiadujące z nią ziemie leżały w centrum ówczesnego świata i prowadziło przez nie wiele z tych starożytnych dróg, dlatego kontrola nad nimi była przedmiotem troski każdej władzy panującej nad tym strategicznym obszarem.

Tereny dzisiejszego państwa Izrael miały także ważne znaczenie geopolityczne jako bufor oddzielający różne starożytne potęgi imperialne: Asyrię, Babilonię i Persję na północy oraz Egipt na południu. Po zakończeniu niewoli babilońskiej Żydów w VI wieku p.n.e., kiedy w wyniku podboju państwa babilońskiego władzę nad tymi terenami objęła Persja, jej władca Cyrus II Wielki pozwolił resztkom narodu żydowskiego wrócić do ojczyzny w Judei. U podstaw tej decyzji leżały zapewne motywy geopolityczne. Król perski chciał mieć w Żydach sojuszników na strategicznych ziemiach judzkich oddzielających jego imperium na północy od Egiptu. Kiedy Turcy osmańscy przejęli te tereny w 1517 roku, naród żydowski znajdował się znowu na wygnaniu i obszar dzisiejszego Izraela trafił na polityczne ubocze.

Przejęcie przez Turków kontroli nad szlakami prowadzącymi z Europy na Daleki Wschód zmusiło Europejczyków do szukania alternatywnych dróg do Indii i innych bogatych krajów azjatyckich. W poszukiwaniu nowych rynków najpierw Holendrzy, a potem Anglicy dotarli do dwóch nieznanych lądów, które, zasiedlone później przez Brytyjczyków, nazwano Australią i Nową Zelandią. Największą troską Brytyjczyków stały się jednak Indie, „Perła w Koronie brytyjskiej”, których zazdrośnie strzegli i nie dopuszczali tam swoich rywali.

W 1798 roku jednak Francuzi pod dowództwem Napoleona Bonaparte wysłali swoje wojska do Egiptu, podejmując pierwsze kroki w celu usunięcia Brytyjczyków z Indii. Brytyjczycy nie dali za wygraną i to oni wygonili Francuzów z tej części świata. Od tej chwili Wielka Brytania zaczęła doceniać geopolityczne znaczenie Egiptu i ziem dzisiejszego Izraela. Brytyjskim interesom w Egipcie i na Bliskim Wschodzie poważnie zagroziło wybudowanie przez Francuzów Kanału Sueskiego w 1869 roku. To zmusiło Wielką Brytanię do zwiększenia jej politycznej i militarnej obecności na Bliskim Wschodzie, aby zabezpieczyć połączenie z Indiami i jej posiadłościami na Wschodzie, w tym z Australią i Nową Zelandią. Wysiłki te zakończyły się powodzeniem i w wyniku zbrojnej interwencji Wielka Brytania objęła kontrolę nad Egiptem w 1882 roku.

W końcu XIX wieku pojawił się jeszcze jeden pretendent do czołowej roli na Bliskim Wschodzie, kaiserowskie Niemcy. W październiku 1898 roku cesarz Wilhelm II złożył wizytę sułtanowi w Stambule, a potem udał się do Jerozolimy, gdzie w Dniu Reformacji, 31 października, uroczyście otworzył podwoje Niemieckiego Kościoła Luterańskiego. Cesarz spotkał się także z Theodorem Herzlem, liderem ruchu syjonistycznego. Syjoniści wierzyli wtedy, że Niemcy pomogą im powrócić na ziemie Izraela i staną się ich obrońcami i orędownikami w kontaktach z sułtanem. Ale Niemcy nie poparły sprawy syjonistów.

Kiedy w 1914 roku wybuchła I wojna światowa, imperium tureckie opowiedziało się po stronie mocarstw centralnych, Niemiec i Austro-Węgier. To wywołało konflikt z Wielką Brytanią, która w 1915 roku zaatakowała Dardanele, chcąc wyeliminować z wojny Turcję i połączyć się ze swoim rosyjskim sojusznikiem. W walkach o Dardanele i na półwyspie Gallipoli wzięli udział także żołnierze australijscy i nowozelandzcy.

Przewidując rychły upadek Imperium Osmańskiego, Wielka Brytania, Francja i Rosja zaczęły się zastanawiać nad przyszłością ziem wchodzących w skład tego rozległego kraju. Wielka Brytania uznała, że po zakończeniu wojny nie powinna pozwolić, aby którekolwiek ze zwycięskich mocarstw usadowiło się na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Pojawiła się wówczas wizja niepodległego państwa arabskiego skłonnego do współpracy z Wielką Brytanią. W poszukiwaniu sprzymierzeńca Brytyjczycy nawiązali rozmowy z wywodzącym swoje pochodzenie od Mahometa emirem Fajsalem, synem Saida Husajna Ibn Alego, władcy (szarifa) Hidżazu (Hejaz), państwa będącego kontynuacją emiratu Mekki[1].

W maju 1916 roku Brytyjczycy i Francuzi osiągnęli ogólne porozumienie w sprawie przyszłości Bliskiego Wschodu po zakończeniu wojny i jego podziału na strefy wpływów. Ponieważ Wielka Brytania nie godziła się na sąsiedztwo Francji w pobliżu Kanału Sueskiego, oponowała przeciwko sprawowaniu przez nią wyłącznej kontroli nad Syrią. Doszło wówczas do zawarcia tajnej Umowy Sykesa-Picota (Sykes-Picot Agreement), która wyłączała Palestynę spod kontroli jakiegokolwiek państwa i czyniła z większości terytorium palestyńskiego, od Morza Śródziemnego aż po Jordanię (z wyjątkiem portów w Hajfie i Akce przeznaczonych dla Wielkiej Brytanii), strefę międzynarodową, której status miał być określony w przyszłości.

Plan rozbioru Imperium Tureckiego okazał się przedwczesny, ponieważ Turcy pokonali sprzymierzonych w bitwie o Dardanele. Inicjatywa przeszła w ręce Turków i to oni postanowili teraz opanować Kanał Sueski. W celu ochrony kanału Brytyjczycy utworzyli Egipskie Siły Ekspedycyjne, złożone z brytyjskiej piechoty i kawalerii oraz wojsk konnych z korpusu ANZAC, Australijskiej Lekkiej Kawalerii i nowozelandzkich strzelców konnych. Ci ostatni byli częścią Dywizji Kawalerii ANZAC, która wchodziła w skład Korpusu Kawalerii Pustynnej. Udział w kampanii wzięli także brytyjscy i australijscy jeźdźcy dosiadający wielbłądów, tak zwani kamelierzy (cameliers), oraz alianccy lotnicy i marynarze.

Egipskie Siły Ekspedycyjne pokonały Turków w bitwie pod Romani w sierpniu 1916 roku, po której wojska tureckie musiały się wycofać na wschód, w granice kontrolowanej przez nie Palestyny. Do końca 1916 roku oddziały brytyjskie i ANZAC dotarły do oazy El Arish. Wypełniły tym samym zadanie ustanowienia strefy buforowej pomiędzy Turkami i strefą Kanału Sueskiego. Jednocześnie doszło do wybuchu arabskiej rewolty przeciwko Turkom, później kojarzonej z emirem Fajsalem i słynnym brytyjskim agentem, Thomasem E. Lawrence’em, znanym jako „Lawrence z Arabii”.

W grudniu 1916 roku do władzy w Wielkiej Brytanii doszedł nowy rząd koalicyjny kierowany przez premiera Davida Lloyda George’a i ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura. Obaj politycy pozostawali pod silnym wpływem nauk chrześcijańskich (Lloyd George nawet jako premier był członkiem zboru baptystów w Londynie), które głosiły, że któregoś dnia naród izraelski powróci do Palestyny i „odtworzy tam swoją siedzibę narodową”. Lloyd George uważał, że kluczem do ostatecznego zwycięstwa w wojnie jest osiągnięcie sukcesu na Bliskim Wschodzie, dlatego na początku 1917 roku polecił Egipskim Siłom Ekspedycyjnym rozpocząć ofensywę w Palestynie, której głównym celem było zdobycie Jerozolimy. Ale siły brytyjskie poniosły dotkliwe porażki w dwóch bitwach o Gazę w marcu i kwietniu 1917 roku. Kosztowały one życie tysięcy żołnierzy brytyjskich, australijskich i nowozelandzkich. W rezultacie przegranej pod Gazą nowym dowódcą wojsk brytyjskich w Egipcie i na Bliskim Wschodzie został generał Edmund Allenby.

W tym czasie generał Chetwode, korzystając z informacji wywiadowczych dostarczonych przez żydowską siatkę szpiegowską o nazwie Nili, opracował śmiały plan uderzenia na najbardziej wysunięty na wschód odcinek tureckiej obrony w pustynnej Beer Szewie, leżącej 43 km na południowy wschód od Gazy. Plan był ryzykowny, nigdy bowiem dotąd żadna armia nie wkroczyła zwycięsko z tej strony na ziemie Izraela.

W okresie osmańskim położona u podnóża Wzgórz Judzkich Beer Szewa była ważnym punktem strategicznym z powodu licznych ujęć wody i jako popularne miejsce spotkań Beduinów mieszkających na pustyni Negew. Na początku XX wieku rząd turecki w ramach wzmocnienia kontroli nad tą częścią kraju wybudował na wschodnim brzegu suchej doliny Wadi el Saba dobrze zaplanowane osiedle[2]. Współczesna Beer Szewa datuje swój początek na 1907 rok. Podczas I wojny światowej miasto stało się ważną bazą i centrum logistycznym, skupionym wokół 17 studni obfitujących w wodę.

Siły tureckie broniące Beer Szewy jesienią 1917 roku liczyły 3400 żołnierzy piechoty i artylerii oraz 1000 kawalerzystów. Dostępu do miasta broniły liczne okopy wykopane na zachód i południowy zachód od Beer Szewy, skąd można się było spodziewać ataku. Kierunek południowy i południowo-wschodni, zwrócony frontem do surowej pustyni Negew, był jednak słabo broniony, z wyjątkiem dominującego nad okolicą wzgórza Tel el Saba. Chetwode zaplanował atak właśnie z tej strony. Decydujące natarcie na Beer Szewę miały przeprowadzić konne oddziały ANZAC.

Generał Allenby zasadniczo zaakceptował plan Chetwode’a. Ale żeby osiągnąć sukces, trzeba było wprowadzić w błąd dowództwa tureckie i niemieckie, i przekonać nieprzyjaciela, że atak na Beer Szewę jest tylko próbą odwrócenia uwagi Turków od głównego natarcia na Gazę. W rzeczywistości miało być całkiem na odwrót. Beer Szewę planowano zdobyć szybkim atakiem w ciągu jednego dnia, aby uniemożliwić Turkom zniszczenie drogocennych studni. Termin natarcia wyznaczono na 31 października 1917 roku.

Chociaż dowodzący Kolumną Pustynną generał Harry Chauvel miał do dyspozycji brytyjską i australijską kawalerię, zadanie zdobycia Beer Szewy powierzył Australijskiej Lekkiej Kawalerii. W wyznaczonym dniu 1600 jeźdźców z 4. brygady lekkiej kawalerii generała brygady Williama Granta z Korpusu Kawalerii Pustynnej zaatakowało Beer Szewę tuż przed zachodem słońca. Turcy spodziewali się, że żołnierze australijscy jak zwykle podjadą do granicy zasięgu ognia karabinów i artylerii, a następnie zsiądą z koni i zaatakują w szyku pieszym. Tym razem jednak czekała ich niespodzianka. Na dany sygnał Australijczycy po raz pierwszy pogalopowali prosto na tureckie linie obrony i przełamali je błyskawiczną szarżą. Po przełamaniu tureckiej obrony natychmiast ruszyli do centrum miasta i po zapadnięciu ciemności, nacierając wzdłuż ulic i tłumiąc wszelki opór, zdobyli cenne studnie i wodociągi, których zaskoczeni Turcy nie zdążyli zniszczyć. W ten sposób Beer Szewa została wzięta wraz z jej najcenniejszymi zasobami wody przy niewielkich stratach własnych. Zdobycie Beer Szewy ułatwiło Brytyjczykom opanowanie silnego punktu oporu Turków w Gazie, a następnie wyprowadzenie decydującej ofensywy na Jerozolimę i Damaszek.

Szarża australijskiej 4. brygady lekkiej kawalerii późnym popołudniem 31 października 1917 roku jest uważana za ostatnią wielką szarżę kawaleryjską I wojny światowej. Błyskawiczne zdobycie Beer Szewy, które rozwiązało problem zaopatrzenia w wodę, okazało się kluczowe dla całej brytyjskiej kampanii przeciwko osmańskim Turkom w Palestynie. Jak odnotowano w kronikach Australijskiego Centrum Studiów Lekkiej Kawalerii, zwycięstwo pod Beer Szewą stało się decydującym czynnikiem w bitwie o Gazę. „Otworzyło drogę do oflankowania i zrolowania całej tureckiej obrony od wschodu do zachodu”, co pozwoliło Brytyjczykom zwycięsko wkroczyć do Jerozolimy niecałe dwa miesiące później. Nic dziwnego, że wspaniały atak żołnierzy generała Granta na Beer Szewę słusznie uchodzi za jedno z największych zwycięstw w historii Australii i Nowej Zelandii.

1 W 1916 roku Fajsal (1883–1933) wziął udział w zorganizowanej w Damaszku tajnej konferencji nacjonalistów arabskich, wzywającej Związek Młodych Arabów (Al-Fatat) do buntu przeciwko władzy osmańskiej. Otrzymał wówczas dokument zwany „protokołem z Damaszku”, który zapowiadał pomoc Londynu w otrzymaniu niepodległości arabskiej na Bliskim Wschodzie i ustanowieniu południowych granic Syrii na północy Półwyspu Arabskiego.

2 Ued lub wadi (arab. wodnina, dolina) – suche formy dolinne występujące na obszarach pustynnych, w czasie pory deszczowej wypełniają się wodą, tworząc niekiedy wartkie, szerokie, długie i kręte rzeki.