Читать книгу Dynamiczne zdolności polskich przedsiębiorstw - Kazimierz Krzakiewicz - Страница 5

Zdefiniowanie problemu badawczego

Kluczowym problemem w teorii zarządzania w ostatnich dziesięcioleciach stało się zagadnienie kształtowania przewag konkurencyjnych opartych na unikalnych zdolnościach organizacji, pozwalających na maksymalizację poziomu renty ekonomicznej w określonych warunkach gospodarowania (Nelson & Winter, 1982; J. Barney, 1991a; Prahalad & Hamel, 1994). W tym ujęciu podstawowego znaczenia nabiera zdolność organizacji do utrzymania i odnawiania przewag w warunkach nieustannie zmieniającego się otoczenia, co stanowi przedmiot badań prowadzonych w ramach koncepcji dynamicznych zdolności (Teece, Pisano & Shuen, 1997). D.J. Teece, G. Pisano i A. Shuen określają dynamiczne zdolności jako potencjał organizacji w zakresie integrowania, tworzenia i rekonfiguracji wewnętrznych i zewnętrznych kompetencji dla zapewnienia zgodności z szybko zmieniającym się otoczeniem. W ostatnich latach koncepcja dynamicznych zdolności, dowartościowująca znaczenie umiejętności organizacji do wyprzedzania, rozpoznawania i opanowania nowych możliwości biznesowych, jako źródła trwałych przewag konkurencyjnych, wyraźnie umacnia swoją pozycję w nurcie zarządzania strategicznego, czego wyrazem jest dynamiczny przyrost liczby publikacji poświęconych analizie założeń koncepcji (zob. wykres 1).

Wykres 1. Liczba publikacji w bazie Scopus odwołujących się do koncepcji dynamicznych zdolności (hasło: dynamic capabilities)

Źródło: baza Scopus, 30 marca 2019.

Poprawność założeń dynamicznych zdolności znajduje odzwierciedlenie w koncepcjach, które powstały na przełomie XX i XXI w., takich jak koncepcja „strategicznej elastyczności” (Volberda, 1999) czy „wiecznych organizacji” (Collins & Porras, 2008).

Dynamiczne zdolności stanowią istotny, teoretyczny konstrukt przydatny dla zrozumienia zjawiska konkurencji w nowych globalnych uwarunkowaniach. Dynamiczne zdolności różnią się od zdolności o charakterze operacyjnym przede wszystkim położeniem akcentu na procesy zarządzania zmianami. D.J. Teece, G. Pisano i A. Shuen (Teece et al., 1997) wskazują, że dynamiczne zdolności stanowią potencjał organizacji w zakresie integrowania, tworzenia i rekonfiguracji wewnętrznych i zewnętrznych kompetencji dla zapewnienia zgodności z ciągle zmieniającymi się warunkami otoczenia. Z kolei K. Eisenhardt i J. Martin (Eisenhardt & Martin, 2000) traktują dynamiczne zdolności jako wewnątrzorganizacyjne procesy integrowania, rekonfiguracji i pozyskiwania zasobów lub pozbywania się ich w celu zapewnienia zgodności ze zmianami na rynku lub generowania tych zmian.

Analiza literatury przedmiotu z obszaru zarządzania strategicznego pozwala na wskazanie czterech przesłanek, uzasadniających celowość zastosowania założeń koncepcji dynamicznych zdolności. Pierwsza przesłanka odnosi się do zachowań uczestników organizacji. Teoria zarządzania strategicznego, analizując zachowania różnych grup w procesie zarządzania organizacją, wskazuje na celowość uwzględniania szerokiego i realistycznego ujęcia procesu podejmowania decyzji, integrującego zarówno racjonalną analizę problemu (opierającą się na założeniach teorii ekonomii), jak i ograniczenia racjonalności (uwzględniane w naukach behawioralnych). Druga przesłanka odnosi się do natury organizacji. Przyjęcie systemowego podejścia do analizy organizacji i traktowanie organizacji w kategoriach systemu społecznego powoduje, że krytycznym komponentem organizacji stają się zasoby ludzkie. Wymusza to konieczność uwzględniania w procesie projektowania i zarządzania organizacją takich zagadnień, jak: niedoskonałość systemów motywacyjnych, niedoskonałość modeli zarządzania, biurokratyzacja procesów decyzyjnych. Oprócz tego istotne jest włączenie do analizy organizacji obszaru wiedzy, której nie można w łatwy sposób pozyskać lub „zlikwidować”. Trzecia przesłanka odnosi się do oddziaływania organizacji na otoczenie. Stosownie do bazowych założeń teorii zarządzania strategicznego relacje pomiędzy organizacją i otoczeniem biznesowym opierają się na idei sprzężenia zwrotnego, co oznacza, że organizacja, znajdując się pod wpływem zmiennych pochodzących z otoczenia, może i powinna kształtować swoje otoczenie. Czwarta przesłanka odnosi się do przedsiębiorczości. Przedsiębiorcy tworzą nowe organizacje, są inicjatorami kreowania nowych rynków i wprowadzania zmian technologicznych. Jednak powstawanie nowych organizacji, wyłanianie się nowych rynków i technologii jest konsekwencją nie tylko zmian w oczekiwaniach odbiorców, lecz także jest wynikiem zmian w motywach i preferencjach oraz dzięki możliwości biznesowych. Przyjęcie założenia, że przedsiębiorczość i innowacje związane są z tworzeniem nowych kombinacji czynników produkcji, powoduje, że zapewnienie równowagi między tworzeniem nowego i rozwojem istniejącego stanowi jeden z najważniejszych problemów zarządzania strategicznego. Należy przy tym podkreślić, że w odróżnieniu od wyrażanego przez M. Portera poglądu, zgodnie z którym zachowania rutynowe nie mogą być źródłem przewag konkurencyjnych (Porter, 1991), koncepcja dynamicznych zdolności dopuszcza taką możliwość pod warunkiem unikalności takich zachowań (jako części unikalnego modelu biznesu) i akceptacji nietrwałości tych przewag.

Cel i zakres pracy

Głównym celem monografii jest przeprowadzenie dyskusji nad istotą i naturą dynamicznych zdolności, zaprojektowanie procesu kształtowania dynamicznych zdolności oraz omówienie wyników postępowania badawczego nad strategicznym wymiarem dynamicznych zdolności polskich przedsiębiorstw.

Osiągnięcie tak sformułowanego celu związane jest z realizacją postępowania badawczego na trzech płaszczyznach:

− płaszczyźnie teoretycznej, na której dążono do:

• rekonstrukcji i interpretacji dotychczasowego dorobku w zakresie definiowania dynamicznych zdolności;

• rekonstrukcji i krytycznej oceny opisanych w literaturze procesów kształtowania dynamicznych zdolności;

− płaszczyźnie projektowej, nakierowanej na zaproponowanie autorskiego modelu procesu kształtowania dynamicznych zdolności;

− płaszczyźnie empirycznej, związanej z:

• oceną poziomu dynamicznych zdolności polskich przedsiębiorstw;

• oceną wpływu dynamicznych zdolności na poziom efektywności polskich przedsiębiorstw;

• rekonstrukcją i charakterystyką procesu kształtowania dynamicznych zdolności polskich przedsiębiorstw;

• wytyczeniem kierunków dalszych badań nad dynamicznymi zdolnościami.

Przyjęty system celów pracy powoduje, że przedmiotem rozważań staje się zagadnienie kształtowania dynamicznych zdolności. Doprecyzowując zakres pracy, można przyjąć, że:

− zakres przedmiotowy stanowią dynamiczne zdolności organizacji;

− zakres podmiotowy, w warstwie empirycznej, stanowią polskie przedsiębiorstwa;

− zakres czasowy obejmuje w warstwie teoretycznej okres od pojawienia się w literaturze przedmiotu rozważań poświęconych zarządzaniu strategicznemu, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji dynamicznych zdolności, aż po współczesność, natomiast w warstwie empiryczno-projektowej lata 2013–2018;

− zakres przestrzenny empirycznej warstwy pracy wyznaczają granice Rzeczpospolitej Polskiej.

Źródła i metody badawcze

W teoretycznej warstwie wykorzystano metodę rekonstrukcji i interpretacji literatury poświęconej koncepcji zarządzania strategicznego, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki dynamicznych zdolności.

Równolegle do analizy i krytycznej oceny dorobku literaturowego, nakierowanych na omówienie istoty i natury dynamicznych zdolności poprzez odniesienie założeń koncepcji do teorii zarządzania strategicznego w warstwie metodycznej, dążąc do zaprojektowania modelu procesu kształtowania dynamicznych zdolności, zastosowano techniki twórczego myślenia.

Działania związane z rekonstrukcją istoty i natury dynamicznych zdolności oraz zaprojektowaniem modelu procesu kształtowania dynamicznych zdolności stanowiły podstawę do przeprowadzenia w warstwie empirycznej postępowania badawczego, opartego na badaniach ilościowych, w którym to dążono do oceny dynamicznych zdolności polskich przedsiębiorstw oraz wskazania uwarunkowań i ograniczeń zastosowania tej koncepcji.

Układ pracy

Przyjęty cel i zakres pracy narzuciły określoną logikę wywodu, wyrażającą się w konstrukcji monografii. Zasadnicza część rozprawy składa się z trzech rozdziałów, poprzedzonych wstępem i podsumowanych w zakończeniu.

Przedmiot rozważań rozdziału pierwszego, porządkującego i strukturyzującego materiał wykorzystywany w dalszej części monografii, stanowi istota i natura dynamicznych zdolności. Wskazując na konieczność przewartościowania dotychczasowych podejść do interpretacji natury przewagi konkurencyjnej, w rozdziale przedstawiono genezę koncepcji dynamicznych zdolności, osadzając jej założenia koncepcji w podejściu zasobowym, przeprowadzono rekonstrukcję i systematyzację pojęć składowych konstruktu dynamicznych zdolności, omówiono podejścia do definiowania dynamicznych zdolności i wskazano na relacje pomiędzy konstruktem dynamicznych zdolności a zdolnościami operacyjnymi i rutynami organizacyjnymi.

Rozdział drugi został poświęcony dyskusji nad konfiguracją procesu kształtowania dynamicznych zdolności. Odniesienie działań realizowanych w procesach tworzenia dynamicznych zdolności do procesów zmian oraz przeprowadzona rekonstrukcja procesów kształtowania dynamicznych zdolności opisywanych w literaturze przedmiotu stanowiły kanwę dla zaproponowania autorskiego modelu oraz odniesienia koncepcji dynamicznych zdolności do procesów kształtowania wyników organizacji.

Trzeci rozdział zawiera dyskusję wyników postępowania badawczego nad procesami kształtowania dynamicznych zdolności w polskich przedsiębiorstwach. Badaniami objęto sześć obszarów: (1) otoczenie przedsiębiorstwa; (2) efektywność ekonomiczną; (3) intensywność działań w procesie kształtowania dynamicznych zdolności; (4) znaczenie dynamicznych zdolności (ujęcie procesowe); (5) znaczenie dynamicznych zdolności (ujęcie zasobowe); (6) poziom dojrzałości strategicznej.

Praca naukowa została sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/11/B/HS4/00697.