Читать книгу Dynamiczne zdolności polskich przedsiębiorstw - Kazimierz Krzakiewicz - Страница 6

1 Istota i natura dynamicznych zdolności

Podstawowe założenia koncepcji dynamicznych zdolności zostały opracowane przez D.J. Teece’go i G. Pisano (Teece & Pisano, 1994), którzy odnosząc się do ograniczeń podejścia zasobowego, zauważyli, iż traktowanie organizacji jako zbioru zasobów nie pozwala w przekonujący sposób wyjaśnić osiągania przez organizacje wysokiego poziomu dopasowania do zmian oraz wprowadzania elastycznych innowacji produktowych, a także utrudnia identyfikację zdolności organizacji do koordynacji i wykorzystania wewnętrznych oraz zewnętrznych kompetencji. Podkreślając dynamiczny charakter otoczenia i wskazując na przypadki organizacji, które pomimo początkowych sukcesów napotkały na problemy w dopasowaniu się do zmian w otoczeniu, Teece i G. Pisano (Teece & Pisano, 1994) wskazali na konieczność analizowania zmiennej natury otoczenia i dowartościowania roli zarządzania strategicznego, które powinno być analizowane poprzez pryzmat przystosowania, integracji, rekonstrukcji wewnętrznych i zewnętrznych zachowań organizacyjnych, zasobów i funkcjonalnych kompetencji w warunkach zmieniającego się otoczenia. Zdaniem Teece’go i G. Pisano w celu utrzymania przewagi konkurencyjnej organizacje powinny pozyskiwać zasoby i się ich pozbywać z taką samą szybkością, z jaką zachodzą zmiany w otoczeniu, czemu sprzyjają dynamiczne zdolności.

Podejmując dyskusję nad istotą i naturą dynamicznych zdolności, w rozdziale pierwszym odniesiono się do czterech zagadnień: (1) przesłanek wyłonienia się koncepcji dynamicznych zdolności i związków dynamicznych zdolności z dotychczasowymi teoriami zarządzania strategicznego; (2) rekonstrukcji i systematyzacji pojęć składowych dynamicznych zdolności; (3) charakterystyki podejść do definiowania dynamicznych zdolności; (4) powiązania dynamicznych zdolności ze zdolnościami operacyjnymi i rutynami organizacyjnymi.

1.1 Koncepcja dynamicznych zdolności jako paradygmat zarządzania strategicznego

Zarządzanie strategiczne jest nauką o zmianach (Bracker, 1980; Hall & Seibert, 1992; Teece et al., 1997). Dowodząc poprawności powyższej konstatacji, można wskazać na dynamiczny charakter procesu zarządzania strategicznego (Porter, 1991; Pettigrew, 1992), tempo procesów zmian w mikrootoczeniu oraz otoczeniu dalszym (Burgelman, 1994; Andersen, 2004; Sirmon, Hitt & Ireland, 2007) czy też zmienność źródeł przewag konkurencyjnych (Porter, 1989; Grant, 1991; Dyer & Singh, 1998). Konsekwencją radykalnych zmian obserwowanych na przełomie XX i XXI wieku w otoczeniu ekonomicznym, podejściu do konkurowania i w mechanizmach wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa jest formułowanie wniosków wskazujących na wyłaniający się kryzys i zmierzch teorii zarządzania strategicznego. O ile w toczącej się dyskusji można wskazać na przesłanki podważające zasadność formułowania wniosków o „zmierzchu zarządzania strategicznego” (Koźmiński, 2005), o tyle nie można podważyć postulatów odnoszących się do konieczności uporządkowania dotychczasowych podejść i wypracowania nowych paradygmatów w obszarze zarządzania strategicznego (Prahalad & Hamel, 1994).

W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż kluczowym zagadnieniem zarządzania strategicznego, jako dyscypliny badań naukowych, jest próba wyjaśnienia, w jaki sposób organizacje osiągają i utrzymują przewagę konkurencyjną (Gluck, Kaufman, & Walleck, 1980; Smircich & Stubbart, 1985; Chakravarthy & Doz, 1992; Augier & Teece, 2009), brakuje jednak przekonujących dowodów wyjaśniających, dlaczego niektóre organizacje osiągają przewagi konkurencyjne w warunkach szybkich zmian otoczenia i pomimo podejmowanych prób wyjaśnienia źródeł przewag konkurencyjnych (Porter, 1991; Hoskisson, Wan, Yiu & Hitt, 1999; Barney, 2001; Ajitabh & Momaya, 2003) dostrzec można niski poziom strukturyzacji prowadzonych dyskusji.

Odnosząc się do ograniczeń teorii wyjaśniających sposoby budowania przewag strategicznych, D.J. Teece, G. Pisano i A. Shuen wyróżnili trzy klasyczne paradygmaty wykorzystywane w zarządzaniu strategicznym (Teece et al., 1997), które uzupełnili o czwarty paradygmat – koncepcję dynamicznych zdolności (zob. tabela 1):

− koncepcja sił konkurencyjnych, zaproponowana przez M.E. Portera (Porter, 1980), będąca dominującym paradygmatem w teorii zarządzania strategicznego w latach 80. XX w. Koncepcja sił konkurencyjnych traktuje proces zarządzania strategicznego w kategoriach współzależnych relacji zawiązujących się pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem. Porterowska koncepcja sił konkurencyjnych, odwołując się w swoich założeniach do paradygmatu teorii sektorowej organizacji (Mason, 1939; Bain, 1959), wskazującego na relacje w układzie struktura sektora – zachowania przedsiębiorstwa – ekonomiczne rezultaty, podkreśla istotność działań, które przedsiębiorstwo powinno podjąć dla przeprowadzenia odpowiedniego pozycjonowania na rynku, zabezpieczającego przed oddziaływaniem konkurencyjnych sił. W koncepcji sił konkurencyjnych zakłada się, że struktura sektora wywiera silny wpływ na reguły gry rynkowej, a także na potencjalnie dostępne strategie rozwoju organizacji. W modelu sił konkurencyjnych wyróżnia się pięć sił sektorowej konkurencji – bariery wejścia, groźbę pojawienia się substytutów, siłę odbiorców, siłę dostawców i konkurencję podmiotów w sektora, które determinują potencjalny poziom zysku sektora lub jego segmentu. Zdaniem M.E. Portera (Porter, 1980) podejście sektorowe powinno być wykorzystywane przy wyborze takiej pozycji w sektorze, która pozwoliłaby organizacji obronić się przed siłami konkurencyjnymi lub wpłynąć na nie w określony sposób. Systemowy charakter koncepcji sił konkurencyjnych pozwala lepiej zrozumieć, w jaki sposób siły konkurencyjne oddziałują na poziomie sektora i w jaki sposób determinują poziom zyskowności biznesów w różnych sektorach i segmentach. Koncepcja sił konkurencyjnych wskazuje także na szereg fundamentalnych przesłanek odnoszących się do źródeł konkurencyjności i istoty strategicznego procesu;

− koncepcja strategicznego konfliktu, zaproponowana przez C. Shapiro (Shapiro, 1989), który wskazując na sposoby wykorzystania do analizy relacji między konkurującymi podmiotami instrumentarium teorii gier, podjął próbę określenia, w jaki sposób organizacja może wpływać na zachowania konkurujących podmiotów. U podstaw koncepcji strategicznego konfliktu leży założenie, zgodnie z którym oddziaływanie na otoczenie rynkowe znajduje przełożenie na wzrost poziomu zysku. Koncepcja strategicznego konfliktu bazując na założeniu o niedoskonałości rynków produktów, metod ograniczania dostępu i strategicznego współdziałania, traktuje rezultaty konkurowania w kategoriach funkcji efektywności oddziaływania przedsiębiorstw na podmioty konkurencyjne w celu tworzenia niekorzystnych dla nich warunków prowadzenia biznesu poprzez wykorzystanie strategicznych inwestycji, celowych strategii, przekazywania rynkowych sygnałów i kontroli informacji. W koncepcji strategicznego konfliktu podejmuje się próbę formalizacji tradycyjnie przywoływanych intuicyjnych argumentów odnoszących się do różnych typów zachowań biznesowych organizacji. Jednakże poprzez racjonalizację obserwowanych zachowań organizacji, w oparciu o odpowiednio skonstruowane gry, modele, opisując wszystko, równocześnie niczego nie wyjaśniają, ponieważ nie pozwalają na opracowanie weryfikowalnych prognoz. Wiele modeli powstałych na bazie teorii gier zakłada istnienie warunków równowagi, przy jednocześnie szerokim wyborze potencjalnych konstrukcji odpowiednich form gry. Niestety, rezultaty gry są pochodną precyzyjnego określenia założeń, co powoduje, że równowaga w modelach zachowań strategicznych w decydującym stopniu zależy od tego, w jaki sposób jeden konkurent dokonuje oceny sytuacji innego konkurenta. Podejście to jest przydatne w sytuacjach, w których konkurenci są dobrze „dopasowani”, a cała populacja rzeczywistych konkurentów i strategicznych zachowań mogą był łatwo określone. Tym niemniej, łącznie z zastosowaniem innych podejść, podejście strategicznego konfliktu może pozwolić na sformułowanie przydatnych wniosków, jakkolwiek podejścia te opierają się na orientacji, zakładającej ocenę implitice problemów strategicznego zarządzania. Z punktu widzenia podejścia opartego na teorii gier, renta niezmiennie stanowi rezultat intelektualnej zdolności menedżerów do „prowadzenia gry”. Celem stratega, wykorzystującego takie podejście, jest: „wykluczenie z gry innych, zanim oni wykluczają z gry jego”. W konsekwencji zauroczenie strategicznymi działaniami skierowanymi przeciw konkurentom i realizacja działań w duchu N. Machiavellego odciąga menedżerów od kształtowania długookresowych źródeł przewag konkurencyjnych. Oznacza to, że koncepcja strategicznego konfliktu ignoruje zjawisko konkurencji jako czynnik wpływający na proces przygotowania, akumulowania, integrowania i obrony unikalnych nawyków i zdolności. Ponieważ w opracowaniach propagatorów koncepcji strategicznego konfliktu punkt ciężkości położony jest na strategiczne współdziałanie, może wydawać się, że sukces na rynku stanowi rezultat wyrafinowanych gier i kontrgier, jakkolwiek to nie odpowiada rzeczywistości;

− podejście zasobowe, w którym eksponowane jest znaczenie budowania przewagi konkurencyjnej poprzez przejęcie przedsiębiorczej renty pochodzącej z fundamentalnych przewag w zakresie efektywności na poziomie organizacji jako całości. Popularność podejścia zasobowego, odwołującego się do wcześniejszych dyskusji na temat sił i słabości korporacji, jest rezultatem obserwacji studiów przypadków, wskazujących, że przedsiębiorstwa osiągają długookresowe przewagi tylko dzięki ekonomicznej i zarządczej efektywności. Podejście zasobowe kładzie akcent na znaczenie specyficznych zdolności i aktywów przedsiębiorstwa oraz występowanie „mechanizmów izolacji” jako bazowych determinant rezultatów działalności organizacji (Teece, 1984; Penrose, 1995). W podejściu zasobowym przyjmuje się, że zasoby, będąc niedoskonale mobilne, są niejednorodnie rozdzielane pomiędzy konkurującymi przedsiębiorstwami, co powoduje, że zjawisko heterogeniczności utrzymuje się w czasie (Barney, 1991). Zasoby, będące wartościowe, rzadkie, niepowtarzalne i trudno zastępowalne (VRIM), determinują podejmowane wybory odnoszące się do rynków i poziomu oczekiwanych zysków. R. Rumelt i R. Lamb (Rumelt & Lamb, 1984), zauważywszy, że przedsiębiorstwa w aspekcie zarządzania strategicznego można postrzegać poprzez pryzmat wzajemnie powiązanych, idiosynchronicznych i idiosynkrastycznych zasobów oraz działań przekształcających te zasoby, prawdopodobnie jako pierwsi wykorzystali koncepcję zasobową w badaniach z zakresu zarządzania strategicznego. Na znaczenie zasobów wskazuje także D.J. Teece (Teece, 1984), według którego osiągające sukcesy firmy dysponują jednym lub kilkoma typami niematerialnych aktywów, takich jak technologiczne i zarządcze know-how. Z czasem aktywa te mogą rozpowszechniać się poza granice sfery zyskownego reinwestowania na bazowym rynku, w wyniku czego organizacja może rozpatrywać zasadność alokacji niematerialnych aktywów na różnych rynkach, na których oczekiwana rentowność jest wyższa przy założeniu istnienia efektywnych sposobów przenoszenia tych aktywów. Zdaniem B. Wernerfelta (Wernerfelt, 1984) takie podejście znajduje się w opozycji do podejść opierających się na założeniach organizacji rynków towarowych i może stanowić samodzielny paradygmat teorii zarządzania strategicznego. Należy jednak zauważyć, iż w koncepcji zasobowej dostrzega, lecz nie podejmuje się próby wyjaśnienia istoty mechanizmów izolacji, pozwalających stale utrzymywać przedsiębiorcze renty i przewagę konkurencyjną. Co więcej można zauważyć, że dynamika zmian w otoczeniu stawia pod znakiem zapytania poprawność założeń podejścia zasobowego jako statycznego i nieujmującego w należyty sposób oddziaływania otoczenia (Eisenhardt & Martin, 2000).