Читать книгу ГАПХОНА - - Страница 3

Абсурд шундоқ кўз ўнгингизда воқе бўлади, кўриб турасиз, лекин минг айлантириб қараманг, тайинини тополмайсиз, тушга ўхшайди, дош бериш учун ухлаб юриш керак. Лекин ухлаганда қизиқасиз, нимага бунақа беўхшов ҳолат бўляпти деган савол ақлингизнинг бир чеккасида туриб-туриб уйғотиб юборади. Нимасидир шундай бўлиши керакдек мантиқсизлик. Ақли салим яратган мантиқсизлик тўри. Бу тўр ичида ўша ақли салимнинг ўзи ҳам типирчилайди – мантиқсизлик қонунлашган бўлади.

Тўрт йил олдин номимдаги машинамни ўғлимга миниб юриши учун “ишончнома” (ишонч қоғози шунақа дейилар экан) қилдирмоқчи бўлдик. Шу жуда шарт экан. лекин мен тушунмайман, ўзимнинг ўғлим, бирга турамиз, паспорти ҳам шу уйда рўйхатда, машина ўзимники, у ҳам мулк сифатида ўзимга тегишли, рўйхатдаги манзили ҳам уйим, ўғлим ўн саккиздан ошган, ҳайдовчилик ҳуқуқи, яъни “права”си бор, менинг машинам ҳам уники-да, ҳайдаб юраверса нима қилади? Йўқ, алоҳида ишонч қоғози олишим керак, қоидаси шу, қатъий, ҳар тўхтатган “дан”чига отасининг ўғли экани, отасининг машинасини ҳайдаб кетаётганини исботлаб бериши керак, “дан”чи тўхтатса, ёнида шу қоғоз бўлмаса, мен борсам ҳам гапим ўтмайди – уларга одам эмас, қоғоз асос! Одам қоғоз ўрнида кўрилмайди. Хай, начора кўпга келган тўй, нотариусга бордик, ўзи шунақа расмий идоралардан юрагим безиллайди, лекин нотариус мудираси мени таниб қолди, ёзувчисиз, ҳали ҳам депутатмисиз, деди, хуллас, ишимизни ўзи бир пасда қилиб берадиган бўлди, кўп маъқул. Навбатсиз, ҳали одам тўпланмаган эди, ўзимнинг паспортим, ўғлимнинг паспорти, машинанинг техпаспорти… фамилиям ўзгаргани ҳақида ҳужжат керак экан. Паспортнинг ўзи ўтмас экан. Ана холос! Давлат минг чиғириқдан ўтказиб берган шахсимни тасдиқловчи ҳужжат бу ишга бўлмас эмиш! Ўғлим “Азамов”, мен “Аъзам”, тамом, бошқа ҳеч қандай далил иш бермайди, Туғилганлик ҳақида гувоҳномамга ўзгариш киритилгани ҳақида Жоибойда олинган маълумотнома бўлмаса, ҳаммаси бир пул. Такрорий берилган гувоҳноманинг ўзи ҳам ўтмайди. Паспорт – “копейка”!

Олдин ҳам бир-икки шунақа муаммоларга дуч келганим учун ўша маълумотномани ксероксда нусха қилириб қўйган эдим, ҳар эҳтимолга деб олиб келган эдим, мана, синглим, бор-да, шу ҳужжат ҳам деб, қўлига тутқаздим. пишиқлигимдан ўзим ҳам мамнун бўлиб. Мудира маълумотномани қўлига олди-ю, чимирилди, бу бўлмайди, ака, менга оригинали керак, бунинг муҳри қора, ксероксники, бинафша сиёҳли муҳр урилиши керак, деди. Э-э, синглим, бу ўша маълумотнома-ку, аслини талаб қилган яна бир идорага бергандирман, топилмаяпти, дедим. Хўп тушунтирдим, мана паспортлар, мана пропискалар, мана, ўзим, мана, ўғлим… фойдаси йўқ. Ўзим ҳам “капейка” бўлиб қолдим. Мудира таниши, ҳурмат қилишини ичига ютиб юборди. Ноилож уйга қайтдик… Қоғозларни бирма-бир қараб, икки кун изладик. Буни қарангки, топилиб қолди. Муҳри анча хира тортган, лекин тикилиб қараса, бинафша экани билинади.

Яна ота-бола узун қисқа бўлиб, жами ҳужжатларни қўлтиқлаб, яна ўша мулойим хонимнинг қабулига бордик. Мана, топилар экан-ку, бизни ҳам тушунинг-да, текшириш бўлиб қолса, жавобгар бўлиб кетамиз, деб герблик ишонч қоғози ёзиб, бинафша муҳр босиб, қўлимизга берди.

Энди бу ишонч қоғозини “ДАН”га олиб бориб, рўйхатдан ўтказиш керак экан. Жуда ғалати, нотариус ҳам расмий идора, “ишончнома” ҳам расмий ҳужжат, неча чиғириқдан ўтди, лекин шахсан ўзим (ё ўғлим) шундан шунча йўлга бориб, ДАНдан рўйхатдан ўтказишим керак. Нотариусда ҳам, “ДАН”да ҳам компьютер бор, бутун мамлакатда компьютер тизими ишлайди деймиз, шу ишонч қоғози битта тугмани босиш билан “ДАН”га маълум қилинса бўлмайдими? Йўқ, бўлмайди – оёғингизга чипқон чиққанми! Амир Олимхонмисиз, боринг, навбат пойланг, кутинг – ДАНнинг ҳам ҳурмати бор!

Хўп, майли, кўпга ҳар куни келаётган тўй, икки ҳафтадан кечиктирмай “ДАН”га бориб кўрсатса кифоя экан, қиламиз. Эртаси куни, келганимдан кейин кўрсатаман деб, Қашқадарёга кетдим. Уч кундан кейин қайтиб, “ДАН”нинг назорат-экспертиза бўлимига бориб, навбат олдим, навбатим келгандан кейин зобит йигитга ишонч қоғозини узатсам, “Ий-э, бу ўтмайди, ака”, дейди! Ана холос, нотариус берган қоғоз, пули тўланган, нимага ўтмас экан, десам, “Муҳри йўқ, ака”, дейди. Мана, имзолар турибди, меники, нотариус мудирасини, лекин муҳр ўрни бўм-бўш! Ҳа, ўшанақа бинафша муҳр, ерга кирганми, осмонга чиққанми, ўрни топ-тоза. “Ака, муҳри бўлмаса – бўлмайди. буни қайтариб оборинг, муҳр уриб берсин, эсидан чиққан”, деди зобит йигит.

Қайтдим. Уйда ўтириб роса тикилдим “ишончнома”га, муҳр қаёққа кетган экан деб. Бирдан эсимга тушди: машина қутичаси – бардачогига эллик граммли тиббиёт спирти ташлаб қўйган эдим сафар олдидан. Келгандан кейин қарасам, қаттиқ бураганимда қопқоғи ёрилиб, идишчанинг ичидаги бор спирти оқиб, қуриб ҳам кетибди. Тагида ишонч қоғози турган, спирт шунга тушиб, бинафша сиёҳни буткул ўчириб юборибди.

Яна ота-бола, бошқа ишимиз ҳам бор эди, нотариусга кирдик. Хонимга ишонч қоғозини бериб тушунтирдим нима савдолар бўлганини. Муҳрини уриб беринг, дедим. Йўқ, деди мулойим пўлатдан ясалган мудира, муҳр устига муҳр уролмайман, мумкин эмас! Мана, муҳрнинг изи ҳам йўқ, нима менга ишонмайсизми, фалон-туган… Қани энди гап таъсир қилса. Мумкин эмас, вассалом!

Гапнинг жиловини ўғлим қўлига олди, “Қани, опажон, тушунтиринг-чи, нимага муҳр босмайсиз” – “Бир муҳрнинг устига иккинчи такрор муҳр босилмайди!” – “Қани ўша биринчи муҳр, ўчиб кетган-ку, босиб бераверинг, у ҳам ўз муҳрингиз эди-ку!” – “Йўқ, бундай қилолмайман!” – “Дафтарингизни олинг, дадам ёзилган жойини очинг, топдингизми, мана, туриди-ку “ишончнома” берганингиз, мана, ҳужжатнинг ўзи, асл нусхаси. Сиз ўз босган муҳрингизга жавоб бермайсизми?”. “Жавоб бераман, лекин ўчган муҳрга эмас”, “Дафтарингизда турибди-ку, ўз қўлингиз билан ёзганингиз”. “Бари бир, иккинчи марта муҳр босмайман“. “Нима қилиш керак унда?”. ”Пулини тўлаб, бошқаттан оласиз, битта йўли шу. ”. “Йўқ, бу ишингиз ҳеч бир қонунга тўғри келмайди, қонун…” Ўғлим қонунларни гапириб кетди, изоҳлади, жаҳл билан тушунтирди, қанақадир мисоллар келтириб, мудиранинг бурчларини изоҳлади, йўқ, мудира сал жилмайган бўлди, чуқур нафас олди, лекин мумкин эмас, деб тураверди. Ўғлим: “Гап қонунда ҳам эмас, гап ўша ўн олти мингни олишингизда, лекин мен сизга бир тийин ҳам бермайман, принцип учун. Ўтираверинг шу моғорлаган бюрокраятингизда” деди-да, мени қўяр-да қўймай ташқарига судради. Кел, ўғлим тўлаб, бошқа ишонч қоғози олиб кетайлик, юраманми яна идорама идора, дедим. “Йўқ, дада, шу қоғоз билан юраман, ДАН тўхтатса ҳаммасининг ноинсофлигини исботлаб бераман, бу бюрократлар бюрократиянинг ўзи нималигини ҳам билмайди, пулдан бошқа дарди йўқ”. “Хоним билан тортишдинг, сен бюрократияни қайдан биласан?”, дедим. “Э-э, мен БМТда ишлайман-ку, дада! Биласизми у қанақа бюрократик ташкилот, бир ҳужжат юргизиш учун камида ўттиз давлатнинг олдидан ўтилади. Ҳужжат одамга хизмат қилади, одам ҳужжатга эмас..”

Шу муҳри йўқ ишонч қоғози билан ўғлим уч йил юрди. Бюрократиянинг бир ёғи ўтиб бўлмас чакалак, бир ёғи чўлу биёбон.

Эй—эй, компьютер асри, ҳамма ёқ компьтер тизимлари билан қамраб олинган деймиз. Компьютерда мен бўлсам, машинам бўлса, ўғлим бўлса, битта тугма босиш билан ҳаммаси ойдин, ишонч қоғози олиш учун олдинги туғилганлик тўғрисида гувоҳнома нимага керак, паспорт ҳам давлат берган расмий ҳужжат-ку, нимага ўзи ўтмайди, шу жараёнда қанча одам овора, қанча маош бекорга кетади, деб ўйлайман мен содда одам. Ростдан, ишни нимага бунча мураккаблаштирамиз, ўзимиз тўқиган тўрга ўзимиз тушиб, чиқолмай типирчилайверамиз.

Ҳужжатвозликка иши тушган одам мени жуда яхши тушунади.

Дарвоқе ҳозир бориб бошқа нотариус берган янгисини қараб келдим, учта муҳр қўйилган экан, биттаси нотариусники, биттаси мудираники бўлса керак, биттаси “ДАН”ники. Бўлар экан, ҳалиги маълумотноманинг асл нусхаси яна топилмади, ксероксдаги нусхаси билан боравердик, у ерда ўтди, шундоқ кўриб қайтиб беришди. “Ишончнома” учун пул тўлашга ўғлим банкда икки соат навбат пойлаганини айтмасам, ишимиз осон итди. Сувқоғозга ўраб, эҳтиётлаб олиб юраман бу бинафша сиёҳли муҳрлар урилган арзандани.

Яқинда эшитдим, Оврупо давлатларида “ишончнома”нинг ўзи ҳам йўқ экан, ҳайдовчили ҳуқуқи бўлса бас, истаган машинани, отангизникими, дўстингизникими, бировдан олиб турасизми, ишқилиб, миниб юраверар экансиз. Қизиғ-а, машинангизни биров ишонч қоғозисиз миниб юрса, тартиб қаёқда қолади? Биздан ўрганмайдиларми?